CC BY
7ОШ МАМЛЕКЕТТИК УНИВЕРСИТЕТИНИН ЖАРЧЫСЫ. ПЕДАГОГИКА. ПСИХОЛОГИЯ
ВЕСТНИК ОШСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. ПЕДАГОГИКА. ПСИХОЛОГИЯ JOURNAL OF OSH STATE UNIVERSITY. PEDAGOGY. PSYCHOLOGY
e-ISSN: 1694-8742
№2(3). 2023, 58-67
УДК: 372.851
DOI: https://doi.org/10.52754/16948742 2(3) 8-2023
ПЕДАГОГИКАЛЫК КОЛЛЕДЖДИН СТУДЕНТТЕРИНЕ МАТЕМАТИКАЛЫК ТYШYНYКТeРДY КАЛЫПТАНДЫРУУДА БИЛИМДЕРДИ ИНТЕГРАЦИЯЛООНУН РОЛУ
РОЛЬ ИНТЕГРИРОВАНИЯ ЗНАНИЙ В ФОРМИРОВАНИИ МАТЕМАТИЧЕСКИХ ПОНЯТИЙ У СТУДЕНТОВ ПЕДАГОГИЧЕСКОГО КОЛЛЕДЖА
THE ROLE OF KNOWLEDGE INTEGRATION IN THE FORMATION OF MATHEMATICAL CONCEPTS IN PEDAGOGICAL COLLEGE STUDENTS
Торогельдиева Конуржан Макишевна
Торогельдиева Конуржан Макишевна Torogeldieva Konurzhan Makishevna
пед. илимд. д-ру, профессор, И. Арабаев атындагы КМУ
д-р пед. наук, профессор, КГУ им. И. Арабаева D-r of Ped. Sciences, Professor, Kyrgyz State University named after I. Arabaev
_ORCID: 0009-0006-6044-5839_
Ажиматова Элмира Жумабаевна
Ажиматова Элмира Жумабаевна Azhimatova Elmira Zhumabaevna
ОшМУнун улук окутуучусу
старший преподаватель Ошского государственного университета senior lecturer at Osh State University [email protected]
_ORCID: 0009-0004-4584-751X_
Кутпидин уулу Эгемназар
Кутпидин уулу Эгемназар Kutpidin uulu Egemnazar
ОшМУнун окутуучусу
преподаватель Ошского государственного университета teacher at Osh State University
kutpidinuulu@mail. ru ORCID: 0009-0001-4933-6192
ПЕДАГОГИКАЛЫК КОЛЛЕДЖДИН СТУДЕНТТЕРИНЕ МАТЕМАТИКАЛЫК ТYШYНYКТeРДY КАЛЫПТАНДЫРУУДА БИЛИМДЕРДИ ИНТЕГРАЦИЯЛООНУН РОЛУ
Аннотация
Макала педагогикалык колледждин студенттерине математикалык тYШYHYктврдY калыптандырууда кесиптик квндYмдврдY алуу YЧYн математика предметин башка предметтер менен интеграциялап окутуунун взгвчвлYктврYнв жана маанисине арналды. Макалада башталгыч мектеп окуучуларынын окуу процессинин алкагында математиканы мекен таануу, кврквм внвр жана башка предметтер менен интеграциялап окутуунун взгвчвлYктврY берилди. Интеграцияланган сабактар дYЙнвнYн бирдиктYY илимий картинасы жвнYндв тYШYHYктврдY калыптандырууга квмвктвшвт, билим алуучулардын билимдерди вздвштYPYY потенциалын, ой-жYГYртYYCYн внYктYPYYгв, когнитивдик кызыгууну арттырууга, туруктуу квщл бурууну внYктYPYYгв кызмат кылат. Интеграцияланган сабактар аркылуу предметтер аралык байланыштарды ишке ашыруу математикалык тYШYHYктврдY вздвштYPYYДвгY формалдуулуктарды жоюуга жардам берип, педагогикалык колледждин студенттери YЧYн кесиптик квндYмдврдY калыптандырат.
Ачкыч свздвр: интеграция, интеграцияланган сабак, билим, предметтер аралык байланыш, математикалык тYШYHYктвр, математика, педагогикалык колледж.
Роль интегрирования знаний в формировании математических понятий у студентов педагогических колледжах
Аннотация
Статья была посвящена особенностям и важности преподавания предмета математика в комплексе с другими предметами для приобретения профессиональных навыков формирования математических представлений у студентов педагогического колледжа. В статье представлены особенности интегрированного обучения математике с родоведением, искусством и другими предметами в образовательном процессе младших школьников. Интегрированные занятия способствуют
формированию представлений о единой научной картине мира, служат развитию способностей учащихся к усвоению знаний, мышлению, повышению познавательного интереса, развитию устойчивого внимания. Реализация межпредметных связей посредством интегрированных занятий помогает устранить формальности в освоении математических понятий и формирует профессиональные навыки у студентов педагогического колледжа.
Ключевые слова: интеграция, интегрированный урок, образование, межпредметная связь, математические представления, математика, педагогический колледж.
The role of knowledge integration in the formation of mathematical concepts in pedagogical college students
Abstract
The article was devoted to the features and importance of teaching the mathematics subject integrated with other subjects in order to acquire professional skills in the formation of mathematical concepts for the students of the pedagogical college. In the article, the features of integrated teaching of mathematics with native studies, art and other subjects within the educational process of primary school students were presented. Integrated lessons contribute to the formation of concepts about the unified scientific picture of the world, serve to develop students' ability to assimilate knowledge, thinking, increase cognitive interest, and develop sustained attention. Implementation of interdisciplinary connections through integrated lessons helps to eliminate formalities in mastering mathematical concepts and forms professional skills for students of pedagogical college.
Keywords: integration, integrated lesson, education, interdisciplinary communication, mathematical concepts, mathematics, pedagogical college.
Киришуу
Кыргыз Республикасынын билим берYY системасында болочок адистердин компетентYYЛYктeрYн eнYктYPYY, квалификациялуу кадрларды даярдоо менен тыгыз байланышта турат. Колледждерде билим берYYHYн негизги максаты — эмгек рыногундагы атаандаштыкка жeндeмдYY, кесибинин ар тараптуу eзгeчeлYктeрYн мыкты билген, анын алкагында ийгиликтYY иштей ала мобилдYYЛYккe дайыма даяр болгон адисти даярдоо экендиги КРнын орто кесиптик билим берYYCYHYн мамлекеттик стандартында айтылган (Калдыбаев & Садиева, 2017). Демек, педагогикалык колледждин бYTYPYYЧYCY билимин YЗГYлтYксYЗ системалуу улантууга, окуучулар менен иштeeгe, eзYнe жоопкерчиликти алууга даяр денгээлде тYЙYндYY (маалыматтык, социалдык-коммуникациялык, eзYн-eзY уюштуруу жана проблемаларды чечYY) жана предметтик компетенттYYЛYктeргe ээ болууга милдеттYY. Андыктан билим берYYHYн сапатын жогорулатуу, дYЙнeнYн картинасына ар тараптуу кeз караш менен караган, билимдYY, интеллектуалдык жактан eнYккeн инсанды eнYктYPYY YЧYн шарттарды TYЗYY саналат. Студенттин билимди жемиштYY eздeштYPYYCY жана анын ар кандай предметтер аркылуу интеллектуалдык eнYГYYCY YЧYн окулуучу курстардын ар кандай бeлYмдeрYHYн ортосунда да, жалпы эле ар кандай предметтердин ортосунда да кецири байланыштарды TYЗYY маанилYY. Интеграция билим берYY ишмердYYЛYГYн системалаштыруу жана интенсивдештирYY гана эмес, адамдын маданиятынын сабаттуулугун eздeштYPYY YЧYн да салым кошот, ошондуктан заманбап мектепте eтe актуалдуу жана зарыл.
Талкуу жана изилдее жыйынтыктары
И.Б. Бекбоев тYШYHYктeрдY eздeштYPYYДe башка предметтик сабактарда eтYЛгeн тYШYHYктeр менен ез ара байланыштарын кeрсeтYY менен предметтер аралык мYнeздeгY маселелерди чыгаруу зарылдыгын eзYHYн эмгектеринде белгилейт (Бекбоев, 2004, 107-б].
Халилов Т.Т. eзYHYн илимий изилдeeсYндe "Интеграция - бул предметтерди бири - бири менен байланыштырып туруучу, ар TYPДYY предметтердин темалары бириктирилип бир шуруну кармап турган ичке билинбеген жип катары кетет" деп айтат (Халилов, 2002).
«Интеграциялоо принциби мазмундары eз ара байланыштагы ар кандай билимдерди синтездee жана аларды окуу процессинде тYШYHYктeрдY берYYДe колдонуу» (Торогельдиева, 2007, 111-б).
Демек, интеграция - бул белгилYY бир чeйрeдeгY жалпыланган билимдердин бир окуу материалында терец eз ара кириши, eз ара аракеттенYYCY.
Бул децгээлде мазмунду системалаштыруу билим алуучулардын ац-сезиминде изилденип жаткан объектинин бир бYTYндYктe толуктукта калыптандыруу менен таанып-билYYЧYЛYк натыйжага алып келет. Интеграциялоо окутуу менен тарбиялоонун биримдигинин шарты болуу менен тeмeндeгY ишмердYYЛYктeрдY камсыздайт: окуучуларды жацы тYШYHYктeрдY кабыл алууга даярдайт; мурда YЙрeнгeндeрYн бекемдейт, кошумча маалымат берет; жалпылыктарды белгилеп, айырмачылыктарды аныктап кeрсeтYY менен билимдердеги байланыштарды кeрсeтeт; билимди колдонуу мYмкYнчYЛYГYнe тYрткY берет. Демек, интеграция билим алуучуну eз алдынча билим алууга YЙрeтYYгe, окууга болгон кызыгуусун арттырууга, анын интеллектуалдык децгээлин жогорулатууга мYмкYндYк берет.
Билимдерди интеграциялоо математикалык тYШYHYктeрдY калыптандырууда eтe маанилYY. Математика сабагын табият таануу предметтери менен интеграциялоо кeптeгeн маанилYY кубулуштарды кeп кырдуу кароого, математика сабагын жашоо менен
байланыштырып, чыгармачылыгын внYктYрвт, ошол эле учурда математикалык билим жалпыланган мааниге ээ болот. Студенттер дYЙнвнYн вЗYHYн моделин гана тYзбвствн, аны менен вз ара аракеттенYYHYн вз жолун иштеп чыгууга мYмкYнчYЛYк алуу мYмкYнчYЛYГYнв ээ болуу менен мектепте математика предметинен берYY компетенцияларына ээ болот. Математиканы окутуунун негизги жалпы билим берYY милдети мектеп окуучуларынын кYHYмдYк турмушта жана келечектеги кесибинде зарыл болгон жеткиликтYY математикалык билимдердин, билгичтиктердин, квндYмдврYHYн жана компетенцияларынын системасын вмYP бою вздвштYPYYCYн камсыз кылуу болуп саналат. Демек, математиканы окуп YЙрвнYY студенттердин кесиптик даярдыгы менен тыгыз байланышта болушу керек.
Математикалык тYШYHYктврдY кврквм внвр, мекен таануу, кыргыз тили, адабий окуу сыяктуу предметтер менен интеграциялоо аркылуу берYYгв болот, бул билим алуучунун инсандыгынын эмоционалдык внYГYYCYн жана анын чыгармачыл ой жYГYртYYCYн калыптандырат.
Арифметикалык маселелерди чыгарууда курулуштун, айыл чарбасынын внYГYYCY тууралуу маалыматтарды, тарыхый маалыматтарды, окуу китептериндеги сандык материалдарды, тарыхый окуялардын даталарын, Мекенибиздин чек араларынын узундугун ж.б. чагылдырсак болот. Ошондой эле башка влквдв^ дарыялардын узундугу, тоолордун бийиктиги, квлдвр, маданий вCYмдYктврдYн тYШYмдYYЛYГY арифметикалык маселелерди жана мисалдарды тYЗYYгв, сандарды салыштырууга жана анализдввгв жана математика сабагындагы башка квнYГYYЛврдY аткарууга эц сонун материал болот.
Тарых жана кврквм внвр аркылуу интеграциялоо окуучулардын элестYY ой жYГYртYYCYн внYктYрвт. Логикалык жана системалуу ой жYГYртYYHY внYктYргвн математика вз кезегинде мекен таанууда тарыхый маалыматтарды вздвштYPYYДв вЗYHYн татыктуу ордун ээлеп, аны жакшыраак тYШYHYYгв жардам берет. Андыктан, математика сабагында тарыхый маалыматтарды чеберчилик менен вздвштYPYп, бул квп кырдуу илимдин бай тарыхына окуучуларды тац калтырып, ойлонтушу жана суктануусу абдан маанилYY. Мындан сырткары математиканы мекен таануу сабагына интеграциялап окутуу менен мугалим окуучуларга убакыт TYШYHYГYH калыптандырууда жыл мезгилдери, айлар, жуманын кYндврY, сутка, саат жана убакыт бирдиктерин тYШYHYYДв ДYЙнв-таанымын кецейтет жана тактайт, ошондой эле тарыхый окуялардын узактыгын жана алыстыгын эсептеп чыгууда алардын проблеманы чечYY жвндвмYн жогорулатат.
Математиканы жакшы окуган окуучулар башка предметтер боюнча практикалык тапшырмаларды жакшы аткарышат. Ал эми вздвштYPYYCY начар окуучулар ар кандай окуу предметтери боюнча алган билимдеринин ортосундагы байланышты вз алдынча тYЗв алышпайт. Педагогикалык колледжинин математика предметинин мугалиминин милдети -бул калыптанган математикалык тYШYHYктвр боюнча алган билими башка окуу предметтери боюнча билимди байытып, толуктай турганын, окуучулар обочолонгон билимдерди эмес, аларды социалдаштыруу YЧYн кецири колдонула турган билимдер системасын ала тургандыгын кврсвтYY.
Интеграциялап окутуу негизинен башталгыч класстардан, же болбосо бала бакчадан эле башталганы жогорку класстын мугалимдери YЧYн чоц пайда алып келет. Башталгыч класстарда математика менен адабий окуу, кыргыз тили, музыка, CYрвт, орус тилин ж.б предметтерди интеграциялап окутсак, окуучулар YЧYн да, мугалимдер YЧYн да чоц
ийгиликтерди жаратат. Мисалы, математикада "Сан жана сандарды салыштыруу" темасын окутуп-YЙрeтYYДe адабий окуудагы жомоктор менен байланыштырып, ошол жомоктордогу каармандардын CYрeтYн ойлонуп, элестетип тарттыруу, аларга карата суроо-жооп аркылуу математикалык тYШYHYктeрдY калыптандырууда болот. Айрыкча кичинекей бeбeктeр жомоктогу каармандарды элестеткенде, чоцдорго караганда башкача элестетишип, eзгeчe CYрeттeрдY тартууга, ошол эле мезгилде ойлоо жeндeмдYYЛYГYHYн eрчYYCYнe да шарт тYЗYлeт.
Интеграцияланып жаткан предметтердин мазмундары кайсы децгээлде болбосун, канча минутага созулбасын ал алдын - ала пландаштырылып, окуучулардын эсинде кала тургандай кызыктуу маалыматтар менен толукталуусу зарыл. Маселен, Педагогикалык колледждин башталгыч класстарда окутуу адистигинин студенттерине "ТексттYY маселелерди чыгаруунун теориясы жана технологиясы" дисциплинасын окутууда «Ошончого кeп», «Ошончого аз» катыштарына берилген жeнeкeй маселелердин моделдерин окутууда, математика менен кыргыз тили, кeркeм eнeр, мекен таануу, черчение ж.б. предметтерди айкалыштыруу менен математикалык маселеге талдоо жYргYЗYY аркылуу студенттер eз алдынча да кызыгышып «Ошончо эсеге кeп», «Ошончо эсеге аз» окуп, талдап чыгышат.
Мисалы, тeмeнкYдeй маселени карайлы. Акматтын 3 алмасы, ал эми Нурландын андан 4кe кeп алмасы бар. Нурланда канча алма болгон?
Ар кандай текспуу маселе бир катар математикалык тYШYHYктeрдY, катыштарды жана амалдарды камтыгандыктан, аларды оозеки формада TYШYHYY бир топ кыйынга турат. Ошондуктан, математикалык маселелерди тYШYHYYДe математиканы кыргыз тили жана адр^м eнeр предметтерине интеграциялоо аркылуу билимдерди калыптандырууга жогоруда келтирилген маселени талдап кeрeлY.
1. Маселеге семантикалык талдоо ЖYргYЗвбYЗ
1) Акматтын 3 алмасы бар.
Маселенин шарты
2) Нурландын 4^ кeп алмасы бар. J
3) Нурланда канча алма болгон? ^ Маселенин талабы
Маселе шартка жана талапка ажырады. Мында татаал CYЙлeмдYн TYЗYЛYШY талданып, татаал CYЙлeм эки жeнeкeй CYЙлeмгe ажыратылды. Биринчи жана экинчи CYЙлeм маселенин шарты, ал эми акыркы YЧYнчY CYЙлeм маселенин талабы болот.
Маселенин шарты деп, белгилYY жана белгисиз берилиштерди алардын арасындагы байланыштарды жана катыштарды камтыган маселенин бeлYГY болуп саналат. Маселенин талабы маселеде эмнени табуу керек экендиги жeнYндeгY бeлYГY (Байгазиев, 2009).
Ар кандай символдордун жана табигый тилдин жардамында шарты жана талабынын математикалык тилге которулушу символдук модели же маселенин кыскача жазылышы деп аталат.
2. Маселенин кыскача жазылышы:
А. - 3 алма
Н. - ? алма, 4^ > -
Интеграцияны практикада колдонуу менен тeмeнкYлeргe жетишYYгe болот: балдардын
eздeштYPYЛYп жаткан маселеге жана жалпы билимге болгон кызыгуусун кYчeйт; Билимдин жалпыланышына жана системалуулугуна жана комплекстYY маселелерди чечYYгe салым кошот.
Мектепке чейинки жана кенже мектеп куракта математикалык тYШYHYктeрдYн алгачкы eнYГYШY таанып-билYYHYн тактиль-мотордук ыкмасына негизделет. Бул тажрыйба бири-бирин байытып тургандай ар тYPДYY иш-аракеттерде (башында мазмундуу, кийинчерээк жемиштYY (сYрeт тартуу, моделдee, долбоорлоо ж. б.)) алынат. Балдар ар кандай типтеги маселелерди жана кeйгeйлYY кырдаалдарды чечYY YЧYн идеяларды жана кeндYмдeрдY колдонушат. Бул учурда математиканы кeркeм eнeр предмети менен интеграциялап окутуу максатка ылайыктуу.
Баланын инсандыгынын байытылган eнYГYYCY тYЗдeн-тYЗ баланын изденYYЧYЛYГY, кызыгуусу кол eнeрчYЛYк жана жеке мYмкYнчYЛYктeрYHYн кeрYHYШY менен мYнeздeлeт; (материалдык жана коомдук дYЙнeнY жана жашоодогу ар кандай кубулуштарга жана окуяларга эмоционалдык жооп кайтаруу; инсандын кабыл алуу жана таанып-билYYHYн топтолгон тажрыйбасын оюндарда, баарлашууда, CYрeттeрдe чыгармачылык менен кeрсeтYYгe умтулуусу) .
3. Маселенин графикалык моделдери
•МММ
1-сурет. СYрeт модели
2-сурет. Чийме модели
Окуу процессинде абстракциянын ар кандай децгээли пайдаланылат, мунун eзY окуучулардын реалдуу чындыкты диалектикалык кeз карашта YЙрeнYY жeндeмдYYЛYГYн арттырат. Мисалы, математика сабагында окуучуларга сандар - булар конкреттYY буюмдардын абстракциясы экендигине жана бул абстракциялардын улам кийинкиси улам
мурдакысына салыштырмалуу жогорку даражадагы абстракция экендигин кeрсeтYY алардын жалпы математикалык кругозорунун eсYШY YЧYн eтe пайдалуу.
Ар TYPДYY иш-аракеттерге eтYY аркылуу окутуу окуучулардын стресстен, ашыкча жYктeмYнeн, чарчоосунан арылууга жардам берет. Когнитивдик кызыгуу жогорулайт, мектеп окуучуларынын фантазиясы, ^^л буруусу, ой ЖYГYPTYYCY, CYЙлee, эске тутуусу eсeт.
Педагогикалык колледждерде "ТексттYY маселелерди чыгаруунун теориясы жана технологиясы" дисциплинасы.
Тема: «Аттуу сандар. Токой жаныбарлары» (Класс: 3)
Предметтерди интеграциялоо: математика — мекен таануу, адр^м eнeр.
Максаты: Аттуу сандар жана алар менен аткарылуучу амалдар менен таанышышат, аттуу сандарды майдалоо, ирилетYY жeнYндe маалымат алышып, мисалдарды чыгарышат.
Чоцдуктар, аттуу сандар жана алар менен болгон амалдар, токой жаныбарларынын ар кандай топторунун (жаныбарлар, канаттуулар, курт-кумурскалар) тышкы белгилери жана адаттары жeнYндe билимдерин бекемдee, предметке болгон кызыгуусу ойгонот, eз алдынчалыкка, eз ара жардамдашууга жаратылышка, жаныбарларга аяр мамиле жасоого, тактыкка, eз алдынчалыкка тарбияланышат.
- Талдоо, салыштыруу, жалпылоо, конкреттештирYY, жаныбарлардын ортосундагы жeнeкeй байланыштарды орнотуу боюнча кeнYГYYлeрдYн негизинде ой жYГYртYYCYн, ^нул буруунун туруктуулугун eнYктYPYшeт.
Жабдуулар: маркерлер, CYрeттeр, моделдер, канаттуулардын, токой жаныбарларынын CYрeттeрY, мисалдар менен арабалар, ребус.
Сабакучурунда
I. Уюштуруу учуру.
- БYГYн биз силер менен токойго барабыз, Токойдо эмнелер бар деп ойлойсуцар? Туура, токойдо жаныбарлар бар. Алар абдан ^п, эми аларды топторго бeлYштYрeбYЗ (тактада карышкыр, тоцкул, кeпeлeк, тул^, KYKYK, кумурска, аюу, булбул, коцуз, тыйын чычкан, чиркейдин CYрeттeрY бар). Бул 3 топ болуп чыкты: жаныбарлар, канаттуулар, курт-кумурскалар. БYГYн биз жаныбарлардын жашоосунан кeптeгeн кызыктуу нерселерди эстеп, YЙрeнeбYЗ жана «Аттуу сандарга карата берилген маселелерди» чыгарабыз.
II. Оозеки эсептвв.
- Эми токойго поезд менен барабыз. «Поезд жаса» оюну. Карточкадагы мисалдарды чечYY менен поездге билет алабыз (чечYYHY талап кылган мисалдын ар бири вагондор болуп эсептелет).
1. Айна 85 сомдон 3 кг сары май, 55 сомдон 10 кг кун карама майын алып келишти. Майларга канча акча тeлeнду?
2. Кайрат велосипед менен 2 саатта 16 км аралыкты eттY. Кайрат кандай ылдамдык менен жол журду?
Мугалим: Азаматсыцар балдар! Маселелерде сан кандайдыр бир чондуктарды - бааны, аралыкты(узундукту), убакытты чагылдырып, 85 сом, 3 кг, 2 саат, 16 км деп белгиленген. Ушу
сыяктуу сандар аттуу сандар деп аталат. Аттуу сандар менен ар кандай амал аткарылат.
1. Биз биринчи станцияга келдик. Ал эми бизди ким тосуп жатат, табышмакты таап билесиз.
Ал кYрeц жана тамандуу,
КYчтYY буту менен балык кармайт.
Ал ошондой эле балды жакшы кeрeт!
Ким таттуу тиш чакырат?
- Туура, бул аюу (тактадан жаныбардын CYрeтY чыгат). Ал жаныбарлардын кайсы тобуна кирет? Аюунун сырткы белгилерин санап бер, анын эмне жейт, кандай адаттары бар экенин айт. (Башы чоц, кулагы жана кeзY кичинекей. Кара мурун. Аюунун чачы коюу, узун, куйругу кыска. Мeмe-жемиш, козу карын, жацгак, бал жейт. Кумурсканын уюгун казат. Балды жакшы кeрeт. Балык кармайт. Жаныбар тез чуркайт, тура алат. жана арткы буттары менен баса алат, секирет, жакшы CYзeт жана бактарга чыгат.Таман менен жYрeт.Жапайы жана Yй жаныбарларына кол салат. Кышкысын чээнде уктайт.)
Кошумча маалымат (мугалим): Жаныбардын денесинин узундугу 2 - 2,5 метрге жетет. Анын тырмактары коркунучтуу - алар 10 сантиметрге жетет. Салмагы 500-750 кг. Сууда аюу сууга тYшкeндY жактырбайт жана башын жер YCTYндe кармайт.
- Биздин аюу эмнелерди жейт, карап кeрeлY. Карточкадагы мисалдарды чыгаруу менен
аюуга азык-оокат камдап беребиз.
Чоцдуктарды салыштыргыла:
1) 6 дм жана 66 см; 2) 3 см жана 30 мм; 3) 5м 30дм жана 53дм;
3) Биринчи мYшeктeгY картошка 46 килограмм, ал эми экинчи мYшeктeгY картошка 35 килограмм болсо, экинчи мYшeктeгY картошка биринчисине караганда канчага ^п?
4) Конкурста Айнур 87 упай топтоду, ал эми Гулнур 96 упай топтоду. Айнурдун топтогон упайы Гулнурдун упайынан канчага аз?
Мыкты жасалды! Аю рахмат дейт. Биз андан ары сапарыбызды улантабыз.
2. Экинчи станция.
Оз атыц атап жадабай,
Жар салат ой-тоо кыяга.
Жумурткасын таштайт ал,
Бир кез келген уяга.
Табышмакты чечкенден кийин, ким экенин билебиз.
- Туура, ^^к! (Тактада куштун CYрeтY чыгат.) Ал жаныбарлардын кайсы тобуна кирет? ^^к жeнYндe эмнелерди билесицер? ^^к тууралуу маалымат алышат.
- ^^к чeпкe оролошуп калыптыр, бизден жардам сурайт. Биз жардам берелиби?
Маселе. Автобус Оштон чыгып, Бишкекке 12 саатта жеткен. Автобустун ылдамдыгы 60
км/саат. Эки шаардын ортосундагы аралык канча? Жообу: 12*60=720
Мыкты жасалды! Жардамыцыз YЧYн рахмат. Биз сапарыбызды улантабыз.
3. YчYнчY станция. Бизди бул жерден ким тосуп алат? Эми биз "пазл" CYрeтYн чогултуп, табабыз. Бул кумурска болуп чыкты. (Тактадагы CYрeт). Ал жаныбарлардын кайсы тобуна кирет? Кумурсканын сырткы белгилерин санап бер, ал эмне жейт, эмне кылат айтып бер.
Кошумча маалымат, кызыктуу фактылар (мугалим): Кумурскалар тапкан тамакты жегенге акысы жок. Биринчиден, алар тапкан тамактын баарын кумурсканын уюгуна алып келиши керек, андан кийин бeлYштYPYлeт. Кумурскалар баарын жешет, бирок таттууларды eзгeчe жакшы кeрYшeт. АтYГYЛ атайын мителерди кeбeйтYп, жырткычтардан коргоп, саап, таттуу, канттуу шире алышат. Кумурскалардын так милдеттери бар: куруучулар, жоокерлер, жемчилер (азык издегендер). Эгерде жемчee эч нерсеси жок бир нече жолу кайтып келсе, ал eлYм жазасына тартылып, eзY жегенге уруксат берилет. Эгерде кумурска эч нерсе кылбаса, анда ал кумурсканын уюгунан кууп чыгат. Саман CYЙрeп бараткан кумурсканы элестетициз.
- Кумурска эки саман алып келди: биринчисинин узундугу 13 см, экинчиси 2 см кыска. Бизден бул самандарды сегменттердин жардамы менен CYрeттeeбYЗДY суранат. Анын тапшырмасын аткарабызбы?
Мыкты жасалды! Биз ийгиликке жеттик.
Yйгe кетYYгe убакыт келди! Yйгe тапшырма: токойдогу жаныбарлардын Ребусту чечмелейбиз.
1) 100 аарчы, 6н, т10, 100Yм.
2) Кумшекер менен ундун бYГYнкY баасын тактап билип эсептегиле: 3 кг кумшекер жана 5 кг ундун баасы канча сомду тYзeт?
3) Кызыл китепке кирген токой жаныбарларын жазып келебиз.
Сабакты жыйынтыктоо. Рефлексия
Математика менен интеграцияланган башка сабактар анын байланыштарын жана процесстерин кененирээк изилдeeгe, математиканын мацызын жакшыраак тYШYHYYгe, реалдуу турмуш менен байланыштарын жана алынган билимдерди практикада колдонуу мYмкYнчYЛYГYн тYШYHYYгe жардам берет. Математика предметин табигый илимдер предметтери менен интеграциялоо окуу процессинде окуучулардын ойлоо жeндeмдYYЛYГYн eнYктYPYY YЧYн да жагымдуу жана ылайыктуу жагдай тYЗгeндYк болуп саналат (Калдыбаев & Садиева, 2017).
Интеграцияланган сабактар окуучулардын тандап алган кесибинин бYTYндeй картинасын калыптандырууга, коомдогу жана бYTYндeй дYЙнeдeгY кубулуштардын ортосундагы байланыштарды тYШYHYYгe жардам берет, башка сабактарда алган билимдерин натыйжалуураак пайдаланууга мYмкYндYк берет, окууга позитивдYY мотивацияны жаратып, алардын кeз карашын кецейтет.
Интеграцияланган сабактар жемиштYY окутууну уюштуруунун шарттарынын бири болуп саналат, анткени алар кайталоону жок кылуу менен жумуш убактысын натыйжалуу пайдаланууга мYмкYндYк берет, кошумча убакытты коротпостон материалды терецдетет, бир эле учурда эки же андан адп окуу предметтеринин дидактикалык маселелерин чечет, ар бир окуучунун активдYY таанып-билYY процессинде жана педагогикалык маселелерди чечYYДe
мугалимдердин бири-бири менен жана студенттер менен тыгыз байланышта иштeeсYнe шарт TY36T. Балдар сабакта иштешет, курчап турган чындыкты оцой тYШYHYшeт, себеп-натыйжа байланыштарын тYШYHYшeт жана таба алышат, логиканы, ой жYГYртYYHY жана баарлашуу жeндeмдeрYн eнYктYPYшeт.
Интеграцияланган сабак мугалимден кылдат даярдыкты жана кесиптик чеберчиликти талап кылат. Ар бир мугалим сабакты кызыктуу eткeрYYгe умтулат, мугалим менен окуучулардын ортосундагы баарлашууга, e3 ара аракеттенYYгe негизделген тYPДYY ыкмаларды колдонуу менен: баа берYY, шыктандыруу, ийгилик кырдаалын тYЗYY, жардам кeрсeтYY, мугалимди окуучулардын eзYнe суроо берууге тYрткY берYY, алардын аракеттерин колдоо, алардын турмуштук тажрыйбасы, кызыкчылыктары, ыктары менен байланыштыруу. Бул ыкмалардын жардамы менен сабактын эмоционалдык маанайы, кызыгуу жана чыгармачылык атмосфера тYЗYлeт.
Интеграциялаштырууну максатка багыттап колдонуу компетенттYYЛYктYн жогорку децгээлине ээ болууга бир кыйла даражада мYмкYндYк берет (Мурзабаев, 2019).
Предметтерди интеграциялоодо тeмeндeгYлeрдY эске алуубуз зарыл:
1. Интеграциялап сабак eтYYHYн максатын аныктоо;
2. Сабактын темаларын тандап алуу жана аны кайсы жерде eткeрe тургандыгын пландаштыруу.
3. Предметтер аралык ошол темалар боюнча кызыктуу маалыматтарды издee жана жыйноо.
4. Алынган маалыматтарды темалар менен байланыштырып, сабакты eтYYHY пландоо. Адабияттар
Бекбоев, И.Б. (2004). Инсанга багыттап окутуу технологиясынын теориялык жана практикалык маселелери, 384.
Байгазиев, К. (2009). Тексттуу маселелерди чыгаруунун теориясы жана технологиясы. ОшМУнун жарчысы, 3, 65-71.
Государственный образовательный стандарт среднего профессионального образования Кыргызской Республики (2022). Приказ №863/1.
Калдыбаев, С.К. & Садиева, М.Э. (2017). Научить молодежь думать, размышлять и анализировать в изучении математики. Наука, новые технологии и инновации Кыргызстана, 5, 28-30.
Мурзабаев, К.К. (2019). Математиканы окутууда интеграцияланган сабактын ролу. Жалал-Абад мамлекеттикуниверситетинин жарчысы, 2, 41.
Торогельдиева, К.М. (2007). Келечектеги математика мугалимдерин даярдоо системасын
моделдештируу, 288.
Халилов Т.Т. (2002). Жогорку класстарда кыргыз тилин кыргыз адабияты менен интеграциялап окутуунун дидактикалык негиздери, 10.
