Научная статья на тему 'ҚОРАМОЛЧИЛИКДА НАСЛЧИЛИК ИШИНИ ЯХШИЛАШ ВА УЛАРНИНГ МАҲСУЛДОРЛИГИНИ ОШИРИШ ОМИЛЛАРИ'

ҚОРАМОЛЧИЛИКДА НАСЛЧИЛИК ИШИНИ ЯХШИЛАШ ВА УЛАРНИНГ МАҲСУЛДОРЛИГИНИ ОШИРИШ ОМИЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Животноводство и молочное дело»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Қорамолчилик / наслчилик / пода / сигир / озиқлантириш / парваришлаш / танлаш / жуфтлаш / гўшт-сут / маҳсулдорлик.

Аннотация научной статьи по животноводству и молочному делу, автор научной работы — Бойбулов Бурхон Шодиевич, Бухарова Муҳаббат Турдимуратовна, Нуриллаев Рахмат Ярашевич, Сафарова Наргиза Тошмуратовна

Ушбу мақолада республикамизда қорамолларнинг маҳсулдорлигини ошириш усулини жорий этиш мақсадида маҳаллий шароитда уларни тўла қийматли озуқалар билан озиқлантириш, яхши асраш ва сақлаш шароитларида парваришлаш ҳамда уларнинг сут маҳсулдорлиги ва тирик вазни кўрсаткичлари бўйича тадқиқот ишлари натижалари келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по животноводству и молочному делу , автор научной работы — Бойбулов Бурхон Шодиевич, Бухарова Муҳаббат Турдимуратовна, Нуриллаев Рахмат Ярашевич, Сафарова Наргиза Тошмуратовна

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ҚОРАМОЛЧИЛИКДА НАСЛЧИЛИК ИШИНИ ЯХШИЛАШ ВА УЛАРНИНГ МАҲСУЛДОРЛИГИНИ ОШИРИШ ОМИЛЛАРИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

УДК: 636.22/28

ЦОРАМОЛЧИЛИКДА НАСЛЧИЛИК ИШИНИ ЯХШИЛАШ ВА УЛАРНИНГ МА^СУЛДОРЛИГИНИ ОШИРИШ

ОМИЛЛАРИ

1Бойбулов Бурхон Шодиевич, 2Бухарова Мух,аббат Турдимуратовна, 3Нуриллаев Рахмат Ярашевич, 4Сафарова Наргиза Тошмуратовна

1К.х.ф.н., катта илмий ходим, ЧПИТИ ^ашкддарё илмий-тажриба станцияси, 2лаборант,

3к.х.ф.н., доцент, 4Таянч докторант (PhD) https://doi.org/10.5281/zenodo.13848060

Аннотация. Ушбу мацолада республикамизда цорамолларнинг ма^сулдорлигини ошириш усулини жорий этиш мацсадида мащллий шароитда уларни тула цийматли озуцалар билан озицлантириш, яхши асраш ва сацлаш шароитларида парваришлаш уамда уларнинг сут ма^сулдорлиги ва тирик вазни курсаткичлари буйича тадцицот ишлари натижалари келтирилган.

Калит сузлар: Корамолчилик, наслчилик, пода, сигир, озицлантириш, парваришлаш, танлаш, жуфтлаш, гушт-сут, ма^сулдорлик.

Аннотация. С целью внедрения способа повышения продуктивности крупного рогатого скота в нашей республике в данной статье представлены результаты исследований по кормлению его полноценными кормами, содержанию в хороших условиях консервации и хранения, а также его молочной продуктивности и живости, весовые показатели.

Ключевые слова: Скотоводство, племенная работа, стадо, корова, кормление, содержание, селекция, случка, мясомолочная продуктивность.

Abstract. In order to introduce a method of increasing the productivity of cattle in our republic, the results of research work on feeding them with full-value feed, keeping them in good preservation and storage conditions, as well as their milk yield and live weight indicators are presented in this article.

Keywords: Cattle breeding, breeding, herd, cow, feeding, maintenance, selection, mating, meat and milk, productivity.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 18 мартдаги "Чорвачилик тармогини янада ривожлантириш ва куллаб-кувватлаш чора-тадбирлари тугрисида" ги П^-4243-сонли, 2019 йил 28 мартдаги "Узбекистон Республикаси Ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш давлат кумитаси фаолиятини ташкил этиш тугрисида" П^-4254-сонли, 2020 йил 29 январдаги "Чорвачилик тармогини давлат томонидан куллаб-кувватлашнинг кушимча чора-тадбирлари тугрисида" П^-4576-сонли ва 2022 йил 8 февралдаги "Узбекистон Республикасида чорвачилик сохдси ва унинг тармокларини ривожлартириш буйича 2022-2026 йилларга мулжалланган дастурни тасдиклаш тугрисида"ги П^-120-сонли карорларидан келиб чикадиган вазифаларни амалга оширишда мамзкур диссертация иши муайян даражада хизмат килади.

Ушбу карорларда таъкидланган вазифалар эса корамолчилик тармогини баркарор ривожлантириш учун маълум бир даражада хизмат килади. Х,озирги кунда бутун дунё мамлакатларида чорвачилик мах,сулотларини ишлаб чикариш, ах,олини чорва мах,сулотларига булган талабини кондиришда корамолчилик тармоги мух,им урин тутади.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

Айни вактда корамолчилиги ривожланган мамлакатларда корамол гушти етиштириш талаб даражасида ташкил килинган. Бу курсаткич буйича Бразилия, Х,индистон, А^Ш ва Хитой давлатлари етакчилик килишади. корамолчилиги ривожланган минтакаларда хайвонларни максадга мувофик танлаш ва саралаш, уларнинг генетик потенциалидан тулик фойдаланиш буйича самарали тадкикот ишлари олиб бориш натижасида юкори махсулдор подалар яратилмокда ва хайвонлар бош сони купайтирилмокда. Сохада озука базасини мустахкамлаш билан бирга насличилик ишини ва молларни асраш шароитларини яхшилаш хам катта ахамиятга эга. Чорва озукасидан унумли фойдаланиш хазмланишни яхшилаш, махсулдорликни оширишда мухим ахамият касб етади. А.А.Нурматов, Б.Д.Аллашов, Ш.Жабборов, И.Рустамова, Ш.Турсуновлар таъкидлашларича корамоллларни Кореянинг ТМР технологияси билан бокиш озука самарадорлигини ошириш ва шу билан бирга махсулдорликни оширишга олиб келади. Б.Д.Аллашов, А.Э.Янгибоев О.Р.Куччиевлар томонидан корамоллар сут махсулдорлигига озукабоп лавлагининг таъсири хамда элита уругларини етиштиришнинг жадал усулини ишлаб чикиш буйича тадкикотлар олиб борилган. И.Хафизов, БДахрамонов, С.Исамухаммедов., А.Хафизовнинг (2022) маълумотларига кура, озиклантириш омили кишлок хужалик хайвонларини махсулдорлиги оширишда мухим ахамиятга эга булиб, беда усимлиги, маккажухори ва оралик экинлардан тайёрланган пичан, силос хдмда сенаж асосий озукалардан хисобланади. И.Хафизов, У.Куччиев, А.Хафизовларнинг (2009) хулосасига кура, тула кийматли озиклантириш имкониятларини яратиш сигирларнинг сут махсулдорлигини ва пуштдорлик хусусиятларини оширади. Соха олимлари А. Нурматов, И.Хафизовларнинг (2024) фикрича, корабайир зот отларига макбул озиклантириш шароитини яратиш, уларни насл ва ишчанлик хусусиятларини яхшилайди

Мустакил давлатлар хамдустлигига аъзо мамлакатларда хам махсус гушт йуналишидаги корамол зотлари урчитилиб келинади. Мазкур давлатларда корамолларнинг насл ва махсулдорлик курсаткичларини яхшилаш борасида илмий-тадкикот ишлари амалга оширилган ва кимматли генотиплар яратилган. Хрзирги вактда хам зотларни яхшилаш устида тадкикот ишлари давом эттирилмокда. корамолларнинг зотларини ва подаларни яхшилаш максадида танлаш ва жуфтлаш ишлари амалга оширилади. Бу икки жараён селекция фанининг яъни, янги хайвон зотларини яратиш ва такомиллаштириш, янги генофонд корамол зотининг подаларини ташкил этишнинг асоси хисобланади.

Танлаш - хайвонларни ургатишда хар бир бугинда кийматли наслга, юкори махсулдорликка эга булган хайвонларни ажратишга айтилади.

Жуфтлаш - танланган эркак ва ургочи хайвонларни максадга мувофик, уларга караганда янада яхширок сифатли авлодлар олишга тушунилади. Танлаш ва жуфтлаш узаро чамбарчас булиб, танлаш натижасида пайдо булган янги белгилар жуфтлаш ёрдамида мустахкамлаш учун авлодларга утказилади.

Тадкикотларни самарали ва сифатли бажарилиши учун 25-30% зотдорлигига, 5560% туйимли озукалар, 20-25% асраш зоогигиена ва зооветеринария талабларига боглик хисобланади.

Тадкикотларимизда тажриба гурухларидаги корамоллар тула кийматли озиклантирилди ва асраш шароитларини яратилди, зоогигиена ва зооветеринария талаблари асосида сакланди ва сигирларнинг экстерьер курсаткичлари урганилди, тажрибадаги сигирларнинг сут махсулдорлиги аникланди, тажриба хужалигидаги юкори

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

махсулдор сигирларни селекция гурухларига ажратилди, сигирларни наслдор букалар билан жуфтлаш ишлари амалга оширилди.

Тажрибадаги корамолларга берилаётган озукаларни кимёвий таркибини, озука бирлигини фермер хужалигидаги мавжуд ем-хашакларни урганиш натижасида корамолларнинг зотига, ёшига, жинсига, тирик вазнига ва сигирларнинг сут махсулдорлигига караб, озука рационлари ишлаб чикилди. Ушбу рационларга тула кийматли озукалар тури киритилди ва иктисодий самара олинди. Фермер хужалигида корамолларни асрашда молхоналарда барча яхши шарт-шароитлар яратилган.

Сигирларнинг махсулдорлик хусусиятларига куплаб ташки мухит омиллари хамда ирсий омиллар таъсир курсатади. Ушбу зотли корамолларни парвариш килиш жуда фойдалидир. Чунки, улар махаллий озукаларни яхши истеъмол ва хазм килади хамда кескин контентал иклим шароитларига мослашувчанлиги билан бошка зотдаги моллардан устун туради. Факат бундай зотлар сакланаётган жойга бошка зотдаги корамоллар киритмаслик, сунъий кочиришни кенг ва сифатли куллаш, корамолларни талаб даражасида тула кийматли озукалар билан озиклантириш хамда асраш шароитларини яратиш талаб этилади.

Сигирларнинг махсулдорлиги ва улардан фойдаланишнинг самарадорлигини бахолашда сутдорлик коэффициенти, яъни хар 100 кг тирик вазни хисобига ишлаб чикарган сут микдорини урганиш мухим ахамиятга эга.

Чорвачиликда муваффакиятга эришишда ёш молларни тугри парваришлаш ута мухим жихат хисобланади. Албатта, бу хам уз-узидан буладиган иш эмас. Бунинг узига хос усуллари, технологияси мавжуд. Одатда бузоклар махсус индивидуал хоналарда тугдириб олинади. Шундан сунг икки-уч кун давомида шу ерда оналари билан бирга сакланади. Ана шу даврда она сигирлар имкон кадар туйимли ва сифатли озукалар билан таъминланиши лозим. Масалан, бундай пайтда беда пичанининг фойдаси купрок булади.

Хулоса. Фермер хужаликлари урчитиш учун корамол зотларини танлаб олишда хар бир вилоят ва тумандаги фермер хужаликлари учун мос келадиган хамда мослаштирилган махсулдор зотларга эътибор беришлари лозим. Бундай зотларни янада такомиллаштиришда дунёда машхур булган зотлардан фойдаланилмокда. Наслчилик иши - моллар, наслдорлик сифатларини яхшилашга, хамда наслдор моллардан самарали фойдаланишга каратилган, ташкилий-зоотехникавий тадбирлар тизими хисобланади.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 18 мартдаги "Чорвачилик тармогини янада ривожлантириш ва куллаб-кувватлаш чора-тадбирлари тугрисида" ги ПК-4243-сонли карори.

2. "Чорвачилик тармогини давлат томонидан куллаб-кувватлашнинг кушимча чора-тадбирлари тугрисида" 2020 йил 29 январдаги П^-4576-сонли карори.

3. "Узбекистон Республикасида чорвачилик сохаси ва унинг тармокларини ривожлартириш буйича 2022-2026 йилларга мулжалланган дастурни тасдиклаш тугрисида" ги 2022 йил 8-февралдаги П^-120-сонли карори.

4. B.D.Allashov, Yangiboyev A.E. Kuchchiyev O.R. Qora-ola zotli qoramollar sut mahsuldorligiga ozuqabop lavlagining ta'siri hamda elita urug'larini yetishtirishning jadal usuli. Samarqand davlat veterinariya meditsinasi, chorvachilik va biotexnologiyalar universitetining 12-14 may 2022 yildagi "Qishloq xo'jaligida innovatsion texnologiyalarni

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" SEPTEMBER 26-27, 2024

ishlab chiqarish va joriy etishning istiqboldagi vazifalari" mavzusidagi fnjuman materiallari to'plami.111-bet

5. Абдолниёзов Б., Худоёров Р. ^изил ола голштин билан кизил-чул зотлари дурагайларининг мах,сулдорлиги. "Агро-илм" журнали, 2007-йил, 2-сон, 33-бет.

6. Абдурасулов Ш., Бойбулов Б. ва бошкалар, "^орамолчиликда согин сигирларни парваришлаш ва сутни кайта ишлаш технологиялари", ^арши-2021 йил. ^улланма.

7. Акмальханов Ш. Биологические и зоотехнические основы ведения молочного скотоводства в Узбекистане// Мехнат.- Тошкент: -1993.-С. 59-60. 4. Аширов М.Э. Сутдор корамоллар селекцияси. Тошкент-2017 йил, "Навруз"нашриёти, 285-297-бетлар.

8. Аллашов Б.Д, Рахмонов Д.О., Безверхов А.П. Использование сафлора в качестве нетрадиционной кормовой культуры. Ж.// Главный агроном. Россия № 6. 2019. 2019:6.

9. Б.Аллашов, С.Жамолов.Озукабоп экинларнинг иссикка ва сув танкислигига бардошли нав, намуналарини танлаш. Ж.Актуальные проблемы пустынного животноводства, экологии и создания пастбищных агрофитоценозов. 2023/11/11. Ст.230-233

10. Б. Бойбулов ва бошкалар. "^орамолчиликда согин сигирларни парваришлаш ва сутни кайта ишлаш технологиялари". ^арши-2022 йил, кулланма, 100-бет

11. Нурматов А.А., Хафизов И.И., Хафизов А.И., Карибаева Д..Скороспелость жеребят карабаирский породы и их помесей с фризской породой. Материалы конференции:Актуальные вопросы совершенствование технологии производства и переработки продукции сельского хозяйства. Мосоловские чтения. Материалы международной научно-практической конференции. Марийский НИИС/Х-фил. Фед. аг.науч.ц.р Сев.-Вос. им.Н.В.Руницкого. 2024г., № XXVI.,C. 486-490.

12. Парманова Д.М.. Rational use of different types of feeddings in the feeding of Karakol sheep. ACADEMICIA: : An International Multidisciplinary Research Journal-2021, 190-193 c.

13. С.Г.Жамолов, Б.Д.Аллашов. Кузги ва бах,орги муддатларда экилган озукабоп экинларда олиб борилган селекция ва бирламчи уругчилик ишлари. Ж.Science and innovation. Том 2. Номер Special Issue 8, Ст. 302-306

14. Р.Пардаев, Б.Бойбулов, А.Каххаров, "Сут йуналишидаги корамол зотларидан гушт ишлаб чикаришда фойдаланиш самарадорлиги". Самарканд-2021 йил, тавсиянома, 50-бет.

15. Хафизов И.И., Куччиев У., Хафизов А.И.. Тула кийматли озиклантиришни ташкил этишнинг сигирлар сут мах,сулдорлигига таъсири. 2009 й., ж:"Узбекистон кишлок хужалиги" журналининг "Агро илм" иловаси., Тошкент, № 2-сон(6), 24-25б.

16. A.A.Nurmatov, B.D.Allashov, Sh.Sh.Jabborov, I.Rustamova, Sh.Tursunov. Feeding farm animals based on the new innovative total mixed ration (TMR) technology. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science. 2020/12/1. 614 (1), 012161

17. B.Amanturdiev, B.Allashov, F.Toreev, N.Khudoyberdiev, U.Beknaev. Investigating stimulated ripening indicators of longbeak rattlebox (Crotalaria) planted in the coasts of the Aral Sea. E3S Web of Conferences, 2023, 421, 01001

18. B.D.Allashov, M.X.Zulfikarov, F.Toreev. Effective agrotechnology for cultivation of forage crops. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science 2020 614 (1), 012159

19. B.D.Allashov, M.X.Zulfikarov, M.N.Sattarov. Primary seed production of fodder crops. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science 2020 614 (1), 012160

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

20. M.I.Annaeva, F.N.Toreev, M.M.Yakubov, B.D.Allashov, N. Mavlonova. Agrotechnology of Melilotus albus cultivation in saline area. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science 614 (1), 012170

21. B.Mardatov, B.Allashev, U.Beknaev, R.Khalimmetova, A.Sharapov. Mixed cultivation of legumes and cereals to strengthen the fodder base in cattle husbandry. E3S Web of ConferencesЭта ccbMKa OTKnroneHa., 2021, 258, 04048

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.