Научная статья на тему 'ҚОРАҚОЛПОҒИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ШАРОИТИДА МОНБЕЛЬЯРД ЗОТЛИ СИГИРЛАРНИНГ ДАСТЛАБКИ 100 КУНИДАГИ СУТ МАҲСУЛДОРЛИГИ'

ҚОРАҚОЛПОҒИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ШАРОИТИДА МОНБЕЛЬЯРД ЗОТЛИ СИГИРЛАРНИНГ ДАСТЛАБКИ 100 КУНИДАГИ СУТ МАҲСУЛДОРЛИГИ Текст научной статьи по специальности «Животноводство и молочное дело»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Зот / монбельярд / сигир / озуқа / рацион / силос / пичан / шрот / шелуха.

Аннотация научной статьи по животноводству и молочному делу, автор научной работы — Сарсенбаев Қуўатбай Камалбаевич

Мақолада Қорақалпоғистон Республикаси ўзига хос иқлим шароитларида табиий озуқа турларини ҳисобга олиб аралашма озуқалар билан озиқлантирилган хориждан импорт қилинган монбельярд зотли сигирларни дастлабки 100 кунидаги сут маҳсулдорлиги бўйича маълумотлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по животноводству и молочному делу , автор научной работы — Сарсенбаев Қуўатбай Камалбаевич

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ҚОРАҚОЛПОҒИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ШАРОИТИДА МОНБЕЛЬЯРД ЗОТЛИ СИГИРЛАРНИНГ ДАСТЛАБКИ 100 КУНИДАГИ СУТ МАҲСУЛДОРЛИГИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

ЦОРАЦОЛПОГИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ШАРОИТИДА МОНБЕЛЬЯРД ЗОТЛИ СИГИРЛАРНИНГ ДАСТЛАБКИ 100 КУНИДАГИ СУТ МА^СУЛДОРЛИГИ

Сарсенбаев ^ууатбай Камалбаевич

Самарканд давлат ветеринария медицинаси чорвачилик ва биотехнологиялар университети Нукус филиали таянч докторант https://doi.org/10.5281/zenodo.13859198

Аннотация. Мацолада Корацалпогистон Республикаси узига хос ицлим шароитларида табиий озуца турларини щсобга олиб аралашма озуцалар билан озицлантирилган хориждан импорт цилинган монбельярд зотли сигирларни дастлабки 100 кунидаги сут ма^сулдорлиги буйича маълумотлар келтирилган.

Калитли сузлар: Зот, монбельярд, сигир, озуца, рацион, силос, пичан, шрот, шелуха.

Аннотация. В статье представлены данные о молочной продуктивности коров монбельярдской породы, завезенных из-за рубежа, вскармливаемых смешанные кормами, с учетом видов местных кормов в специфических климатических условиях Республики Каракалпакстан.

Ключевые слова. Порода, монбельярд, корова, корма, рацион, силос, сено, шрот, шелуха.

Abstract. The article presents data on the milk productivity in the first 100 days of cows of the montbelyard breed importedfrom abroad, fed with mixedfeed, taking into account the types of natural feed in the specific climatic conditions of the Republic of Karakalpakstan.

Keywords. Breed, montbelyard, cow, feed, ration, silage, hay, shrot, shelukha.

Мавзунинг долзарблиги ва зарурати. Республикамизда ахоли дастурхонини арзон ва сифатли сут ва сут махсулотлари билан баркарор таъминлашни янада яхшилаш максадида кейинги йилларда бир катор тизимли чора-тадбирлар амалга оширилиб келинмокда. Республикамизда чорвачилик махсулотлари ишлаб чикариш хажмини оширишда мустахкам озука базасини яратиш, хориждан олиб келинган корамол зотларининг ирсий имкониятларидан тулик фойдаланиш хамда улардан олинадиган авлодларда селекция-наслчилик ишларини яхшилаб, мавжуд зотларни такомиллаштириш, урчитиб купайтирилаётган зотларнинг наслдорлик ва махсулдорлик хусусиятларини ошириб, машинада согиш ускуналарига мослашувчан сермахсул сигирларнинг сутдор подаларини яратиш мухим вазифалардан бири булиб хисобланади. Ушбу вазифаларни бажаришда, ^оракалпогистоннинг шимолий худудларида турли озиклантириш шароитларига богликликда монбельярд зотли сигирларнинг махсулдорлигини ташки мухит омилларидан фойдаланиб ошириш мухим амалий ахамият касб этади ва долзарб хисобланади.

Алибаев Н.Б. (2013) хулосасига кура, монбельярд зотли корамоллар Францияда XII асрда махаллий кизил Эльзасс корамоли билан швецариянинг симментал зотларини чатиштириб танлаш ва саралаш натижасида яратилган. 1883 йилда Францияда булиб утган Бутунжахон кургазмасида монбельярд корамоллари зот деб тан олинди ва шу йили молбельярд зотининг наслчилик китоби чоп этилди. Барча махсулдорлик курсаткичлари буйича узининг гушт ва сут махсулдорлиги ва сут таркибидаги ёги буйича юкори даражадаги сифатлари билан хамда пишлок ишлаб чикаришга аъло даражада мослиги

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

билан кадрланади. Улар чул худудларидаги кизил-ола корамолларининг турига узок кариндоши булиб, нокулай иклим ва озука шароитларига чидамлилигини саклаб колиб, юкори гушт ва сут махсулдорлиги билан машхурдир.

Ш.Амиров, З.Суюнова, Эгамбердиэва З. (2021) хулосаларига кура, этиологияси буйича турли типга мансуб сигирлар озукалардан фойдаланиш самарадорлиги, сут махсулдорлиги, озукани сут махсулоти билан коплаш даражаси, иктисодий самарадорлик курсаткичлари буйича бир-биридан фарк килади. Тажриба гурухидаги ута фаол типдаги сигирлар таъкидланган курсаткичлар буйича уз тенгкурларникидан устунликка эришган. Сут ишлаб чикаришнинг самарадорлик даражаси ута фаол типдаги сигирларда урта фаол типдаги сигирларга нисбатан 2,3%га, суст фаол типдаги сигирларга нисбатан эса 3,8% га юкори булиб, подаларда ута фаол типига мансуб сигирлардан унумли фойдаланиш иктисодий самарали эканлигини курсатди.

Ю.П.Алифанова, В.А.Елисеев, А.В.Востроилов, В.В.Алифанов (2015) маълумотларида, монбелярд зотли корамоллар яхши даражада сут ва гуштдорлик сифатларига эга булиб, юкори кийматга эга корамолдир. Ер юзида бош сони 1,5 млн.дан ортик булиб, Францияда 383 минг бош урчитиб купайтирилмокда

Л.Г.Хромова, Е.С.Востроиловлар (2010) кизил-ола корамолларнинг экстерери нафакат зот ичида насллилик кийматини бахолашни, балки корамолларнинг ёшлик даврида тизимлар ичида кариндошлиги буйича кай даражада ухшашлиги, типи ва конституциявий хусусиятлари буйича бахолаш имкониятларини беради ва бу эса экстерер хусусиятлари, корамолларнинг тана тузилиши, асосан ташки куриниши буйича гушт ва сут махсулдорлигини башорат килиш имкониятини яратади деган хулосага келганлар.

М.И.Аширов, Х.А.Доноевларнинг (2020) хулосаларига кура, кора-ола голштин зотли сигирларнинг сут махсулдорлиги узвий равишда сервис-даври муддатларига боглик. 46-90 кун сервис-даврига эга етук ёшдаги сигирларнинг сут микдори 5473,5 кг-ни ташкил этиб, 45 кунгача, 91 ва ундан юкори муддатларга эга тенгкурларникидан тегишлича 499 ва 881,5 кг юкори булди. Голштин зотли уч ва ундан юкори лактациялардаги сигирлар киш фаслида тукканда энг юкори сут махсулдорлигини юзага чикардилар.

Х.А.Еиёсовнинг (2021, 2022) фикрича, селекция-наслчилик ишларида генетик маркерларни куллаш хайвонларнинг махсулдорлик ва наслдорлик курсаткичларини эрта прогнозлаш(башорат килиш) имконини беради

Н.Р.Рузибоевнинг (2014) кайд килишига кура, сигирларнинг махсулдорлик даражасига ташки мухит омиллари катта таъсир курсатади. Яхши даражада озиклантирилган ва юкори тирик вазнга эга сигирлар юкори даражадаги махсулдорликни х,ам таъминлайдилар. Сигирларнинг биринчи туFишдаги тирик вазни уларнинг мах,сулдорлик хусусиятларига таъсир этиши аникланди.

Н.Рузибоев, Ш.Мадрахимовлар (2022) Республикамизга хориждан олиб келинаётган сут-гушт йуналишидаги гушт йуналишидаги наслдор букаларнинг уруFи билан саноат асосида чатиштириш усули, чорвачиликда корамолларнинг гушт махсулдорлигини янада ошириш ва унинг сифатини яхшилашда хамда гушт ишлаб чикариш хажмларини купайтиришда каратилган мухим истикболли усуллардан бири булиб хисобланади деганлар.

Н.Р.Рузибоев, С.О.Казаковаларнинг (2020) тадкикотларидан олган натижаларидан хулоса килишларича, сут ишлаб чикариш хилига хос булган III ва ундан юкори лактациядаги симментал зотли сигирларнинг хар 100 кг тирик вазни хисобига сут микдори

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" SEPTEMBER 26-27, 2024

ва 100 кг тирик вазни хисобига 4%-ли сут микдори, сут ёги ва оксили чикими куп ишлаб чикардилар. Шунинг билан бирга, ушбу типга хос сигирлар 1 кг табиий сут ишлаб чикаришга 0,94 озука бирлиги сарфладилар ва бу сут-гушт ва гушт-сут типидаги тенгкурларникига нисбатан 0,02 ва 0,04 кам озука бирлиги сарфладилар.

Тадкикотнинг максади ^оракалпогистон Республикаси шароитида монбельярд зотли сигирларнинг сут махсулдорлигини ташки мухит омилларидан фойдаланиб ошириш хисобланади.

Тадкикотларни утказиш жойи ва услублари

Тадкикотлар 2023-2025 йилларда ^оракалпогистон Республикаси Тахиаташ тумани "Аширбой ота чорва" МЧЖ да монбельярд зотли сигирларда утказилади. Тадкикотларда умумий кабул килинган зоотехникавий, биологик ва статистик тахлил коидаларидан фойдаланиш кузда тутилган. Маълумотларининг аниклиги ва ишончлиги spss (Statistical Paskage for Social Science) компьютер дастури асосида тахлил килинади.

Тажриба учун ухшашлик белгилари буйича келиб чикиши, зотдорлиги, ёши, тирик вазни, оналарининг сут махсулдорлиги, оталарининг зотини хисобга олган холда хар бирида 15 бошдан иборат 2 та гурух III ва ундан юкори лактациялардаги монбельярд зотли сигирлар танлаб олинади.

Тажриба гурухларидаги сигирларнинг келиб чикиши ва ота-оналарининг махсулдорлиги хужаликдаги бирламчи зоотехния хужатларидан аникланади.

Барча гурухлардаги сигирларни озиклантириш уларни тирик вазнини, сут махсулдорлигини ва физиологик холатини хисобга олган холда ташкил этилди ва уларни асраш шароитлари бир хил булди. Сигирлар аралашма типда озиклантирилади.

Тадкикотларда сигирларнинг сут махсулдорлиги хар 10 кунда назорат согимини утказиш, сут таркибидаги ёг хар ойда бир марта, оксил хам хар ойда бир марта Лактан 4-М милкотестерида аникланади.

Сут ёги ва оксили чикими, 4%-ли сут микдори, сутдорлик коэффициенти зоотехнияда умумий кабул килингн усулларда аникланади. Сутдаги курук модда ва ёгсизлантирилган курук сут колдигини, сут кандини аниклаш Н.В.Барабанщиков (1986) усулида амалга оширилади.

Тадкикот натижалари

^оракалпогистон Республикасининг узига хос иклим ва озиклантириш шароитларини хисобга олиб, монбельярд зотли сигирлар учун махаллий озука турларини хисобга олиб, аралашма типдаги озиклантиришни ташкил этишда ушбу минтакада тайёрланган дагал, ширали озукалардан хамда омухта озукалардан фойдаланилди. I гурухдаги сигирлар хужалик шароитида озиклантирилди. II гурухдаги сигирларга озука турлари агрегатда майдалаб аралаштириб, аралашма холга келтирилди. Бундай аралашмада фойдаланилган озука турлари ва салмоги 1-жалвалда келтирилади.

1-жадвал

Тажриба гурухидаги монбелярд зотли сигирлар учун озука рациони, бир кунда уртача хар бир бошга

Озука турлари I гурух II гурух

хужалик шаротида Аралашма типда

Микдори, кг Озука бирлиги Микдори, кг Озука бирлиги

Беда пичани 6,5 3,0 4,5 2,0

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" SEPTEMBER 26-27, 2024

Шоли сомони 2,5 0,55 2,5 0,55

Бугдой сомони 3,0 0,60 3,0 0,60

-изилмия (буён) - - 3,2 1,0

-амиш - - 3,5 1,2

Силос 24,0 4,8 24,0 4,8

Лавлаги 11,0 1,35 11,0 1,35

Шоли кепаги - - 2,2 1,7

Бугдой кепаги 3,0 2,3 2,5 2,0

Шрот 5,0 4,3 4,7 4,0

Шелуха 3,0 1,1 2,5 0,9

Озука бирлиги 18,0 20,1

1-жадвал маълумотларидан куринишича, сигирларни аралашма типда озиклантиришда асосан махаллий озука турлари хисобга олинди, шу жумладан махаллий озукалардан камиш ва буённинг ва шоли кепагининг киритилиши ва улар майдаланиб аралашма холда сигирларга таркатилиши мухим ахамият касб этади.

Сигирлар лактациясининг дастлабки 100 куни мобайнида сут махсулдорлигини урганиш уларнинг серсут килиш имкониятини ва махсулдорлиги буйича ирсий салохиятини урганиш ва бахолашда катта ахамиятга эгадир. Биз шу нуктаи назардан тадкикотларимизда турли озиклантириш шароитларида сигирларни лактациясининг дастлабки 100 куни мобайнидаги сут махсулдорлигини ургандик. Унинг натижалари 2-жадвалда келтирилади.

2-жадвал

Тажриба гурухларидаги сигирлар лактациясининг дастлабки 100 кунида сут махсулдорлиги, (п=15)

Курсаткичлар Гурухлар

I II

Х ±S х С v,% Х ±S X С v,%

Сут микдори, кг 1905,0±0,956 8,19 2167±1,104*** 9,10

Сут таркибидаги ёг, % 3,90±0,038 3,75 3,86±0,031 3,07

Сут таркибидаги оксил, % 3,58±0,028 3,02 3,60±0,031 3,32

Сут ёги чикими,кг 74,30±0,376 6,08 83,6±0,572*** 6,71

Сут оксили чикими, кг 68,20±0,362 5,09 78±0,649*** 4,22

4 %-ли сут микдори, кг 1857,4±0,940 7,50 2091,1±0,593*** 8,11

-Курук модда, % 12,52±0,107 3,32 12,58±0,110 3,39

Ё-С-, % 8,48±0,033 1,49 8,52±0,033 1,48

Изох: ***P>0,999

1-жадвалдан куринишича, аралашма озиклантирилган II гурух сигирлари лактациясининг дастлабки 100 куни мобайнидаги сут микдори 2167 кг, сут ёги чикими 83,6 кг, сут оксили чикими 78,0 кг, 4%-ли сут микдори 2091,1 кг ташкил этиб I гурухдаги сигирларга нисбатан тегишли равишда 262 кг (Р>0,999); 9,3 кг (Р>0,999) ва 9,8 кг (Р>0,999) юкори булди. Х,ар иккала гурухдаги сигирлар сутининг такибидаги курук модда ва ёгсизлантирилган сут колдиги меъёр талаблари даражасида булди.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" SEPTEMBER 26-27, 2024

Сигирлар махсулдорлиги лактациясининг дастлабки 90 куни мобайнидаги сут махсулдорлик даражасига боглик эканлиги ва юкори махсулдорликка эга сигирлар озукани сут билан яхши даражада коплаш хусусиятларига эга булиши [40; 20 б.] тадкикотларида хам аникланган.

Хулоса. Бу маълумотлар сигирларнинг лактациясининг дастлабки 90 кунидаги сут махсулдорлиги даражаси, уларнинг биринчи тугишидаги тирик вазнига хам боглик эканлигидан далолат беради ва юкори тирик вазн билан туккан сигирларни ушбу даврда серсут килиш уларнинг махсулдорлиги буйича ирсий имкониятларини юзага чикаришининг имкониятлари кенг эканлигини курсатади.

REFERENCES

1. Алибаев Н.Б. Молочная продуктивность коров симментальской породы разной селекции. // Известия Оренбургского ГАУ. - 2013. - №6(44). - С. 102-103.

2. Амиров ШД., Суюнова З., Эгамбердиэва З. Чорвачилик ва наслчилик иши. Ж.. №04.2021. 7-10 б.

3. Алифанова Ю.П., Елисеев В.А., Востроилов А.В., Алифанов В.В. Продуктивность и технологические свойства молока животных монбельярдской породы отечественного и импортного происхождения. //Вестник Воронежского госагроуниверситета. 2015 г., №2. с. 25-28.

4. Аширов М.И., Доноев Х.А. Турли омилларга богликликда кора-ола ва гоштин зотли сигирларнинг махсулдорлик хусусиятлари.// Чор ва насл иши. Ж. №06. 2020. 11-14 б.

5. Л.Г. Хромова, А.В. Востроилов, Е.С. Жаринов // Зоотехния. 2010 г., №3. С.6-8.

6. Еиёсов Х.А. "корамолларнинг электрон базаси яратилади", Узбекистон ^ишлок ва сув хужалиги Ж., 2021 йил 9-сони, 20 бет.

7. Гиясов Х.А. "О проекте молекулярно-генетические исследования Бушууевской породы Узбекистана" Ж. "Техника и технологии в животноводстве" №4(48) 2022. М. ISSN 2713-2064.

8. Рузибоев Н., Мадрахимов Ш. (2022) лар Турли генотипга мансуб монбелярд зотли бузокларнинг экстерер курсаткичлари. Чорвачилик ва наслчилик иши. Ж., №05, 2022. 7-9 б.

9. Рузибоев Н.Р. Зависимост молочной продуктивности коров от их живой массы. Ж.// Молочное и мясное скотоводства, №4, 2014, с.32-33.

10. Рузибоев Н.Р., Казакова С.О., Сигирларнинг сутдорлик коэффиценти ва озукани сут билан коплаш хусусиятлари. // Агро илим. Ж. №6. 2022 йил. б 42-43.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.