Научная статья на тему 'ҚОРА-ОЛА ЗОТЛИ ГОЛШТИНЛАШТИРИЛГАН СИГИРЛАРНИНГ СУТ МАҲСУЛДОРЛИГИНИ ОШИРИШДА ОЗИҚЛАНТИРИШНИНГ ТАЪСИРИ'

ҚОРА-ОЛА ЗОТЛИ ГОЛШТИНЛАШТИРИЛГАН СИГИРЛАРНИНГ СУТ МАҲСУЛДОРЛИГИНИ ОШИРИШДА ОЗИҚЛАНТИРИШНИНГ ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Животноводство и молочное дело»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
қорамолчилик / сутдор қорамолчилик / сигир / тана / ғунажин / пода таркиби / буғоз / қисир / соғин сигир / сут ишлаб чиқариш / сервис даври / озуқа меъёри ва рациони / лактация.

Аннотация научной статьи по животноводству и молочному делу, автор научной работы — Досмухамедова М.Х, Донаев Х, Каримқулов Р, Ахмадов Ш

Мақолада келтирилган маълумотлар голштинлаштирилган қора-ола зотли биринчи ва иккинчи туғим соғин сигирларни маҳсулдорлик кўрсаткичларини юқори меъёрда оширишда, сигирларни тўйимли озуқалар билан озиқлантириш сут миқдорига ва унинг сифатига ижобий таъсир кўрсатади. Сигирларнинг норма рационини барча керакли тўйимли моддалар билан тенглаштирилган ва тўла қийматли бўлиши талаб этилади. Сигирларни юқори меъёрдаги тўйимли озиқлантиришга ўтилганда сут миқдори кўтарилади ва унинг сифати яхшиланади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по животноводству и молочному делу , автор научной работы — Досмухамедова М.Х, Донаев Х, Каримқулов Р, Ахмадов Ш

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ҚОРА-ОЛА ЗОТЛИ ГОЛШТИНЛАШТИРИЛГАН СИГИРЛАРНИНГ СУТ МАҲСУЛДОРЛИГИНИ ОШИРИШДА ОЗИҚЛАНТИРИШНИНГ ТАЪСИРИ»

УДК:636

ЦОРА-ОЛА ЗОТЛИ ГОЛШТИНЛАШТИРИЛГАН СИГИРЛАРНИНГ СУТ МА^СУЛДОРЛИГИНИ ОШИРИШДА ОЗЩЛАНТИРИШНИНГ ТАЪСИРИ

1Досмухамедова М.Х., 2Донаев Х., 3Каримкулов Р., 4Ахмадов Ш.

^ошкент давлат аграр университети профессори, к-х.ф.д.

2Тошкент давлат аграр университети доцент к;.ф.ф.д.(РШ)

3Тошкент давлат аграр университети мустакил тадкикотчи 4Тошкент давлат аграр университети Зооинженерия йуналиши талабаси https://doi.org/10.5281/zenodo.11437385

Аннотация. Мацолада келтирилган маълумотлар голштинлаштирилган цора-ола зотли биринчи ва иккинчи тугим согин сигирларни маусулдорлик курсаткичларини юцори меъёрда оширишда, сигирларни туйимли озуцалар билан озицлантириш сут мицдорига ва унинг сифатига ижобий таъсир курсатади. Сигирларнинг норма рационини барча керакли туйимли моддалар билан тенглаштирилган ва тула цийматли булиши талаб этилади. Сигирларни юцори меъёрдаги туйимли озицлантиришга утилганда сут мицдори кутарилади ва унинг сифати яхшиланади.

Калит сузлари: цорамолчилик, сутдор цорамолчилик, сигир, тана, гунажин, пода таркиби, бугоз, цисир, согин сигир, сут ишлаб чицариш, сервис даври, озуца меъёри ва рациони, лактация.

Аннотация. Представленные в статье сведения показывают, что кормление коров питательными кормами положительно влияет на количество и качество молока, одновременно повышая продуктивность голштинизированных дойных коров первого и второго лактации. Требуется, чтобы стандартный рацион коров был сбалансированным и полным всех необходимых питательных веществ. При переводе коров на качественное питание увеличилось количество молока и улучшилось его качество.

Ключевые слова: скотоводство, молочное скотоводство, коровы, туши, телочки, состав стада, коровы, телки, молочные коровы, надои молока, сервис-период, нормы и рационы кормов, лактация.

Annotation. The information presented in the article shows that feeding cows with nutritious feed has a positive effect on the quantity and quality of milk, while simultaneously increasing the productivity of Holsteinized dairy cows of the first and second lactation. It is required that a standard cow diet be balanced and full of all essential nutrients. When cows were switched to high-quality nutrition, the quantity of milk increased and its quality improved.

Keywords: cattle breeding, dairy farming, cows, carcasses, heifers, herd composition, cows, heifers, dairy cows, milk yield, service period, feed standards and rations, lactation.

Мавзунинг долзарблиги. Узбекистонда мустакиллик йиллардан буён катор наслчилик хужаликларида кора-ола зотли корамоллар голштин зотли букалар билан чатиштирилиб келинмокда. Бу тадбирлар купчилик хужаликларда озиклантириш меъёрлари инобатга олинган х,олда режали амалга оширилиб ижобий натижаларга эришилмокда. Лекин баъзи хужаликларда озиклантириш меъёри (4000 озука бирлигидан) талабга жавоб бермаган хужаликларда х,еч кандай ижобий натижалар бергани йук, чунки дурагай моллар алох,ида озиклантириш ва саклаш шароитларини талаб этади [1; 2].

Республиканинг етук наслчилик хужаликларида устирилган голштинлаштирилган I ва II-бугин сигирларнинг озиклантириш ва саклаш шароитларини тахлил килиш, тана тузилиш хусусиятлари, сут махсулдорлиги ва сутнинг сифати, елиннинг морфофункционал хусусиятлари, уларнинг айрим биологик хусусиятлари, озукага сут билан жавоб бериш хамда сут ишлаб чикаришнинг иктисодий самарадорлиги махсус тадкикотларда етарлича аникланмаган. Шу боис I ва II-бугин голштинлаштирилган кора-ола зотли сигирларнинг наслчилик фермер хужалиги шароитида хужалик учун фойдали белгилари, сут махсулдорлиги, сутнинг сифати ва ишлаб чикаришнинг иктисодий самарадорлигини урганиш мухим илмий ва амалий ахамият касб этиб, юкори махсулдор завод типидаги моллар подасини яратиш долзарб хисобланади.

Сут ва сут махсулотлари инсон учун ва айникса, ёш болалар, кариялар хамда ошкозон-ичак касаллигига дучор булган беморларга зарур озик-овкат хисобланади. Шифокорлар ёш болаларга, кариларга хдмда беморларга сут ва сут махсулотлари тасия килишади. Сут таркибига кирувчи оксил, ёг, фермент, витамин ва минерал моддалар узларининг туйимлилик даражаси ва енгил хазм булиши билан бошка озукалардан устун туради.

Чорвачилик фермер хужаликларида ем-хашак етиштирадиган майдонлар конунда белгиланган, озукабоп экинлар хосилдорлигини 75-80 ц озука бирлигига етказиш хамда ушбу муаммоларни ечими хозиргига нисбатан сигирлардан 1,5 баробар куп бузок (100 сигирга 85-90 бош), 1,5-2 баравар куп сут (3500-4500 кг) олиш, ёш молларнинг уртача кунлик вазн усишини 2,0-2,5 бараварга (600-800 г) ошириш имконини беради [3; 4].

Сут йуналишидаги корамоллар узаро бир-биридан сут махсулдорлиги буйича фарк килади. Сигирлар махсулдорлиги купинча уларнинг зотига, озиклантириш меъёри ва тури, саклаш ва парваришлаш шароитларига боглик булади. Х,аттоки, бир хил шароитда бокилаётган бир хил зотга мансуб булган сигирлар хам махсулдорлиги билан бир-биридан фаркланади. Бундай фаркланишни сигирларнинг индивидуал, яъни узига хос булган хусусиятлари хамда ирсий омиллари билан тушинтириш мумкин. Сутнинг кимёвий таркиби ва туйимлилиги юкоридаги келтирилган купчилик омилларга боглик булиб, хар хил зотларда узига хос равишда утади [5; 6; 7].

Сигирлар хужаликда Исроил технологияси буйича сакланади. Сигирлар богланмасдан, очик айвонлар ва яйраш майдонларида сакланади. Енгил типдаги биноларда факат киш даврида полиэтилен плёнкалар ёрдамида ураб куйилади. Х,ар бош сигир учун айвон тагида 3 м3, яйраш майдонида 15 м2 майдон ажратилган булиб, айвон тагида сигирлар учун юмшок жойлар ташкил килинган. Енгил типли бинолар тагида озиклантириш столи ташкил килинган, бир сигирга 1,2 озука столи ажратилган. Озукалар озука цехида тайёрланиб миксерида ем билан обдон аралаштирилиб кунига бир марта таркатилади, киш ва ёз даврида бир хил рационда озиклантирилади. Сигирларни сугориш новлари ёрдамида амалга оширилади. Сигирларга барда ичиришда хам шу сув новларидан фойдаланилади.

Сигирлар бошвоксиз сакланиб, согиш майдонларига хайдаб келинади, улар навбат билан согиш жойларига киради, сут автомат равишда компьютерда улчанади. Согиб олинган сут кувурлар оркали сут саклагич- совутгичларда сакланади. Сут бу ерда 6-100С хароратда сакланиб, керак вактда харидорлар томонидан олиб кетилади.

Сут согишни ташкил килишда сигирларнинг сут махсулдорлиги, елин шакли ва сут бериш хусусиятларига караб гурухларга булинмаган. Шунинг учун бу сохада танлаш ишлари олиб борилиб сигирларнинг сут махсулдорлигига караб озиклантириш ва согишни ташкил килиш талаб этилади. Сигирларнинг сут махсулдорлиги уларнинг зоти, зотдорлиги,

ёши, биринчи кочириш ёши, вазни, лактация даврида озиклантириш ,саклаш, согиш ва бошка омиллар таъсир килади. ^ишлок хужалиги хайвонларини биринчи уринни озиклантириш эгаллайди, шунга кура сигирларнинг сут махсулдорлигининг 60 фойизи озиклантиришга, колган 40 фоиз эса колган омилларга тааллукли.

Сигирларни юкори меъёрда ва туйимли озукалар билан озиклантириш сут микдорига ва унинг сифатига ижобий таъсир курсатади. Сигирларнинг рациони барча керакли туйимли моддалар буйича тенглаштирилган ва тула кийматли булиши талаб этилади. Согин сигирлар озука рационида куп микдорда юкори сифатли булган дагал ва ширали озукаларни истеъмол килиши лозим. Чунки бу озукалар ошкозон-ичак тизимининг меъёрда ишлашига ва сифатли сут хосил булишига имкон беради. Агарда сигир сифатсиз озукалар билан паст меъёрда озиклантирилса, у холда сут таркибида курук моддалар, ёг ва оксил микдори камайиб кетади. Юкори меъёрдаги туйимли озиклантиришга утилганда сут микдори кутарилади ва унинг сифати яхшиланади.

Рациондаги озукаларнинг туйимли таркиби сутнинг сифатига ижобий таъсир курсатади. Рационда пичан микдори камайтирилганда сутнинг ёглилиги камайиб кетади. Юкори сифатли, осон хазм булувчи карбон сувлари ва оксилга бой булган пиво ачиткилари (барда) кушиб берилса, ёг микдорининг кутарилишига ижобий таъсир курсатади.

Озукалар таркибида минерал моддалар кам булганида уларнинг микдори кушимча озукалар хисобига тулдирилганда сутнинг микдори ва унинг ёглилиги кутарилади. Жумладан, йод, рух, коблт ва бошка айрим микроэлементлар сутнинг купайишига, ёг микдорини кутарилишига кучли таъсир курсатади. Кунига Е витамини эритмасидан 2 мл микдорида рационга кушиб берилса, сутдаги пасайиб кетган ёг микдори кутарилади. Сигирлар кишки рационидан ёзги рационга утказилганда ва факат кук озукалар билан озиклантирилганда курук моддалар микдорининг кескин камайиши натижасида сутнинг ёглилиги пасаяди.

Бундай салбий холатнинг олдини олиш учун сигирлар ёзги рациони таркибига, албатта, беда пичани кушиб курук моддалар микдорини меъёрлар даражасига кутариш даркор. Рационга беда пичани кушилса ёг билан бирга оксил микдори хам кутарилади. Сутдан чиккан сигирларни дам олиш даврида юкори меъёрда ва туйимли озукалар билан бокиш сут, ёг ва оксил микдорини кутаради. Сигирлар тугри озиклантирилганда ёздагина эмас, балки кишда хам куп ва сифатли сут беради. Сигирларни меъёрларда озиклантиришгина самарали хисобланади.

Озука меъёри турли вазн, ёш, махсулдорлик ва физиологик холатига караб канча туйимли моддалар берилишини белгилайди. Сигирларнинг туйимли моддаларга талаби ва озукалар туйимлилигига караб озиклантириш меъёри ва рационлар тузилади. Меъёр сигирларнинг суткадаги туйимли моддаларга булган талаби, рацион эса хайвоннинг туйимли моддаларга булган талабини кондириш учун бир суткада бериладиган озукалар тури ва микдори демакдир. Олдин меъёр аникланиб унинг асосида рацион тузилади. Масалан, 1 озика бирлигида согин сигирлар рационида 100-110 г хазмланувчи протеин, бугоз сигирлар рационида 120 г, кальций 1 озика бирлигида 6,5-7,0 ва 10-12 г, фосфор 4,55,0 ва 6,0-7,0 г, каротин 40-50 мг, ош тузи 7,0-7,5 булиши керак.

Озука меъёри ва рацион тузиш учун куйидаги маълумотлар керак: сигирнинг тирик вазни, суткалик сут махсулдорлиги, ёши, физиологик холати, семизлиги, суткалик туйимли моддаларга талаб ва хужаликдаги мавжуд озукалар. 100 кг тирик вазнга куйидагича дагал озукалар берилади, ширали озукалар берилмаса 3,0-3,5 кг, 10-12 кг ширали озука берилса

2,5-3,0 кг, 15-20 кг ширали озука берилса 2,0-2,5, 25-30 кг ширали озука берилса 1,5-2,0 кг, рационлар иложи борича хужаликда етиштирилган озукалардан тузилиши тавсия этилади.

Серсут сигирлар уртача махсулдорликдаги сигирларга нисбатан сероб ва тулакиматли озиклантиришни талаб этади. Суткасига 10 кг сут берадиган сигир сути билан 330 г оксил, 380 г ёг, 475 г шакар, 14 г кальций, 11 г фосфор ва 5,5 г ош тузи чикаради. 500 кг вазндаги суткасига 12-16 кг сут берадиган сигир 10,5-12,5 озика бирлиги истеъмол килиб, унда 10001500 г хазмланувчи протеин, 70-100 г кальций, 55-80 г фосфор, 40-80 г ош тузи, 150-175 мг каротин ёки 1 кг сутга 25 мг тугри келади.

Уртача сутдорликдаги сигирлардан кушимча 2-3 ва серсут сигирларда 3-5 кг сут купайтиришни назарда тутади. Агарда сигир тукканидан 12 кундан кейин 12 кг сут берса, рацион 14-15 кг сутга мос булиши керак, агарда 20 кг суткасига сут берса рацион 23 -25 кг га мос тузилади.

Сигирларни озиклантиришда хажмли озукалар алохида урин тутади, улар янги холда ёки тайёрланган-пичан силос, сенаж холида хамда бугоз сигирларда 100 фоизгача, согин сигирларда уларнинг сут махсулдорлигига караб 15 фоизгача камайтирилиши мумкин. Сигирлар хджмли озукаларни факат маълум микдорда истеъмол килади. Факат хджмли озукалар истеъмол килган сигирлар кам энергия кабул килиб кам сут беради. 600 кг вазндаги сигир курук моддаларнинг 2/3 кисмини хажмли озукалар эвазига ёки суткасига 15-18 кг истеъмол килиши мумкин. Бир вегитация пайтида сигирлар дуккакли утларни бошокли утларга нисбатан куп истеъмол килади. Тенглаштирилган рацион таркибидаги хажмли озукалар сут ишлаб чикариш керакли энергия ва протеинни уз таркибида саклайди.

Кук озукаларни сигирларга дуккаклиларни гунчалаганда, бошоклиларни эса бошоклаганда едирган, маълум шу даврда курук модда энергияси, протеин, кальций ва фосфор юкори булади, улар уруглаган пайтда юкоридаги курсаткичлар пасайиб, клетчатка микдори купайиб боради. Озукалар таркибида клетчатканинг купайиши, лигнин микдорини ортишига сабаб булади. Лигнин хазм булмайди хамда 4 катта корин микроблари томонидан клетчатканинг карбогидратларини хазмланишига путур етказади. Шунинг учун кук утларни эрта едириш самаралирок хисобланади. Маккажухори ва окжухорини дони сут-катик булганда едириш ёки силос учун йигиштириши улар таркибида юкори туйимлиликни таъминлайди. Юкори муддатлардан бир кун хам кечикиб едириш сигирларнинг сут махсулдорлигига салбий таъсир курсатади.

Лактациянинг эрта даврларида туйимлилиги юкори, лактациянинг сунги кисмида туйимлилиги пастрок хажмли озукалардан фойдаланган маъкул. Дагал озукалар сифатида пичандан ташкари, сомон ва поялардан фойдаланиш хам иктисодий самара беради. Улар таркибида протеин кам булиб протеин куп булган озукалар берганда рационни клетчатка буйича тенглаштириш имконини беради. Шу боисдан бундай озукаларни кайта ишлаб, кушимчалар билан едиришга тайёрлаш даркор.

Ем озукалар сигирларни озиклантиришда энергия манбаи булиб хисобланади, уларнинг таркибида клетчатка нихоятда кам булади. Ем озукалар протиенга гохо сифат курсаткичига бой, гохо сифати паст булади. Бугдой дони 12 %, турли хил шротлар (пахта, кунгабокар, соя) 50 % гача хом протеинга эга.

Юкори генетик салохиятга эга булган юкори махсулдор сигирлар энергия ва оксилга талаби юкори булади. Шу боисдан бу сигирларнинг энергия ва туйимли моддаларга булган талабини факат усимлик озукалари хисобига кондириб булмайди. Ем озукаларнинг

вазифаси рациондаги энергия ва оксил туйинтиришдан иборат. Жахонда энг серсут сигирларга бериладиган емнинг юкори чегараси 12-14 кг дан ортиб кетмаслиги керак.

Сигирларни озиклантиришда илдизмевалар рационнинг таркибий кисми булиб осон хазмланувчи углеводлар манбаи хисобланади, лекин уларда протеин камрок булади (10 % дан кам). Кепак ем хажмли купайтириб, рационда клетчатка манбаи булиб, 14-17 % протеинга эга.

Сигирларнинг рационида А, Д ва Е витаминлари инобатга олиниб талаб кондирилиши керак, шундан А витамини етишмаслиги аник сезилиши мумкин. В гурух витаминлар, С ва К витаминларини рационга алохида киритиш шарт эмас, чунки улар катта коринда унинг микрофлораси томонидан еталича синтез килинади. Шу босдан хужаликда бу масалага алохида эътибор каратилади. Хужаликда рационлар асосан махаллий озукалар хисобига тузилди. Йил давомида рацион бир типли булиб, у пичан, сомон, силос, сенаж ва емдан ташкил топди.

Сигирларга бир типли рационлар тузилганда уларнинг биологик жихатдан мослиги, арзонлиги ва самарадорлиги инобатга олинди. Шунинг учун асосан рационга хажимдор ширали ва дагал озукалар купрок киритилган.

№ Озукалар тури Микдори, кг и г и л лри ю а к у з зО гк ,а д д о 5 к у р 6 Алмашинувчи энергия, Мж Х^азмланувчи протеин, г Клетчатка, г г £ Кальций, г Фосфор, г Каротин, мг

1 Пичан 3 0,81 1,254 11,4 119,1 402,3 120 5,1 1,8 63

2 Сомон 3 0,66 2,646 16,2 36 1134 180 15,9 3,6

3 Сенаж 10 2,5 4,260 35 475 1579 190 100 13 50

4 Силос 20 3,8 6,340 56 284 2204 120 28 8 240

5 Ем 4 3,6 3,488 42,4 461,6 312,8 224 21,2 34,8

6 Барда 20 1,4 1,680 18 220 200 8,0 4,0

7 Туз, г 100

Жами: х 12,77 19,66 179,0 1595,7 5632 1034 178,2 61,6 353

Рационинг туйимлилик буйича дагал озукалар 31 фоизни, ширали озукалар 41 фоизни ширали ва колган 28 фоизини ем ташкил этиб, ушбу нисбатни меъёрлар даражасида дейиш

мумкин.

28 %

Дагал \

/ Ем озукалар \

41 % Ширали озукалар

1-расм. Озуцалар туйимлилиги 1 озука бирлигда 1,54 кг курук модда булиши унинг туйимли моддалар билан яхши туйинганлигидан далолат беради. 1 озука бирлигидан 14,02 Мж алмашнувчи энергия, 124 г хазмланувчи протеин мавжуд булган.

2-жадвал. Лактация давомида озуцалар сарфи,кг

I-гуруд II-гурух, III-гурух,

№ Озу;а турлари Ми;дори и г и л р и ю а ; у з зО Х^азмланувчи протеин Ми;дори и г и л р и ю а ; у з зО Х^азмланувчи протеин Ми;дори и г и л р и ю а ; у з зО Х^азмланувчи протеин

1 Беда пичани 1088 293,7 43,2 1091 294,5 43,3 1090 294,3 43,2

2 Сомон 1069 235,1 12,8 1075 236,5 12,9 1081 237,8 12,95

3 Сенаж 3650 912,5 173,4 3650 912,5 173,4 3650 912,5 173,4

4 Силос 7115 1358,5 801 7165 1361,3 101,7 7201 1368,2 102,2

5 Ем 1460 1314 168,5 1460 1314 168,5 1460 1314 168,5

6 Барда 3650 255,5 40,15 3650 255,5 40,15 3650 255,5 40,15

Жами: 4369,3 539,05 4374,3 539,9 4382,5 540,4

Рационда канд-протеин нисбати 0,7-1,0 булиб талаблар даражасида дейиш мумкин, рационда канднинг етарли булиши ошкозонларда жонзотларнинг фаолиятини тулик таъминлайди, натижада купрок сирка кислатаси хосил булиб, сутнинг серёг булишига ижобий таъар курсатади.

Бир типли рационда сигирларни озука цехларида озукаларга обдон ишлов бериб едириш гурухлар орасида истеъмол килиш даражасида карайиб фарк булмаслигини таъминлайди. Шунга карамай юкори бугин дуругай сигирлар озукалардан самаралирок фойдаланганлигининг гувохи буламиз, ёки П-бугин сигирлар I-бугин сигирларга нисбатан 8,2 озука бирлиги купрок истеъмол килган.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЩАТИ

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 28 мартдаги "Узбекистон Республикаси Ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш давлат кумитаси фаолиятини ташкил этиш тугрисида"ги П^-4254-сонли ^арори.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 19 августдаги "Тошкент давлат аграр университети фаолиятини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги П^-4421-сонли ^арори.

3. Досмухамедова М.Х. Турли голштин генотипли кора-оли зотли сигирларнинг исикка чидамлилик ва сут махсулдорлигининг узаро богликлиги. Зооветеринария журнали. 2008. №9. 30-31 б.

4. Досмухамедова М.Х., Носиров У.Н. Сигирларнинг сути тилида. Зооветеринария журнали. 2008. №3. 30-31.

5. Носиров У.Н., И.Максудов,, М.Х.Досмухамедова Узбекистонда корамолчиликни ривожлантириш омиллари. Т. 2011. 196 б.

6. Goldman R. Sire analysts on Tour Frankreich.//Magazin Winter. 2002. p. 38.

7. Meinikmom H. Die-bullenmutter des Quartals.//Magazin Winter. 2002. p. 39.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.