Научная статья на тему 'Особенности назначения наказания за неоконченные преступления, совершенные несовершеннолетними в корыстных целях и с их участием'

Особенности назначения наказания за неоконченные преступления, совершенные несовершеннолетними в корыстных целях и с их участием Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
101
25
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
корыстная цель / преступность несовершеннолетних / неоконченное преступление / уголовные наказания / соучастие в преступлениях и их понятие / совершение преступления. / self-serving purpose / juvenile delinquency / unfinished crime / criminal penalties / complicity in crimes and their concept / commission of a crime.

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы —

В данной статье излагаются особенности назначения наказания за преступления, совершенные несовершеннолетними с корыстными целями и с соучастием, виды совершаемых ими преступлений, их специфика, наказания, назначаемые судом несовершеннолетним, анализ статей Уголовного кодекса.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Features of imposing punishment for unfinished crimes committed by minors for selfish purposes and with their participation

This article describes the features of sentencing for crimes committed by minors with mercenary purposes and with complicity, the types of crimes committed by them, their specifics, the penalties imposed by the court on minors, the analysis of articles of the Criminal Code.

Текст научной работы на тему «Особенности назначения наказания за неоконченные преступления, совершенные несовершеннолетними в корыстных целях и с их участием»

Science

through time and space

Жамият ва инновациялар -

Общество и инновации -

Society and innovations

Journal home page:

https: //inscience.uz/index.php/socinov/index

Features of imposing punishment for unfinished crimes

committed by minors for selfish purposes and with their

participation

Sherzod GOFUROV !

Academy of the Ministry of Internal Affairs of the Republic of Uzbekistan

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Article history:

Received February 2021

Received in revised form

20 February 2021

Accepted 15 March 2021

Available online

5 April 2021

Keywords:

self-serving purpose,

juvenile delinquency,

unfinished crime, criminal

penalties, complicity in

crimes and their concept,

commission of a crime.

This article describes the features of sentencing for crimes

committed by minors with mercenary purposes and with

complicity, the types of crimes committed by them, their

specifics, the penalties imposed by the court on minors, the

analysis of articles of the Criminal Code.

2181-1415/© 2021 in Science LLC.

This is an open access article under the Attribution 4.0 International

(CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)

SUMMARY

It is well known that the fate and future of any state or nation

is directly linked to the fate of minors growing up in this country.

In particular, the President of the Republic of Uzbekistan Shavkat

Mirziyoyev noted that the education of the younger generation

has always been important and relevant. But in the twenty-first

century in which we live, this question really becomes a question

of life.

To date, our country has adopted a number of important

regulations aimed at preventing juvenile delinquency.Scientific

and practical research on the causes and conditions of juvenile

delinquency is important for early prevention of juvenile

delinquency.

At the same time, the socio-demographic structure of the

population in the regions, the variety of indicators of socio-

economic development also determine the need for scientific and

1 Doctor of Philosophy in Legal Sciences (PhD), Associate Professor, Academy of the Ministry of Internal Affairs of the

Republic of Uzbekistan, Tashkent, Uzbekistan

жа

©

Scien ce Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - 50с1е{у ап4 шпоуаНоп$

Creo) Canoe spose Issue - 2 N° 2 (2021) / ISSN 2181-1415

in

practical research of juvenile delinquency, its causes and

conditions that contribute to its commission, not only on a

national, but also on a regional scale.

Any socially dangerous act consists of many different

circumstances and facts. However, simultaneously with the

presence of signs of the relevant corpus delicti, only the actual

circumstances that affect the criminality and punishability of the

act acquire legal significance. After establishing the actual

circumstances of the commission of the act, it is necessary to

choose a specific criminal law norm and, in accordance with it,

qualify the crime committed by the person.

Fapa3 максадда вояга етмаганлар томонидан тамом

булмаган ва иштирокчиликда содир этилган жиноятлар

учун жазо тайинлаш хусусиятлари

АННОТАЦИЯ

Калит сузлар; Ушбу маколада гараз максадда вояга етмаганлар

гараз максад, вояга томонидан тамом булмаган ва иштирокчиликда содир

етмаганлар >

жиноятчилиги, тамом этилган жиноятлар учун жазо тайинлаш хусусиятлари, улар

булмаган жиноят, жиноий томонидан содир этиладиган жиноятларнинг турлари,

жазолар, Узига хос хусусияти, суд Томонидан вояга етмаганларга

иштирокчиликдаги тайинланадиган жазолар, Жиноят кодексидаги

жиноят ва уларнинг

тушунчаси, жиноят содир

этиш.

моддаларнинг тахлили баён этилган.

Особенности назначения наказания за неоконченные

преступления, совершенные несовершеннолетними в

корыстных целях и с их участием

АННОТАЦИЯ

Ключевые слова: В данной статье излагаются особенности назначения

корыстная цель, наказания за преступления, совершенные

совершеннолетних, несовершеннолетними с корыстными целями и с

неоконченное соучастием, виды совершаемых ими преступлений, их

преступление, уголовные специфика, наказания, назначаемые судом

наказания, соучастие в несовершеннолетним, анализ статей Уголовного кодекса.

преступлениях и их

понятие, совершение

преступления.

Маълумки, хар кандай давлат, халкнинг такдири ва келажаги мазкур

мамлакатда етишиб келаётган вояга етмаганлар такдирига бевосита богликдир.

Хусусан, Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев таъкидлаганидек,

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

ёш авлод тарбияси хамма замонларда хам мухим ва долзарб ахамиятга эга булиб

145

Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - 50с1е{у ап4 шпоуаНоп$

Creo) Canoe spose Issue - 2 N° 2 (2021) / ISSN 2181-1415

келган[ 1]. Аммо биз яшаётган ХХ! асрда бу масала хакикатан хам хаёт-мамот

масаласига айланиб бормокда.

Бугунги кунда мамлакатимизда вояга етмаганлар — Уртасидаги

жиноятчиликнинг олдини олишга — каратилган бир катор мухим

нормативхужжатлар кабул килинган булиб, улар Уртасидаги жиноятчиликнинг

сабаблари ва вужудга келиши билан боглик шартшароитларни илмий ва амалий

жихатдан тадкик этиш вояга етмаганлар Уртасидаги жиноятчиликнинг барвакт

олдини олишда мухим ахамиятга эга хисобланади.

А.К.Расулев ва Г.А.Саъдуллаевлар таъкидлаганларидек, юкори даражада

ахборот технологияларга оид билимларга эга &шларни аниклаш, уларни моддий

рагбатлантириш ва кизикишига мос фаолият тури билан шутулланишга

Йуналтириш амалиёти Узбекистон Республикасида Ёшларга оид давлат сиёсатига

хам мос келади [2].

Шу билан бирга, худудлардаги ахоли таркибининг ижтимоийдемографик

тузилиши, ижтимоий-иктисодий ривожланиш курсаткичларининг хилма-хиллиги

хам вояга етмаганлар Уртасидаги жиноятчилик, унинг сабаблари ва содир

этилишига имкон бераётган шарт-шароитларни, нафакат республика, балки

худудлар микёсида хам илмий ва амалий жихатдан тадкик килишни такозо

этмокда.

Хар кандай ижтимоий хавфли килмиш куплаб турли-туман холатлар ва

фактлардан ташкил топади. Аммо, тегишли жиноят таркиби аломатларининг

мавжуд булиши билан бир вактда, килмишнинг жиноятлиги ва жазога

сазоворлигига таъсир курсатувчи амалдаги холатларгина жиноятхукукий

ахамиятга эга булади. Килмишнинг амалдаги холатлари аникланганидан кейин

муайян жиноят хукукий нормани танлаш ва унга мувофик шахснинг содир этган

жиноятни квалификация килиш лозим булади.

«Бир карашда жиноятни квалификация килишига туртунлик хосдек булиб

туюлади. Амалда бу тургунлик нисбийдир. Суднинг конуний кучга кирган хукмида

мустахкамланганидан кейингина жиноятнинг квалификацияси туреун ахамият

касб этади» [3], деб кайд этади ГА.Левицкий.

Узбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 58-моддасида тамом булмаган

ва иштирокчиликда содир этилган жиноятлар учун жазо тайинлаш назарда тутилган

[4]. Амалдаги Узбекистон Республикасининг Жиноят кодексида тамом булмаган ва

иштирокчиликда содир этилган жиноятлар учун тайинланаётган жазоларни

индивидуаллаштириш тутрисида умумий тавсиялар бериш билан чекланиб колган.

Тайёргарлик куриш ё&ки суикасд боскичида тухтатилган жиноятнинг ижтимоий

хавфлилик даражаси доим тамом булган жиноятнинг ижтимоий хавфлилик

Даражасидан камрок булади. Албатта, айбдор содир этмокчи булган жиноятнинг

ижтимоий хавфлилик даражаси канчалик юкори булса, мазкур жиноятга тайёргарлик

куриш ёки суикасд килишда ифодаланган харакатларнинг ижтимоий хавфлилиги хам

шунчалик юкори булади. Тамом булган жиноятларда зарурий булиб хисобланган

жиноий окибатлар (моддий ёки номоддий) тамом булмаган жиноятларда мавжуд

булмайди. Шу сабабли тамом булмаган жиноятлар учун жазо тайинлашда алохида

коидалар татбик килиниши лозим.

Суд тамом булмаган жиноят учун жазо тайинлашда жазо тайинлашнинг

умумий асосларига амал килган холда жиноятнинг огир-енгиллигини, жиноий ният

146

J Scien ce Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - 50с1е{у ап4 шпоуаНоп$

Creo) Canoe spose Issue - 2 N° 2 (2021) / ISSN 2181-1415

амалга оширилишининг даражасини Ba жиноятни охиригача етказа олмаганлик

сабабларини хисобга олади.

Суд тамом булмаган жиноят учун жазо тайинлашда жазо тайинлашнинг

умумий асосларига таянган холда жиноий ният амалга оширилишининг

даражасини хисобга олади. Бу Узбекистон Республикасининг Жиноят кодекси 58-

моддасининг1-кисмида тутридан-тутри мустахкамлаб куйилган. Шунинг учун

айбдор кузланган максадни амалга оширишга канчалик якинлашган булса, у

томонидан содир этилган килмишнинг ижтимоий хавфлилиги шунчалик ошади ва

тайинланаётган жазо хам огиррок булади. Демак, жиноятга суикасд килиш учун

жиноий жавобгарлик хам тайёргарлик куришдагидан огиррок булиши керак.

Узбекистон Республикасининг амалдаги жиноят конунчилигида эса тамом

булмаган жиноят учун жазо тайинлашда факат инобатга олиш лозим булган

холатлар берилган булиб, тайинланиши мумкин булган жазонинг максимал

муддатлари ёки микдорлари белгиланмаган.

Вояга етмаган жиноятчиларга келадиган булсак, улар томонидан содир

этилган жиноятнинг охирига етказилмаганлигининг асосий сабабларига жиноят

содир этишда айбдор катъиятсизлик килганлиги, етарлича фаоллик

курсатмаганлиги, куркканлиги ва шу кабиларни киритиш мумкин. Мазкур сабаблар

вояга етмаган шахсларнинг психологик хусусиятлари билан бевосита боглик.

Аксарият холларда вояга етмаганлар томонидан содир этилган жиноятлар

шухлик, атрофдагилар кузи олдида Уз мавкеини белгилашни нотутри йулини

Танлаганлигининг махсули булади. Шу билан биргаликда жиноят содир этиш

натижасида келиб чикиши мумкин булган окибатларни вояга етмаганлар хар доим

хам тулик англай олмайдилар. Шунинг учун ижтимоий хавфи унча катта булмаган ёки

унча огир булмаган жиноятга тайёргарлик куриш ё&худ суикасд килиш холларида

вояга етмаганларни жазодан &ки жавобгарликдан озод килиш максадга мувофик

буларди, деб хисоблаймиз. Бордию огир &ки Ута огир жиноятларга тайёргарлик

курилган ёки суикасд килинган булса жазони амалда тайинлаш мумкин, бирок бунда

хам тамом булмаган жиноят учун вояга етмаганларга жазо тайинлашни назарда

тутувчи алохида моддани киритиш максадга мувофик буларди.

Умуман олганда, иштирокчиликда содир этилган жиноятлар учун жазо

тайинлашда хар бир шахснинг амалда жиноятда иштирок этганлиги, мазкур

турдаги иштирокнинг жиноят максадига эришишдаги ахамияти, унинг жиноят

натижасида етказилган ё&ки етказилиши мумкин булган зарарнинг хусусияти ва

микдорига таъсирини чукур Урганиш лозим. Мазкур модданинг тахлили, унда

курсатилган коидалар жазо тайинлашнинг умумий асосларини ойдинлаштириш

максадида берилганлигидан далолат беради.

Шуни хам таъкидлаб утиш лозимки, амалдаги Узбекистон Республикасининг

Жиноят кодекси 30-моддасида жиноятда иштирок этганлик учун жавобгарлик

доираси белгиланган. Ушбу моддада жиноятда иштирок этган шахсларнинг

килмиши Узбекистон Республикасининг Жиноят кодексининг кайси моддаси

билан квалификация килиниши берилган. Конун чикарувчи органнинг ижтимоий

хавфли килмишнинг содир этилиши ва унда шахснинг объектив равишда иштирок

этганлиги учунгина жавобгарликка тортишга максимал даражада тускинлик

килиши ижобий холдир. Бирок конун чикарувчи орган жазо тайинлашнинг умумий

асосларини Узгартирилган шаклда изохлаш Урнига жиноятни иштирокчиликда

147

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

J Scien ce Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - 50с1е{у ап4 шпоуаНоп$

Creo) Canoe spose Issue - 2 N° 2 (2021) / ISSN 2181-1415

содир этаётган шахсларнинг жиноий жавобгарлигини тегишли равишда аникрок

дифференциаллаштирса максадга мувофик буларди.

Умумий касд билан камраб олинган функцияларнинг Узаро таксимланиши бу

жихатдан иштирокчиларнинг жавобгарлиги ва жазосига бир хилда ёндашишни

таказо килади. Иштирокчиларга тайинланган жазонинг одиллиги жиноят содир

этилишида улар томонидан бажарилган ролга боглик. Бу ролларнинг таснифи

Узбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 28-моддасида берилган.

Иштирокчилар ролларининг уларнинг турларига кура жиноят конунида берилган

таснифига асосан жазонинг тури ва микдорини олдиндан белгилаб олиш

мушкулдир. Иштирокчиларнинг жавобгарлиги мустакил ахамиятга эга булсада,

бажарувчининг харакатлари билан чамбарчас богликдир. Бажарувчи ва бошка

иштирокчиларнинг харакатлари уртасида объектив богланиш булиши лозим.

Шу муносабатда амалга ошмаган иштирокчилик учун жазо тайинлаш

тугрисидаги масала кизикиш УЙтотади. Кайси холларни амалга ошмаган

иштирокчилик деб тан олиш керак деган масалада турлича фикрлар мавжуд. Айрим

муаллифлар амалга ошмаган иштирокчилик деб, хусусан далолатчилик деб,

далолатчи далолат килинаётган шахсни жиноят содир этишга кизиктира олмаслик

холларини тан олиш керак, деб хисоблайдилар [5]. Бошкалари эса, бажарувчининг

жиноят содир этишдан ихтиёрий кайтиш холларини хам амалга ошмаган

иштирокчилик деб хисоблайдилар.

Маълумки, жиноятни иштирокчиликда содир этиш, хар кандай жиноят содир

этилганда жазони огирлаштирувчи холат деб хисобланади. Бирок, айрим муаллифлар

жиноятни иштирокчиликда содир этиш фактининг Уузигина иштирокчиларнинг

жавобгарлигини ошириш учун асос була олмайди деб хисоблайдилар. Бу фикр тугри

булиши мумкин, чунки криминологик нуктаи назардан бошка тенг шароитларда бир

гурух шахслар томонидан содир этилган жиноятнинг ижтимоий хавфлилик даражаси

юкорирок булади, чунки жиноят содир этиш максадида харакат килаётган

шахсларнинг кучлари бирлашади. Улар алохида харакат килганларида эса жиноий

окибат юз бермаслиги хам мумкин булади. Куриб чикилаётган муаммонинг

криминологик жихати иштирокчилиткнинг жиноят хукукий жихатини белгилаб

берсада, унга айнан Ухшаш эмасдир. Битта жиноий гурухнинг таркибида тажрибали,

бошка катъиятсиз иштирокчиларни Уз иродасига буйсундира оладиган жиноятчилар

бир каторда ахлокан тузалиш йулига енгил Утадиган шахслар хам булиши мумкин.

Жиноят содир этишда иштирок этаётган хар бир шахснинг роли бир хил булмаслиги

мумкин. Шунинг учун конун чикарувчи иштирокчиларни турларга ажратган ва уларга

жазо тайинлашда судни хар кайси айбдорнинг жиноятда иштирок этганлик хусусияти

ва даражасини алохида эътиборга олиш шарт, деб белгилаган. Жиноятни

иштирокчиликда содир этилишининг узи барча иштирокчиларга жазо тайинлашда

жазони огирлаштириш лозимлигини англатмайди. Жиноятни иштирокчиликда содир

этиш хар бир иштирокчининг жазосини огтирлаштирувчи холат сифатида инобатга

олиниши мумкин (масалан бир гурух шахслар томонидан жиноят содир этилганда),

бажарувчини куркитиб ёки унга рухий зурлик ишлатиб жиноят содир этишга мажбур

килинганда алохида иштирокчининг жазосини огирлаштирувчи холат деб бахоланиши

мумкин, ёхуд жиноят куркитиш ёки зурлик ишлатиш таъсири остида содир этилганда

жазони енгиллаштирувчи холат сифатида хам инобатга олиниши мумкин. Бу хол

айникса вояга етмаганлар томонидан содир этиладиган жиноятларга хосдир.

148

J Scien ce Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - 50с1е{у ап4 шпоуаНоп$

Creo) Canoe spose Issue - 2 N° 2 (2021) / ISSN 2181-1415

Буларнинг барчаси вояга етмаган иштирокчиларнинг жиноий жавобгарлигини

максимал даражада индивидуаллаштириш лозимлигидан далолат беради.

Жиноят хукуки сохасидаги адабиётларда иштирокчилик шаклларининг аник

чегаралари берилмаган. Бу эса, Уз навбатида, иштирокчиликда содир этиладиган

жиноятларга карши курашда хукукни мухофаза килувчи органларга кийинчилик

тугдиради.

Иштирокчилик масалаларини конунда белгиланиши ва биргаликда жиноий

фаолият олиб бориш тУутрисидаги нормаларни куллаш амалиёти жиноят хукуки

назариётчиларини хам, амалиёт ходимларининг хам тасаввурини хайратда

колдиради.

Илмий ходимлар иштирокчилик шаклларини фарклаш билан азалдан

шугулланиб келадилар. Уларнинг аксарияти Узларининг иштирокчилик

шаклларини ажратиш тизимини таклиф килганлар.

Узбекистон Республикаси жиноят конунчилигида иштирокчиликнинг барча

шаклларининг ижтимоий хавфлилик даражаси юкори деб хисобланади. Бир гурух

шахслар томонидан олдиндан тил бириктириб ё&ки бириктирмай жиноят содир

этиши иштирокчиликнинг хавфли шаклларидир. Иштирокчиликнинг зикр этилган

шакллари Жиноят кодекси Махсус кисмидаги аксарият моддаларда жавобгарликни

огирлаштирувчи холат сифатида берилган. Иштирокчиликнинг мазкур шакли

вояга етмаганлар томонидан иштирокчиликда содир этиладиган жиноятлар

орасида кенг таркалган. Шу билан биргаликда, бир гурух вояга етмаганлар

томонидан олдиндан тил бириктириб жиноят содир этилишининг ижтимоий

хавфлилик хусусияти ва даражасига бахо беришда шошилмаслик керак. Чунки

одатда, тил бириктириш натижасида вужудга келадиган келишувнинг даражаси

паст булади, жиноятни содир этиш режаси содда булади, ролларни содда равишда

таксимланиши ёки бутунлай таксимланмаслиги намоён булади.

Шу билан бирга, умуман гурухда тупланиб юриш вояга етмаганларга

хослигини курсатиб утиш керак. Шуни инобатга олган холда вояга етмаганлар

томонидан иштирокчиликда содир этилган жиноятлар учун жазо тайинлашда

судлар куйидагиларни эътиборга олсалар максадга мувофик булар эди:

а) псевдогурух (тудада харакат килиб); 6) вазиятли гурухда; в) тасодифий

вазиятда шаклланган гурухда; г) муайян (ягона) жиноятни содир этиш учун

шаклланган гурух томонидан; д) бир катор жиноятларни содир этиш учун ташкил

килинган гурух томонидан; е) гайриижтимоий хордик чикариш учун Тташкил

килинган гурух томонидан вазиятли жиноят содир этилиши; ж) махфийлиги ва

баркарорлигининг даражаси юкори булган гурухда; з) вояга етмаганлар билан бир

каторда гурухда катта ёшдагиларнинг хам иштирок этиши.

Аксарият холларда, умуман жазо тайинлашда ва хусусан вояга етмаганларга

жазо тайинлашда отиррок жазо тайинлашни жиноят "бир гурух шахслар

томонидан” содир этилганлиги билан изохлайдилар. Тайинланаётган жазони

дифференциациялаш учун бунинг Узи етарли эмас. Шунинг учун жазо тайинлашда

гурухни тавсифловчи белгиларни курсатган холда тайинланган жазони

асослантираётган судлар тугри Йул тутадилар. Бу белгиларни эътиборга олиш хар

бир иштирокчига тайинланган жазони индивидуаллаштиришни

енгиллаштирибгина колмасдан, хукмни тарбиявий ахамиятини хам оширади,

чунки огир жиноятларни содир этишдаги иккинчи даражали иштирокчига

149

©

№] 5аеп се Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - бос1еёу and innovations

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Bree Reon Issue - 2 N° 2 (2021) / ISSN 2181-1415

озодликдан махрум килиш билан боглик булмаган жазо тайинланаётганда содир

этилган килмиш билан тайинланган жазо микдори Уртасида вужудга келадиган

тафовутни кискартиришга имконият беради.

Иштирокчиликда жиноят содир этган шахсларга жазо тайинлаш

жавобгарликни индивидуаллаштириш принципига асосланади ва битта жиноят

учун уларнинг хар бирига бир хил жазони хам, турли жазоларни хам танлашга

имконият яратади, аммоу хар доим, айникса вояга етмаган жиноятчилар тугрисида

суз юритилганда алохида ёндашувга асосланган булиши лозим.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ

1. Жисмоний ва маънавий етук ёшлар - эзгу максадларимизга етишда

таянчимиз Ba cyAHUMMM3 yup // https://uza.uz/uz/posts/zhismoniy-va-manaviy- etuk-

yeshlar-ezgu-ma-sadlarimizga-etish-30-06-2017

2. A.K.Pacyes, [.A.Cabfysjiaes. Training Of Personnel In The Field Of Countering

Cybercrime The Need And The Requirement Of Time The American Journal of Political

Science Law and Criminology (ISSN - 2693-0803)

3. Левицкий Г.А. Квалификация преступления. «Правоведение», 1962, №1, с. 144.

4. Узбекистон Республикасининг Жиноят кодекси / /ирз: //Лех.и2/40с$/111453

5. Трайнин А.Н. Учение о соучастии. - Москва: Норма, 1997. С. 125-126.

150

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.