CC BY
23ОКУТУУ ПРОЦЕССИНДЕГИ ИНТЕРАКТИВДYY МЕТОДДОРДУН РОЛУ
YКYЕВА Б.К.
п.и.д., ОшМУнун профессору
БОРУБЕКОВА Г. К.
ОшМУнун окутуучусу
Аннотация: ЖОЖдордо болобу, же мектепте болобу окутуунун инmеракmивдyY жацы технологияларын колдонуу менен аалам масштабында чыгармачыл ой ЖYгYртв билген компетенттYY, кесипквй инсандарды тарбиялоо менен турмушка даярдап чыгуу билим берYY системасынын кызматкерлеринин эц негизги максат, милдеттеринин бири болуп саналат. Ошондуктан аталган макалабыздын актуалдуулугу - бала бакчадан баштап, ЖОЖдорго чейин инсандык компетенттYYЛYктY жогорулатуунун жол жобосун, ага коюлуучу талаптарды чыгармачылык активдYYЛYктY жаратуучу стимулдарды, максаттарды, себептерди кврсвтуп, аларды классификациялап, болочок жаш муундун жана адистердин кесиптик жактан чыгармачылык активдYYЛYгYн жацы интерактивдYY окутуунун технологияларын колдонуу аркылуу квтврYY тууралуу атайын приоритеттYY сунуштарды берYY менен аларды вндYPYШкв колдонуу сунушталгандыгында. Анткени, «чыгармачылык жигердYYЛYктY» квтврYY маселеси бYгYнкY кYндвгY дYйнвлYк билим берYY системасынын стандартындагы актуалдуу маселелерден экендигин баарыбызга маалым.. А макаланын максаты - мугалим -окутуучуларга адегенде окутуу процессинде окутуунун жацы технологиялары болгон - интерактивдYY методдор тууралуу маалымат берилYY менен аларды сабактын Yч стадиясында кантип колдонуунун жол жобо, ыкмалары сунушталып, негизги басым, графикалык, ыкмаларга, оозеки , жазуу речти встYPYYчY, кабарлашып окутулуучу интерактивдYY стратегияларга маалымат берилип, аны окутуу процессинде аткаруунун жолдору кврсвтYлгвндYгYндв.
ТYйYндYY свздвр: инсан, компеmенmmYY, интерактивдYY методдор, стратегия, окутуу процесси, актуалдуу.
РОЛЬ ИНТЕРАКТИВНЫХ МЕТОДОВ В ПРОЦЕССЕ ОБУЧЕНИЯ
Аннотация: Одной из основных целей, задач работников системы образования является подготовка к жизни путем воспитания компетентных, профессиональных личностей, умеющих творчески мыслить в масштабах Вселенной с использованием новых интерактивных технологий обучения, будь то в вузах или в школе. Поэтому актуальность данной статьи заключается в разработке процедур повышения личностной компетентности, предъявляемых к ней требований от детского сада до вузов, с указанием стимулов, целей, причин, порождающих творческую активность, их классификации, с выдачей специальных приоритетных рекомендаций о повышении профессиональной творческой активности будущего подрастающего поколения и специалистов посредством применения новых технологий интерактивного обучениям том, что рекомендуется использовать. Ведь все мы знаем, что вопрос повышения» творческой активности " является одним из актуальных в сегодняшнем мировом стандарте системы образования.. А цель статьи состоит в том, чтобы дать учителям -преподавателям информацию о новых технологиях обучения в процессе обучения - интерактивных методах, предлагая процедуры, методы их применения на трех стадиях урока, с основным упором на графические, графические методы , интерактивные стратегии обучения, развивающие устную, письменную речь, обмен сообщениями и способы их выполнения в процессе обучения.
Ключевые слова: личность, компетентность, интерактивные методы, стратегия, учебный процесс, актуальность.
THE ROLE OF INTERACTIVE METHODS IN THE LEARNING PROCESS
Abstract: One of the main goals, tasks of the workers of the educational system is to prepare for life by raising competent, professional personalities who can think creatively on the scale of the universe using new interactive teaching technologies, whether in universities or at school. Therefore, the relevance of this article lies in the development of procedures for increasing personal competence, the requirements for it from kindergarten to universities, indicating the stimuli, goals, reasons that give rise to creative activity, their classification, with the issuance of special priority recommendations for increasing the professional creative activity of the future younger generation and specialists through the use of new interactive learning technologies. After all, we all know that the issue of increasing" creative activity " is one of the urgent in today's world standard of the education system. And the purpose of the article is to give teachers - teachers of information about new technologies of teaching in the learning process - interactive methods, offering procedures, methods of their application in the three stages of the lesson, with the main focus on graphic, graphic methods , interactive learning strategies that develop oral, written speech, messaging and ways of doing it in the learning process. (151c)
Key words: personality, competence, interactive methods, strategy, learning process, relevance.
Киришуу
Билим берYYДe жацы технологияларды колдонуу, анын жацыча мазмун, формадагы тYрлeрYн жаратуу, аны тажрыйбада сыноо, заманбап ыкма, технологияларды билим жараянында туура жолго салуу сапаттуу натыйжа алууга жакындан жардам берет. Эзгече билим берYYHY жацы мазмун, жацы формага салуу маселеси эц биринчи адабият предметине тийиштYY. Анткени ар кандай предмет билим аркылуу YЙрeнYЛYп, эне тили аркылуу билим жолуна кадам ташталат. Мектептерде кыргыз адабиятты окутууда окуучуларды эц биринчи чыгармачылык жактан жогорулатуу маселелерине аныктама, жоболорду киргизYY, топтолгон тажрыйбаларды байытуу, жаны ыкмаларды иштеп чыгуу аны психология, философия, педагогика, тарых жана башка ушул сыяктуу предметтер менен байланышта интеграциялап окутуу азыркы кYндeгY педагогика менен методикабыздагы езгече милдеттерден.
Колдонулган методдор: макаланын максатына ылайык илимий методикалык формада жазылды
Талкуу жана натыйжа
Билим берYYHY модернизациялоо багытынын бири - eндYPYштY жогорку профессионал адистер менен камсыздоо илиминин eнYГYШYнe негизги аныктама Н. В. Кузьмина тарабынан берилген. (3) Бирок азыркыга чейин методологиялык ориентир катары бул аспект эц керектYY бойдон кала берип, профессионалдык ийгилик билим берYYHY системалуу тYPдe жYзeгe ашыруу эмес, машы-гуучу ыкмалардын eнYГYШY менен шартталгандыктан, бул проблема эки системанын биримдигинен тYЗYЛгeн
- инсандык профессионализм катары таанылууда. А. А. Дергачтын аныктамасы
боюнча ишкердик профессионализми — субьектин эмгекке сапаттуу мYнeздYк катышы.(2) Эц жогорку квалификациялуу профессионалдуулукту, компетенттYYЛYктY, натыйжалуу профессионалдык жeн-дeмдYYЛYктY, машыгууларды, алынуучу негизги чыгар-мачылык чечимдерди, жацы алгоритмдерди YЙрeнYYHY кесипкeйлYк децгээлде чечYY аны эц жогорку стабилдYY ишке ашыруунун негизи болуп саналат. Мындан инсан-дын профессионалык ишкердигинин эки жагы бири-бири менен диалектикалык карым-катнаштагы кубулуштардан экендиги келип чыгат. Ошол эле мезгилде про-фессионализм натыйжалуулук жана майнаптуулук менен мYнeздeлeт. Натыйжалуулук -жемиштYY, ишенимдYY эц жогорку тактык, ыцгайлуулук, интенсивдYYЛYк, уюштур-гучтук, туруктуулук
социалдык мааниге ээ болуу менен алдын ала коре билген максаттуулугу, 03yhyh ден соолугун чыцдай билген инсандык касиети менен езгечеленет.
Ошондуктан ишкердик проблемасын чечYYДе адегенде инсандын дYЙне таанымына кошуп, ездYк билимдерин енYктYPYYCYне, езYн - 03y андай билYYCYне, адис катары калыптануусуна жакындан жардам, ебелге, булак болгон окутуунун жацы технологияларына таянышыбызга туура келет. «Ишкердик» термини бизге англисчеден ко-торгондо - ез ара аракеттенYY, ишке ашыруу -дегенди билдирип, жалгыздап эмес ацгемелешип, тYгейлешYп, жуптап, тайпада ез ара кызматташтыкта болууну туюнтат. Окутуунун бул методу педагогика илиминде XX кы-лымдын 80-жылдарында пайда болуп, «кызматташтык» деген аталыш менен педагогикалык лексиконго кирип, окуучу билиминин сапатын арттырып, активдYYЛYГYн
кетергендYГY менен педагог, окумуштуулардын кецYЛYн езYне буруп келYYДе. Аталган технологиялардын езгече-ЛYГY тарбиячы менен тарбиялануучунун, окуучу менен мугалимдин ортосундагы байланышты терецдетип, билим берYY процессиндеги алардын ацдай билYY - ДYЙне таануу-жендемдYYЛYГYн активдештирYYЧY жагдайлардан болгондугу аркылуу мYнезделет. Анткени, окуучу обьективдYY билимди кабыл алуу учурунда бир эле мез-гилде алган натыйжасын аргумешуу далилдер менен практика жYЗYнде оозеки CYЙлеп, ырдап, CYрет тартып, талашып - тартышып дискуссия аркылуу ез пикирлерин биргелешип, ар бири эркин, ишеничтYY маанайда далилдеп берYYге жетишишкендиги менен айырмаланышат. БYГYнкY бYTYPYYЧY адис жогорудагыдай мYнездYк сапаттарга эгедер болушу YЧYн окутуучу адегенде езгече интерактивдYY усулдарды пайдаланып сабак етYYCYне туура келгендиктен, адегенде маалыматтарды TYШYHYY, байкоо каражаты катары колдонулуучу - ИНСЕРТ стратегиясын алалы. (7:205-290)Натыйжалуу окуу жана ойлоо YЧYн белги коюунун интерактивдYY системасы англис тилиндеги аталышынын баш тамгасынан алынган бул процедура мурунку билимдерди эске TYШYPYY менен башталат. Текстке белги коюу YЧYн суроо берYY менен текстте кезиккен маалыматтын ар кандай тYрлерYн жандыруу методу болуп эсептелинет. Ошондуктан эц биринчи баскыч катары окуучуларга (студенттерге) сын-чыл ойлоонун графикалык ыкмаларын чакан топтордо колдонуп етYYДен баштоо керек. Анткени, графикалык ыкмаларды топтордо иштетYYДе езгече, мектеп окуучуларынабы, бала бакчада болобу жазуу, чиЙYY, CYрет тартуулар аркылуу езYнче, ез ара аракет жасоо жендемдYYЛYктерY калыптанууга жетиштирилет. Ошондуктан кантип алгач алардын ац-сезиминде графикалык ыкмаларды калыптандырабыз деген суроону чечмелеп, ага тYШYндYме бергенибиз оц. Бул маселеге киришYYДен мурда стратегия женунде TYШYHYK бергенибиз ыцгайлуу. Анткени окуучуларга тYШYндYре турган графикалык ыкмалардын бардыгы стратегияга кирет. Стратегия- дегенибиз окуучуларга тYШYндYре турган материалды ар кандай форма, тYрлер аркылуу жеткируу(7:205) Анын негизги максаты - окуучулардын жацы ала турган информациясын бир эле мезгилде окуп, жазып, CYрет тартып аны оозеки айтуу менен кецири TYШYHYП, аны кайра аудиторияга, мугалимге мугалим езY сунуштаган методдор менен маалым кылуусу стратегияны ишке кир-гизYYДегY негизги кадам. Башкача айтканда берилген тема боюнча ез билимин активдYY презентациялоо болуп саналат. Ал пикир жалгыз, экиден же бир нече топ, команда менен биргеликте болушу мYмкYн. Бул маселеден алганда адабият сабагында окуучулардын чыгармачыл ойлоосунун активдYYЛYГYн естYPYYДегY ыцгайлуу стратегия -диаграмма. Анын аткарылышы бири-биринен айырмасы жана жалпылыктары бар эки аспекти салыштырууда колдонулгандыгы. Диаграмманы эки теманы еткенден кийин же кайталоо сабактарында колдонуу эц сонун натыйжаларды берет. Аталган графикалык ыкма татаалдыгы аркылуу айырмаланганы менен ар дайым пайдаланып етYYге ыцгайлуу. Бул стратегияны колдонууда студенттердин ( окуучулардын) белгилYY тема боюнча чыгармачылык ойлоосун эркин, ачык, так CYрет аркылуу чийип, сызып берYYCYне жетиштирилет. Чакыруу, ойлонуу этабында колдонулуп, жаныча ык, ишмердиктин жазма тегине киргендиги менен айырмаланат. КебYнче сабактарда колдонгонго ынгайлуу
ыкмалардын дагы бири-Блоктор. Блок системасында окуучу (студент) алган билимин суроо берип, ага жооп кайтаруу аркылуу тема боюнча кеп кырдуу кайтарым билим бергенге жетишет. Ойлонуу стадиясында кеп колдонулат, Анткени окуучу (студент) езYHYн алган билиминин натыйжасын аталган стратегия боюнча жыйынтыктап бергенге болот. Эгерде чакырууда колдонсо, кийин жацы тема етYлген соц кайрадан толуктоого туура келет.
Мектептерде болоббу ЖОЖдордо болобу окуучулардын (студенттин) адабият же билимдин бардык тармагы боюнча сабагы боюнча билимин кетерYYHYн дагы бир ыкмасы кабарлашып окутуу. Л.С. Выготский белгилегендей личностун интеллектуалдуулугу ички, сырткы социалдык факторго кез каранды. (1:352) Анткени ар бир личностун интеллектуалдык децгээли белгилYY бир аудиторияда же эки адамдын баарлашуусунда керYнген менен бул жагдай эки адамдын пикири тец жогорку децгээлде деген жыйынтык ойду билдирбейт.Эгерде бир нече адам бир маселенин тегерегинде баарлашып, талкуулашып белгилYY бир пикирге келишсе, алынган билимдин натыйжасы ошончолук кYчтYY болот. Эц татаал концептуалдык маселелер да оцой жана жецил чечмеленет. Себеби окутуу процессинде берилYYЧY жацы теманын идеялык-сюжеттик мазмунун ойлоо процессинен ажыратып кароого мYмкYн эмес, анткени практика жYЗYнде колдонулбаган билим - ал желге кеткен сез. Ошондуктан бул эки процесс бири- бири менен тыгыз байланыштуу экендигин ар бир окуучу (студент) тYШYHYп езYHYн алып жаткан билиминин натыйжасы эретецки ендYPYшке ете керектигин, ете баалуулугун тYШYнгенде гана алар ез билимдерин иштиктуу пайдаланганга жетишет. Ал езгечелYктердY студенттердин (окуучулардын) психологиясында калыптандырууда окутуунун жацы технологияларынын ролу чоц болгондуктан мындан кийин окутуунун YчтYк, терттYк, топ менен иштее, эки -экиден алдын-ала айтуу, тегерек стол, ротация, езектYY сездер, CYЙлемдер, билдим, айтам, сурасан айтам, билдим, айтам жазам, дубал газета, экеенYн ою орчундуу, зигзаг, ойлонгула, эки-экиден белYнгYле, пикир алышкыла, анын оюн ула сыяктуу стратегияларын ар бир предмет боюнча етYле турган жацы теманы етYYДе колдонуунун айрым жолдорун берели. Маселен, мектептерде жазуу речин, оозеки реч менен бирдикте енYктYPYY мугалимдердин башкы милдеттери. Жазуу иши дале графикалык ыкмалардай терт этап менен иш жYЗYне ашкан окутуунун бир формасы. Анткени, адегенде 1- тема берилип, ал боюнча маалыматтарды топтоп, ойлорун системалаштырышат. Даярдык керYY же башкача айтканда чакыруу стадиясынан етYшет.2- ТYШYHYY- же автордун иш аракети белгилYY бир теманын тегерегинде жаза баш-ташы же алгачкы текст тYЗYYCY. 3 - Презентация - жазылган черновой вариантын ар бир окуучу класска жарыялашы. 4- Ар бир автордун варианты угулгандан кийин класстын (аудиториянын) керсеткен кемчиликтерин оцдоп тактоолор менен кайрадан текст болуп иштелип, мугалимге тапшырылышы. Же дагы бир кайталоо сабагында оцдолгон тексттер менен иштеши бышыктоосу болуп саналат. Би-рок жазуу YЧYн шартуу тYPде темен^ иш -аракеттин болушу зарыл: 1. Такай жазуу мYмкYнчYЛYГY. 2. Жазуу YЧYн кызыктуу темалардын тандалышы. 3. Адегенде мугалим езYлерY YЛгYлерYн сунушташы. 4. Жазылган текст YЧYн окурмандын аудиториясын тYЗYY. 5. Окурмандардын пикиринен кийин кайрадан оцдоо жана кайрадан аудито-рияга же окутуучуга сунуштоо. 6. Биргелешип жазылган иштердин жанрларын тактоонун болушу. Бул стратегия «Жазуучунун креслосу», «Дубалга карап окуу», «Башкарылма элес» ж.б.у.с. аркылуу ишке ашырылса болот. Жогоруда эскертилип еткендей ар кандай сабак:А) Чакыруу; Б) ТYШYHYY; Г) Ой жYГYPTYY этабын кучагына алгандыктан, ар бир этапта мугалим чеберчилигине ылайык ар кандай ыкмаларды колдонсо болот. Ошондой болсо да биз YЛГY катары айрымдарын белгилеп кетели. Чакыруу y4Yh колдонулуучу ыкмалар: Алдын ала белги берYY. Кыйыр суроолор. Эстейличи. Ойлонууда колдонула турган стратегиялар: Окуймун, айтамын, жазамын, тартамын. ЭзектYY сездер, CYЙлемдер. Билдим айтам, жазам. Сурасац айтам. ТYШYндYPYYдв колдоно турган ыкмалар : Билбесец окутам (керкем чыгармаларды еткенде колдонсо болот)(6:205-296) Учурдагы бул окутуу - жацыча кырдаалда, биргелешкен аракетте, педагогикалык окутуу процессинде окуучулардын жендемдYYЛYктерYн
камсыздандыруучу билимге ээ болуунун езгече typy. ИнтерактивдYY методдордун негизинде максаттуу долбоорлоочу таанып билуу про-цесси. Бул методдордун езгечелYГY-окуучулардын (студенттердин) информациялык булактар менен иштееде^ билимдерин жана кендYмдерYн естYPYYге, педагогикалык процесстин катышуучулары менен сабаттуу CYЙлешYYHY жана пикир алышууну уюштурууга, маселелерди чечуу жендемдYYЛYктерYн калыптандырууга мYмкYндYк бергендиги менен баалуу болгондугу. Эскертуучу жагдай ар бир предметти етYYДе предметтин материалында кездешкен тYШYHYксYЗ сездердY окуучулардын (студенттердин) толук кандуу авдап билYYCYне жетиштирYY да мугалимдин негизги милдеттеринен болуп саналат. Бул маселе боюнча аны иш жYЗYне ашыруу темендегудей этап менен жYргYЗYЛYYCY тийиш: 1. Ар бир жацы тема етYлгенден кийи жацы сездердY жаттап келYYге берYY. 2. Кийинки жуманын ар бир кYHYнде чыгармадан (же окула турган тапшырманын ичинен) ошол сездер катышкан тексттерди таптырып, дептерлерине туура кечYPYYге YЙретYY. 3. СездYк диктант жазды-руу. 4. Ошол сездер катышкан синквэйн, эссе, дилбаян, даймонд жаздырганга кендYPYY.
Ошентип, ар бир предметти окутууда окутуучу окуучулардын (студенттердин) билим децгээлин арттырып, чыгармачылыктарын кетерYYЧY окутуудагы интерактивдYY стратегиялар, сабактын структурасы женYнде баштапкы тYШYHYктердY берип, андан кийин аталган стратегияларды сабакта кантип колдонуунун кадамдары модел сабакты еткерYYHYн иш аракети аркылуу иш процесси уланат. Ар бир модел сабактын жана методикалык керсетменYн максатында окуучулардын (студенттердин) чыгармачылык активдYYЛYГYн кетерYY маселеси тарбия менен эриш аркак алып жYPYп отурулуп мугалим-окутуучу езYHYн предмети боюнча максатталган иш аракетине сезсYЗ жетиши анык иш.
1. Выготский, Л. С. (1998) Мышление и речь: Избранные психологические исследования- Москва:Просвещение, - 352 б.
2. Дергач А.А. Акмеология-личностные и профессиональное развитие человека.[Текст].
3. Кузьмина Н.В. Основы вузовской педагогики. [ Текст] - М.: 1972.
4. Низовская И.А. « Сынчыл ойломду естуре турган окуу жана жазуу» программасынын сeздYГY. [Текст] - Бишкек: ОФЦИР, 2003.
5. Низовская И.А., Задорожная Н. Матохина Т. Учимся мыслить критически. [Текст]- Б.: Махг^, 2011. - С. 8.
6. Стил Дж., Мередис К., Темпл Ч. Дальнейшие методы, способствующие развтию критического мышления: [Текст] Пособие 2. 3.,4.- Бишкек.- Фонд «Сорос -Кыргызстан»,
7^^ева Б.К.Студенттердин чыгармачылык активдYYЛYГYн жогорулатуунунжолдору ЖОЖдор YЧYн окукитеби. -Б..: "Полиграфбумресурсы"2022. 205-бет.
КОЛДОНУЛГАН АДАБИЯТТАР:
-М.: 2000.
1998.
