CC BY
32
Шарифов Ш.Ҳ. Вижагиҳои ҳунари ва сабки таълифи маснавии «Интщонома»-и Султон Валад
ББК - 83.3. (0)5 Ш.Ҳ. ШАРИФОВ
Ш-30
УДК - 8Т1
ВИЖАГИҲОИ ҲУНАРИ ВА САБКИ ТАЪЛИФИ МАСНАВИИ «ИНТИҲОНОМА»-И СУЛТОН ВАЛАД
Султон Валад ба унвони як шоир дар қаламрави адабиёти ирфонии форсу тоҷик эътироф шуда, таълифоти вай бозгӯ аз он аст, ки зимни иншо сурудаҳояшро тавассути аносири фасоҳатбахши калом бадеият бахшида, аз ин роҳ арзишҳои адабии онҳоро тақвият додааст. Муҳаққиқоне, ки бо осори Султон Валад сару кор доштаанд, бештар шахсияти адабӣ ва навиштаҳои манзуму мансури ӯро дар қиёс бо таълифоти Мавлоно баҳогузорӣ ва баррасӣ намудаанд.
Абдулбоқии Гулпинорлӣ газалиёти Султон Валадро назир ва назираи газалиёти Мавлоно, афкори ирфонии мундариҷ дар маснавиҳои ӯро «такрори рангбохта ва беҷонтар»-и андешаҳои баланди Мавлоно медонад (5, с.81). Фурӯзонфар роҷеъ ба мулҳақ шудани 27 газали Султон Валад ба «Куллиёти Шамс» маълумот дода, дар бораи сурудаҳои ӯ чунин менависад: «Ин ашъор умуман ба сабку пайравии Мавлоно гуфта шуда, вале чандон латофату матонате надорад»(15, с.214). Муҳаммад Алии Муваҳҳид -мусаҳҳеҳи нусхаи нави интиқодии «Ибтидонома» ашъори падарро «ганҷи шоҳвор» ва осори писарро «матои каммоя» (10, с.11), ҳаводорӣ ва арҷгузории Ҷалол Ҳумоиро аз осори ин шоир ва дар баробари осори Аттор қарор додани онро «зулми фаҳше» дониста, менависад: «Ашъори Султон Валад дар бозори гавҳарфурӯшони адаби форсӣ ҷило ва ҷилвае надорад» (10, с.7-8). Фаромарзӣ - мусаҳҳеҳи «Рубобнома» андешаи Ҷалол Ҳумоиро такрор карда менависад, ки маснавии дуюми Султон Валад нисбат ба «Валаднома» «орифонатар ва аз ҷиҳати адабӣ фасеҳтар аст, аммо бо ин ҳама дар муқоиса бо «Маснавии Мавлоно» то ҳудуде шукӯҳи худро аз даст медиҳад» (13, с.6).
Аз мулоҳизоти фавқуззикри пажӯҳишгарони осори Султон Валад бармеояд, ки ӯ дар нигориши осори манзуми ирфонӣ комилан ба Мавлоно пайравӣ карда, гӯё, иқдоме аз худ нишон надодааст. Дар поён аз иқдому ибтикори адабии Султон Валад дар сабки таълифи маснавиҳои ирфонӣ сухан хоҳад рафт.
Маълум аст, ки аз лиҳози даврабандии сабки адабиёти форсу тоҷик Султон Валад дар замони нуфузи сабки ироқӣ зиста ва бешак ӯро метавон бо назардошти айёми рӯзгор ба қатори намояндагони сабки мазкур шомил намуд. Аммо Наҷиб Моили Ҳиравӣ насри шоирро бар асоси «Маорифи Султон Валад» ба нигоштаҳои даври нахусти забони форсӣ ва ҳамонанди муаллафоти нависандагони сабки хуросонӣ медонад (12, с.21).
- 218 -
Sharifov Sh. Kh. Peculiarities of Mastership and Style of Sultan Valad's Composition - "Intikha-name" Masnavi
Осори мансури Султон Валад воқеан аз навиштаҳои насрии бобо ва падараш фарқ доранд, зеро сода ва ба забони мардум наздик ба қалам омадаанд. Тасвиру тамсилҳояш ҳам фаҳмост, мисли тасвирҳои Султонулуламо Баҳоувалад гайримунтазира нест. Барои имтиёзи вижагиҳои сабкии Султонулуламо ба намунае аз насри «Маорифи Баҳоувалад» ва насри «Маорифи Султон Валад» рӯ меорем.
Аз «Маорифи Баҳоувалад»: «Ва ман Аллоҳро бӯса медиҳаму дар ӯ мегалтам...» (3, с.88), «Не, не, дастҳомро панҷа кушода аз зери хоки гафлат барорам чун шохи дарахти анҷир, ки сар аз зери хок барорад» (3, с.69).
Аз «Маорифи Султон Валад»: «Дар воқеа дидам, ки дар мадрасаи Мавлоно... саҳну суффа аз ёрон пур буданду ман миёни эшон сухан огоз кардам ва ба овози баланд мегуфтам, ки: Ҳаёту зиндагонй як файз аст, ки ба халқон мевазад ва дар ҳар касе асаре дигар мекунад. Файзу нуре, ки бар Муҳаммад, алайҳиссалом, зад, ҳамон нуру файз буд, ки бар Абӯҷаҳл зад, ӯро ягона карду инро бегона, ӯро бино карду инро нобино, ба ҳақиқат ҳамчунонки фасли баҳор бар ҳама яксон метобад, лекин дар маҳалле хор мешавад ва дар маҳалле гули меваҳоро баъзе ширину баъзе талху баъзеро турш мекунад» (12, с.56).
Маснавии «Интиҳонома» ба насру ба назм навишта шудааст. Сабки иншои Султон Валад дар ин маснавй монанди ду маснавии аввал аст, аввал андешаҳои таълимию тарбиявии ирфониашро ба наср навишта, баъдан ақоиди мазкурро ба қолаби шеъри содаю фаҳмо ва шево даровардааст.
Порчаҳои насрй дар маснавиҳои Саной, Аттор, Мавлоно аз як ё ду чумла (албатта бо назардошти наҳви забони адабии классикй) беш нестанд. Табиист, ки бо ин ду чумла шоир фақат ба мавзӯи мавриди баёнаш ишора карда метавонаду халос, зеро имкони шарҳу тафсири муфассалеро дар ҳачми ду чумла гунчоиш додан мавчуд нест.
Ин тарзи огози баҳс, яъне бо воситаи як ё ду чумла баён кардани мавзӯъро Султон Валад аз Саной, Аттору Мавлоно ва пешинагони адабиёти форсй омӯхтааст. Таваччӯҳ ба таълифоти шоирони мазкур муайян месозад, ки дар маснавиҳои онҳо мавзӯи мавриди баҳсу баррасй аксар бо пешоянди арабии «фй...», бо таркибҳои «дар баёни он ки...», «дар маънии он ки...», дар тафсири ин оя, ки..» огоз мешавад.
Султон Валад дар идомаи ин шакл=«формула»-и огозшавии маснавй ба баёни фишурда ва чакидаи мавзӯъ мепардозад, ки ин навъи «идомат» дар «огоза»-ҳои маснавиҳои се шоири пешина дида намешавад. Султон Валад баробари пайравй аз равиши таълифи гузаштагон ба эчоду халлоқият даст мезанад ва ба шеваи нигориши хосаи худ иқдом мекунад. Омили асосии идома пайдо кардани огозаҳои мавзӯии маснавиҳо аз тарафи Султон Валад пеш аз ҳама ба инобат гирифтани ниёзу дархости ҳаводорони форсизабони муҳочир ва турку юнонии «Маснавии маънавй» дар Осиёи Сагир ва хоса дар Қуния буд, зеро аз рӯи чумлаи зерини «Ибтидонома»: «охируламр дӯстон илтимос карданд, ки чун ба мутобаати падар девон сохтй, дар маснавй ҳам мутобаат лозим аст» (10, с.20) равшан мешавад, ки Султон Валад дар маснависарой бештар хоҳиши ҳамдиёрони хешро ба инобат гирифтааст.
- 219 -
Шарифов Ш.Ҳ. Вижагиҳои ҳунари ва сабки таълифи маснавии «Интщонома»-и Султон Валад
Дар шаҳри Қуния- маркази Осиёи Сагир аксар гайрифорс -турку юнонӣ мезистанд ва забони шеъри ноби дариро бо он ҳама таъсиру нуфузу шӯҳрате, ки дошт (2, с.404), ба хубӣ намедонистанд. Агар каму беш ҳам медонистанд, ба он хотир буд, ки забони форсӣ забони девонӣ ва фарҳангии Қунияи он замон ба шумор мерафт (9, с.25). Туркшиноси рус Михаил Фомкин ақида дорад, ки бо се забон- форсӣ, туркӣ ва юнонӣ иншо кардани Султон Валад худ боризтарин нишонаи вазъи забонии Қунияи асри XIII аст (14, с.19).
Ҳамин тавр, Султон Валад дархости пайравони тариқати мавлавияро ба инобат гирифта ба вусъат додани «огоза» -ҳои насрии маснавиҳояш пардохтааст. Ин «огоза» -ҳоро Абдулҳусайн Зарринкӯб зимни баррасии маснавии «Рубобнома» «муқаддима» номидааст: «Дар ҳар ҳол маонии умдае, ки дар «Рубобнома» ҳаст ҳамон маонии мазкур дар маснавист- бо баёни соддатару тавзеҳи бештар қисмати умдаи ин маониро гӯянда дар таҳи унвонҳое ҳам, ки ба наср- ҳамчун муқаддимае- дар огози мабоҳиси хеш овардааст, ба баён меоварад» (6, с.263). Бо ин далел метавон гуфт, ки Султон Валад бо ин ибтикор на фақат кори фаҳмиши маснавиҳои хешро осон кардааст, балки бо инобат гирифтани ният ва хоҳиши Мавлоно (7, с.31) роҳе ба шарҳнависии «Маснавии маънавӣ» низ кушодааст. Аз ин ҷо, бо такя ба мӯҳтавои огозаҳои мазкур метавон хидмати Султон Валадро дар иқдоми шурӯи шарҳи «Маснавии Маънавӣ» муқаррар намуд.
Миёни 120 огозаҳои насрии маснавии «Интиҳонома» аз рӯи омор таркиби «дар баёни ...» 96 бор («дар баёни он ки...» 87; «дар баёни он ки Ҳақ таоло- 19 бор) аз ҳама бисёр мавриди истифода қарор гирифта, «формула»-и асосии саршавии огозаҳо маҳсуб меёбад. Қисмати боқимонда 84 огоза бо таркиботи «дар маънии...», «дар тақрири...», «дар тафсири...» ва чандин огоза бидуни формула шурӯъ шудаанд.
Бо як намунаи мухтасар аз «Маснавии маънавӣ» ва «Интиҳонома» ибтикороти сабкии Султон Валадро, ки шартан «огоза» номидем, мавриди қиёс қарор хоҳем дод. Аз «Маснавии маънавӣ»:
«Дар баёни он ки ваҳм қалби ақл ва ситезайи ӯст, бад-ӯ монаду ӯ нест ва қиссаи Мӯсо, алайҳиссалом, ки соҳиби ақл буд, бо Фиръавн, ки соҳиби ваҳм буд.
Ақл зидди шаҳват аст, эй паҳлавон,
Он ки шаҳват метанад, ацлаш махон.
Ваҳм хонаш он, ки шаҳватро гадост,
Ваҳм қалби нақди зарри ақлҳост (1, с. 661).
Аз «Интиҳонома»:
«Дар баёни он ки чун ҳастии одамӣ аз бандагии Худо ва тарбияти шайхи ростин нест шуд ва мубаддал гашт, ин ҷаҳонро, ки бо ҳастии аввал медид, навъе дигар бинад. Ва аз он биниш фоидае дигар барад, ки аввал намебурд. Ҳамчунонки кӯдаки хурд ашхоси мухталифи мардумро мебинад ва аз ҳар яке навъе дигар лаззат меситонад, одами оқил низ чун аз ин ҳастӣ мубаддал шавад ва он дамӣ гардад, ин ҷаҳонрову он ҷаҳонро ва ончи дар вай аст лавне дигар бинад.
- 220 -
Sharifov Sh. Kh. Peculiarities of Mastership and Style of Sultan Valad's Composition - "Intikha-name" Masnavi
Ҳамчунин толиб чу дар раҳ меравад,
Нафси торикаш мунаввар мешавад.
Он зуломаш нур мегардад тамом,
Медурахшад офтобаш бегамом.
Ӯ чу мубдал шуд, ҷаҳон ҳам пеши ӯ Мешавад мубдал яцин, дон ин накӯ.
Менамояд оламаш навъе дигар,
Чун шудӯ навъе дигар аз Додгар...» (11, с.22).
Агар дар «Маснавии маънавӣ» ва «Интиҳонома» дунболи чунин «огоза»-ҳо гардем, огозаҳои ҳаҷман калонро ҳам пайдо хоҳем кард. Чунонки мебинем, ин ду навишта на танҳо аз рӯйи ҳаҷм, балки аз рӯйи тарзи ифода низ фарқ доранд. Дар огозаҳои Султон Валад ҷанбаҳои тавзеҳӣ ва шарҳӣ қавитару бештар аст.
Агар Бадеуззамон Фурӯзонфар дар ёддошт - китобат кардани «Фиҳи мо фиҳи» даст доштани Султон Валадро тахмин зада бошад (15, с.228), Муҳаммад Алии Муваҳҳид зимни муаррифии нусхаҳо дар пешгуфтори худ бар «Ибтидонома» (10, с. 13) иттилоъ медиҳад. Тавфиқ Субҳонӣ аз бозёфти ду дафтари «Маснавии маънавӣ»- дафтари чоруму шашуми ба хатти Султон Валад китобатшуда маълумот дода, мегӯяд: «Султон Валад ба таври комил як бор «Маснавӣ»-ро аз забони падараш шунида ва баъд аз вафоти Мавлоно (672 ҳ.) онро то поёни умр тадрис мекардааст» (18). Ба нусхаи аслии «Маснавии маънавӣ» аз тарафи Султон Валад ворид шудани илҳоқотро Зарринкӯб алоҳида таъкид намудааст (7, с.25,108; 8, с.784). Аз ин мисолҳо аён мегардад, ки писари маснависарои Мавлоно дар танзиму тартиби сохтории «Маснавии маънавӣ» дақиқан даст доштааст. Аз ин рӯ, навоварие, ки вай дар «огозанависӣ» кардааст, безамина нест, балки бунёд бар таҷриба дорад. Султон Валад ҳангоми китобати «Маснавии маънавӣ» ва тадрис дар миёни мушкилоти маънои «Маснавии маънавӣ» ва фазои маънидарёбии муридони падараш, ки монд, роҳи раҳоиро дар эҷоди шеваи тозаи баён, ки онро Гулпинорлӣ «баёни нақлӣ» (5, с.73) гуфтааст, дид. Аз ин рӯ, ин як мушаххасоти сабки вижаи Султон Валадро дар сурудани маснавӣ «огозанависӣ» ба наср номидан мумкин аст.
Дар ин «огоза»-ҳо шоир баҳсу масъалаи мавриди назарашро, ки шарҳи тозаи нуктаҳои ирфонию латифаҳои раббонист, бо ҷумлаҳои осонфаҳм тавзеҳ дода, дар аксар маврид аз каломи Худо ва ҳадиси набавӣ суд ҷустааст. Дар баъзе маврид бошад, баҳсро бевосита аз тафсиру таъвили ояҳои Қуръон ва ё ҳадис шурӯъ мекунад.
Мусаллам аст, ки таълифоти ирфонӣ забони хос - забони рамзии худро дораду онро ба таъбири Аттор «забони мургон» ва дар истилоҳи сӯфиёни дигар «забони рамзу роз» гӯянд. Вақте муаллифони осори ирфонӣ аз бесуративу ломакон сухан мегӯянд, ногузир аз ҷанбаҳои заминии муҳокотофарӣ, аз тамсил, ки орифону сӯфиён ишорат мехонданд, ба ночор истифода мебурданд, то нишоне битавонанд аз он бенишон дар тасаввуру хаёли хонандагон ба тасвир оранд (17, с.8). Ба қавли Зарринкӯб дар «Маснавии маънавӣ»-и Мавлонои ориф, ки хатибу воиз ҳам буд, «сабки балогати минбарӣ» бештар мушоҳида мешавад (7, с.67). Султон Валад низ аз ин забони баёни ирфонӣ ва «сабки балогати минбарӣ» ба ҳадди тавоноии хеш истифода кардааст.
- 221 -
Шарифов Ш.Ҳ. Вижагиҳои ҳунари ва сабки таълифи маснавии «Интщонома»-и Султон Валад
Абдулбоқии Гулпинорлӣ бо рӯшантарин мисол сабки баёни падару писарро нишон дода, бар он натиҷа расидааст, ки ҷӯшу хуруш ва лоқайдии фикрии Мавлоно дар маснавиҳои Султон Валад дида намешавад (5, с.73, с.74). Ин мавлавишинос андешаи мазкури хешро бар он мудаллал месозад, ки «Маснавии маънавӣ» бе зикри номи Худо ва маснавиҳои Султон Валад бо зикри номи Худо огоз шудаанд.
Ба гуфтаи адабиётшинос Абдулманнон Насриддин агар дар «Маснавии маънавӣ» «шарти дарёфтани матлаби ниҳоии Мавлоно мавқуф... бар риояти пайванди мантиқӣ ва бори рамзӣ» (4, с.110) бошад, дар маснавии
«Интиҳонома», ки рамзаш камтару ҷаҳиш аз як қисса ба қиссаи дигар дар он дида намешавад, ниёз ба ин шарт нест. Мавлонои ҳамадон метавонист ба ҳар мавзӯъ аз ҳар боб ворид шавад. Ва ҳамин доноии ӯ яке аз сабабҳои пурпечу рамз таълиф шудани «Маснавӣ» гаштааст. Аз ин рӯ, «тафаккури Мавлоно тафаккури хӯшаӣ мебошад. Яъне матолиби аслӣ дар ҳама ҷои асар дар шакли хӯшаҳои пурбор ифода ёфтаанд. Асли ин навъи тафаккур ва нигориш маъхуз аз Қуръони карим аст» (4, с.112). Султон Валад низ аз ҳамин сабки нигориш мувофиқи завқу салиқа ва нигариш пайравӣ кардааст.
Гулпинорлӣ қайд кардааст, ки огозаҳо ва қисмати манзуми маснавиҳои Султон Валад аз натида хабар медиҳанд ва дар баробари ин «тасалсули мантиқӣ» дар он риоят мешавад, аммо дар «Маснавии маънавӣ» сабки баёни Мавлоно тамоман дигар аст. «Тазодҳо, тасалсули матолиб, муқаддимаҳо ва натоид ҳеч гоҳ бо мантиқ созгор нест. Мантиқ назди ӯ тобеи эҳсоси инсон аст» (5, с.75).
Аз ин баррасиҳо метавон ба он натида расид, ки сабки баёни Султон Валад аз услуби нигориши Мавлоно фарқи зиёд дорад. Фарзанди Мавлоно баробари идомаи вижагиҳои хоси сабки таълифи маснавӣ ба тададдуд дар равиши нигориши хеш иқдом намуда, ки онро махсусан дар навиштани огозаҳои мансур дар дараёни шурӯи қиссаву достонҳо ва мабоҳис метавон ба мушоҳида гирифт.
Дигар вижагии сабки Султон Валад дар маснавии «Интиҳонома» аз огоз якбора ба матлаб гузаштан, онро бо мисоле сода ва дилчаспу хотирнишин шарҳу тафсир кардан ва дар охир хулосаи мантиқии пурра баровардану самараи насиҳат ё ваъзи баёншударо низ алоҳида таъкид намудан мебошад. Ба ибораи дигар, Султон Валад ҳамчун пайрави содиқи падар ба равиши иншои ӯ пайравӣ намуда, ба тақозои муҳити идтимоӣ даст ба ибтикорот зада, «огозаҳои насрӣ»-и маснавиро вусъат мебахшад. Агар насру назми маснавиҳои Султон Валадро аз ҳамдигар дудо созем ҳам, ду китоби алоҳида (ба истиснои баъзе мавзӯъҳо) пайдо мешавад.
Муқоисаи ифодаи баёни падару писар нишон медиҳад, ки воқеан сабк ба «асоси таърифи аввали сабк - «нигариши хос»- и шоиру нависанда вобастагӣ дорад (16, с. 15). Агар Мавлоно ирфони исломӣ ва даҳониро андархури даҳонбинии орифонааш бо эҳсосоти баланду шадиди ошиқона баён намуда бошад, Султон Валад бо даҳонбинии хоси сӯфиёна, бо дархудфурӯрафтанҳои ба худ хос ба ифодаи маонии ирфонӣ пардохтааст. Аз сӯи дигар, агар печидабаёнию мушкилфаҳмӣ натидаи нигариши хоси Мавлоно дар сабк шуда
- 222 -
Sharifov Sh. Kh. Peculiarities of Mastership and Style of Sultan Valad's Composition - "Intikha-name" Masnavi
бошад, нисбатан содабаёниву осонфаҳмӣ ҳосили нигариши хоси Султон Валад дар таълифоти вай ба назар мерасад.
Дар сабки ишнои Султон Валад ба интихоби калимаҳо («гузиниши вожаҳо» - асоси дуюми таърифи сабк (16, с.23)) аҳамияти ҷиддӣ дода шудааст. Ин бесабаб нест, чун ӯ бештар барои мардуми гайрифорс мавъиза мегуфту маснавӣ менавишт, аз ин хотир ба гузиниши вожаҳо диққат медод, то калимаҳои душворфаҳми боиси малоли хотири шунавандаю хонанда мешударо ба кор нагирад. Аз ин рӯ, сабки ӯ сабуктар аз сабки падараш аст. Ҳамчунин қолабшиканӣ (асоси сеюми таърифи сабк - удул аз ҳинҷор (16, с.37)) дар забони шеъри Султон Валад бештар дар истифодаи оёту аҳодису суханони машоих дучор мешавад.
Ҳамин тавр, баррасии вижагиҳои сабкии таълифоти Султон Валад баёнгари он аст, ки ҳам дар наср ва ҳам дар назм ӯ асосан сабки Мавлоно - қиблагоҳи хешро истиқбол намуда, дар канори ин даст ба иқдомоти тозаи ҳунарӣ низ задааст. Ибтикори вай бештар ҷанбаи тавзеҳӣ ва шарҳу баррасӣ дошта, заминаҳои муҳимеро дар зуҳури шарҳнависӣ бар «Маснавии Маънавӣ»-и Ҷалолуддини Румӣ фароҳам овардаанд. Аз сӯи дигар, таваҷҷуҳи Султон Валад ба баёни нисбатан соддаи матолиб сабки нигориши ӯро бо назардошти завқи ҷомеаи аҳди хеш бештар ба сабки пешиниён наздик намудааст.
Калидвожаҳо: Султон Валад, Мавлоно Ҷалолуддин, сабк, вижагиҳои сабкй, ибтикори адабй, огоза, огозанависй, маснавии «Интщонома», «Маснавии маънавй»
Пайнавишт:
1. Балхй, Мавлоно Ҷалолудин Муҳаммад. Маснавии маънавй. Бо муқаддимаи Ҷавод
Салмосизода/Мавлоно Ҷалолуддин Муҳаммад, Балхй/ -Теҳрон: Иқбол, 1384.1147с.
2. Баҳор, Муҳаммадтақй Маликушшуаро. Сабкшиносй ё таърихи татаввури насри
форсй (дар се ҷилд). / Маликушшуаро Муҳаммадтақй, Баҳор/-Теҳрон: Амири Кабир. 1386. Ҷилди аввал - 468 с. (бо муқаддима).
3. Баҳоуддин Валад, Муҳаммад ибни Ҳусайн. Маорифи Валад (ду ҷилд). Ҷилди 1. Ба
тасҳеҳи Бадеуззамон Фурӯзонфар/ Муҳаммад ибни Ҳусайн, Баҳоуддин Валад/ -Теҳрон: Таҳурй, 1382. -698 с.
4. Насриддинов, А. Маънишиносии шеъри Мавлоно Чалолуддини Румй // Ганҷинадори
мероси ниёгон/А. Насриддинов. -Хуҷанд, Ношир, 2007. (11). -С.108-121.
5. Гулпинорлй Абдулбоқй. Мавлавия баъд аз Мавлоно. Нашри аввал. Тарҷумаи Тавфиқи
Субҳонй/Абдулбоқй, Гулпинорлй/-Теҳрон: Кайҳон, 1366.- 742 с. б.Зарринкӯб, Абдулҳусейн. Ҷустуҷӯ дар тасаввуфи Эрон/ Абдулҳусейн, Зарринкӯб /Душанбе: Ирфон, 1992. 398 саҳ.
7. Зарринкӯб, Абдулҳусейн. Сирри най. Ҷ.1.- Нақду шарҳи таҳлиливу татбиқии Маснавй. (иборат аз 2 ҷилд) / Абдулҳусейн, Зарринкӯб /-Теҳрон: Интишороти илмй, 1358. - 606 саҳ.
8.Зарринкӯб, Абдулҳусейн. Сирри най. Ҷ.2.- Нақду шарҳи таҳлиливу татбиқии Маснавй. (иборат аз 2 ҷилд) / Абдулҳусейн, Зарринкӯб / -Теҳрон: Интишороти илмй, 1358. - 1158 саҳ.
- 223 -
Шарифов Ш.Ҳ. Вижагиҳои ҳунари ва сабки таълифи маснавии «Интиҳонома»-и Султон Валад
9. Мавлавӣ Ҷалолуддин Муҳаммад ибни Муҳаммад. Ғазалиёти Шамс- Мавлоно
Ҷалолуддини Балхӣ (муқаддима, гузиниш ва тафсири Муҳаммадризо Шафеӣ Кадканӣ) / Ҷалолуддин Муҳаммад ибни Муҳаммад, Мавлавӣ/- Теҳрон: Сухан, 1378, ду ҷилд, ҷилди 1;1536 с. (гайр аз 64 ва 8 с.).
10. Султон Валад. Ибтидонома. Чопи аввал ба тасҳеҳи Муҳаммад Алӣ Муваҳҳид ва Алиризо Ҳайдарӣ/Султон Валад/- Теҳрон: Хоразмӣ, 1389ҳ.ш/2011м.-408 с.
11. Султон Валад. Интиҳонома. Нашри аввал. Бо муқаддима, тасҳеҳ ва таълиқи
Муҳаммадалӣ Хазонадорлу/Султон Валад/-Теҳрон: Равзана, 1376.- 298 с.
12. Султон Валад. Маориф.чопи дуввум. Ба тасҳеҳи Наҷиб Моили Ҳиравӣ / Султон
Валад /- Теҳрон: Мавло, 1377. -351 с.
13. Султон Валад. Рубобнома. Ба тасҳеҳи Алӣ Султонии Гирд Фаромарзӣ / Султон
Валад / -Теҳрон, 1395.
14. Фомкин, М. С. Султан Велед и его тюркская поэзия /М. С. Фомкин/-М: Восточная литература, 1994.-193 с.
15. Фурузонфар, Бадеуззамон. Шарҳи аҳвол ва осори Мавлоно. Бо кӯшиши Ҷаъфари
Ранҷбар ва Масъуди Миршоҳӣ/Бадеуззамон, Фурӯзонфар / -Душанбе: Китобхонаи устод Халилӣ, 2007. -252 с.
16. Шамисо, Сирус. Куллиёти сабкшиносӣ. / Сирус, Шамисо /-Теҳрон: Фирдавс, 1373/1993.- 330 с.
17 Шоҳрӯдӣ, Абдулваҳҳоб. Барги бебаргӣ (Мутуни ирфонӣ ба забони форсӣ) /Абдулваҳҳоб, Шоҳрӯдӣ /-Теҳрон: Созмони мутолиа ва тадвини кутуби улуми инсонии донишгоҳҳо, 1388. -286 с.
18. www.ghanoononline (23.06. 2012м.//3.04.1391 ҳ.)
Reference Literature
1. Balkhi, Mavlyana Djalaliddin Makhammad. Masnavi-i Manavi. With the introduction by Djavad Salmosizade / Mavlyana Djalaliddin Muukhammad, Balkhi / -Tehran: Ikbol, 1384. -1147pp.
2. Bakhar, Mukhammadtaki Malikkushuara. Stylistics or Histiry of Formation of Tajik Prose (in three volumes) /Mukhammadtaki Malikkushuara, Bahar. - Tehran: Amiri Kabir, 1386. - 468pp. (with the introduction).
3. Bahouddin Valad, Mukhammad ibni Khusayn. Ma-arif Valad (in two volumes) Volume one/ under the editorship of Badeuzzaman Furuzonfara / Muhammad ibni Khusayn, Bahouddin Valad/ - Tehran: Tahuri, 1382. - 698pp.
4. Custodian of Ancestors' Treasury. / Collection of articles. - Khudjand: Nodir, 2007. -418pp.
5. Gulpinarli, Abdulbaki. Mavlaviya after Mavlyana. / The first edition. Translation by Tavfik Subhaki /Abdulbaki, Gulpinarli/ Tehran: Kayhon, 1336. - 742pp.
6. Zarrinkub, Abdulkhuseyn. Quests of Iranian Sufizm / Abdulkhuseyn, Zarrinkub / -Dushanbe: Irfon, 1992. -398pp.
7. Zarrinkub, Abdulkhuseyn. Mistery of Flute. Volume 1. Analysis of Correspondence, commentaries and criticism in “Masnavi-i Manavi” (in 2 volumes) / Abdulkhuseyn, Zarrinkub / - Tehran: scientific publication, 1358. - 398pp.
- 224 -
Sharifov Sh. Kh. Peculiarities of Mastership and Style of Sultan Valad's Composition - "Intikha-name" Masnavi
8. Zarrinkub, Abdulkhuseyn. Mistery of Flute. Volume 2. Analysis of correspondence, commentaries and interpretation of “Masnavi-i Manavi” (in 2 volumes) / Abdulkhuseyn, Zarrinkub / - Tehran: scientific publication, 1358. - 606pp.
9. Mavlavi, Djalaliddin Mukhammad ibni Mukhammad. Gazels by Shams Mavlyana Djalaliddin Mukhammad Balkhi (introduction, selection and interpretation by Mukhammad-riza Shafe Kadkani) (Djalaliddin Mukhammad ibni Mukhammad Mavlavi). - Tehran: Sukhan, 1378. In two volumes, volume 1. - 1356pp.
10. Sultan Valad. Ibida-Name / the first edition with corrections by Mukhammad Mavahhid and Aliriza Khaydari (Sultan Valad/ -Tehran: Khorezmi, 1386/ 2011. -408pp.
11. Sultan Valad. Intikha-Name / the first edition, with corrections by Makhammad Khazonadorlu/Sultan Valad/Tehran: Ravzana, 1376. - 408pp.
12. Sultan Valad. Ma-arifi Sultan Valad / the second edition, with corrections by Najip Moil Khiravi /Sultan Valad. -Tehran, 1376. - 408pp.
13. Sultan Valad. Ma-arifi Sultan Valad / the second edition, with corrections by Ali Sultan Gird Faramarzi/ Sultan Valad. -Tehran, 1395. - 408pp.
14. Fomkin M.S. Sultan Veled and his Turkic Poetry / M.S. Fomkin / -M.: Oriental literature, 1999. - 193pp.
15. Furuzonfar, Badiezzaman. Mavlyana's Life and Creation. Compilers: Muhammad Randjbar and Masud Mirshokhi / Badeuzzaman, Furuzonfar / - Dushanbe: ustod Khalim's Library, 2007. - 252pp.
16. Shamiso, Sirus: Complete collection of compositions on stylistics / Sirus, Shamiso. -Tehran: Firdouvs, 1373/1993. - 330pp.
17. Shokhrudi, Abdulvakhob. Petal without Petals (Sufi prose in Persian)/ Abdulvahhob Shokhrudi/ -Tehran: society of readers and compilers of scientific institute books, 1388. - 398pp.
18. www.ghanoonline (23.06.2012)
Особенности мастерства и стилистики сочинения - маснави “Интиха-наме”
Султана Валада
Ключевые слова: Султан Валад, Мавляна Джалалиддин, стилистика, стилистические особенности, литературное нововведение, поэма “Интиха-наме”, “Маснави-йи Манави” (“Поэма о скрытом смысле”)
В данной статье автором рассматривается поэтическое мастерство Султана Валада и стилистические особенности его сочинения - маснави «Интиха-наме». Во время исследования стилистических особенностей сочинения автор поднял вопрос об особенностях стилистического мастерства и нововведений Султана Валада при создании прозаического описания во введении к маснави «Интиха-наме» и влиянии “Маснави-йи Манави” Мавляна Джалалиддина на творчество данного поэта.
Таким образом, автором рассмотрено и изучено особое мастерство написания прозаического введения Султаном Валадом к маснави «Интиха-наме», а также его пояснения и толкования поэтических и прозаических сочинений.
- 225 -
Шарифов Ш.Ҳ. Вижагиҳои ҳунари ва сабки таълифи маснавии «Интиҳонома»-и Султон Валад
Peculiarities of Mastership and Style of Sultan Valad's Composition - “Intikha-
Name” Masnavi
Key words: Sultan Valad, Mavlyana Djalaliddin, stylistic peculiarities, literary innovation, “Intikha-Name”poem, “Masnava-IManavi” (the Poem about the Concealed Sense)
The author dwells on Sultan Valad's poetical mastership and stylistic peculiarities demonstrated in his composition “Intikha-Name” masnavi. Concurrently the researcher raises the question in regard to stylistic mastership and innovation of the poet being present in the prosaic description serving as an introduction to “Intikhaname masnavi” and the influence exerted upon his creation by Mavlyan Djalaliddin's “Masnavi-i Manavi”.
Thus the author has canvassed and studied the peculiar mastership in reference to Sultan Valad's prosaic introductions in “Intekha-Names” masnavi and also interpretations and explications given to poetical and prosaic compositions.
Роцеъ ба муаллиф:
Шарифов Шодикул Ҳасанович, унвощӯи кафедраи адабиёти классикии Донишгоҳи давлатии Хуҷанд ба номи академик Б.Ғафуров (Ҷумҳурии Тоҷикистон, ш. Хуҷанд), e-mail: [email protected]
Сведения об авторе:
Шарифов Шодикул Хасанович, соискатель кафедры классической литературы Худжандского государственного университета им. акад. Б. Гафурова (Республика Таджикистан, г. Худжанд), e-mail: [email protected]
Information about the author:
Sharifov Shodikul Khasanovich, scientific degree claimant of the department of classical literature under HSU State University named after acad. B. Gafurov, (Tajikistan, Khudjand), e-mail: sharifniyo_shodi@mail ru
- 226 -
