Научная статья на тему 'БУШУЕВ ЗОТЛИ ҚОРАМОЛЛАРНИНГ ХЎЖАЛИК ФОЙДАЛИ БЕЛГИЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШДА ЕТАКЧИ ТИЗИМЛАРДАН САМАРАЛИ ФОЙДАЛАНИШ'

БУШУЕВ ЗОТЛИ ҚОРАМОЛЛАРНИНГ ХЎЖАЛИК ФОЙДАЛИ БЕЛГИЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШДА ЕТАКЧИ ТИЗИМЛАРДАН САМАРАЛИ ФОЙДАЛАНИШ Текст научной статьи по специальности «Энергетика и рациональное природопользование»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Бушуев / зот / қорамол / насл / селекция / тизим / генофонд / технология / сут / маҳсулдорлик.

Аннотация научной статьи по энергетике и рациональному природопользованию, автор научной работы — Бойбулов Бурхон Шодиевич, Юнусов Худайназар Бекназарович

Генофонд подалар яратишда етакчи тизимлар бўйича қорамолларни урчитиш муҳим илмий ва амалий аҳамиятга эга бўлиб, бу эса юқори маҳсулдор сигирлар подасини яратиш суръатини тезлаштириш имконини беради. Мақолада бушуев зотли қорамолларнинг генофондини сақлаб қолишда мазкур йўналишдаги илмий-тадқиқотларни олиб бориш долзарб аҳамиятга эга эканлиги ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по энергетике и рациональному природопользованию , автор научной работы — Бойбулов Бурхон Шодиевич, Юнусов Худайназар Бекназарович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БУШУЕВ ЗОТЛИ ҚОРАМОЛЛАРНИНГ ХЎЖАЛИК ФОЙДАЛИ БЕЛГИЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШДА ЕТАКЧИ ТИЗИМЛАРДАН САМАРАЛИ ФОЙДАЛАНИШ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

УДК: 636.22/.28.082

БУШУЕВ ЗОТЛИ ЦОРАМОЛЛАРНИНГ ХУЖАЛИК ФОЙДАЛИ БЕЛГИЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШДА ЕТАКЧИ ТИЗИМЛАРДАН САМАРАЛИ ФОЙДАЛАНИШ

1Бойбулов Бурхон Шодиевич, 2Юнусов Худайназар Бекназарович

1Муста^ил изланувчи (DSc), к.х.ф.н., катта илмий ходим, 2Илмий маслахатчи, б.ф.д.,

профессор https://doi.org/10.5281/zenodo.13848071

Аннотация. Генофонд подалар яратишда етакчи тизимлар буйича цорамолларни урчитиш мууим илмий ва амалий ауамиятга эга булиб, бу эса юцори маусулдор сигирлар подасини яратиш суръатини тезлаштириш имконини беради. Мацолада бушуев зотли цорамолларнинг генофондини сацлаб цолишда мазкур йуналишдаги илмий-тадцицотларни олиб бориш долзарб ауамиятга эга эканлиги ёритилган.

Калит сузлар: Бушуев, зот, цорамол, насл, селекция, тизим, генофонд, технология, сут, маусулдорлик.

Аннотация. Разведение крупного рогатого скота по ведущим системам создания генофондных стад имеет важное научное и практическое значение, позволяющее ускорить темпы создания стада высокопродуктивных коров. В статье подчеркивается острая важность проведения научных исследований в этом направлении в сохранении генофонда бушуевского скота.

Ключевые слова: Бушуев, порода, крупный рогатый скот, порода, селекция, система, генофонд, технология, молоко, продуктивность.

Abstract. Breeding cattle according to the leading systems in creating gene pool herds has important scientific and practical value, which allows to accelerate the pace of creating a herd of high-yielding cows. The article highlights the urgent importance of carrying out scientific research in this direction in preserving the gene pool of Bushuev cattle.

Keywords: cattle, breed, herd, red desert, Holstein, milk, offspring.

Республикамиз ахолисининг озик-овкат махсулотларига ошиб бораётган эхтиёжини кондириш чорвачиликни янада ривожлантиришни такозо этади. Бу эса уз навбатида чорва молларининг насл, махсулдорлик, пуштдорлик ва бошка селекция белгиларини такомиллаштириш соха олдида турган мухим вазифалардан бири эканлигидан далолат беради.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 29 январдаги "Чорвачилик тармогини давлат томонидан куллаб-кувватлашнинг кушимча чора-тадбирлари тугрисида"ги П^-4576 ^арор, 2021 йил 3 мартдаги "Чорвачилик тармогларини давлат томонидан янада куллаб-кувватлашга доир кушимча чора-тадбирлари тугрисида"ги П^-5017 ^арорларида чорва моллари бош сонини купайтириш, махсулдорлигини ошириш билан бир каторда уларни генофондини саклаш ва наслини яхшилашга хам катта эътибор каратилган. Бу эса фермер ва дехкон хужаликларида чорва молларини купайтиришга, ички истеъмол бозорини чорвачилик махсулотлари билан тулдиришга имконият яратади.

^орамолчилик, чорвачиликнинг энг етакчи тармоги булиб, Республикамизнинг фермер хужаликларида урчитиш учун режалаштирилган корамол зотларидан бири бушуев зотидир. Бу зот республикамизда яратилган ягона сут йуналишидаги кимматли ва мухим

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

биологик хамда хужалик фойдали белгиларига эга корамол зоти хисобланади. Аммо бу зотга мансуб корамолларнинг кейинги йилларда бош сони ва махсулдорлиги кескин камайиб кетди. Шу туфайли бу зотни факат соф зотли урчитишда бош сонини саклаб колиш хозирги кунда республикамиз чорвачилик фани ва амалиётида турган энг долзарб вазифалардан биридир. Бош сони камайиб бораётган ва йуколаётган зотларни саклаб колишда генофонд подалар яратиш хамда кейинчалик хужаликлар тармогини кенгайтириш энг мухим ва самарали усуллардан хисобланади.

Сохада озука базасини мустахкамлаш билан бирга насличилик ишини ва молларни асраш шароитларини яхшилаш хам катта ахамиятга эга. Чорва озукасидан унумли фойдаланиш хазмланишни яхшилаш, махсулдорликни оширишда мухим ахамият касб етади. А.А.Нурматов, Б.Д.Аллашов, Ш.Жабборов, И.Рустамова, Ш.Турсуновлар таъкидлашларича корамоллларни Кореянинг ТМР технологияси билан бокиш озука самарадорлигини ошириш ва шу билан бирга махсулдорликни оширишга олиб келади. Б.Д.Аллашов, Д.О.Рахмонов, А.П.Безверховларнинг ишларида махсар экинининг ейилувчанлик хусусиятлари, бошка озука экинларига нисбатан афзалликлари хакида умумий маълумотлар берилган. Шурланган ерларда озука базасини яхшилаш максадида М.И.Аннаева, Ф.Н.Тореев, М.М.Якубов, Б.Д.Аллашов, Н.Мавлоновалар томонидан кашкарбедани етиштириш агротехнологиясини ишлаб чикиш буйича тадкикотлар олиб борилган. Б.Д.Аллашов, А.Э.Янгибоев О.Р.Куччиевлар томонидан корамоллар сут махсулдорлигига озукабоп лавлагининг таъсири хамда элита уругларини етиштиришнинг жадал усулини ишлаб чикиш буйича тадкикотлар олиб борилган. И.Хафизов, БДахрамонов, С.Исамухаммедов., А.Хафизовнинг (2022) маълумотларига кура, озиклантириш омили кишлок хужалик хайвонларини махсулдорлиги оширишда мухим ахамиятга эга булиб, беда усимлиги, маккажухори ва оралик экинлардан тайёрланган пичан, силос хамда сенаж асосий озукалардан хисобланади. И.Хафизов, У.Куччиев, А.Хафизовларнинг (2009) хулосасига кура, тула кийматли озиклантириш имкониятларини яратиш сигирларнинг сут махсулдорлигини ва пуштдорлик хусусиятларини оширади. Соха олимлари А. Нурматов, И.Хафизовларнинг (2024) фикрича, корабайир зот отларига макбул озиклантириш шароитини яратиш, уларни насл ва ишчанлик хусусиятларини яхшилайди

Узбекистонда яратилган ягона бушуев зотли сигирларнинг сут махсулдорлигини ошириш буйича олиб борилаётган илмий-тадкикотларда, турли тизимлардаги бушуев зотли сигирларнинг сут махсулдорлигини оширишнинг биологик хусусиятлари ва технологик усулларини куллаш натижасида соф бушуев корамол зотининг генофондига хос булган наслли букалардан фойдаланиб, соф зотли урчитиш, чорвачилик иктисодиётига ижобий таъсир курсатиши, уларни киска муддатларда махсулдорликни оширишга ва унинг сифатларини яхшилашга имкон бериши аникланган. Бунда тизимлар буйича урчитишдан самарали фойдаланиб, юкори сифатли сигирлар сутини ишлаб чикариш долзарб булиб хисобланади.

корамолларнинг махсулдорлигини оширишда, уларни тула кийматли, меъёрлаштирилган озукалар билан етарли даражада озиклантириш мухим ахамиятга эга. Макбул озиклантириш ва саклаш шароитларда, тизимлар буйича урчитишдан олинган авлодлардан сифатли озик-овкат ва юкори энергетик кийматга эга булган сут махсулоти олишга эришилганлигини, шунингдек, турли зотларда, турли худудларда, хар-хил иклим ва экологик шароитларда корамолларнинг тирик вазни, кунлик кушимча вазни, усиш тезлиги, биологик хусусиятлари ва экстерьер курсаткичларини турли

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

селекция усулларида ошириш, сут ишлаб чикариш самарадорлигини таъминлаганлигини олиб борилган илмий тадкикот натижаларида куриш мумкин.

Илмий тадкикотларининг натижалари тахлил этиш шуни курсатадики, юкори махсулдор подалар яратишда селекция-наслчилик ишларини максадли олиб бориш, бунда юкори махсулдорликка эга булган наслдор букалардан кенг фойдаланиш, бушуев зотининг генофондига хос ирсий имкониятларидан унумли фойдаланиш, асосий селекция белгилари уртасида мавжуд корреляция коэффициентлари буйича селекция ишларини олиб бориш, юкори махсулдор сигирлар етиштириш, бунда сигирларни озиклантириш ва асраш шароитини яхшилаш шунингдек, соф зотли урчитишдан олинган авлодларининг усиш ва ривожланиш курсаткичлари, сут махсулдорлиги ва унинг сифати каби селекцион-технологик белгиларини тулик юзага чикаришда хайвонларни ирсий келиб чикиши, генотипи уз таъсирини утказганлиги урганилган.

Бу йуналишдаги тадкикотлар айни пайтда республикамизда яратилган бушуев зотли сут йуналишидаги корамол зотларнинг махсудорлик курсатгичларини яхшилаш максадида зотнинг етакчи тизимларига мансуб букалардан самарали фойдаланиш натижасида ушбу зотга мансуб корамолларнинг биологик хусусиятлари ва технологик усулларидан кенг фойдаланилган холда уларни авлодларининг селекция белгилари такомиллаштирилди.

Хулоса: Узбекистонда яратилган ягона бушуев зотли сигирларнинг сут махсулдорлигини оширишда, сут йуналишдаги бушуев зотли корамолларнинг хужалик фойдали белгиларини такомиллаштириш, илмий тадкикотларининг натижалари тахлил этиш шуни курсатадики, бушуев зотли корамолларнинг бош сонини купайтириш, наслини яхшилаш ва махсулдорлигини ошириш буйича ишлар ташкил этилди. Сигирларни наслдор букаларнинг уруглари билан сунъий усулда уруглантириш буйича жуфтлаш режаси ишлаб чикилиб ва унга биноан корамолларни жуфтлаш ишлари амалга оширилди. Бунинг натижасида бушуев зотли корамолларнинг юкори махсулдор сигирлар подаси яратилди. Шунингдек, ушбу зотга мансуб корамолларнинг насли яхшиланишига хам мухим ахамиятга эга.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 29 январдаги "Чорвачилик тармогини давлат томонидан куллаб-кувватлашнинг кушимча чора-тадбирлари тугрисида"ги П^-4576 ^арори.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2021 йил 3 мартдаги "Чорвачилик тармогларини давлат томонидан янада куллаб-кувватлашга доир кушимча чора-тадбирлари тугрисида"ги П^-5017 ^арори.

3. B.D.Allashov, Yangiboyev A.E. Kuchchiyev O.R. Qora-ola zotli qoramollar sut mahsuldorligiga ozuqabop lavlagining ta'siri hamda elita urug'larini yetishtirishning jadal usuli. Samarqand davlat veterinariya meditsinasi, chorvachilik va biotexnologiyalar universitetining 12-14 may 2022 yildagi "Qishloq xo'jaligida innovatsion texnologiyalarni ishlab chiqarish va joriy etishning istiqboldagi vazifalari" mavzusidagi fnjuman materiallari to'plami.111-bet

4. Абдолниёзов Б., Худоёров Р. ^изил ола голштин билан кизил-чул зотлари дурагайларининг махсулдорлиги. "Агро-илм" журнали, 2007-йил, 2-сон, 33-бет.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS"

_SEPTEMBER 26-27, 2024_

5. Абдурасулов Ш., Бойбулов Б. ва бошкалар, "^орамолчиликда согин сигирларни парваришлаш ва сутни кайта ишлаш технологиялари", ^арши-2021 йил. ^улланма.

6. Акмальханов Ш. Биологические и зоотехнические основы ведения молочного скотоводства в Узбекистане// Мехнат.- Тошкент: -1993.-С. 59-60. 4. Аширов М.Э. Сутдор корамоллар селекцияси. Тошкент-2017 йил, "Навруз"нашриёти, 285-297-бетлар.

7. Аллашов Б.Д, Рахмонов Д.О., Безверхов А.П. Использование сафлора в качестве нетрадиционной кормовой культуры. Ж.// Главный агроном. Россия № 6. 2019. 2019:6.

8. Б.Аллашов, С.Жамолов.Озукабоп экинларнинг иссикка ва сув танкислигига бардошли нав, намуналарини танлаш. Ж.Актуальные проблемы пустынного животноводства, экологии и создания пастбищных агрофитоценозов. 2023/11/11. Ст.230-233

9. Амиров Ш., Гаппаров Ш., ^узибоев F. Бушуев зоти миллий бойлигимиз. Чорвачилик ва наслчилик иши журнали, 2020 йил, 2-сон, 6-7 б.

10. Амиров Ш., Бойбулов Ш. Бушуев зотини махсулдорлигини яхшилаш давр талаби. Чорвачилик ва наслчилик иш журнали. 2020 йил. 1-сон. 10-11 б.

11. Б. Бойбулов ва бошкалар. "^орамолчиликда согин сигирларни парваришлаш ва сутни кайта ишлаш технологиялари". ^арши-2022 йил, кулланма, 100-бет

12. Нурматов А.А., Хафизов И.И., Хафизов А.И., Карибаева Д..Скороспелость жеребят карабаирский породы и их помесей с фризской породой. Материалы конференции:Актуальные вопросы совершенствование технологии производства и переработки продукции сельского хозяйства. Мосоловские чтения. Материалы международной научно-практической конференции. Марийский НИИС/Х-фил. Фед. аг.науч.ц.р Сев.-Вос. им.Н.В.Руницкого. 2024г., № XXVI.,C. 486-490.

13. Парманова Д.М.. Rational use of different types of feeddings in the feeding of Karakol sheep. ACADEMICIA: : An International Multidisciplinary Research Journal-2021, 190-193 c.

14. СЕ.Жамолов, Б.Д.Аллашов. Кузги ва бахорги муддатларда экилган озукабоп экинларда олиб борилган селекция ва бирламчи уругчилик ишлари. Ж.Science and innovation. Том 2. Номер Special Issue 8, Ст. 302-306

15. Р.Пардаев, Б.Бойбулов, А.Каххаров, "Сут йуналишидаги корамол зотларидан гушт ишлаб чикаришда фойдаланиш самарадорлиги". Самарканд-2021 йил, тавсиянома, 50-бет.

16. Хафизов И.И., Куччиев У., Хафизов А.И.. Тула кийматли озиклантиришни ташкил этишнинг сигирлар сут махсулдорлигига таъсири. 2009 й., ж:"Узбекистон кишлок хужалиги" журналининг "Агро илм" иловаси., Тошкент, № 2-сон(6), 24-25б.

17. A.A.Nurmatov, B.D.Allashov, Sh.Sh.Jabborov, I.Rustamova, Sh.Tursunov. Feeding farm animals based on the new innovative total mixed ration (TMR) technology. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science. 2020/12/1. 614 (1), 012161

18. B.Amanturdiev, B.Allashov, F.Toreev, N.Khudoyberdiev, U.Beknaev. Investigating stimulated ripening indicators of longbeak rattlebox (Crotalaria) planted in the coasts of the Aral Sea. E3S Web of Conferences, 2023, 421, 01001

19. B.D.Allashov, M.X.Zulfikarov, F.Toreev. Effective agrotechnology for cultivation of forage crops. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science 2020 614 (1), 012159

20. B.D.Allashov, M.X.Zulfikarov, M.N.Sattarov. Primary seed production of fodder crops. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science 2020 614 (1), 012160

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

21. M.I.Annaeva, F.N.Toreev, M.M.Yakubov, B.D.Allashov, N. Mavlonova. Agrotechnology of Melilotus albus cultivation in saline area. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science 614 (1), 012170

22. B.Mardatov, B.Allashev, U.Beknaev, R.Khalimmetova, A.Sharapov. Mixed cultivation of legumes and cereals to strengthen the fodder base in cattle husbandry. E3S Web of ConferencesЭта ccbMKa OTKnroneHa., 2021, 258, 04048

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.