Научная статья на тему 'ТЕМИР ЙЎЛ УЧАСТКАЛАРИДА ПОЕЗДЛАР ҲАРАКАТ ТЕЗЛИГИГА ТАЪСИР КЎРСАТУВЧИ ОМИЛЛАР'

ТЕМИР ЙЎЛ УЧАСТКАЛАРИДА ПОЕЗДЛАР ҲАРАКАТ ТЕЗЛИГИГА ТАЪСИР КЎРСАТУВЧИ ОМИЛЛАР Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

430
36
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Поезд ҳаракат тезлиги / омил / темир йўл участкаси / техник тезлик / участка тезлиги.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Сардор Асқар Ўғли Абдуқодиров, Дилмурод Баходирович Бутунов

Ушбу мақолада темир йўл участкалари ва йўналишларида поездлар ҳаракат тезликларига таъсир кўрсатувчи омиллар аниқланди ва схематик кўринишда ифодаланди. Поездлар ҳаракатининг юриш, техник, участка ва маршурут тезликлари ҳамда юкларни етказиб бериш тезлигини аниқлашнинг формулалари келтирилди. Ўрганилган илмий ишлар натижасига кўра поездлар ҳаракат тезликларини таҳлил қилишнининг иккита асосий йўли белгиланди. 2015-2020 йиллар кесимида “Ўзбекистон темир йўллари” АЖ темир йўл участкалари ва йўналишларида техник ва участка тезликлар бажарилиши динамикаси таҳлил қилинди. Ишлаб чиқилган поездлар ҳаракатига таъсир кўрсатувчи омилллар схемаси темир йўл участкалари ва йўналишларида поездлар ҳаракат тезликлари қийматини роционал ўрнатиш (меъѐрлаш)да ҳамда участкада поездлар ҳаракатини турли параметрлар асосида ташкил этишда юқори самарадорликка эришиш имконини яратади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Сардор Асқар Ўғли Абдуқодиров, Дилмурод Баходирович Бутунов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТЕМИР ЙЎЛ УЧАСТКАЛАРИДА ПОЕЗДЛАР ҲАРАКАТ ТЕЗЛИГИГА ТАЪСИР КЎРСАТУВЧИ ОМИЛЛАР»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-467-473

ТЕМИР ЙУЛ УЧАСТКАЛАРИДА ПОЕЗДЛАР ^АРАКАТ ТЕЗЛИГИГА ТАЪСИР

КУРСАТУВЧИ ОМИЛЛАР

Сардор Аскар ^ли Абдукодиров

Тошкент давлат транспорт университети ассистенти sardor abduqodirov@bk.ru

Дилмурод Баходирович Бутунов

Тошкент давлат транспорт университети доценти dilmurodpgups@mail.ru

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада темир йул участкалари ва йуналишларида поездлар харакат тезликларига таъсир курсатувчи омиллар аникланди ва схематик куринишда ифодаланди. Поездлар харакатининг юриш, техник, участка ва маршурут тезликлари хамда юкларни етказиб бериш тезлигини аниклашнинг формулалари келтирилди. Урганилган илмий ишлар натижасига кура поездлар харакат тезликларини тахлил килишнининг иккита асосий йули белгиланди. 2015-2020 йиллар кесимида "Узбекистон темир йуллари" АЖ темир йул участкалари ва йуналишларида техник ва участка тезликлар бажарилиши динамикаси тахлил килинди. Ишлаб чикилган поездлар харакатига таъсир курсатувчи омилллар схемаси темир йул участкалари ва йуналишларида поездлар хдракат тезликлари кийматини роционал урнатиш (меъёрлаш)да хамда участкада поездлар харакатини турли параметрлар асосида ташкил этишда юкори самарадорликка эришиш имконини яратади.

Калит сузлар: Поезд харакат тезлиги, омил, темир йул участкаси, техник тезлик, участка тезлиги.

FACTORS AFFECTING THE SPEED OF MOVEMENT OF TRAINS ON RAILWAY

STATIONS

ABSTRACT

In this article, the factors affecting the speed of movement of trains on railway lines and routes were determined and expressed schematically. Formulas for determining the Walking, technical, site and route speeds of the train movement, as well as the speed of cargo delivery are presented. According to the result of the studied scientific work, two main ways of analyzing the speed of movement of trains were determined. In 2015-2020, the dynamics of technical and site speeds in railway stations and directions of JSC "O'zbekiston temir yo'llari" were analyzed. The developed scheme of factors affecting the movement of trains creates an opportunity to achieve high efficiency in the rational installation (normalization)of the value of the speed of movement of trains on railway plots and routes, as well as in the organization of the movement of trains on the basis of various parameters.

Keywords: train movement speed, factor, railway track, technical speed, divisional speed.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-467-473

КИРИШ

Темир йул транспортида поездлар харакатини самарали ташкил этишнинг энг мухим вазифалардан бири бу - участкалар ва йуналишлар буйича поездлар харакат тезликларини оширишдир.

Поездлар хдракат тезлиги темир йул транспорти ташиш фаолиятига роционал бахо беришда асосий курсаткичлардан бири булиб хизмат килади [1, 2, 3, 4]. У поездларнинг харакатланиш участкаларига кура юриш, техник, участка, маршрут ва юкларни етказиб бериш тезлик турларига булинади [5, 8]. Уларнинг уртача киймати юкларни етказиб бериш муддати, юк ташиш таннархи, вагон айланмаси вакти, темир йул участкалари утказиш кобилияти, станция иш курсаткичлари ва шу каби бошка курсаткичлар бажарилишига таъсир курсатади.

Юк поездлари харакатининг самарали ташкил этилганлиги уртача участка тезлиги киймати билан аникланади [12, 13]. Хрзирги кунда юк поездларининг участка тезлиги курсаткичи МДХ, давлатлари темир йулларининг бюджет курсаткичлари тизимига киритилган.

Шунинг учун поездлар харакат тезлигини тезлаштириш, уни аниклаш усулларини такомиллаштириш, бажарилиш даржасини тахлил килиш ва бахолаш хамда урнатилган меъёрий кийматининг бажарилишига таъсир курсатувчи омилларни аниклаш, тизимлаштириш ва уларни уз вактида бартараф этиш буйича тезкор чора-тадбирларини ишлаб чикиш долзарб масалалардан бири хисобланади.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Поездлар харакат тезликларини темир йул участкалари буйича ошириш, бажарилган кийматларини тахлил килиш, бахолаш ва улар кийматига салбий таъсир курсатувчи омилларни аниклаш буйича куплаб олимлар ва мутахассислар турли даврларда илмий изланишлар олиб борган [7, 9, 10, 11].

Поездлар харакатининг юриш, техник, участка ва маршрут тезликлари хамда юкларни етказиб бериш тезлиги куйидаги формулалар ёрдамида аникланади [3, 6]: юриш тезлиги

3 =- L ^ -км/соат (1)

t + > t +> t

х / 1 т / с / 1 ор.тух

техник тезлик

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-467-473

3 = T Yt^Yt-км/соат (2)

х / j т / с / j ор.тух

участка тезлиги

3 =-=—-км/соат (3)

Тх +/t т / с +/t

маршрут тезлиги

Зуч =-^ L^^-км/соат (4)

^ Тх +/t т / с +/t-

х / j т / с / j ор.тух

юкларни етказиб бериш тезлиги

3,ч =-„ L^^-км/соат (5)

Т + > t + > t

х / 1 т / с / 1 ор.тух

бу ерда Lуч - темир йул участка узунлиги, км;

Тх - участка буйича оралик станцияларда тухташлар, тезланиш ва секинланиш вактларини хисобга олинмаган холдаги юриш вактлари, соат;

/1ор.тух - участкадаги оралик станцияларда тухташлар вактлари, соат;

/ tn/с - поездларни тезланиш ва секинланишларининг умумий вакти, соат;

Юкорида келтирилган (1)-(5) формулалар харакат тезликларини аниклашнинг энг оддий, яъни доимий омиллар (поездлар харакати давомида босиб утган масофалар ва перегонларда тоза юриш, станцияларда тухтаб туриш, тезлашиш ва секинлашиш, разъезд ва оралик станцияларда кесишиш вактлари)ни инобатга олувчи формулалар хисобланади.

МУ^ОКОМА ВА НАТИЖАЛАР

Поездлар харакат тезликларини аниклаш усулларини урганиш натижасида, уларни тахлил килишнининг иккита асосий йули белгиланди:

1) участкадаги поезд-соатлари ва поездлар босиб утган поезд-километрларини тадкик килиш асосида;

2) участкадаги вакт йукотишларини хисобга олувчи юриш тезлиги ва участка тезлиги коэффициенти тадкик килиш асосида.

Поездлар харакат тезлиги курсаткичининг бажарилишини тахлил килишдан асосий максад, темир йул участкалари утказиш кобилиятини ошириш, локомотив ва вагон айланмаларини тезлаштириш хамда фойдаланиш ишларини такомиллаштиришдан иборатдир. Шунинг учун "Узбекистон темир

ор.тух

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-467-473

йуллари" АЖнинг статистик маълумотлари [14] асосида участка ва техник тезликлар бажарилиши даражаси тахлил килинди (1-расм).

43 41

39 37

н

CS

о

О

щ

н н

CS

и

CS

а

es к а.

с«

Ч ч

м щ

о

в

35 33 31 29 27 25

39,3

30,4

40,7

■Участка тезлиги ■Техник тезлик

2015

2016

2017 2018

Йиллар

2019

2020

1-расм. "УТЙ" АЖда юк поездлари техник ва участка тезликларининг

бажарилиши динамикаси

1-расмда юк поездлар харакат тезликларининг бажарилиш динамикаси йиллар кесимида тахлил килинди. Тахлил натижаларига кура юк поездларининг техник ва участка тезликлари уртача мос равишда 39,3^41,1 км/соат ва 30^32 км/соатга узгармокда. "Узбекистон Республикаси темир йулларидан техникавий фойдаланиш коидалари"да участка ва йуналишларда юк поездлари учун белгиланган тезлик (80-90 км/соат)дан уртача 40,7^50 км/соатгача фарк килмокда. Демак, ушбу участка ва йуналишларда поездлар харакатига салбий таъсир курсатувчи омиллар меъёридан ортик. Шунинг учун ушбу омилларни аниклаш ва уз вактида бартараф этиш долзарбдир.

Темир йул участкалари ва йуналишларида поездлар харакат тезликларига таъсир курсатувчи омиллар аникланди ва схематик куринишда ифодаланди (2-расм).

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-467-473

2-pacM. noe3fl^ap x,apKaT Te3^HK^apnra Tatcnp KypcaTyBHH OMH^ap

Ymöy cxeMaruK KypuHumga (2-pacM) x,ap Sup xapaKar Te3nHrnra Tatcup KypcaTyBHH goHMHH OMuggap KemupugraH. Ymöy KegrapugraH gouMufi OMuggapHu TeMup fiyg ynacTKanapu Ba fiyHagumgapu öyfiuHa x,apaKar Te3nuKnapuHHHr Metepufi KufiMaruHu ypHarumga uHOÖarra ogum noe3ggap x,apaKar Te3guKgapuHu paцнoнag öaxpgam hmkohh^thhh öepagu, aKC xpgga эca, TeMup fiyg HmuHHHr afipuM KypcaTKHHnapu öa^apugumura cagöufi Tatcup KypcaTumu MyMKuH. fflyHuHr ynyH noe3ggap xapaKarara cagöufi Tatcup KypcaTyBHu x,ap KaHgafi OMugHu y3 BaKTuga aHuKgam Ba ygapHu SapTapa^ этнm Syfiuna 3apyp Hopa-Tagöupgap umgaö HuKum TeMup fiyg TpaHcnopTu um KypcaTKunnapu öa^apugumura u^oöufi Tatcup Kypcaragu.

XY.TOCA

TeMup fiyg ynacTKanapuga noe3ggap x,apKar Te3guKgapura Tatcup KypcaryBHu OMuggap acocaH TexHuK Ba opaguK cтaнцнaпapga noe3ggap öugaH öa^apugaguraH TexHonoruK aMaggapra öofhuk. Ynacraagapga noe3ggapHu x,apaKar Te3guKgapura cap^gaHaguraH BaKTgapHu aHuKgam Ba ygapHu Metepgam öyfiuHa Kyngaö ugMufi

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-467-473

тадкикот ишлари олиб борилишига карамай турли хил параметрлардан фойдаланилган.

Поездлар харакат тезликларига таъсир курсатувчи омиллларини аниклашда перегон, техник ва оралик станциялардаги параметрлар асос килиб олинди.

REFERENCES

1. Butunov D.B. Determination of factors affecting wagon turnover time / D.B. Butunov, Sh.X. Buriyev, B.Sh. Kamalov // Deutsche Internationale Zeitschrift für zeitgenössische Wissenschaft. - 2021. - No. 8-1. pages 29-33. DOI: 10.24412/2701 -8369-2021 -8-1 -29-33

(https://cyberleninka.ru/article/n/determination-of-factors-affecting-wagon-turnover-time)

2. Butunov, Dilmurod Baxodirovich; Aripov, Nodir Kodirovich; and Bashirova, Alfiya Mirkhatimovna (2020) "Systematization of factors influencing during processing of wagons at the sorting station " Journal of Tashkent Institute of Railway Engineers: Vol. 16: Iss. 2, Article 10. (https: //uzj ournals.edu.uz/tashiit/vol 16/iss2/10/)

3. Худайберганов С.К., Абдукодиров С.А., Фаридов А.А. Анализ причин простоя сборных поездов на станциях железнодорожного участка «Д-С» // Инновационное развитие. - 2018. - № 10 - С. 43-45.

4. Левин Д.Ю., Павлов В.Л. Расчет и использование пропускной способности железных дорог: монография. - Москов: ГУПС, 2011. - 358 с.

5. Темир йулдан фойдаланиш ишларини бошкариш 1-кисм. Ш.Н. Нормаматов, С.Р. Рихсиев, Д.Б. Бутунов. Т:. Тошкент 2014.-175 б.

6. Butunov D. Methods of improving technological practices of processing of combined trains at intermediate stations / D. Butunov, S. Abdukodirov, U. Khusenov, Sh. Buriyev // The scientific heritage. - 2021. -No 67 -С. 39-43.

7. Баланов В.О. Анализ факторов, влияющих на обеспечение движения грузовых поездов по расписании / В.О. Баланов // Транспортни системи на технологи перевезен.-2015. - №10 - С. 6-9 с.

8. Хусаинов Ф.И. Показатели скорости как аналитические инструменты для оценки работы железных дорог / Ф.И. Хусаинов // Экономика и управление: 2017. №4 (71). С. 19-22 с.

9. Исаков М. Анализ эксплуатационных показателей полигонов / М. Исаков // Мир транспорта. 2014. 5 (54). С. 162-169 с.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-467-473

10. Феоктистов В. Резервы технической скорости при наличии её ограничений / В. Феоктистов, С. Борисенков // Мир транспорта. 2013. 1 (45). С. 64-68 с.

11. Шарапов С.Н. экономическая оценка повышения установленных скоростей движения грузовых поездов / С.Н. Шарапов // Железнодорожный транспорт. -2017. - № 3. - с. 25-29.

12. Тимченко В.С. Расчет пропускной способности двухпутного железнодорожного участка с учетом категорий грузовых поездов методом имитационного моделирования процессов перевозок / В.С. Тимченко // Интернет-журнал «НАУКОВЕДЕНИЕ» Том 7, №5 (2015).

13. Левин Д.Ю. Расчет пропускной способности участка / Д.Ю. Левин // Железнодорожный транспорт. - 2008. - №7. - С. 18-23.

14. www.stat.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.