Научная статья на тему 'ПЛОТИН ДУНЁҚАРАШИДА БОРЛИҚ МАСАЛАЛАРИНИНГ МУҲОКАМАСИ'

ПЛОТИН ДУНЁҚАРАШИДА БОРЛИҚ МАСАЛАЛАРИНИНГ МУҲОКАМАСИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

114
19
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Плотин / фалсафа / неоплатонизм / теософия / этика / давлат / маънавият / тарих. / Plotinus / philosophy / neoplatonism / theosophy / ethics / state / spirituality / history.

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Бекзод Пардаев, Хуршид Илхомович Тошов

Ушбу мақолада Антик дунё забардаст файласуфларидан бири бўлмиш неоплатонизм асосчиларидан бири бўлмиш Плотин таълимоти қисқача кўриб чиқилади. Плотин ўзидан деярли ярим минг йиллик илгариги меросга мурожаат қилди, уни тиклашга уринди. У кўпроқ мистик, теософ сифатида таасурот қолдирган. Яна Плотиннинг фалсафий таълимоти бошқа Антик давр фалсафий таълимотлари билан қиёсий таҳлил қилинади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DISCUSSION OF EXISTENCE (ONTOS) ISSUES IN PLOTIN'S WORLDVIEW

This article gives a brief overview of the teachings of Plotinus, one of the great philosophers of the ancient world and one of the founders of Neoplatonism. Plotinus appealed to the legacy of almost half a thousand years ago, trying to restore it. He impressed more as a mystic, a theosophist. Again, Plotinus' philosophical teachings are compared with other ancient philosophical teachings.

Текст научной работы на тему «ПЛОТИН ДУНЁҚАРАШИДА БОРЛИҚ МАСАЛАЛАРИНИНГ МУҲОКАМАСИ»

ПЛОТИН дуне^арашида борлщ масалаларининг

МУ^ОКАМАСИ

Бекзод Пардаев

Мирзо Улугбек номидаги Узбекистан Миллий университети магистранти Илмий рахбар: Хуршид Илхомович Тошов Мирзо Улугбек номидаги Узбекистон Миллий университети катта укитувчиси

(PhD)

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада Антик дунё забардаст файласуфларидан бири булмиш неоплатонизм асосчиларидан бири булмиш Плотин таълимоти кискача куриб чикилади. Плотин узидан деярли ярим минг йиллик илгариги меросга мурожаат килди, уни тиклашга уринди. У купрок мистик, теософ сифатида таасурот колдирган. Яна Плотиннинг фалсафий таълимоти бошка Антик давр фалсафий таълимотлари билан киёсий тахлил килинади.

Калит сузлар: Плотин, фалсафа, неоплатонизм, теософия, этика, давлат, маънавият, тарих.

DISCUSSION OF EXISTENCE (ONTOS) ISSUES IN PLOTIN'S

WORLDVIEW

Bekzod Pardayev

Master student, National University of Uzbekistan named after Mirzo Ulugbek Supervisor: Khurshid Ilkhomovich Toshov Senior teacher (PhD), National University of Uzbekistan named after Mirzo Ulugbek

ABSTRACT

This article gives a brief overview of the teachings of Plotinus, one of the great philosophers of the ancient world and one of the founders of Neoplatonism. Plotinus appealed to the legacy of almost half a thousand years ago, trying to restore it. He impressed more as a mystic, a theosophist. Again, Plotinus' philosophical teachings are compared with other ancient philosophical teachings.

Keywords: Plotinus, philosophy, neoplatonism, theosophy, ethics, state, spirituality, history.

КИРИШ

Плотин Неоплатонизми. Плотиннинг хаёти. Унинг тугилган жой хакида аник маълумот мавжуд булмай, Эвнапий уни Ликонда таваллуд топган деса, Свида - Ликополда тугилганлигини таъкидлайди. Х,ар холда унинг Мил. Авв. 203-204 йилларда Мисрда дунёга келганлиги аник.(Порферей 206 йил деб таъкидлайди). Порферейнинг айтишича, Плотин искандариянинг куплаб профессорлари маърузаларига катнаган ва 38 ёшга тулгандагина узи излаган мутафаккир Аммони Саккас билан учрашишга мувофак булади. У 242 йилга кадар Аммонининг шогирди булиб ундан тахсил курган, айни йилда эса, император Гордианнинг кушини таркибида Эрон фалсафасини урганиш максадида Эронга жунаб кетади. Аммо Гордиан Мисопотамияда улдирилгач, экспедиция мувофакккиятсиз якун топади. Бу пайтга келиб 40 ёшга тулган Плотин Римга йул олади. Бу ерда у уз мактабига асос солиб юкори мартабали давлат амалдорлари, хатто, император Галлиен ва унинг рафикаси ишончини козонади. Платин уларга Афлотуннинг "Давлат" асаридаги гоялар асосида хаёт кечирадиган Платонополис шахрига асос солишни таклиф килади ва бунинг учун императордан розилик хам олган эхтимол, аммо, негадир император номаълум сабабларга кура мазкур гояни рад этади, хамда шахар гояси шунинг билан бархам топади. Плотин 60 ёшга кирган чохларда унинг шогирди Порферийнинг номи хам чикиб колганди, кейинчалик эса Порферей устозидан жуда илхомланган шогирд унинг автобеографиясини ёзади.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Кейинчалик Попрферей устозининг асарларини тизимлаштирриб, уларни хар бири 9 бобдан иборат 6 китобга ажратади. Плотининг асарларини бирлаштиришга хиузмат киладиган Иниада атамаси шундан келиб чикккан. Айтишларича файласуфнинг огзаки маърузалари содда ва равон услубда баён килинган булиб, унинг ёзма асарларини мутоала килиш бирмунча мураккабликлар тугдиради. Бу хол мутафаккир куриш кобилиятининг нисбатан пастрок булганлиги, ххамда айни сабабга кура у кулёзмаларини кайта куздан кечирмаганлиги билан иузохланади. Бу эса турган гапки, Порферейнинг ишини бирмунча кийинлаштипрган, аммо, шунга карамай, у устозининг услубини саклаб колишга харакат килган ва кенчалик бошкалар бу матнларни тахрир килишда бирмунчча кийналганлар. Уз даврида Плотинга купчилик маслахат сураб мурожаат килганлар ва у шу маънода уз замонасида аксар кишиларнинг маънавий пешвоси булган. Бундан ташкари унинг саховатпеша ва мехрибон булганллиги шунингдек, уз уйида етим болаларгга гамхурлик килиб тарбия килганлиги бот-бот таъкидланади. Унинг унинг куплаб дустлари булиб,

душманлари йук эди, гарчи зохид киши булганлигига кармай, ахлокан етук ва табиатан юмшок киши сифатида ном козхзонган. Аммо, Плотиннинг бироз асабий киши булганлиги ва бу айникса, бу унинг маърузаларида купрок кузга ташланиб турганлиги хусусида маълумотлар мавжуд. Плотиннинг соглиги у кадар яхши булмай,МиМил. Авв. 269 270 йиллар чамаси Кампаньедаги кишлок уйида вфот этади.

Улкан Рим империясининг вужудга келиши, кучли харбий салохият ва административ тузилмага эгалиги, унинг ахолисининг онги, дунёкарашидаги узгаришлар билан бирга кечди. Бу Римга буйсундирилган давлатларнинг сиёсий мустакиллигини йукотган, халк оммаси кашшокланиши кучайган, бой кишилар катламининг шаклланган даври эди. Мулкий, ижтимоий тенгсизлик кучаяди, ёвузлик, кулфат ижтимоий хаётда хукмрон була боради, табиийки, бундай холатда кишиларни динга булган интилиши кучаяди. Эр.авв. асрда эса, аксинча, динни "унутиш" содир була бошлайди. Илмга булган интилиш тобора якколрок сезила боради. Фалсафадан хусусий фанларнинг ажралиб чикиш тенденцияси кучая боради. Математика, астрономия, механика, медицина, филалогия, риторика, адабий танкидчилик, адабиётшунослик махсус усулларни куллайдиган, профессионал фаолият юритишни такоза этадиган хусусий-илмий билим сохаларига айлана боради. Илмий кутубхоналар, кулёзмалар, фондлари ташкил була бошлайди. Нафакат Афина балки Александрия, Пергам, Родос хам йирик илмий марказга айланади.

Айни пайтда, Шаркдан Гарбга караб диний таълимотлар таркала бошлайди. Бу таълимотлар, улар билан боглик маросимлар мустахкамланиши учун кулай шароитга эга була борадилар. Улар аралашиб хам кетадилар. Рим императорларининг Шарк маросимларига ёмон куз билан карамаганлиги диний таълимотлар, акидаларнинг узаро таъсир этишига, богланишига ва синкретик куринишдаги таълимотларнинг пайдо булишига олиб келади. Жамиятда пайдо булган мана шундай эхтиёжга жавобан, фалсафа диний ва баъзи холларда, хатто, мистик мазмун ва куриниш касб эта боради.

Плотин(203-269) - антик давр фалсафасидаги идеализмнинг энг сунгги ёркин вакили. У билан киёсланганда неоплатонизмни якунлаган Прокл хам ижодкор сифатида эмас, купрок аналитик, системага солувчи сифатида машхур. Плотин узидан деярли ярим минг йиллик илгариги меросга мурожаат килди, уни тиклашга уринди. У купрок мистик, теософдир. Платин Рим императори Гордиан бошчилигидаги 244 йилдаги мувафаккиятсиз юришларда иштирок этгандан кейин Римда жойлашиб, турли хил халк, миллат вакиллари булган, лекин дунёкараши якин кишиларни бир жамиятга бирлаштирди. Плотин асарларини Порфирий системага солган. Хусусан, у асарларини хар кайсиси 9

кисмдан иборат 6 та булимга булган. "Эннеада" яъни "туккизлик" номи шундан келиб чиккан.

МУ^ОКАМА

Плотин фалсафанинг вазифасини борликнинг охирги асоси булган илохий борликдан келиб чикиб, бутун мавжудотни тушунтиришдан иборат, деб билган. Бу вазифа фалсафий эмас, балки диний мазмунга эгадир. Уни хал этиш воситасини фалсафа ва диалектикада курган. Бу вазифа мураккаб, уни факат дахолар хал эта олиши мумкин, оддий одамлар онгига уни етказиш мумкиндир дейди. "Ота-она колдирган фарзандларни бегона кишилар тарбиялаганда уз ота-оналарини аниклаши кийин булганидек, борликнинг асосидан канчалик узок кетса, одам унинг мохиятини тушуниб етишда шунчалик кийналади. Бу кийинчиликларни енгиб утиш учун инсон рухи, жонини хиссиётидан юкори куя олиши керак. Лекин шундай одамлар хам борки, улар аклий мушохада (интелектуал, интиуция) кобилиятига эга". Ана шулар борликнинг ягона асоси, бирлигини тушуниб етишади ва оркага кайтиб, уни оддий халкка тушунтиради.

Жон - уз холича мавжуд булмокдир. У тана сингари бутундир. Жон тана гармонияси эмас (пифагорчилар шундай дейишган). Шунингдек, жон тана энтелехияси хам эмас (агар ундай булганда, шакл хайкал яшаган материал -мисга кандай муносабатда булса, у хам танага шундай муносабатда булар эди). Шакл тана сингари кисмларга булинади. Жон шакл эмас. Барча предмет, ходисаларда жон бор, жон улардан мустакил булган бошлангич ибтидодир. Олам гузалдир, у шакл билан таналар кушилиши натижасидир. Уларни, яъни уз холича мустакил булган нарсаларни кушадиган реал куч булиши керак, у -дунёвий жондир. Лекин жон гузаллик билан айнан бир нарса эмас, жон бутун дунё учун битта, дунёда эса гузаллик билан бир каторда хунуклик хам мавжуд. Ана шунинг учун хам гузалликни жоннинг прототипи деб тушуниш керак холос.

Жонга шакл берадиган нарса-Акл. Жон танадан мустакил, унга нисбатан бирламчи булгани сингари, акл хам жонга нисатан бирламчи мохиятдир. Акл уз-узича мавжуд унинг предикати, яъни асосий хусусияти дунёнинг бирлигидир. Агар предметни муайян борлик тарзида фикр килмокчи булсак, уни бирликдаги, яхлитликдаги борлик сифатида тасаввур этишимиз зарур. Жон барча нарсаларни яратади хамда уларга бирлик бахш этади.

Шуни хам айтиш керакки, оламда бирлик билан бир каторда куплик хам мавжуд. Бирликни жон аклдан оладиган булса, акл шаклнинг бирлиги манбаи эмасми? деган савол тугилади. Унга Плотин йук, ундай эмас деб жавоб беради. 1) Акл уз-узини яратадиган мохият эмас. Унга гузаллик оркали эришилади,

гузаллик эса неъматга боглик; 2) Акл узида купликни - гоялар тупламини мужассамлаштирган.

Аклни уз холича олганимизда хам унинг иккиланганлигини: фикр килинаётган нарса билан тафаккурга, предмет ва аклий фаолликка булинади, улардан ташкил топади. Акл олий даражадаги нарса сифатида, ундан хам юкорирок турган предметга эга. Бу бирликдир. Лекин унинг манбаи нима ?, у кандай куринишга эга ? У, Плотин фикрича, математик нукта хам, тушунча хам эмас. Ягоналик бирлик неъматидир. Платон фикрича ягона бошка барча нарсалар учун мавжудлик шарт-шароити булиши билан бир каторда, барча предметлар унинг предикати хамдир.

Мана шундай мураккаб диалектик табиатга ягона кандай билиш мумкин деган савол куйиб, билиш назариясини ана шу саволга жавоб сифатида шакллантиради.

Билим хакидаги таълимот. Плотин фикрича, билимнинг икки усули мавжуд: 1) Хиссиёт ва 2) акл. Х,иссиёт бошлангич асосни билишга кодир эмас. Лекин аклнинг тушунчалари ва категориялари Ягонага алокадор эмас, чунки у хар кандай тавсифдан юкори туради. Категорияларнинг ичида олийси-борлик категорияси. Бу категория мавжудлик ва бирликни (Ягонани) фарклайди: Ягона мавжудотнинг предикати хисобланади. Уз навбатида, мавжудот турга, шаклга эга. Бирок бошлангич асосга на шакл, на тур хос. У хеч кандай фикрий образга эга эмас. Бошка барча категориялар борлик категорияси билан боглик, бирок Ягонага тегишли эмас. Агар шундай булса, Ягонани кандай килиб билиш мумкин ? деган савол тугилади ва унга жавоб берилади: хар бир предмет- Ягона, демак хар кандай предмет жон ва шунинг учун хам соддага дахлдор. Жон Ягонани билиш даражасига кутара олади, лекин хиссиёт ёки акл оркали эмас балки билиш объекти булган предметга диккат-эътиборини жамлаш асосида, яъни Ягона булмаган барча нарсадан четалашадиган ва фикр-зикрини соддага каратадиган мушохада ёрдамида билишдир. Ягонани билиш у билан кушилиб кетишдан иборат булиб, бунда жон ва Ягона узаро мос келади.

НАТИЖАЛАР

Миссий олам мангу мавжуд, у вактга боглик эмас. Айни пайтда, Плотин Ягонадан келиб чиккан деб хисоблайди. Аввал, Плотин фикрича, иккинчи бошлангич асос пайдо булган. лекин унинг пайдо булиши биринчи бошлангич асос эхтиёжи билан эмас, балки унинг борлигининг тулалиги билан такозоланган. Бунда биринчи асоснинг борлиги тулиб-тошиб кетади, уз чегарасидан ташкарисига чикиб, бошка борликни яратади.

Буни куйидаги мисолда киёслаб тушунтиради: Куёш узидан нур чикаради, лекин нур уз холича шуълаланади. Иккинчи бошлангич асос сингари, аста-секин борликнинг бошка кирралари ва даражалари вужудга келади.

Ягонадан биринчи пайдо буладиган нарса-Акл. Унда 3 та жихатни фарклаш лозим: 1) модда тушунчаси; 2) фикр килинадиган борлик; 3) тафаккур.

Гоялар дунёси сифатида акл хар хил турлар ва шакллардан ташкил топадиган тупламдир. Турни бирор нарса туридан бошка нарса деб кабул килиб булмагани учун гоялар дунёсида "модда" хам мавжуд булиши керак. "Модда" хиссий олам материяси эмас, у аклнинг бир лахзаси булган шаклдир. Миссий оламнинг материяси-улик материя. Акл "моддаси" ёки идеал олам борлик, мавжудот булиб, унинг оркасида Ягона туради. Миссий олам материяси шарпа унинг оркасида борлик туради.

"Модда"дан кейин келадиган Акл лахзаси фикр килинадиган борлик, мавжудликдир. Аклнинг учинчи лахзаси тафаккурдир. Мана шу акл тушунчасининг уч лахзасига яралишни уч лахзаси тугри келади. Материя (модда)нинг асоси узга (Ягонага нисбатан) булади. Бу "узга" Ягонага нисбатан тупламдир. Узганинг Ягонага мурожати борликни аниклигини хосил килишга олиб келади. Плотинда ягона ва аклдан кейин жон туради.

Материя хакида. Жоннинг ундан ташкаридагига мурожат килиши, уни материяга олиб келади. Плотинга эргашгани холда, Плотин оламнинг пайдо булиши материяни ёки ноборликнинг булишини такоза этади. Табиатдаги барча нарсалар хеч нарсадан булмагани ёки йук булмагани сабабли, кандайдир субстрат мавжуд булиши керак ва у жисмларнинг сифатлари, хоссалари мавжудлиги асоси булади. Гоялар оламидан хиссий кабул килинадиган олам куйидагилар билан фарк килади: 1) фазода куламга эгалиги, 2) вактда узайиши, 3) хакикий эмаслиги билан ажралиб туради.

Оламни хосил килувчи кучлар - акл фикрлари. Уларда онгсиз тарзда тушунчалар кайд этилган булиб манбаи идеал оламидадир. Шунинг учун хам хиссий оламда содир буладиган вокеалар тартиби гоялар оламига таклид килади.

Инсон жони илохий ва хиссий олам чегарасида жойлашган. Унинг илохий жон билан бирлиги юкори даражададир. Бу алокадорлик жоннинг ердаги хаётидаги хатти-харакати билан боглик. Инсон улгандан кейин танадан чикиб, узининг аввалги хаётига кайтади. Акл билан богланади, гояларни мушохада этади, хиссий оламдаги барча неъматлардан халос булган жон илохият билан кушилиб кетади. Бунда барча куйи рухий функциялар йуколади: идрок, хотира, хаёл, одатлар йук булади. Агар жон илохийлик даражасига кутарила олмаса, унда куйи рухий функцияларни узида саклайди ва жоннинг кучиши содир булади. Бу инсоннинг ерли хаётидаги мойилликлари билан белгиланади. Плотин

айтганини эслаймиз: кушикни севган кишилар, жони сайроки кушларга кучади, йиртикичликка мойил кишилар жони йиртикич хайвонларга кучади.

Жонини янги холати, унинг аввалги мойилликларига мос келиши билан бирга аввалги хаёти учун касосга хам дуч келади: бошка кишиларга нисбатан ноконуний муносабатда булган киши жони, уз навбатида, бошка кишиларнинг ноконуний харакатидан азият чекади.

Плотин жоннинг танага нисбатан муносабати тугрисидаги аввалги карашларини этади: жон танага хеч кандай фазовий муносабатда булмайди. Жон танага худди узининг органи сифатида муносабатда булади ва эхтиёжга мувофик равишда ташки олам билан бирлашиб кетади. Жонни 3 турдаги фаолияти мавжуд:

Жоннинг тана билан алокаси, унинг танага бевосита богликлиги билан белгиланадиган фаолияти. Куйи рухий функциялар ана шундайдир.

Жонни танада яшаб турган, лекин айтган пайтда, функциялари унга боглик булмаган холатидаги фаолияти.

Жонини тана бевосита алокада булмаган холатидаги фаолияти.

Жоннинг биринчи фаолиятига хаяжонланиш, рохатланиш ёки азобланиш билан боглик холда кечадиган сезгилар тааллукли. Бундай холатнинг субъекти -жон ва тананинг биргалигида булиши: танага харакат ёки хаяжонланиш, жонга уларни англаш хосдир. Иккинчи холатга билиш фаолиятининг юкори функциялари тегишли. Биринчи навбатда, бу хотирага тегишли. Плотин хотирани тасаввурлар сакланадиган макон деб билади. Рухий фаолиятини иккинчи турига тафаккурга хам тааллукли.

Плотин этикаси жоннинг тозалаганини тугрисидаги мулохазалар билан якунланади. Тозаланиш жоннинг танадан озод булишидан ерли хаёт манфаатларидан халос булишидан, илохий даражага кутарилишидан иборат. Бу холатнинг якуни - экстаз, илохиятга экстатик шунгиш, илк Ягона билан бирлашиб кетишдир. Плотин фалсафаси-жахон микёсида кулчилик маданиятининг халокатга учраши даври фалсафаси. Ана шунинг учун хам экстаз ерли хаёт ташвишларидан холи, уз-узи билан чекланган холат идеал сифатида бахоланади.

ХУЛОСА

Умуман Плотин каби антик дунё забардаст файласуфларини урганиш бугунги инсон дунёкарашини кенгайтиришда жуда катта самара беради албатта. Бунинг сабаби хозирги инсоният эришган барча илмий-техникавий ютукларнинг барчаси Антик дунё олимлари назариялари устига курилган десак хато булмайди

бизнингча. Юкорида биз куриб чиккан Плотин таълимоти хдм ана шу уммоннинг бир заррасидирир.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1. Августин Аврелий. Исповедь / Пер. М.Е. Сергеенко. М., 1997.

2. Августин: pro et contra. Личность и идейное наследие блаженного Августина в оценке русских мыслителей: Антология / Отв. ред. Д.К. Бурлака. СПб.: изд-во РХГИ, 2002. - 974 с.

3. Аверинцев С. С. Классическая греческая философия как явление историко-литературного ряда // Образ античности. СПб.: «Азбука-классика», 2004. С. 106 -139.

4. Аверинцев С. С. Античная риторика и судьбы античного рационализма // Образ античности. СПб.: «Азбука-классика», 2004. С. 7 - 29.

5. Аверинцев С. С. Греческая "литература" и ближневосточная "словесность" // Образ античности. СПб.: «Азбука-классика», 2004. С. 40 -105.

6. Аверинцев С. С. Неоплатонизм перед лицом Платоновой критики мифопоэтического мышления // Образ античности. СПб.: «Азбука-классика», 2004. С. 150 - 164.

7. Аверинцев С. С. Образ античности в западноевропейской культуре XX в. // Образ античности. СПб.: «Азбука-классика», 2004. С. 165-201.

8. Аверинцев С. С. Поэтика ранневизантийской литературы. М., 1977. -320 с.

9. Аверинцев. С.С. Эволюция философской мысли // Культура Византии. IV первая половина VII в. - М.: "Наука", 1984, с.42-77

10. Ю.Адо П. Плотин или Простота взгляда. М., 1991.

11. Адо П. Что такое античная философия? М., 1995.

12. Алипий (Кастальский-Бороздин), Исайя (Белов). Догматическое богословие. Курс лекций. Свято-Троицкая Сергиева лавра, 1999.

13. Ананьин С. А. Учение Плотина о прекрасном // Вера и разум. 1903, № 2, с. 47-57; №3. С. 93-104.

14. Античная литература / Под ред. А. А. Тахо-Годи. М.: Просвещение, 1986.464 с.

15. Античность и Византия / Под ред. С. С. Аверинцева. М., 1975.

REFERENCES

1. Августин Аврелий. Исповедь / Пер. М.Е. Сергеенко. М., 1997.

2. Августин: pro et contra. Личность и идейное наследие блаженного Августина в оценке русских мыслителей: Антология / Отв. ред. Д.К. Бурлака. СПб.: изд-во РХГИ, 2002. - 974 с.

3. Аверинцев С. С. Классическая греческая философия как явление историко-литературного ряда // Образ античности. СПб.: «Азбука-классика», 2004. С. 106 -139.

4. Аверинцев С. С. Античная риторика и судьбы античного рационализма // Образ античности. СПб.: «Азбука-классика», 2004. С. 7 - 29.

5. Аверинцев С. С. Греческая "литература" и ближневосточная "словесность" // Образ античности. СПб.: «Азбука-классика», 2004. С. 40 -105.

6. Аверинцев С. С. Неоплатонизм перед лицом Платоновой критики мифопоэтического мышления // Образ античности. СПб.: «Азбука-классика», 2004. С. 150 - 164.

7. Аверинцев С. С. Образ античности в западноевропейской культуре XX в. // Образ античности. СПб.: «Азбука-классика», 2004. С. 165-201.

8. Аверинцев С. С. Поэтика ранневизантийской литературы. М., 1977. -320 с.

9. Аверинцев. С.С. Эволюция философской мысли // Культура Византии. IV первая половина VII в. - М.: "Наука", 1984, с.42-77

10. Ю.Адо П. Плотин или Простота взгляда. М., 1991.

11. Адо П. Что такое античная философия? М., 1995.

12. Алипий (Кастальский-Бороздин), Исайя (Белов). Догматическое богословие. Курс лекций. Свято-Троицкая Сергиева лавра, 1999.

13. Ананьин С. А. Учение Плотина о прекрасном // Вера и разум. 1903, № 2, с. 47-57; №3. С. 93-104.

14. Античная литература / Под ред. А. А. Тахо-Годи. М.: Просвещение, 1986.464 с.

15. Античность и Византия / Под ред. С. С. Аверинцева. М., 1975.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.