Научная статья на тему 'ПЕНИТЕНЦИАР ТИЗИМДА ТАЪЛИМ ОЛИШ МАСАЛАЛАРИ (ЖАҲОН ТАЖРИБАСИ МИСОЛИДА)'

ПЕНИТЕНЦИАР ТИЗИМДА ТАЪЛИМ ОЛИШ МАСАЛАЛАРИ (ЖАҲОН ТАЖРИБАСИ МИСОЛИДА) Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
133
42
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълим / умумий ўрта таълим / маҳкумларни ўқитиш / маҳкумларнинг касбий таълими / маҳкумларнинг таълимини ташкил этиш / маҳкумларнинг ижтимоийлашуви / масофали таълим. / образование / обшее среднее образование / обучение осужденных / профессиональное образование осужденных / организация обучения осужденных / социализация осужденных / дистанционное обучение.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Тураханова Дилдор Абидовна

Мазкур мақолада хорижий давлатлардаги жазони ижро этиш муассасаларида умумий ва касбий таълимни ташкил этиш масалалари ёритилган. Шунингдек, маҳкумлар учун касб-ҳунар таълимини уларнинг ижтимоийлашув жараёнидаги аҳамияти ҳамда маҳкумларнинг масофавий таълими кўриб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ОБРАЗОВАНИЕ В ПЕНИТЕНЦИАРНОЙ СИСТЕМЕ (НА ПРИМЕРЕ ЗАРУБЕЖНОГО ОПЫТА)

В статье рассматриваются вопросы организации общего и профессионального образования в пенитенциарных учреждениях зарубежных стран, а также значение профессионального образования в социализации осужденных и дистанционное обучение осужденных.

Текст научной работы на тему «ПЕНИТЕНЦИАР ТИЗИМДА ТАЪЛИМ ОЛИШ МАСАЛАЛАРИ (ЖАҲОН ТАЖРИБАСИ МИСОЛИДА)»

Тураханова Дилдор Абидовна,

Узбекистан Республикаси Миллий гвардияси Харбий-техник институти "Психология ва педагогика "кафедраси, Психологик хизмат психологи, мустакил изланувчи

ПЕНИТЕНЦИАР ТИЗИМДА ТАЪЛИМ ОЛИШ МАСАЛАЛАРИ

(ЖА^ОН ТАЖРИБАСИ МИСОЛИДА)

УДК: 343.824(100-87)

ТУРАХАНОВА Д.А. ПЕНИТЕНЦИАР ТИЗИМДА ТАЪЛИМ ОЛИШ МАСАЛАЛАРИ (ЖАЦОН ТАЖРИБАСИ МИСОЛИДА)

Мазкур маколада хорижий давлатлардаги жазони ижро этиш муассасаларида умумий ва касбий таълимни ташкил этиш масалалари ёритилган. Шунингдек, мах,кумлар учун касб-х,унар таълимини уларнинг ижтимоийлашув жараёнидаги ах,амияти х,амда мах,кумларнинг масофавий таълими куриб чикилган.

Таянч суз ва тушунчалар: таълим, умумий урта таълим, мах,кумларни укитиш, мах,кумларнинг касбий таълими, мах,кумларнинг таълимини ташкил этиш, мах,кумларнинг ижтимоийлашуви, масофали таълим.

ТУРАХАНОВА Д.А. ОБРАЗОВАНИЕ В ПЕНИТЕНЦИАРНОЙ СИСТЕМЕ (НА ПРИМЕРЕ ЗАРУБЕЖНОГО ОПЫТА)

В статье рассматриваются вопросы организации общего и профессионального образования в пенитенциарных учреждениях зарубежных стран, а также значение профессионального образования в социализации осужденных и дистанционное обучение осужденных.

Ключевые слова и понятия: образование, обшее среднее образование, обучение осужденных, профессиональное образование осужденных, организация обучения осужденных, социализация осужденных, дистанционное обучение.

TURAHANOVA D.A. EDUCATION IN THE PENITENTIARY SYSTEM

(on the examples of international experience)

The article deals with the issues of organizing general and vocational education in penitentiary institution of different countries. Also the value of vocational education in the socialization of convicts and distance learning of convicts is considered.

Key words and concepts: education, general secondary education, education of convicts, vocational education of convicts, organization of training of convicts, socialization of convicts, distance education.

Кириш.

Маълумки шахснинг ривожланиши-нинг асосида таълим ва тарбия жараёни ётади. Шунинг учун сунгги йилларда мамла-катимизда таълим сохасига алохида эъти-бор каратилмокда. 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожланти-ришнинг бешта устувор йуналишлари буйича Харакатлар стратегиясини амалга ошириш дастурлари асосида мамлакатимизнинг таълим тизимида таълим сифатини оширишга йуналтирилган ишлар амалга оширилмокда. Республикамиздаги таълим сохасидаги узгаришлар жазони ижро этиш муассасала-ридаги махкумлар таълимига хам каратилди. Мазкур масалага доир Узбекистон Республи-каси Президентининг 2018 йил 7 ноябрдаги "Жиноят-ижроия конунчилигини тубдан тако-миллаштириш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПК-4006-сонли карори, Узбекистон Республи-каси Вазирлар Махкамасининг 2019 йил 16 апрелдаги "Озодликдан махрум этилган шах-слар учун умумий таълим ва касб-хунарга укитиш тизимини такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида"ги 318-сон карори, 2019-2021 йилларда Узбекистон Республи-каси жиноят-ижроия конунчилигини такомиллаштириш Концепцияси, Ички Ишлар Вазирининг "Узбекистон Республикаси Ички Ишлар Вазирлиги озодликдан махрум килиш туридаги жазони ижро этиш муассасалари-нинг ички тартиб коидаларига узгартириш ва кушимчалар киритиш туFрисида" ги буйруFи ва бошка норматив-хукукий хужжатлар кабул килинди.

Мазкур хужжатларда махкумларнинг таълим олиш масалаларига алохида эътибор каратилган. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 7 ноябрдаги "Жиноят-ижроия конунчилигини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПК-4006-сонли карори билан тасдикланган "2019-2021 йилларда Узбекистон Республикаси жиноят-ижроия конунчилигини такомиллаштириш концепцияси"нинг Ш-чи булими 5-бандида "Махкумларни олий ва урта махсус таълим муассасаларида масофавий укитиш шаклини жорий этиш оркали уларнинг таълим

олиши буйича чекловларни бекор килиш"1 курсатиб утилган. Энди озодликдан махрум этилган шахслар хам масофавий олий таълим олиш хукукига эга булдилар. 2018 йилгача махкум шахсларнинг олий таълим муассасаларида сиртдан таълим олишлари учун имко-ниятлар чегараланган эди. Чунки Узбекистон Республикаси Жиноят-ижроия кодексининг 15-бобининг 100-моддасида "Жазони ижро этиш муассасаларида махкумларнинг умумий урта таълими ташкил этилади. Муас-саса маъмурияти махкумларга улар таълим олиши ва мустакил таълим олиши учун конун хужжатларида белгиланган тартибда шароит-лар яратади хамда зарур кумак курсатади" деб ёзилган эди. Лекин бундай хукук факат ман-зил колониялардаги махкумларга берилиб, улар укув юртларининг сиртки булимларида укишлари мумкинлиги курсатиб утилган2.

Мавзунинг долзарблиги махкумлар таъ-лимини ташкил килишдаги хориж тажриба-сининг етарли урганилмаганлиги, таълим-нинг махкум шахслардаги кандай ахлокий узгаришларга олиб келишининг хамда махкумларнинг таълимга, укишга муносабат-ларининг етарли даражада урганилмаганлиги билан белгиланди.

Мавзу буйича илмий изланишларнинг кискача тахлили.

Жазони ижро этиш муассасаларида махкумларга таълим бериш жараёни билан боFлик масалаларни хорижий олимлар-дан Т.П.Бутенко, В.Г.Строева, М.А.Шапарь, В.Ю.Авраменко, Н.А.Тюгаева, Е.А.Зеленова, Е.Ю.Леонова, А.В.Морозов ва бошка педагог олимлар урганишган. Узбекистонлик олим-лардан ушбу масалани педагогог ва психолог олимлар Р.М.Махмудов, Ч.А.Сатторов, Д.А.Тураханова ва бошкалар урганганлар. Лекин эълон килинган ишларда махкумлар таълимининг айрим жихатларигина урин олган.

1 Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 7 ноябрдаги "Жиноят-ижроия конунчилигини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПК-4006-сонли карори. - https://lex.uz/docs/4045443

2 Жиноят-ижроия кодекси. - Тошкент: "Адолат", 2015. - 49-бет.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 4 (89)

Пенитенциар соха олими А.Н.Сухов1 махкум шахсларни ижтимоийлашув жара-ёнини ва бу масала буйича хориж тажри-басини, махкумлар билан олиб борилади-ган ижтимоий ишларнинг йуналишларини ва турли тоифадаги махкум шахслар билан олиб бориладиган ижтимоий ишларнинг хусуси-ятларини урганган. Пенитенциар педагогика буйича олима В.Г.Строева2 махкум шахсларни тузатишдаги асосий воситалардан бири сифатида таълим жараёнини ва унинг махкумларни уз-узини бошкаришдаги ролини урганган. Педагог олима Е.Ю.Леонова3 олий таълимнинг махкум шахсларнинг кайта ижти-моийлашувига таъсирини тадкик этган.

A.В.Морозов4 махкумларни укитишдаги хориж тажрибаларини ва таълимнинг махкум шах-сини мослашувига ва кайта ижтимоийла-шувига таъсирини урганган, педагог олим

B.Ю.Авраменко5 жазони ижро этиш муасса-сасидаги таълим жараёнларнинг тамойилла-рини, М.А.Шапарь махкум шахсларни кайта ижтимоийлашуви буйича хорижий давлатлар-нинг тажрибасини урганган. Хукукшунос олим Т.П.Бутенко6 жазони ижро этиш муассасала-ридаги таълим жараёнини х,укукий жихатдан урганган. Лекин узбекистонлик педагог олим Р.М.Махмудов махкумларнинг умумий ва

1 Сухов А.Н. Социальная работа в пенитенциарных учреждениях. Учебное пособие. - М.: Московский психолого-социальный институт, 2007. .

2 Строева В.Г. Обучение как центральная категория процесса самоуправления осужденных. / Академический Вестник Института образования взрослых Российской Академии Образования, 2009. Т.3.

3 Леонова Е.Ю., Мехришвили Л.Л. Экспериментальная модель образовательной ресоциализации осужденных: адаптация зарубежного и российсокого опыта. / Вестник Челябинского Государственного Университета. 2014. № 24 (353). 107-110 стр.

4 Морозов А.В. Профессионально-техническое обучение осужденных в зарубежных странах и его значение для их социальной адаптации. - Вестник Владимирского юридического института, 2009.№.4 (13), стр. 201-204.

5 Авраменко В.Ю. Принципы и логика профессионального обучения направленного на ресоциализацию заключенного в исправительном учреждении. // Вектор науки ТГУ.-№3 (3).-2010. стр. 25-29.

6 Бутенко Т.П. Образование осужденных к лишению свободы: уголовно-исполнительный аспект [Текст] :

монография / Т.П.Бутенко ; М-во образования и науки

Российской Федерации, Амурский гос. ун-т. - Благовещенск: Амурский гос. ун-т, 2010.

хунар таълимини ахлокий тузатиш воситаси сифатида урганган, педагоглар Ч.А.Сатторов, Д.А.Турахановлар7 махкум шахсларнинг умумий урта ва хунар таълимини факат хукукий томондан урганишган.

Мацоланинг илмий янгилиги шундан иборатки, олимларимиз томонидан таълимнинг махкум шахсларнинг ахлокий тузалишига ва тарбияланишига таъсири хамда мамлака-тимиздаги жазони ижро этиш муассасалари-даги махкум шахсларнинг таълим жараёнига булган муносабатлари етарли урганилмаган.

Тадцицотнинг мацсади хорижий давлат-лардаги жазони ижро этиш муссасаларидаги махкум шахсларга таълим бериш жараёнини урганиш асосида мамлакатимиздаги жазони ижро этиш муассасаларида таълим жараёнини ташкил этиш буйича амалий таклиф ва тавсиялар ишлаб чикишдан иборат.

Тадцицотнинг объекти сифатида хорижий давлатлардаги жазони уташ муассасаларидаги таълим жараёни танланди.

Тадцицотда тизимлилик, киёсий-мантикий тахлилдан фойдаланилди.

Тадцицотнинг эмпирик манбаини анкета суровномалари натижалари ташкил этди.

Асосий цисм.

Таълим махкумларнинг ижтимоий реаби-литациясининг асосий воситаларидан бири хисобланади, махкумлар фаоллигини ва масъ-улиятини ривожлантиришга имкон беради, жамиятдан ажратиб куйилган шароитда шах-сий бузилишга тускинлик килади8.

Махкумлар таълимининг максади махкумларнинг саводини чикариш ва уларга умумий урта маълумот бериш, уларни турли касб-хунар эгаллашларига ёрдам бериш, жазони утаётган вактда уларни ижтимоий фойдали мехнат билан банд килиш ва, энг асосийси, уларни озодликка чикканларидан сунг кайта ижтимоийлашувларини енгил-лаштиришдан иборат. Шу сабабли бутун дунёда махкум шахсларнинг таълим олишига

7 Жиноят-ижроия хукуки. / Муаллифлар жамоаси - Т.: ТОХТБЮ, 2013. - 244-255 бетлар.

8 Строева В.Г. Обучение как центральная категория процесса самоуправления осужденных. - Академический вестник Института образования взрослых Российской академии образования, 2009. Т.3. стр. 155.

алохида эътибор каратилади ва у конун билан мустахкамлаб куйилган.

Даставвал махкум шахслар учун таълим нималигини аниклаб олсак. Европа мамлакат-ларида жазони ижро этиш муассасаларидаги таълим учта катта гурухга ажратилади:

1. Умумтаълим мактабларининг укув дастурлари асосида таълим бериш;

2. Мехнат бозорида талаб юкори булган касб-хунар учун зарур куникма ва малака-ларни шакллантиришга каратилган касбий таълим;

3. Норасмий таълим курслари, масалан, ижодий тугараклар, тафаккурни ривожланти-риш, Fазабни бошкаришга каратилган дастур-лар, озодликка тайёрланиш курслари1.

Германиянинг таълим тизимидаги тажри-баси бутун жахонда эътироф этилади. Ушбу эътироф жазони ижро этиш муассасаларидаги таълим-тарбия жараёнига хам тааллуклидир. "Махкумларнинг озодликдан махрум этил-ган муддатидан уларни озодликдаги хаёт тар-зига кайтиши учун тайёргарлик даври сифа-тида фойдаланилади. Германия давлати хам бошка давлатлар сингари махкумларни мехнат фаолиятига, мактаб таълими ва касбий тайёргарликка жалб этиш масалалари билан шуFулланади. Германия камокхоналарида махкумларга жамиятда кайси касбга эхтиёж булса, уларни шу касбларга ургатишади. Германия давлати камокхоналарида "телевидение оркали укиш" куринишидаги масо-фали таълимдан фойдаланилади. Лекин, махкумларнинг имтихонларни топширишла-рида баъзи бир муаммолар юзага келади"2. Ушбу муаммолар алохида урганилиши лозим булган муаммо хисобланади.

Германия давлатидан ташкари Европа-нинг бошка давлатларида хам махкумларнинг касб-хунар таълимига катта эътибор каратилади. Масалан, Франция давлатида махкумларнинг олий укув юртларда сиртдан укишлари учун кенг имкониятлар яратилган. Швейцария давлатида хам жазони ижро этиш муассасаларида махкумларни таълим жараёнига алохида эътибор каратилиб келинмокда.

1 DVV 1п1егпа1юпа1 - Международные перспективы в образовании взрослых / № 69, стр. 9.

2 Сухов А.Н. Социальная работа в пенитенциар-

ных учреждениях. Учебное пособие. - М.: Московский

психолого-социальный институт, 2007. стр. 71.

Ушбу давлатда хар бир муассаса махкумларга урта ва урта-махсус таълим бериш учун уз дастурларини ишлаб чикишади. Махкумлар ишлаб чикаришдан буш вактларида муассаса-дан ташкарига чикиб таълим олиш имкония-тига эга. Шунингдек, жазони ижро этиш муас-сасаларининг узида хам махкумларнинг таълим олишлари учун конун доирасида шароит-лар яратилган3.

Пенитенциар педагогика буйича мутахас-сис А.Н.Сухов жазони ижро этиш муассасаларидаги ижтимоий ишларни урганиш даво-мида махкум касб-хунарга укитилаётганда уни озодликка чиккандан кейинги ижтимоий мос-лашувини осонлаштириш ва самарали булиши учун жамиятда эхтиёж купрок булган касб-хунарга ургатишга эътибор берилиши мухим эканлигини аниклаган. Швейцарияда махкум шахслар касб-хунар эгаллаган булсалар хам уз кизикишлари буйича ёки мамлакатда талаб юкори булган янги касб-хунарни эгаллашлари учун имкоият яратилган4.

Жазони ижро этиш муассасаларида таълим жараёнини самарали ташкил этган дав-латлардан бири бу Буюк Британиядир. "Буюк Британия жазони ижро этиш муассасаларидаги хар бир махкум таълим олиш хукукига эга. Жазони ижро этиш муассасаларида кечки машFулотларнинг дастурлари ишлаб чикилган ва касбий маълумот олиш учун шароитлар яратилган"5.

Буюк Британия пенитенциар тизимида таълим Европада кабул килинган ушбу коидалар асосида амалга оширилмокда:

1. Хар бир муассасада махкумларнинг кобилиятларини ривожлантиришга

йуналтирилган ижтимоий таълим дастурлари ишлаб чикилган булиши, дастурларнинг максади кайта ижтимоийлашувни осонлаштириш, узини хурмат килишни шакллантириш ва ахлокий тарбия булиши лозим.

3 Сухов А.Н. Социальная работа в пенитенциарных учреждениях. Учебное пособие. - М.: Московский психолого-социальный институт, 2007. стр. 50.

4 Леонова Е.Ю., Мехришвили Л.Л. Экспериментальная модель образовательной ресоциализации осужденных: адаптация зарубежного и российсокого опыта. / Вестник Челябинского Государственного Университета. 2014. № 24 (353) стр. 108.

5 Сухов А.Н. Социальная работа в пенитенциарных учреждениях. Учебное пособие. - М.: Московский психолого-социальный институт, 2007. стр. 53.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 4 (89)

2. Таълим махкумларнинг буш вактини ташкил килиш шакли сифатида курилиши, мехнат билан бир хил мавкега эга булиши ва уларнинг тузалиш дастурининг таркибий кисми булиши лозим.

3. Махкумлар жазони ижро этиш муас-сасаларидан ташкарида укиш, таълим олиш хукукига эга1.

Финляндияда махкумларни тарбиялаш, уларга таълим беришга жиддий эътибор каратилади. Махкум шахснинг узи мехнатни ёки таълимни танлаш хукукига эга. Махкумлар жазони ижро этиш муассасасида уз кас-бий куникмаларини ривожлантириш учун укишлари, университетга укишга киришга тай-ёргарлик куришлари ва унда укишни давом эттиришлари мумкин. Баъзи холатларда махкум шахслар жазони ижро этиш муасса-сасидан ташкарида назоратсиз ишлашлари ва укишлари мумкин2.

Италияда таълим олиш махкумларга имтиёз сифатида берилади. Италияда махкум шахслар кайта тарбияланмайди, балки жазони утайди3.

Мустакил Давлатлар Хамдустлиги давлат-лари жазони ижро этиш муассасаларида таълимни ташкил этиш йуналишидаги ишларда бой тажрибага эга. Масалан, Белоруссия Республикасидаги ахлок тузатиш муассаса-ларидаги таълим жараёнини тадкик этган пенитенциар соха олими В.Г.Стуканов бир катор шахарлардаги ахлок тузатиш коло-нияларида 2000-йилларнинг бошидан бош-лаб ташкил этилган махсус курслар фаоли-ятини урганган. Минск шахридаги 1-туза-тиш колониясида "Иктисод мактаби", Шклов шахарчасидаги 17-тузатиш колониясида махкумларнинг иштирокида ва уларнинг ташаббуси билан компьютер курслари, Моча-

1 Шапарь М.А. Опыт зарубежных стран в вопросе ресо-циализации осужденных в пенитенциарный период / Вестник Краснодарского Университета МВД России. 2017 №1 (35) . стр.38.

2 Леонова Е.Ю., Мехришвили Л.Л. Экспериментальная модель образовательной ресоциализации осужденных: адаптация зарубежного и российсокого опыта /Вестник Челябинского Государственного Университета. 2014. № 24 (353). стр. 108.

3 Леонова Е.Ю., Мехришвили Л.Л. Экспериментальная

модель образовательной ресоциализации осужденных: адаптация зарубежного и российсокого опыта /Вестник

Челябинского Государственного Университета. 2014. № 24 (353) стр.-108.

лов шахарчасидаги 19-тузатиш колониясида хорижий тилларни укитиш курслари ташкил этилган. У ерда машFулотларни олий маълу-мотга эга махкумлар колония ходимларининг рахбарлигида утказганлар4.

Россия Федерациясида махкумларнинг касб-хунар ва олий таълим олиш масалала-рига бугунги кун талабидан келиб чикиб узига хос эътибор каратилган. Россия Федерациясида 2013 йил 1 сентябрдан кучга кирган Россия Федерациясида таълим туFрисидаги Федерал конуннинг 80-моддаси 9-бандига мувофик озодликдан махрум этилган шах-сларнинг жиноий ижроия конунчилиги тала-бларини хисобга олган холда таълим муассасаларида сиртдан урта махсус ва олий таълим олишларига рухсат берилган5.

Махкумлар жазони ижро этиш мудда-тида узларининг кизикишлари, хохишларидан келиб чикиб масофадан туриб бирорта олий таълим муассасасида тахсил олиш хукукига эгадирлар. МашFулотлар онлайн тизи-мида масофадан туриб ташкил этилади. Махкумларни укиш жараёнида олий таълим муассасасидан берилган вазифаларни бажа-ришда интернет тармоFи хизматидан фойда-ланилади. Интернет тармоFи булмаган муас-сасаларда топшириклар махкумларга почта алока булимлари оркали юборилади. Олий укув юртларига хам имтихон жавобларини махкумлар почта алока оркали юборадилар. Лекин махкумлардан битирув имтихонларини ва диплом химоясини Давлат имтихон ком-миссияси жазони ижро этиш муассасасига келиб кабул килади.

Олий маълумотли булиш махкум учун кайта ижтимоийлашув жараёни хисобланади. Махкумлар орасида олий таълимнинг ролини чукур урганган олима Е.Ю.Леонова олий таълим махкумлар кадриятлар тизи-мида узгаришларни юзага келтиришини исботлаган. Олий таълим муассасаси тала-баси булган махкумлар учун "оила ва фар-занд", "касб эгаллаш", "соFлик" мухим ахамият касб этган. Сиртдан укиган махкум талаба кизикишларида хам узига хос узгаришлар

4 Стуканов В.Г. Исправительная педагогика: учебное пособие. - Минск: Академия МВД., 2013. стр 128.

5 Федеральный закон от 29 декабря 2012 г. № 273-ФЗ «Об образовании в Российской Федерации». -rg.ru/2012/12/30/obrazovanie-dok.html

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 4 (89)

юзага келган. Махкумлар купрок китоб укий бошлаганлар, уларда янги билимларга инти-лишлар кузатилган1.

Америка К,ушма Штатларида пенитен-циар тизимдаги таълим узига хос тарзда таш-кил этилади. Америка Кушма Штатларида жазони ижро этиш муассасалари хусусий тад-биркорлар билан махкумларни касб-хунарга укитиш буйича шартнома тузишлари мумкин ва бу тадбиркорлар махкумларни озодликка чикканларидан сунг ишга жойлашишларида тавсиялар берадилар. Америка Кушма Штатларида махкум шахс озодликка чикканидан сунг кайси штатда яшамокчи булса, шу штат-нинг мехнат бозори талабидан келиб чикиб махкумга касб-хунар таълимини бериш конун билан мустахкамланган2.

Мамлакатимизда хам жиноят содир этиб озодликдан махрум этиш тарикасидаги жазони утаётган махкум ёшларнинг таълим олишларига алохида эътибор к,аратилмок,да.

Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2019 йил 16 апрелдаги "Озодликдан махрум этилган шахслар учун уму-мий таълим ва касб-хунарга укитиш тизи-мини такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида"ги 318-сон карорида Узбекистон Республикаси Ички Ишлар Вазирлиги Жазони ижро этиш бош бошкармасининг жазони ижро этиш муассасаларида идоравий умум-таълим мактаби ва тегишли халк, таъ-лими булимлари умумтаълим мактаблари-нинг филиаллари фаолият курсатаётганлиги курсатиб утилганлигини куришимиз мумкин3.

Мазкур карорнинг ижросини таъмин-лаш максадида жазони ижро этиш муассасаларида Узбекистон Республикаси Бандлик ва мехнат муносабатлари вазирлиги касб-хунарга укитиш марказларини ташкил этиб,

1 Леонова Е.Ю. Ресоциализация осужденных в образовательном пространстве высшей школы. Автореф. дисс. канд. социол. наук. - Тюмень. 2013. стр 24.

2 Морозов А.В. Профессионально-техническое обучение осужденных в зарубежных странах и его значение для их социальной адаптации. - Вестник Владимирского юридического института, 2009. №.4 (13). стр. 203.

3 Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2019 йил 16 апрелдаги "Озодликдан махрум этилган шахслар учун умумий таълим ва касб-хунарга укитиш тизи-мини такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида"ги 318-сон карори. - Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 17.04.2019 й., 09/19/318/2956-сон

у ерда касбга эга булмаган махкумларнинг Узбекистон Республикаси "Хунарманд" уюшмаси ёрдамида уз кизикишлари, кобилиятларига кура касб-хунар эгаллашла-рини йулга куйилди.

Махкум шахслар бугунги кунда мехнат бозорида талаб юкори булган мутахассис-ликни, касб-хунарни эгаллаш имкониятига эга булдилар. Маълумки, махкум озодликка чикканидан сунг ишга жойлашиш масала-сида кийинчиликлар булиши мумкин. Проба-ция хизмати собик махкумларни ишга жой-лаштириш ва хусусий тадбиркорлик билан шугулланишларида ёрдам курсатмокда.

Эмпирик урганиш натажалари.

Зангиота туманидаги 42-манзил колонияда утказилган суровномада ёши 30 дан юкори булган махкумларнинг 56% турмуш тарзини бошидан бошлаганда укишга, таълим олишга, 16% касб танлашга, 25% дуст танлашга ахамият берган булишларини, 3% га фарки йук экан-лигини билдиришган. 30 ёшга тулмаган махкум шахсларнинг 43% таълимга, 43% касб танлашга, 14% дуст танлашга эътибор берган булишларини курсатишган. Махкум шахслар суровнома саволларига жавобларининг тахлили ёш катта булгани сари махкумларда ёшлик чоFида укимаганлигидан афсусла-ниш хисси ортиб боришини курсатди. Яхши укишни эса яхши касб танлаш имкониятини беришига ишонар эканлар. Ёш махкумлар томонидан таълим ва касб-танлашга бир-бирига боFлик булмаган алохида жараён сифатида каралади. Бундан шундай хулоса чикариш мумкинки, ёшлар яхши укимаса хам, яхши касб танлаш мумкин деб хисоблайдилар.

Хулосалар:

• хорижий мамлакатларда махкум шахсларнинг таълим олиши ва касб-хунар урганишида умумийлик мавжуд;

• дунёнинг ривожланган мамлакат-ларида озодликдан махрум этилган шахсларнинг касб-хунар ва олий таълим олиш-лари оддий хол деб курилади ва бунга катта ахамият берилади;

• хорижий давлатларда махкум шахсларнинг таълим олиши ва касб-хунар эгал-лашлари учун барча имкониятлар яратилган,

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 4 (89)

шунингдек, жазони ижро этиш муассасалари-дан ташкарига чикиб таълим олишгача;

• махкум шахсларнинг таълим олиш-лари ва касб-хунар эгаллашлари махкумларни озодликка чикканларидан кейин жамиятда кайта ижтимоийлашувларини енгиллашти-ради;

• таълим, айникса, олий таълим махкумларнинг дунёкарашини узгартиради;

• олий таълим махкумларнинг кадриятлар тизимига, кизикишларига таъсир килади;

• олий таълим махкумларнинг аклий ва ижтимоий таназзулининг олдини олади1;

• махкум шахсларнинг олий таълим жараёни уларнинг шахс сифатида усиши, шак-лланишига хизмат килади, таълим жараёнида профессор-укитувчилар билан буладиган икки томонлама таълим жараёни мулокотлари давомида уларнинг дунёкарашида, фикрлаш-ларида узгаришлар руй беради, зиёли шах-слар даврасида булишга интилиш вужудга келдади;

• таълим махкум шахсларни жиноят ола-мидан узоклашишга хизмат килиши мумкин. Бу эса махкум шахсни ахлокан тузалишига

олиб келади хамда уни кайта жиноят содир этишларини профилактика килади.

Махкум шахсларни таълим жараёнига булган муносабатларини урганиб куйидаги амалий таклифларни беришимиз мумкин:

- махкум шахслар орасида укиш жараёнида ижобий ютукларга эришганларни тар-биячилар томонидан купрок раFбатлантириб бориш;

- махкумларнинг касбга булган кизикиш ва кобилиятларини аниклаб, шу йуналишда таълим олишлари учун имконият яратиш, олий таълим муассасаларига укишга киришга тайёргарлик куриш учун шароит яратиш;

- турли касб сохасидаги етакчи мутахас-сислар, муваффакиятли тадбиркорлар билан учрашувлар уюштириш;

- манзил колонияларнинг махкум шахсларнинг озодликдан кейин яшайди-ган манзилларидаги тадбиркорлар билан хамкорлигини йулга куйиш ва махкум шахслар озодликка чикканларидан сунг мазкур тадбиркорлар махкум шахсларни иш билан таъминлаганларида уларга солик имтиёзла-рини яратиш.

Адабиётлар руйхати:

1. Жиноят-ижроия кодекси. - Тошкент: "Адолат", 2015.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 7 ноябрдаги "Жиноят-ижроия конунчилигини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПК.-4006-сонли карори. - «Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами», 2018 йил 12 ноябрь, 45-сон, 875-модда.

3. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2019 йил 16 апрелдаги "Озодликдан махрум этилган шахслар учун умумий таълим ва касб-хунарга укитиш тизимини такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида"ги 318-сон карори. - Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 17.04.2019 й., 09/19/318/2956-сон.

4. Авраменко В.Ю. Принципы и логика профессионального обучения направленного на ресоциализацию заключенного в исправительном учреждении. // Вектор науки ТГУ.-№3 (3).-2010. стр. 25-29.

5. Бутенко Т.П. Образование осужденных к лишению свободы: уголовно-исполнительный аспект [Текст] : монография / Т.П.Бутенко ; М-во образования и науки Российской Федерации, Амурский гос. ун-т. - Благовещенск: Амурский гос. ун-т, 2010.

6. Леонова Е.Ю., Мехришвили Л.Л. Экспериментальная модель образовательной ресоциализации осужденных: адаптация зарубежного и российсокого опыта. / Вестник Челябинского Государственного Университета. 2014. № 24 (353). 107-110 стр.

1 Авраменко В.Ю. Принципы и логика профессионального обучения направленного на ресоциализацию заключенного в исправительном учреждении. // Вектор науки ТГУ. - №3 (3).-2010. стр. 26.

7. Леонова Е.Ю. Ресоциализация осужденных в образовательном пространстве высшей школы. Дисс. канд. социол. наук. -Тюмень: 2013. - 162 с.

8. Морозов А.В. Профессионально-техническое обучение осужденных в зарубежных странах и его значение для их социальной адаптации. - Вестник Владимирского юридического института, 2009.№.4 (13), стр. 201-204.

9. Стуканов В.Г. Исправительная педагогика: учебное пособие. - Минск: Академия МВД, 2013. 395 стр.

10. Строева В.Г. Обучение как центральная категория процесса самоуправления осужденных. / Академический Вестник Института образования взрослых Российской Академии Образования, 2009., Т.3. стр. 154-158.

11. Сухов А.Н. Социальная работа в пенитенциарных учреждениях. Учебное пособие. - М.: Московский психолого-социальный институт, 2007. - 300 с.

12. Шапарь М.А. Опыт зарубежных стран в вопросе ресоциализации осужденных в пенитенциарный период / Вестник Краснодарского Университета МВД России. 2017 №1 (35) . стр.37-41.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.