Научная статья на тему 'Олий ўқув муассасаси маънавий-маърифий ишларининг педагогик назария ва амалиётда тутган ўрни'

Олий ўқув муассасаси маънавий-маърифий ишларининг педагогик назария ва амалиётда тутган ўрни Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
850
222
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
маънавий-маърифий ишлар / педагогик вазифалар / миллий ғоя / педагогик масъулият / маънавий-маърифий ишларнинг самарадорлигини белгиловчи асосий тамойиллар / тарғибот функцияси / ижтимоий ҳамкорлик / нравственно-просветительская работа / педагогические задачи / национальные идеи / педагогическая ответственность / основные принципы / определяющие эффективность нравственно-просветительской работы / агитационная функция / социальное сотрудничество

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Азимова Зиёда Эргашевна

Мақолада олий таълим муассасаларида маънавий-маърифий ишларнинг педагогик назария ва амалиётдаги ўрни, маънавий-маърифий ишларнинг самарадорлигини белгиловчи асосий тамойиллар ва маънавий-маърифий ишларни ташкил қилишда ижтимоий ҳамкорликни ташкил қилиш масалалари кўриб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

МЕСТО НРАВСТВЕННО-ПРОСВЕТИТЕЛЬСКОЙ РАБОТЫ ВУЗОВ В ПЕДАГОГИЧЕСКОЙ ТЕОРИИ И ПРАКТИКЕ

В статье рассматриваются вопросы места в педагогической теории и практике нравственно-просветительской работы ВУЗов, основные принципы, определяющие эффективность нравственно-просветительской работы, и организации социального сотрудничества в процессе осуществления нравственно-просветительской работы в вузах.

Текст научной работы на тему «Олий ўқув муассасаси маънавий-маърифий ишларининг педагогик назария ва амалиётда тутган ўрни»

Азимова Зиёда Эргашевна,

Андижон давлат университети кадрларни кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш маркази директори, педагогика фанлари номзоди, Республика Маънавият ва маърифат маркази мустакил изланувчиси

ОЛИЙ ДУВ МУАССАСАСИ МАЪНАВИЙ-МАЪРИФИЙ ИШЛАРИНИНГ ПЕДАГОГИК НАЗАРИЯ ВА АМАЛИЁТДА ТУТГАН УРЧИ

АЗИМОВА З.Э. ОЛИЙ УК,УВ МУАССАСАСИ МАЪНАВИЙ-МАЪРИФИЙ ИШЛАРИНИНГ ПЕДАГОГИК НАЗАРИЯ ВА АМАЛИЁТДА ТУТГАН УРНИ

Маколада олий таълим муассасаларида маънавий-маърифий ишларнинг педагогик назария ва амалиётдаги урни, маънавий-маърифий ишларнинг самарадорлигини белгиловчи асосий тамойиллар ва маънавий-маърифий ишларни ташкил килишда ижтимоий х,амкорликни ташкил килиш масалалари куриб чикилган.

Таянч суз ва тушунчалар: маънавий-маърифий ишлар, педагогик вазифалар, миллий Fоя, педагогик масъулият, маънавий-маърифий ишларнинг самарадорлигини белгиловчи асосий тамойиллар, тарFибот функцияси, ижтимоий х,амкорлик.

АЗИМОВА З.Э. МЕСТО НРАВСТВЕННО-ПРОСВЕТИТЕЛЬСКОЙ РАБОТЫ ВУЗОВ В ПЕДАГОГИЧЕСКОЙ ТЕОРИИ И ПРАКТИКЕ

В статье рассматриваются вопросы места в педагогической теории и практике нравственно-просветительской работы ВУЗов, основные принципы, определяющие эффективность нравственно-просветительской работы, и организации социального сотрудничества в процессе осуществления нравственно-просветительской работы в вузах.

Ключевые слова и понятия: нравственно-просветительская работа, педагогические задачи, национальные идеи, педагогическая ответственность; основные принципы, определяющие эффективность нравственно-просветительской работы; агитационная функция, социальное сотрудничество.

AZIMOVA Z.E. PLASE OF MORAL-EDUCATIONAL WORK OF UNIVERSITIES IN PEDAGOGICAL THEORY AND PRACTICE

The article deals with the issues of place of the moral and educational work of universities in the pedagogical theory and practice, and the main principles that determine the effectiveness of moral and educational work and the organization of social cooperation in the process of moral and educational work in universities.

Keywords: moral and educational work, pedagogical tasks, national ideas, pedagogical responsibility, basic principles that determine the effectiveness of moral and educational work, agitational function, social cooperation.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 2

Ч.

Дунёда глобаллашув жараёнлари кучайиб, тинчлик ва барцарорликка царши янги таудид ва хатарлар купайиб бораётганлиги ва бундай мураккаб уамда тауликали вазият маънавий-маърифий ва тоявий соуада амалга оширилган ишларни танцидий бауолаб, унинг фаолиятини замон талаб-лари асосида такомиллаштиришни талаб цилмоцда.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 28 июлдаги «Маънавий-маърифий ишлар самарадорлигини ошириш ва сохани ривожлантиришни янги боскичга кутариш т^рисида»ги ПК-3160-сон карори давримиз-нинг мазкур талабига каратилган ута мухим жавоб булди. Карорда оила, махалла ва таъ-лим муассасаларида ёшлар тарбияси, чекка худудлар ва махаллаларда уюшмаган ёшлар билан максадли Fоявий-тарбиявий ишлар-нинг юзаки тарзда олиб борилаётгани, жино-ятчилик, диний экстремизм ва террористик харакатларга адашиб кушилиб колиш, мил-лий кадриятларга эътиборсизлик, эрта тур-муш куриш, оилавий ажралишлар каби сал-бий холатларнинг олдини олишга каратилган тарFибот ишларининг аксарият холларда кутилган натижани бермаётгани бу масала-ларга жиддий эътибор талаб этаётгани таъ-кидланди.

Ушбу карорда ёшларни маънавий-маъри-фий бойитиш ва уларни ёт Fоялардан химоя-лашга каратилган куйидаги мухим педагогик вазифалар куйилган:

- ёшларда соFлом дунёкараш, жумладан, китобхонлик куникмасини шакллантириш, интернет, ахборот-коммуникация технология-ларидан окилона фойдаланиш маданиятини ошириш, уларда Fоявий ва ахборот хуружла-рига карши мафкуравий иммунитетни кучай-тириш;

- дунёда юз бераётган мураккаб геосиё-сий ва Fоявий-мафкуравий жараёнларнинг мазмун-мохиятини х,ар томонлама чукур ёри-тиб бориш, терроризм, диний экстремизм, акидапарастлик, сепаратизм, одам савдоси, «оммавий маданият», наркобизнес ва бошка тахдидларга карши самарали Fоявий кураш олиб бориш;

- жамиятимизнинг баркарор ривожлани-шига тускинлик килаётган ички тахдидлар -эл-юрт такдирига локайдлик, махаллийчилик, уруF-аймокчилик, оилавий кадриятлар

ва ёшлар тарбиясига эътиборсизлик каби холатларга бархам беришга каратилган комплекс тадбирлар тизимини ишлаб чикиш ва амалга ошириш;

- махаллаларда уюшмаган ёшлар билан ишлаш, ушбу тоифани ижтимоий-иктисодий фаоллаштиришда жамоат ташкилотлари билан хамкорликни йулга куйиш;

- халкимизнинг тарихий мероси, урф-одатлари ва миллий тарбия анъаналарини асраб-авайлаш, кенг ахоли катламлари, айникса, ёшларимиз уртасида динлараро баFрикенглик, миллатлараро тотувлик ва узаро мехр-окибат мухитини мустахкамлаш буйича чора-тадбирлар ишлаб чикиш ва жорий этиш.

Ушбу вазифалар биздан масалага юксак педагогик масъулият хисси билан ёндашишни талаб килади. Зеро, ишлаб-чикариш, саноат сохаларида илFор мамлакатлар тажрибасидан фойдаланмок мумкин. Миллий истиклол Fояси эса бизнинг миллий тарбия, миллий давлатчи-лигимиздан келиб чиккан ва узлигимиз, миллий хис-туЙFулар, ватанпарварлик, Fурур ва жасоратимизнинг амалда намоён булишига асосланади.

ОТМлардаги тарбия тизими назарияси ва амалиётини урганиш, тизимнинг замонавий фаолиятини тахлил этиш, педагогик ва бошка илмий адабиётларни комплекс урганиш тала-баларни касбий тарбиялаш тизими фаолиятини ташкиллаштиришда дидактика ва тарбия назарияси инобатга олинишини курсатади1.

Талабаларни касбий тарбиялаш тизимига куйилувчи асосий талаблар куйидаги тамойил-ларда уз аксини топади:

• максадга мувофиклик тамойили - тизимнинг маълум концепциялар, бош Fоя, дас-турлар, вазифалар максадларга мос равишда ташкилий-тузилмавий курилиши;

1 Матяш Л.Г. Ценностно-мотивационные детерминанты профессионального роста преподавателя высшей школы: Автореф. п.ф.д. дисс. - Брянск, 2002. -С. 44.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 2

• интегративлик тамойили - тизимнинг алохида дифференциациялашган кисмлари ва функцияларининг бир бутунликка бирлаши-шини такозо этади ва ушбу жараёнга яхлитлик баFишлайди;

• тарбияловчи таълим тамойили - талаба-ларнинг шахсий ривожланиши, узи устида ишлаши учун ижобий мотивациянинг шаклла-ниши ва укишдан ташкари ижодий-амалий фаолиятга йуналтириш максадида укити-лаётган фанлар мазмунидаги тарбиявий потенциалидан фаол фойдаланиш;

• инсонпарварлик тамойили - маънавий-ахлокий меъёрларни хаётий вазиятларга мос-лаштиришни такозо килади;

• профессор-укитувчилар ва гурух мураб-бийларига куйилувчи талабларнинг бир хил-лиги тамойили - тарбиявий жараённинг барча объектлари талабларининг узаро келишилган булишини назарда тутади;

• адаптивлик тамойили - педагогик тизимни ташки ва ички омиллар, шароитларга мослаштириш оркали амалга ошади;

• функционаллик тамойили - талабаларни касбий тарбиялаш тизимининг барча асосий функцияларининг комплекс кулланилиши;

• генерация тамойили - талабаларни касбий тарбиялаш тизими тизим ривожланишига каратилган фаолиятни жадаллаштиришга имкон берувчи янги Fояларни генерация килиши (асослаш, таклиф этиш, илгари суриш) лозимдир;

• илмийлик тамойили - тарбиявий тизим-ларнинг фаолияти ва ривожланишининг коцептуал жихатларини асослашда илмий ёндашув;

• касбий йуналганлик тамойили - булажак мутахассислар томонидан касбий жамиятнинг маънавий-ахлокий коидаларининг узлашти-рилиши;

• талабаларни касбий тарбиялаш тизими фаолиятининг тизимлилик, давомийлик ва узлуксизлиги тамойили барча вазифаларни комплекс бажариб, мувозанатсизлик ва таркоклик юзага келишига йул куймасликни такозо этади1.

1 Кудрявцев Ю.М. Основные принципы и закономерности функционирования и развития воспитательной системы высшего учебного заведения. / Ю.М.Кудрявцев, О.Ю.Макарова // Вестн. КНИТУ, 2012, № 8. -С. 451-458.

Тарбия феномени куп киррали, куп функ-ционалли булганлиги туфайли педагогик ада-биётларда унга куплаб таърифлар берилган. Куп олимлар тарбияни кенг маънода - шахсга утказилувчи таъсир сифатида, тор маънода эса тарбияланувчиларда шахс сифатлари тизими, караш ва этикодларни шаклланти-ришга каратилган максадли фаолият сифатида куришади2. Замонавий педагогика тарбияни тарбияланувчига туFридан-туFри утказила-диган таъсир сифатида эмас, балки турли субъектларнинг инсонга каратилган режали ва максадли таъсир курсатиши, унда маълум маънавий-ахлокий тамойиллар, кадриятлар ва коидаларни шакллантиришдаги ижтимоий хамкорлиги шаклида куради.

Маънавий-маърифий ишларнинг асосий хусусияти - унинг тарFибот функциясидадир. Бунда республика рахбарияти олиб бораётган ижтимоий-сиёсий тадбир-чоралар, чет эллар билан хамкорлик; мустакиллик шароитида эришилаётган муваффакиятлар; мамлакати-мизда тинчликни химоя килиш, диний акидапарастликка карши кураш; маънавий кадриятлар ва уларни тиклаш; ёшларга Fамхурлиги табакалаштирилган холда, содда-лаштирилиб, хар бир талаба, унинг оиласи манфаатлари билан боFлаб тарFиб-ташвик килинади.

Олий таълим муассасасида маънавий-маърифий ишларни ташкил килишда «Маъна-вият ва маърифат» булими рахбарининг билим ва компетенциялари, фаолияти хал килувчи ахамиятга эга. Мазкур лавозим узи-нинг катор шахсий ва касбий талабларига эга. У узида ташкилотчилик, юксак миллий мафку-равий онглилик, тарбия назарияси, услубияти, психологияси, билимдони ва амалиётчиси, миллий ва махаллий маданият, тарихни яхши билувчи, сиёсий фаол, нотик булиши лозим. Жумладан, маънавият асослари буйича тад-бирларни утказиш, газета, журнал, ТВ материалларидан фойдаланиш, маърузалар, сухбатлар, конференциялар, учрашувлар, семинарлар, дискуссия, диспут, матбуот анжу-манлар, давра сухбатларини ташкил килиш ва утказиш жамоа маънавий-маърифий ишла-

2 Ленёв Ю.А. Развитие воспитательной системы высшего военного учебного заведения Вооружённых Сил Российской Федерации: п.ф.д. дисс. - М., 2010. -С. 639.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 2

Ч.

рини тахлил килиш, режалаштириш ва амалга оширишни назорат килиш малакаларига эга бyлмоFи лозим. Шунингдек, у гурух мураббий-ларининг маънавий-маърифий ишларни олиб бориш махоратларини ошириш, уларнинг талабалар билан сухбат, маърузалар утказиши, назария билан амалиётни уЙFунлаштириш, кургазмали куроллардан фойдаланиш юзаси-дан семинарлар утказиб бориш каби функционал вазифаларга эга.

Олий таълим муассасаларида маънавий-маърифий ишлар муайян тамойилларга таян-гандагина уз самарасини беради. Маънавий-маърифий ишлар самарадорлигини белги-ловчи асосий тамойиллар сирасига1:

• миллий мафкуравий йуналтирилганлик;

• нопартиявийлик;

• таълим ва тарбия бирлиги;

• хаётийлик;

• интеграллик;

• онг ва хулк-атвор бирлиги;

• амалийлик;

• оммавийлик;

• талабалар ташаббусини раFбатлантириш;

• яхши фазилатларни раFбатлантириш;

• маънавий иллатларга карши «Жахолатга карши маърифат» билан курашиш;

• талабаларнинг булажак касбий хусусият-ларини инобатга олиш;

• узвийлик киради.

Кенг маънодаги ижтимоий-сиёсий, маъна-вий-маърифий фаолият бутун жамиятда дав-лат рахбари - Президент хомийлигида радио, ТВ, махалла, жамоатчилик ташкилотлари, сиё-сий партиялар, Республика маънавият ва маърифат Кенгаши томонидан олиб борилаётган ишларни уз ичига олади. Укув муассасасида ташкил килинувчи ва амалга оширилувчи маънавий-маърифий ишлар ижтимоий маъ-нода хусусийлик хосил килади. Чунки бу фаолият давлат муассасаси жамоа хусусиятидан келиб чикиб бошкарилувчи, узок давом этувчи жараённи хосил килади.

Миллий Fоя куп миллатли Узбекистоннинг хар бир фукароси нияти ва орзуси, эътикодига айлантирилмас экан, бефарклик, кундалик манфаат билан боFлик маънавий локайдлик, бегоналашув пайдо булиш эхтимоли юкори

1 Куронов М. Миллий тарбия. - Т.: «Маънавият», 2007. -231-б.

булаверади. Уз-узидан куриниб турганидек, бу иш билан махсус шугулланиш олий таълим педагогикаси ва ижтимоий педагогиканинг фан сифатидаги вазифасидир. Мисол тари-касида тадкикотимиз мавзусининг Fоявий асоси - ижтимоий хамкорлик Fоясини олай-лик.

Ижтимоий хамкорлик ва жипсликни бир кунда ёки ёппасига амалга ошириб булмайди. Бу бирлик Узбекистон халкининг узаро дуст-лик, биродарлигига асосланади. Бу улуг дуст-лик, бирликнинг энг олий мезони - миллий манфаатларни хар кандай шахсий, диний, гурух, махаллий, жинсий, кон-кариндошчилик манфаатларидан устун куя олиш бyлмоFи керак. Шу сабабли маънавий хамфикрлик, бирлик, сафарбарлик маънавий-маърифий ишлар самарадорлигининг узига хос курсат-кичи, мезони деб хисобланмоFи керак.

Мавжуд назарий хулосалар ва амалий таж-рибани умумлаштирган холда, олий укув муассасалари, давлат ва нодавлат ташкилотлари орасидаги тарбиявий хамкорликнинг туртта даражаси асослаб олинди2:

1. Ижтимоий-сиёсий зарурат даражаси.

2. Бошкарув даражаси.

3. Функционал даража.

4. Шахс даражаси.

Ижтимоий-сиёсий буюртма даражадаги

тарбиявий хамкорлик барча давлат ва нодавлат ташкилотлари, жумладан, олий укув муас-сасаларининг хам зиммасига Республика хукумати, Давлат дастурида белгиланган вази-фалар юзасидан хамкорлик килишни назарда тутади.

Бошкарув даражасидаги хамкорлик -

олий укув муассасаларининг талабалар тар-биясида етакчилигига таянувчи хамкорлик. Бу даражада олий укув муассасаси ва давлат, нодавлат ташкилотлар орасидаги кушма тад-бирларни утказиш, билвосита тарбиявий хамкорлик ташкил этилади.

Функционал даражадаги тарбиявий хамкорлик эса академик гурухлар мураббий-лари ва давлат, нодавлат ташкилотлари маънавият ва маърифат булимлари даражасида намоён булади.

2 Белова М. Система взаимодействия воспитательных факторов. - М.: «Педагогика», 2007. -С. 103.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 2

Шахс даражасидаги тарбиявий хамкорлик эса бевосита, яъни мувофиклашган тарбиявий таъсирларнинг умумий объекти - талабалар оркали амалга оширилади. Бунда талаба тарбиявий хамкорликнинг нафакат объекти, балки субъектига хам айланади. Яъни талабалар уларни тарбиялашни уз вазифаси сифатида белгилаб олган ташкилотларни бир-бирига боFлаб, уларнинг доимий диккат мар-казида туради. Юкоридаги тарбиявий хам-корлик даражаларининг х,ар бири мухим, зарур ва уларнинг таъминланиши олий укув муассасаси ва давлат, нодавлат ташкилотлари, оила орасидаги хамкорлик самарадорлигини таъминлайди. Ана шу назарий хулоса билан биз олий таълим муассасаларида тарбиявий хамкорлик алокаларини урганиш ва такомил-лаштиришга киришдик.

Амалиётни урганиш биргина Андижон давлат университетида талабалар тарбиясида хамкорлик урнатилган давлат ва нодавлат ташкилотлар руйхати тузилди.

Мазкур давлат ва нодавлат ташкилотлари талабалар маънавий тарбиясининг ижтимоий субъектлари сифатида турли йуналишларда иштирок этадилар. Албатта, хар бир олий таълим муассасаси уз тарихи, уз худуди, уз тала-балари, уз профессор-укитувчилари таркиби-дан иборат булади. Шу сабабли хар бир олий укув муассасалари маънавий-маърифий ишла-рида умумийлик (республика микёсида, Олий ва урта махсус таълим вазирлиги томонидан белгилаб берилувчи директив хужжатлар, буйрук, курсатмалар) билан биргаликда факат уша олий таълим муассасаси учун хос булган хусусийлик хам мавжуд булади. Бу олий таълим муассасаси маънавий-маърифий ишлар мазмуни, максади, шакллари, воситалари, йуналишларида акс этади.

Ижтимоий хамкорликни таъминловчи маънавий омил - миллий истиклол мафкураси-нинг харакатдаги кучга айланиши учун у ижтимоий педагогикага таянади. Шу сабабли ижтимоий педагогика харбий педагогика, махсус педагогика, узлуксиз таълим ва тарбия педа-гогикаси, катталар педагогикаси, ижтимоий тарбия инсон ривожланишининг турли давр-ларини камраб олувчи ва уз тарбиявий таъсир технологиялари ривожлантира борилиши керак. Бу эса вилоятлар, олий таълим муасса-

саларида маънавий-маърифий ишларни ижти-моий-педагогик мувофиклаштириш учун кушимча туртки булади.

Масалан, Андижон Давлат университетида 2017 йил 15 ноябрь куни ташкил этилган «Ислом - тинчлик ва эзгулик дини» мавзусида диний соха ходимларининг республика анжу-мани хамда «Диний экстремизм ва терро-ризмнинг мудхиш киёфаси»ни фош этувчи фотокургазмани уз ичига олган маънавий-маърифий тадбир булиб утди. Ушбу тадбирда иштирок этган маънавий-маърифий хамкор-лар руйхати хам мазкур фаолиятни мувофиклаштириш йулидаги харакатларга мисол булади. Тадбирда 20дан ортик ташкилотлар катнашди ва K1ирFизистон Республикаси деле-гацияси иштирок этди.

Унда бугунги кунда Ислом маданиятини ривожлантириш максадида Узбекистон Пре-зиденти Шавкат Мирзиёев томонидан ярати-лаётган шарт-шароитлар, бу борада олиб борилаётган ислохотлар, кабул килинаётган карор ва конунларнинг мазмун-мохияти, Узбекистоннинг куп миллатли халки, динлар-аро баFрикенглик, улар орасидаги дустлик, тинчлик, тотувлик хакида тухталиб утилди. Азалдан узбек, козок ва кирFиз халкларининг бир дарёдан сув ичадиган, бир тоFдан гул терадиган, дини ва маданияти бир хил булган, тилида таржимон керак булмайдиган даража-даги кардош халклар эканлиги туFрисидаги фикрлар алохида таъкидланиб, келажакда аждодлардан мерос булиб келаётган кар-дошлик, кариндош-уруглик, куда-андачилик анъаналарига содик колиш ва уларни давом эттириш хакида суз юритилди.

Тадбир сунгида иштирокчиларга Узбекистон Республикаси «Тасвирий ойина» ижодий уюш-маси томонидан тайёрланган «Диний экстремизм ва терроризмнинг мудхиш киёфаси»ни фош этувчи фотокургазма намойиш килинди. Тадбир иштирокчилари хамда мехмонларда фотокургазма хамда тадбир катта таассурот колдирди. Мазкур тадбирда олиб борилади-ган маънавий-маърифий ишларининг асосий ижтимоий-педагогик вазифалари белгилаб берилди. Булар:

1. Дунёдаги ва минтакамиздаги бугунги ижтимоий-сиёсий вазият, сунги йилларда тер-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 2

роризмга карши курашнинг янги боскичга кутарилганини фукаролар, талабалар онгига сингдириш. Шу муносабат билан Узбекистон Президентининг 2017 йил 19 сентябрь куни Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблеясининг 72-сессиясида сузлаган нутки мазмун-мохиятини янада чукуррок билиш ва англаш лозимлиги.

2. Халкаро терроризм учокларига нисба-тан Узбекистон хукуматининг аник позиция-сини Президентнинг нутки ва интервьюси асосида тушунтириш ишларини ташкил этиш.

3. Бу масалаларни холисона ёритиш, ахоли, талабларини тyFри тушунишига эришиш.

4. ОАВдаги чикишларга аник маълумот-ларга эга, вазият билан яхши таниш булган мутахассис профессор-укитувчиларни жалб этиш.

5. Ахоли уртасида олиб бориладиган оFзаки тарFибот-тушунтириш ишларида олим-лар, гурух мураббийлари, жамоатчилик вакил-лари ва диний уламоларининг фаол иштиро-кини таъминлаш.

6. Терроризм мафкурасига карши тарFибот ишларининг кампаниябозликка айланишига йул куймаслик, бу жараённи муттасил кузатиб бориш ва шу асосда таклиф-мулохазалар тайёрлаш.

7. Ёшлар тарбияси учун масъул шахс ва ташкилотларга мунтазам тарзда зарур услубий ёрдам ва тавсияларни бериб боришга кели-шиб олинди.

Андижон давлат университети маънавий-маърифий фаолиятида ижтимоий хамкорлик йулга куйилган бир неча мисолларни келти-риш мумкин. 2017 йил 22 ноябрь куни Андижон давлат университети, Андижон вилоят ИИБ ходимлари билан хамкорликда университет талабалари уртасида «Ёшлар уртасида одам савдоси ва товламачиликка карши кураш» мавзусида утказилган тадбир, 2017 йил 23 ноябрь куни Андижон давлат университети катта мажлислар залида вилоят Адлия бошкармаси, вилоят прокуратураси билан хамкорликда «Конституция, конун ва ёшлар» хамда «Коррупциянинг олдини олиш ва унга карши курашнинг маънавий-маърифий асос-лари» мавзусида утказилган тадбир, 30 ноябрь куни Андижон Давлат университетининг катта

мажлислар залида «Гиёхвандлик - худуд, чегара, миллат танламайдиган мудхиш иллат», 1 декабрь - «Бутунжахон ОИТСга карши кураш куни» муносабати билан «Биз ёшлар ОИВ про-филактикаси тарафдоримиз» мавзусида утказилган тадбирлар фикримизнинг яккол дали-лидир.

Куриниб турганидек, бундай ижтимоий-педагогик яхлит ёндашув нафакат талабалар, балки барча фукарода Узбекистон Президентининг позицияси буйича бир хил, тyFри фикр ва карашларнинг шаклланишига хизмат килади. Бу эса талабалар тарбияси ва унинг бош субъекти - маънавий-маърифий ишлар тизими фаолиятига кушимча, бой имконият-лар яратди. Бирок, Республика олий таълим муассасаларининг бу борадаги фаолиятини урганиш уларда маънавий-маърифий ишларни ташкил килишда давлат ва нодавлат ташкилотлар орасидаги хамкорликнинг илмий асосланган механизми, тамойиллари ишлаб чикилмаганлиги, бу эса мавжуд имкониятлар-дан тула, комплекс фойдаланилмай колишга сабаб булаётганини курсатди.

Урганилган маънавий-маърифий ишлар режаларининг 71 фоизида хамкорлик кузда тутилган, бирок маънавий-маърифий хамкорлик предмети тулик англанмаган, унинг маз-муни хам номабкуллигича колаётган эди.

Иккинчидан, мамлакатимизда амалга оши-рилаётган «Кучли давлатдан - кучли жами-ятга» тамойили жамиятимизнинг «тарбия-ловчи жамият»га айланиши, бунинг учун эса давлат ва нодавлат ташкилотларининг маънавий-маърифий фаолиятидаги иштиро-кини кучайтиришни такозо килмокда. Бу эса Узбекистонда олий таълим тизимининг нафакат ижтимоий-иктисодий, балки маъна-вий-маърифий хаётга хам тобора чукуррок кириб бораётганлиги, жахон микёсида эса «укув юртларининг илмий, иктисодий ва сиё-сий, ахборот, ижтимоий жабхаларга интегра-циялашувига ва уз навбатида олий таълим цивилизацияга янги, системалаштирувчи таъ-сир курсатаётганлигини тасдиклайди. Шу уринда олиб бораётган тадкикот ва илмий кузатишларимиз мобайнида олий таълим муассасасида маънавий-маърифий ишларни амалга ошириш жараёнидаги баъзи муаммо-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 2

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

32 ОЛИЙ ТАЪЛИМ / ВЫСШЕЕ ОБРАЗОВАНИЕ ч___/

1-жадвал. Маънавий-ахлок,ий тарбия ишлари режаларидаги камчиликлардан намуналар (ишнинг мак,сад билан алмаштириб юборилиши).

Т.р. Ноаник, ифодаланган вазифалар Вазифанинг камчилиги

1 Салохиятни ошириш Кандай курсаткичдан канчага эканлиги курсатилмаган

2 Иш режасини ишлаб чик,иш ва бажарилишини ташкил этиш Режада режа тузиш мак,сад килинмокда

3 «Биринчи курс мактаби» тадбирларини юксак савияда ташкил этиш Бунинг учун илгари йул куйилган к,айси камчиликларни такрорламаслик курсатилмаган

4 «Олий таълим муассасаларининг одоб-ахлок, к,оидалари» буйича профессор-укитувчилар ва талабалар уртасида кенг тушунтириш ишларини амалга ошириш «Олий таълим муассасаларининг одоб-ахлок к,оидалари»нинг профессор-укитувчилар ва талабалар томонидан неча фоизга узлаштирилиши курсатилмаган

ларни келтириб чикараётган камчиликлар юзасидан уз фикр ва мулохазаларимизни бил-диришни лозим деб топдик (1-жадвал).

Муддатнинг мав^умлигига мисоллар.

Амалиётда тадбирларни утказишда муддат-ларни «йил, ой, кун», «укув йили давомида», «белгиланган муддатларда», «режа асосида», «йил, ойнинг фалон хафтасида», «хар ойда бир марта», «хар чоракда бир марта», «бай-рам муносабати билан», «мунтазам», «дои-мий», «... йил ... ойининг ...дан ...гача», «... йил-нинг ... ойидан бошлаб», «хар ойда бир марта» тарзида белгилаш холлари учрайди. Албатта хар бир тадбир муддатини белгилаш унинг хусусияти, иштирокчиларнинг вакт таксимоти, олий таълим муассасаси имкониятларидан келиб чикиб белгиланади. Бирок, айрим х,ол-ларда тадбирлар муддатининг ноаниклиги туфайли маънавий-маърифий ишларнинг тизимлилигини таъминлашда муаммолар юзага келмокда (2, 3, 4-жадваллар).

Хисоботларни тузишда йил бошида олий таълим муассасаси ректори томонидан тас-дикланган режага таянилмайди. Натижада йил бошида куйилган максад ва унинг асосида тузилган чора-тадбирлар дастур билан йил давомида амалга оширилган ишлар орасида номувофикликлар содир булмокда (5-жадвал).

Тахлил килинган иш режаларининг 96 фои-зида тадбирлар утказиладиган манзил, жой курсатилмаган. Бу эса тадбир утказиладиган хона, бино, аудиториялардан фойдаланиш самарадорлигини пасайтирмокда. Яъни тадбир бошланишидан олдин аудитория кидириш ва иштирокчиларнинг йиFилишида муаммо-ларни юзага келтирмокда. Хисоботларда утган йил билан киёс йук. Чунки тизим йук Хисоботларда фоиз (%) йук. Чунки х,исоб, аниклик

йук. «... максадида кургазма ташкил этиш»-режа. Хисобот: «Кургазма ташкил этилди» («... максадида»га жавоб йук.) Молия тизимида: «Режада ... эди, амалда ... булди» деган ёнда-шув бор. Шу ёндашувни таълим муассасала-ридаги маънавий-маърифий ишлар жараёнига куллаш айни муддао.

Юкоридаги фикрлардан хулоса килиб шуни айтиш керакки, университет ва институтлар йигит-кизларни жамоа шаклида 4-5 йил давомида ташкилий равишда нафакат укитувчи, балки максадга йуналтирилган холда тарбия-лаши керак булган давлат узлуксиз таълим тизимининг сунги боскичидир. Чунки университет, институтларни тугатгач, ёш мутахассис-лар давлат, мураббийларнинг бевосита тар-биявий таъсири доирасидан чикиб кетадилар. Энди улар маънавий тарбиянинг объектидан маънавий тарбиянинг субъектига айлана борадилар. Тарбия, тарбияланиш абадий жараёнлиги туфайли давом этаверади. Бирок энди у талабалик чоFидагидек - жамоада, мураббийнинг иши сифатида мутассил, максадга йуналтирилган булмайди. Шу туфайли, университетни битирганидан кейин унинг маънавияти ватанпарварлиги, мафкураси даражасида укув йилларида олган тарбияси яккол сезилиб туради. Демак, битирувчи талаба университетдаги маънавият, мафкура-вий иммунитет, ватанпарварлик, фидойилик-нинг кандай даражаси билан чикиб кетса, эртага у шу даражадаги маънавиятга, шундай мафкуравий фаоллик даражасига, ватанпарварлик даражасига эга мутахассис сифатида мустакил хаётни бошлайди.

Шу сабабли биз олий таълим муассасалари маънавий-маърифий ишлар дастурига «Тала-баларни мафкуравий тарбиялаш» йуналишини киритишни таклиф киламиз.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 2

v.

2-жадвал. Иш режасидаги муаммолар.

Т.р. Килинадиган иш, муддати Муаммо

1 Мехнат ва касбга оид фотокургазмалар ташкил-лаштириш (2017 йил май) Май ойи билан чеклаб куйилмокда

2 Талабалар уртасида хукукбузар-лик ва жиноятчиликнинг олдини олишда жамоатчилик билан хамкорликдаги фао-лиятни янада ривожлантириш чора-тадбирларини амалга ошириш (мунтазам) «Мунтазам»лик кайси ойда, неча марта утказилиши мавхум булиб колмокда

3 МашFулотларнинг юксак савияда утказилишини таъ-минлаш чора-тадбирларини ташкил этиш (укув йили давомида, белгиланган муддатларда) Бу эса муддатни белгиловчи яна бир хужжат тузиш заруратини пайдо килмокда

3-жадвал. Мавх,ум х,исобот.

Т.р. Ноаник ифодаланган натижалар

1 Замон талаблари асосида жихозланди

2 Амалга оширилишига эришилди

3 Мунтазам учрашувлар утказиб борилди

4 Долзарб масалалар камраб олинди

5 Самарали утишига кумаклашилди

6 Ташкил этиш йулга куйилди

7 Муваффак булинмокда

8 Тулаконли ишлар амалга оширилди

9 Турли давра сухбатлари йил давомида мунтазам ташкил этилди

10 Барча кафедралар билан бирга кечалар уюштирилди

11 Турли кечалар утказилди

12 Шакллантириб борилмокда

13 Турли номинациялар буйича совринли уринларни эгалламокдалар

14 Тадбирлар мазмунли булди

15 Эсдалик совFалар топширилди

16 Тадбирда талаба кизлар узларини кизиктирган саволларга жавоблар олдилар

17 Катта кизикиш уЙFотди

18 Ёшлар уз фикр-мулохазаларини билдирдилар

19 Фотокургазма ташкил этилди

20 Берилган саволларга тулик, жавоблар олдилар

21 Талабаларнинг буш вактларида тушунтириш ишлари олиб борилмокда

22 Худудларда ободончилик ишлари олиб борилди

23 Она табиатга хурмат тушунчаларини оширишга каратилган чора-тадбирлар тизимли утказилди

24 Ёшлар онгига сингдириш ишлари олиб борилди

25 Барча ахоли уртасида хам ташкил этилди

26 Нуфузли уринларни эгалладилар

27 Индивидуал сухбат, тушунтириш, тарFибот ташвикот ишлари олиб борилди (март)

28 Кургазма ташкил этилди

29 Турли тадбирлар утказиб борилди, тушунтирилди

30 Кадимий ёдгорликлари мавжуд тарихий кадамжоларга саёхатлар уюштирилди

31 ... томонидан эсдалик совFалари топширилди

32 «Гиёхвандлик аср вабоси» фотокургазмаси ташкил этилди

33 Тадбирларда талабалар иштирок этдилар, катнаш-дилар, жалб килинди, катнашишига эришилди

34 Республикамиз хаётида булаётган узгаришлардан бохабар булдилар

35 Талабалар уртасида турли суровномалар утказилди

36 Малака ошириш марказларида булиб кайтишди

37 ... курсларида катнашдилар

38 Профессор-укитувчилар бириктирилди

39 ... талабалар билан алохида ишлаш режаси ишлаб чикилган

4-жадвал. Мак,сад билан натижанинг мос келмаслигига мисоллар.

Т.р. Белгиланган максад Кутилган натижа (НотуFри. Максад такрорланмокда)

1 Талабаларга устоз мураббийларни бириктириш, уларни услубий материаллар билан таъминлаш Улар (биринчи курс талабалари)га устоз мураббийлар бириктирилади

2 ... га баFишлаб кенг куламли тадбирлар утказиш Тадбирлар тизимли ташкил этилади

3 ... мавзусида мутахассислар иштирокида мулокотлар уюштириш Олим ва мутахассислар кенг жалб этилади

4 Маънавий-маърифий ишлар буйича илFор тажрибани оммалаштириш Маънавий-маърифий ишлар буйича илFор тажрибалар оммалаштирилади

5 Умуминсоний ва миллий кадриятларни тарFиб этиш буйича нотикларнинг ёшлар билан учрашувларини ташкил этиш ТарFибот ишларига иктидорли талабалар жалб этилади (иктидорли талабаларни жалб этиш максад эмас, восита. Уларни жалб этиш, учрашувларни ташкил этишдан кутилаётган натижа номаълум булиб колмокда)

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 2

5-жадвал. Масъулларнинг мавх,умлигига мисоллар.

Т.р. Килинадиган иш, Муаммо

масъуллар

Факультетнинг укув

«Талаба ахлоки», ишлари буйича

«Талабанинг кийиниш декан уринбосари

маданияти» мавзуларида киритилмаган.

талабалар уртасида Иншоларнинг кайси

иншолар танловини курсларда, кайси

1 утказиш. Масъул аудиторияларда

факультет деканининг утказилиши

маънавий-маърифий курсатилмаган. Иншолар

ишлар буйича натижаларида качон,

уринбосари. Ижрочи: кандай максадларда

АДУ Ёшлар иттифоки фойдаланиш кузда

тутилмаган.

«Миллий истиклол мафкураси»ни педаго-гик таъминловчи мафкуравий тарбияни:

- миллий кадриятларни истиклол талаб-лари билан уЙFунлаштирувчи;

- талабаларда ватанпарварлик, миллий мафкуравий фаоллик, миллий Fурур, миллат-лараро тотувлик, миллий одоб, ижтимоий хамкорлик, диний баFрикенглик каби фази-латларни илмий-экспериментал асосда шакл-лантирувчи;

- диагностик ва прогностик хусусиятларга эга булган;

- жахон педагогика технологияларининг энг самарали илмий ютукларини Узбекистон мухитига мослаб, миллий мустакилликни мустахкамлаш максадларида фойдаланувчи;

- миллий ва умуминсонийликнинг энг гузал фазилатларини мужассам этган миллий-модернистик шахс типини шакллантирувчи узлуксиз, яхлит педагогик технология сифатида талкин килдик.

Ушбу йуналиш пировард натижада:

• республикада талабаларни миллий истиклол мафкураси талабларидан келиб чикиб, илмий-экспериментал асосда тарбия-лаш концепциясига асос солинишига;

• Олий ва урта махсус таълим вазирлиги-нинг талабалар тарбиясини такомиллашти-ришга каратилган буйрукларини мукаммал бажариш учун илмий-педагогик шароит яра-тилишига хизмат килади.

Утказилган тадкикот натижалари куйи-дагиларни кайд этишга имкон берди:

1. Олий таълим муассасалари талабалари-нинг маънавий-ахлокий маданиятини шакл-лантириш муаммосини тажриба килиш шуни курсатадики, бу жараёнда аник педагогик тизимли максадга эга булиш, интеграл диагностик ёндашиш, зарур ташкилий-педагогик шароит яратиш, технологик ва методик такомиллаштириш лозим. Бунда аник Fоялар, тамойиллар, мезонлар, макбул технология ва техникага эга булиш идентив нати-жани беради.

2. Мазкур масалада интеграл педагогик асосда боскичма-боскич тарбиявий ишларни амалга ошириш максадга мувофик ва бунда асосий эътиборни мотивацион, шакллантирувчи, ижтимоийлаштирувчи, узини такомил-лаштирувчи ва узини бахолаш боскичларига каратиш лозим.

3. Талабаларнинг маънавий-ахлокий маданиятини тизимли шакллантириш ва бунда педагогик тизим ресурсларидан самарали фойдаланиш учун куйидагиларга эътибор бериш керак:

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

- талабаларга маънавий-ахлокий мадани-ятнинг мазмун-мохияти, ахамияти ва педагогик фаолиятдаги ролини доимий равишда тушунтириб бориш;

- талабаларни урта асрлар Шарк мутафак-кирларининг бой маънавий-ахлокий мероси, халк оFзаки ижоди, миллий тарбия, маънавий-ахлокий кадриятлар билан кенг таништириш;

- маънавий-ахлокий тарбия тизими субъектларини талабалар хаёти, академик гурух, олий таълим муассасаси маънавий мухитини соFломлаштириш методлари билан куроллантириш; улар учун «Талабаларни маънавий-ахлокий тарбиялаш технология-лари», «Маънавий-ахлокий тарбиянинг илFор тажрибалари», «Талаба маънавияти» курсла-рини жорий килиш.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 2

Ч.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 28 июлдаги «Маънавий-маърифий ишлар самарадорлигини ошириш ва сох,ани ривожлантиришни янги боскичга кутариш тyFрисида»ги ПК,-3160-сон карори.

2. Матяш Л.Г. Ценностно-мотивационные детерминанты профессионального роста преподавателя высшей школы: автореф. п.ф.д. дисс. - Брянск, 2002. -С. 44.

3. Кудрявцев Ю.М. Основные принципы и закономерности функционирования и развития воспитательной системы высшего учебного заведения. / Ю.М.Кудрявцев, О.Ю.Макарова // Вестн. КНИТУ, 2012, № 8. -С. 451-458.

4. Ленёв Ю.А. Развитие воспитательной системы высшего военного учебного заведения Вооружённых Сил Российской Федерации: п.ф.д. дисс. - М., 2010. -С. 639.

5. Куронов М. Миллий тарбия. - Т.: «Маънавият», 2007. -231-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 2

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.