Научная статья на тему 'ОИЛАДА АМАЛГА ОШИЛАДИГАН ПЕДАГОГИК ТАЪЛИМ ТУШУНЧАСИ'

ОИЛАДА АМАЛГА ОШИЛАДИГАН ПЕДАГОГИК ТАЪЛИМ ТУШУНЧАСИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
373
37
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
Таълим / педагогика / оила / тарбия / билим / ёндошув / назария / амалиёт / тажриба / кўникма / билим. / Education / pedagogy / family / upbringing / knowledge / approach / theory / practice / experience / skill / knowledge.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Шоира Абдужалилова, Нургул Содиқова

Мазкур мақолада Абдурауф Фитратнинг оилада амалга ошириладиган педагогик таълим тушунчаси таҳлил қилинган ва методик хулосалар чиқарилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE CONCEPT OF PEDAGOGICAL EDUCATION IN THE FAMILY

The article analyzes the concept of pedagogical education in the family of Abdurauf Fitrat and draws methodological conclusions.

Текст научной работы на тему «ОИЛАДА АМАЛГА ОШИЛАДИГАН ПЕДАГОГИК ТАЪЛИМ ТУШУНЧАСИ»

ОИЛАДА АМАЛГА ОШИЛАДИГАН ПЕДАГОГИК ТАЪЛИМ

ТУШУНЧАСИ

Шоира Абдужалилова Нургул Содикова

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада Абдурауф Фитратнинг оилада амалга ошириладиган педагогик таълим тушунчаси тахлил килинган ва методик хулосалар чикарилган.

Таянч тушунчалар: Таълим, педагогика, оила, тарбия, билим, ёндошув, назария, амалиёт, тажриба, куникма, билим.

THE CONCEPT OF PEDAGOGICAL EDUCATION IN THE FAMILY

Shoira Abdujalilova Nurgul Sodikova

Chirchik State Pedagogical Institute of Tashkent region

ABSTRACT

The article analyzes the concept of pedagogical education in the family of Abdurauf Fitrat and draws methodological conclusions.

Keywords: Education, pedagogy, family, upbringing, knowledge, approach, theory, practice, experience, skill, knowledge.

КИРИШ

Узбекистоннинг хозирги янги ривожлантириш даврида барча сохалар каторида педагогик таълимни тараккий эттириш хам мухим урин тутади. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 23 февралдаги "Педагог кадрларни тайёрлашни кучайтириш чора-тадбирлари тугрисда"ги Кдрорида "...Педагогик илмий-тадкикотлар куламини кенгайтириш ва уларнинг самарадорлигини ошириш" вазифаси куйилган.1 Шу жихатдан жадид маърифатпарвар педагоги, биринчи узбек профессори Абдурауф Абдурахим угли Фитратнинг (1886-1938) карашларидаги оилада амалга ошриладиган педагогик таълим тушунчасини тахлил килиш ва унинг мазмунини узлаштириш долзарб ахамиятга эга.

1 "Халк сузи" газетаси 2020 йил 24 февраль сони. Мазкур масаланинг методологик тахлили тугрисида тадкикотимизнинг Кириш кисмига каранг ва бу масалага тадкикотимиз давомида яна кайтамиз.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Фитрат уз даврининг фаол жадид педагоги ва ислохотчи олими эди. У "ундан ортик тармокларни уз ичига олган илмий мерос" сохиби.3 Шу жихатдан Фитратнинг карашларида оилада амалга ошириладиган педагогик таълим масаласи узига хос тарзда ифодасини топган. Юкорида таъкидлаб утилганидек, биз тадкикотимизда "педагогик таълим" тушунчасини шахсга билим бериш, уни тарбиялаш ва касб-хунарга йуналтириш тарзида тушунамиз.4 Фитратнинг оилада амалга ошириладиган педагогик таълим масаласига доир тушунчаси унинг уз даври ХХ аср I чорагидаги ижтимоий шароит, макон ва замон талаблари, педагогик эхтиёжларга мос равишда шаклланган. Бу даврда ижтимоий хаётни янгилаш ва таълим тизимини ислох килиш устувор масала булганлиги маълум.5 Мана шу жихатдан Фитратнинг оилада педагогик таълимни амалга ошириш тушунчаси узига хос булиб, унда таълим-талаб-тарбия концепти буртиб туради. Жадид маърифатпарвар хаммаслаклари каторида у масалани жадидини (янгича) куяди ва куйилаётган масалага доир ёндошувлари 1914 йили ёзилган "Оила ёки оила бошкариш тартиблари" рисоласида яхлит уз аксини топган.6

Фитратнинг оилада педагогик таълимни амалга ошириш тушунчаси куйидаги уч мухим компонентни камраб олади:

1) Оила феноменини англаш;

2) Оиладаги таълим вазифаларини билиш;

3) Оила тарбияси асослари буйича тушунчага эга булиш.

Бу масалалар кайд этилган "таълим-талаб-тарбия" концепти доирасида булиб, унда алломанинг индивидуал ёндошуви уз ифодасини топган.

Оила феноменини англаш. Мазкур масала Фитратнинг педагогик таълим таълимотига доир таркиб булиб, у "Оила педагогикаси"нинг хусусиятларидан бирини ифодалайди. Унга кура, хар бир вояга етган шахс оила феномени ва унинг инсон хаётида тутган урни тугрисида етарли даражада тушунчага эга булиши керак. Чунки у вакти келиб оилада таълим ва тарбия иши билан шугулланиши мумкин. Фитрат мана шундай ёндошувдан келиб чикади ва хар бир шахснинг оила феноменини англаб олишини педагогик талаб сифатида тушунади. У 1909 йили ёзилган биринчи йирик илмий рисоласи "Мунозара" асарида ХХ аср бошларида Бухоро амирлиги хукукида 10 миллион ва пойтахт Бухоро шахрида 70

2 Карает: Болтабоев X,. ХХ аср бошлари узбек адабиётшунослиги ва Абдурауф Фитратнинг илмий мероси. ДДА. -Тошкент, 1996. Абдужалилова Ш. Абдурауф Фитратнинг оила тарбиясига оид карашлари. НДА.- Тошкент, 2002. Ахророва Д. Абдурауф Фитратнинг маърифий-педагогик карашлари. НДА.- Тошкент, 1998, F^^b И. Абдурауф Фитрат ижодида бадиий санъатлар. ДДА. - Тошкент, 2007 ва хк.

3 Болтабоев X. Фитрат ва истиклол маънавияти. //Абдурауф Фитрат. Танланган асарлар. 1-жилд. -Т.: "Маънавият". 2000. 28-бет.

4 Тадкикотнинг Кириш кисмига каранг.

5 Косимов Б. Миллий уйгониш: жасорат, фидойилик, матонат. -Т.: "Маънавият". 2002. 9-бет.

6 Фитрат А. Оила. -Т.: "Маънавият". 1998. Яна каранг: Абдужалилова Ш. Абдурауф Фитратнинг оила ва бола тарбиясига оид карашлари. -Т.: "Ёзувчи". 2002.

минг ахоли яшаши, бу нуфус "мустахкам оиланинг хосиласи" эканлигини кайд

п

этади. Иккинчи йирик рисоласи 1912 йили ёзилган "Х,инд сайёхи баёноти" асарида мустахкам оиланинг самари булган бу ахоли Бухоро музофотида Уламо (зиёлилар), умаро (аллохдандир) ва фукаро (ахоли) тоифаларига булинишини

о

таъкидлайди. Шу жихатдан Фитратнинг фикрича, оила феноменини англашдаги биринчи цадам масала шахснинг узи яшаётган жамият ахолиси микдори ва уларнинг ижтимоий тоифасини билишдан иборат. Бу масала ХХ аср бошларидаги Туркистон хаёти учун долзарб эди. Чунки ижтимоий хаётни ривожлантириш ва таълим тизимини янгилаш масалалари бунга богликдир. Ахолининг микдори, ижтимоий тоифалари ва уларнинг шахс сифатида вояга етишида оила мухим урин тутиши маълум. Фитрат буни чукур англаб, оила феноменини англашни унинг репродуктив вазифасидан бошлашни тавсия килади.

Фитратнинг фикрича, оила феноменини англашдаги иккинчи масала оиланинг шахс хаётидаги ижтимоий вазифасини билиш билан боглик. Бу борада педагог учинчи йирик илмий рисоласи "Оила ёки оилани бошкариш тартиби" асарида фикр юритади ва унинг фикрича, оила - бу шахсни маданий таифага бирлаштирувчи тузилмадир: "Одамлар халк булишларидан олдин жамоа булиб яшаш зарур эканлигини билмаганлар, вахший хайвонларга ухшаб ёлгиз, якка-якка булиб яшаганлар ва шу боис улар табиий мушкулотлар остида азоб чекканлар. Нихоят, вакт утиши билан одамлар жамоа булиб яшаш лозимлигини тушундилар... Оиланинг шаклланиши ёки оилани бошкаришга асос солиш бани Одам маданиятининг асосидир" 9 Шу жихатдан оила шахс ва жамият хаётида бирлаштирувчи, маданийлаштирувчи ва бахтга элтувчи ижтимоий вазифаларини бажаради. Фитратнинг бундай ёндашуви бундан юз йил мукаддам - ХХ аср I чораги ижтимоий хаёти учун социал ва педагогик жихатдан мухим ахамиятга эга эди. Шу маънода у ёзади: "Оила - эр, хотин ва фарзандлардан иборат. Оила - бу бир шахс бошчилигида бир уйда яшовчилардир ва у бир неча одамлардан иборат булган жамоа... Хдр бир миллатнинг саодати ва иззати, албатта, шу халкнинг ички интизоми ва тотувлигига боглик. Тинчлик ва тотувлик шу миллат оилаларининг интизомига таянади".10 Бу оиланинг ижтимоий вазифасини тушуниб етишдир ва Фитрат бунинг учун "Фаранг (Европа) олимлари томонидан ёзилаётган китобларни укиш"ни тавсия этади.11 Демак, Фитратнинг оиланинг ижтимоий масаласидаги ёндошувида узбек-ислом ва Европанинг оила масаласига доир ёндошувлари уйгун тарзда уз ифодасини топган.12

7 Фитрат А. Мунозара. //Танланган асарлар. 1-жилд. -Т.: "Маънавият". 2000. 49-бет.

8 Фитрат А. Хинд сайёхининг баёноти. // Шу манба. 98-бет.

9 Фитрат А. Оила. -Т.: "Маънавият". 1998. 7-бет.

10 Шу манба. 8-бет.

11 Шу жойда.

12 Мисол учун, Фитрат мазкур асарида француз, бельгия ва инглизларнинг оилавий маърифатдорлигини намуна сифатида курсатади. фаранг: Шу манба. 13-14-бетлар.

МУХОКАМА

Маърифатпарвар педагогнинг фикрича, оила феноменини англашдаги учинчи масала бу - оила куришнинг ахамиятини тушуниб олишдан иборат. Мазкур масалада у "Оила ёки оила бошкариш тартиби" рисоласида батафсил фикр юритади. Аввало таъкидлаш лозимки, Фитрат эътикодли мусулмон педагог сифатида оила куришнинг ислом динидаги асосларини мукаммал омил сифатида кабул килади: "Иймоним комилки, оила саодати ва ахамияти учун кабул килинган

13

энг макбул конун - исломий конунлар булади". Айни пайтда педагог оила аъзоларининг маърифатлиги, мехнатсеварлиги ва харакатчанлиги масаласида бельгияликлар хамда инглизларни намуна сифатида эътироф этади.14

Фитратнинг фикрича, оила куриш беш мухим табиий конуният билан белгиланади:

биринчидан, инсоннинг индивидуал ва ижтимоий мавжудлигини оила таъминлайди.15 Ейиш, ичиш, нафас олиш каби индивидуал эхтиёжларни, кийиниш, фарзандли булиш, жамоа булиш сингари ижтимоий эхтиёжларни айнан оила таъминлайди. Бу икки тоифа эхтиёжнинг оиладан ташкарида хосил килишнинг ахлоксизлик, хавонийлик ва бузуклик иллатларини келтириб чикаради. Шу сабабли Фитрат оила куришни Пайгамбар суннатидан бири сифатида курсатади;

иккинчидан, оила куриш - шахват кувватини тартибга солишдир.16 Аллома педагог фохишабозлик, уйнашбозлик ва ноконуний оила куришни энг залолатли жиноят деб билади, инсонни бардавомлигини саклашга асос булувчи шахватни тартибга солиш факат оила воситасида амалга ошишини таъкидлайди;

17

учинчидан, миллатнинг бардавомлигини факат оила таъминлайди. Фитрат бу уринда маърифатли оила тизими инглиз миллатининг ахолисини 44 миллион кишига ва бельгияликларнинг 7,5 миллион кишига (албатта, бу маълумотлар ХХ аср бошларига тегишли Ш.А.) етишига асос булганлигини ибрат килиб курсатади;

туртинчидан, оила шахс таълими ва тарбиясини амалга оширувчи

18

негиздир;

бешинчидан, оила - табиий ва ижтимоий кийинчиликлар хамда муаммоларни ечувчи пойдевори хисобланади.19

Бу беш табиий конуният оила куришнинг зарарлигини курсатади.

Зеро, шу тарика Фитратнинг оила феноменининг англашга оид ёндошуви ана шу уч масалани идрок килиб олишдан иборатдир.

13 Шу манба. 8-бет.

14 Шу манба. 13-бет.

15 Шу манба. 10-бет.

16 Шу манба. 11-бет.

17 Шу манба. 13-бет.

18 Шу манба. 14-бет.

19 Шу манба. 15-бет.

Оиладаги таълим вазифаларини билиш. Бу масала оилада амалга ошириладиган педагогик таълим тушунчасининг негизларидан бири булиб, унга кура, катта ёшли хар бир оила аъзоси оила таълими вазифаларини етарли даражада билиши керак. Бунда биринчи масала эр ва хотиннинг узаро мос даражада саводхон булишидир. Аёлни хурмат килиш, унинг хак-хукукларига риоя

килиш, эр ва хотиннинг бир-бирини билим жихатидан тулдириб туриши ана шу

20

саводхонлик тарикбига киради. Шу сабабли бу уринда Фитрат уз даврида аёлларнинг билим ва фаоллликдан бутунлай четда колдирилганлигини каттик танкид килади."Мамлакатимиздаги аёллар, - деб ёзади у, - хар дакикада канчадан-канча тахкир ва жафоларга дучор булиб яшамокдалар. Биз туркистонликлар уз

аёлларимизни одамият доирасидан ташкарида деб уйлаймиз... Уларни мархаматга

21

сазовор, инсофга лойик ва шафкатга хакли деб билмаймиз". Бу хол ХХ аср бошлари Туркистон ижтимоий хаётига дахлдор булса-да, лекин унда Фитратнинг оилада амалга ошириладиган таълимда хотин-кизларнинг тенг иштирок этиши мазмунидаги ёндошуви уз ифодасини топган. Чунки олимнинг фикрига кура, "Одам биринчи тарбияни онасининг багрида олади ва шуниси мукаррарки, биринчи тарбия тарбиянинг энг мухими хисобланади; унинг таъсири одам табиатида мустахкам урнашади". 22 Шу жихатдан хотин-кизларнинг колганлар билан оила таълими борасида тенг саводхон булиши такозо этилади.

Маърифатпарвар педагогнинг фикрича, оиладаги таълим вазифаларини билишдаги иккинчи масала таълим мухитини яратишдир. Унга кура, ота, она ва оиланинг катта ёшли аъзолари оилада таълим хамда тарбияни кутилган даражада амалга ошириш учун мухит ярата билиши керак. ^ачонки оилада узига хос бирламчи педагогик мухит, яъни укитиш максади, муайян шароит ва максадли харакат ташкил этилса, унда педагогик таълимни йулга куйиш мумкин булади. Фитрат буни асосий масалалардан бири сифатида билади ва унинг негизини эр ва хотиннинг узаро муносабатларида куради. Олимнинг фикрига кура, оиланинг тамали булган эр ва хотиннинг муносабатлари ахлок, маънавият ва диёнат коидаларига асосан курилса, оилада таълим мухитини кутилган даражада яратиш мумкин булади. Бу борада уз шароитидан келиб чикиб, эр ва хотин

23

муносабатлари "Куръон хукмлари асосида булиши керак", - дейди. Хрзирги замон олимларининг фикрича, эр ва хотин муносабатларининг катъий ва ишончли

24

асосларидан бири Куръони каримда баён килинган. Чунки Куръони каримда эр, хотин ва оила аъзоларининг узаро муносабатларига доир бурч, вазифа, мажбурият

20 Шу манба. 33-бет.

21 Шу жойда.

22 Шу манба. 34-бет. Фитратнинг фикрлари, ёндошувлари ва тезислари ХХ аср I чорагидаги улкамизнинг ижтимоий шарт-шароитлари, таълим мухити ва эхтиёжларининг хосиласи эканлиги хамиша диккат марказимизда туришини эслаб утиш жоиз.

23 Шу манба. 35-бет.

24 Мисол учун каранг: Анна Маре Шеммель. Жонон менинг жоним. -Т.: "Янги аср авлоди". 2002.

Ba MactyguaT TeHr x,aMga acocgu paBumga SegrugaS KyfiugraH. Ompar SyHuHr HerH3HHH Myx,aSSarga Kypagu: "^03upru (XX acp Somgapu - M.A.) oguMgap Ba goHHmMaHgnapuMH3 Sugurra^oK myHgafi ^uKpra KegraHgapKu, KOHHOTgaru Sapna 3appa Ba 3yppueTgap MyxaSSarcro Supra SygogMafigu. OgaM3og Ba xafiBOHnap ypTacugaru MyHocaSaT x,aM MyxaSSar Kougacura acocgaHraH... MyHocaSaT эp Ba xoTHHHHHr Sup-Supura HucSaraH gycTguru Myx,aSSar gapa^acura eTMaca x,aM

25

myHgafi uno^ Tonum go3uMKu, goaKag Sup-SupgapugaH Ha^par KugMacuHgap".

My Tapu^a Ompar ougaga TatguM MyxuTuHu aparum Kagrnu эp Ba xotuhhuot y3apo MyxaSSarau (y3apo TymyHyBnaH) MyHocaSaruga geS Sugagu. EyHgafi eHgomyB Sup Kapamga npuMuraB SyguS Tyrogagu. Acguga эca negaror oguM y3 gaBpura moc paBumga MacagaHuHr ncuxogoruK ^uxarnra эtтнSopннн KaparraH. EyryHru KyHga xaM ougaHuHr Moggufi-MatHaBufi TatMuHoTu WKopu SygraHu xpgga, yHga TatguM MyxuraHuHr зaн$gнгн, "TyKguKKa myxnuK" uggaruHuHr SapgaBoMguru Ba ougagaru TatguM-TapSua umuHuHr Kyn xpggapga KyrugraH caMapaHu SepMaeTraHguru - afiHaH эp Ba xoTuHHuHr MyHocaSaraapu xpcugacu экaнgнгн cup эмac.

HATH^A

Ougagaru TatguM Basu^agapuHu Sugumgaru ynuHnu Macaga MactyguaTgup. OuTpaTHuHr Sy eHgomyBura Kypa, oTa, oHa Ba ougagaru KaTTa emgugap em aBgogHuHr TatguM ogumu (yKumu) ynyH MactyguaT ce3umu mapT. EyHuHr ynyH ouganapBapguK, SoganapBapguK Ba axgoKufiguK Kougagapura aMag Kugum go3uM. ^yMgagaH, OuTpar e3agu: "MaMgaKaraMroga myHgafi Kumugap SopKu, ysgapuHuHr egroH Mygoxa3a Ba xaro ^uKpgapuHu nem SuguS, xotuh Ba Soga-naKagapuHu TamgaS KeTagugap... Acguga эca ygapHuHr Sy xapaKaraapuHu ucgoM guHu KaSyg KugMafigu, SagKu Kyggafigu".26 Eku: "MaMgaKaraMrogaru aHa Sup eMoH ogaTgapgaH Supu myKu, KrogapuMroHu ugM ogum mapo^ugaH SeSaxpa KoggupaMu3. MyHuHr ynyH x,aM aeggapuMusHuHr Ha эtтнкoggaн, Ha uSogargaH Ba Ha guHu ucgoM axgoKugaH xaSapgapu Sopgup".27 Exyg: "EugMaK KepaKKuM, gueHar Ba HoMyc KaSu axgoKufi $a3ugaTgap Sup ougaHuHr caogaru Ba uhtusomu ynyHruHa эмac, SagKu SyTyH Sup MaMgaKaTHuHr SaxTu Ba SapKapopguru ynyH x,aM go3uM Ba 3apypgup. EyryHru KyHgapga OBpyna MuggaTgapu aHa myHgafi axgoKufi Ba TaSuufi Ky^gapra TaaHuS, ugM Ba caHtaraapuHu xafipaTra KegTupaguraH gapa^ara KyTapraHgap .

EygapHuHr Sapnacu oTa, oHa Ba ougaHuHr KaTTa emgu at3ogapuga ouganapBapguK, SoganapBapguK xaMga axgoK KougagapuHuHr TapKuS TonumuHu 3apypuaT KuguS Kyagu, Hara^aga ygapga ougaga aMagra omupugaguraH TatguM ynyH MactyguaT nafigo Sygagu.

25 OuTpaT A. Ouga. 35-6eT.

26 My MaHSa. 38-SeT.

27 ffly ^ofiga.

28 My MaHSa. 41-SeT.

Шундай килиб, Фитрат оилада амалга ошириладиган таълим вазифаларини билишнинг савияси сифатида эр-хотиннинг узаро мос саводхон булиши, таълим мухити яратилиши ва оила таълими билан шугулланувчиларнинг масъуллигини курсатади. Булар педагогик, психологик ва ижтимоий омиллардир.

Оила тарбияси асослари буйича тушунчага эга булиш. Оилада амалга ошириладиган педагогик таълимнинг бу мухим компоненти Фитрат карашларида мухим урин тутади. Унга кура, ота, она ва оиланинг катта ёшли аъзолари муайян даражада оила тарбияси асосларидан хабардор белиши зарурият хисобланади. Бунда биринчи масала фарзанд куришдир. Фитрат мазкур масалани илмий жихатдан жуда чукур тушунади, унинг фикрича, фарзанд - Аллохнинг инъоми, бирок унга эришиш маърифий асосда булиши керак. Шу жихатдан педагог олим ХХ аср бошлари учун мухим ходиса булган хомиладорлик тугрисида фикр юритади. У дейди, "она уз корнидаги болани саклашни билиши керак... Она корнида бола пайдо булганидан сунг унинг хаёт-мамоти ота-онага боглик Шунинг учун хам улар боланинг нобуд булишига олиб келадиган ишларни килмасликлари шарт. Масалан, хомиладорликнинг иккинчи ойидан туртинчи ойигача куп оналар бола туширадилар. Бунинг сабаблари куркув, камкувватлик, огир ишларни бажариш, бирга булиш (уринсиз жинсий алока килиш - Ш.А.) ва куп кайгуришдир".29 Бу фикрлар бугунги кун учун маълум нарса, бирок ХХ асар бошларидаги мамлакатимиз хаёти учун фавкулодда ёндошув эди. Шу сабабли Фитрат бу масалада тиббий ва психологик тавсияларни илгари суради: "Огир оёклик даврида аёлларни хонада ёлгиз колдириш, огир ишларни буюриш умуман, тугри иш эмас... Икки ойликдан турт ойликкача булган даврда хомиладор аёллар жуда нозик буладилар. Х,ар хил бахоналар билан хафаланиб, гамгинлашадилар. Бу

30

кайгуриш хаддидан зиёда булса, бола тушушига сабаб булади" Шу жихатдан маърифатпарвар педагогнинг ёндошувига кура, оила тарбияси асосларидан хабар булишнинг илк шарти репродуктив саводхонликдир. Репрадуктив маълумотга эгалик фарзанд куриш масаласида илмий ёндошувга эга булишга олиб келади ва бу билан Фитрат бола тарбияси хомиладорлик давридан бошланишига ишора килади.

Ота, она ва оиладаги катта ёшлиларнинг бола тарбияси таянчларидан даслабки боскичда хабардор булиши иккинчи мууим масаладир. Фитрат ёзади: "Мен арз килган эдимки, эр-хотинликнинг биринчи максади фарзанддир. Фарзанд парвариши ва тарбияси ота-оналар шарафи булади... Х,акимлар инсон умрини куйидаги саккиз даврга таксим киладилар:

1) Гудаклик даври;

2) Болалик даври;

29 Шу жойда.

30 Шу манба. 52-бет.

3) Eagorar gaBpu;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

4) PuBo^gaHum gaBpu;

5) KaMogoT gaBpu;

6) HuxoaT (eTyKguK - M.A.) gaBpu;

7) EupuHHu KapuguK gaBpu;

31

8) Hkkuhhu KapuguK gaBpu". 43

OuTpaTHuHr ^uKpuna, ouga TapSuacu uhcoh xaeTu SyTyH yMp gaBoM этagн. Ammo, Sy ypuHga negaror oguM Soga napBapumuHuHr ry3agguK, SogaguK Ba Sagorar gaBpgapu KynpoK кнзнктнpagн. My ^uxargaH "ey3annuK öaepu SogaHuHr TyrygumuguH caKKu3 emurana gaBoM этagн, Sy gaBpga uhcoh (opraHu3Mu) at3ogapu puBo^gaHagu Ba maxBoHufi xuc MatgyM SygMafigu; öomxuK öaepu caKKu3 emgaH yH TypT emranagup, Sy gaBpHuHr cyHrura KeguS maxBoHufi xuc KypuHa Somgafigu; Sagorar gaBpu yH TypT emgaH fiurupMa emrana SyguS, Sy gaBpga ypyr xocug SygumugaH maxBoHufi xuc 3uega Sygagu"32 XX acp Somgapu ynyH aHru SygraH SyHgafi eHgomyB SugaH OuTpar ouga TatguMu SugaH myryggaHyBnugap - oTa, oHa Ba ougaHuHr Karra emgapu at3ogapuHu ouga TapSuacuHuHr gacTgaSKu TaaH^gapu SugaH TaHumTupumra ypuHagu. y Sy eHgomyBra KyptoHu KapuM Ba xagucu mapu$ xyKMgapu, ASy Agu uSh Cuho (XI acp), ASy EaKp Po3ufi (XII acp) Ba uHrgro Bpanu

33

EMegtaH ^aHHep (XVIII acp) KaSugapHuHr ugMufi xygocagapu acocuga KegraH. MaKcag - 3uMMacura ouga TapSuacu SugaH myryggaHyBnugapHu Soga TapSuacu TaaH^gapura oguS Kupumgup.

OTa, oHa Ba ougagaru KaTTa emgugapHuHr ouga TapSuacu acocgapu Syfiuna TymyHnara эгa Sygumgaru ynuHnu Macaga MyafiaH ycgySgapgaH xaSapgopguKgup. yHra Kypa, ouga TapSuacu SugaH myryggaHyBnu oggufi, Kygafi Ba ocoh TapSua ycgySgapuHu Sugumu KepaK. Ey Sugum ouga, TatguM Ba xaeT BoKeguKgapu Bocuracuga aMagra omagu. Ma3Kyp Macagaga OuTpar yKum, ypraHum, ugM ogum, yprarum, gatBar этнm, TymyHTupum, KyHuKTupum, Sugum aHrgam, aHrgarum, xapaKaT Kugum Ba Mypoca KaSu ycgySgapHu xym Kypagu. Mucog ynyH, Mypoca ycgySuHu ogafiguK. yHra Kypa, TapSuagaru MyxuM caMapa - Mypocara Kegumgup, atHu oTa, oHa eKu ouga TapSuacu SugaH myryggaHyBnu Kumu KegumyBnaH Sygumu KepaK.34 EyHuHr MatHocu Kyfiugaruna: SogaHuHr TapSua ^apaeHugaru SogaHuHr uH^uKguKgapu, acaSufiguKgapu, myxguKgapu Ba gaHracaguKgapu caSp-ToKaT SugaH

35

KaSyg KuguHum xaMga Soga TapSua Kougagapura KyHuKTupugumu KepaK. My caSagu OuTpar xygoca Kugagu: "Eup tomoh эmнтмaгaнгa ogcuH Ba ^axguHu unura wtcuh".36

31 My MaHSa. 43-44-SeTgap.

32 My ^ofiga. My MaHSa. 65-SeT.

33 My MaHSa. 65-SeT.

34 My MaHSa. 45-SeT.

35 -3Ha KapaHr: ASgy^agngoBa M. ASgypay^ OmpaTHuHr ouga TapSnacnra oug Kapamgapu. HgA. -TomKeHT, 2005.

36 OuTpaT A. Ouga. 45-SeT

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 2 I ISSUE 2 I 2021

ISSN: 2181-1601

ХУЛОСА

Фитрат шу тарика оила тарбияси билан шугулланувчилар фарзанд куриш, бола парвариши ва оила тарбияси таянчлари буйича дастлабки даражада хабардор булиши керак, - деган фикрда булган. Бу масалада у педагогик психологик, тиббий, ижтимоий ва этик нуктаи назардан фикр юритади ва бу ХХ аср бошлари ижтимоий хаёти учун мухим ёндошувлар эди.

Шундай килиб, Абдурауф Фитратнинг карашларида "оилада амалга ошириладиган педагогик таълим" тушунчаси мухим хусусиятларга эга.

REFERENCES

1. "Халк сузи" газетаси 2020 йил 24 февраль сони.

2. Абдужалилова Ш. Абдурауф Фитратнинг оила тарбиясига оид карашлари. НДА.- Тошкент, 2002.

3. Ахророва Д. Абдурауф Фитратнинг маърифий-педагогик карашлари. НДА.-Тошкент, 1998.

4. Болтабоев X,. ХХ аср бошлари узбек адабиётшунослиги ва Абдурауф Фитратнинг илмий мероси. ДДА. - Тошкент, 1996.

5. Болтабоев X. Фитрат ва истиклол маънавияти. //Абдурауф Фитрат. Танланган асарлар. 1-жилд. -Т.: "Маънавият". 2000. 28-бет.

6. ^осимов Б. Миллий уйгониш: жасорат, фидойилик, матонат. -Т.: "Маънавият". 2002. 9-бет.

7. Фитрат А. Оила. -Т.: "Маънавият". 1998.

8. Фитрат А. Мунозара. //Танланган асарлар. 1-жилд. -Т.: "Маънавият". 2000. 49-бет.

9. Фитрат А. Хиинд сайёхининг баёноти. // Танланган асарлар. 1-жилд. -Т.: "Маънавият". 2000. 98-бет.

10. Шеммель Анна Маре. Жонон менинг жоним. -Т.: "Янги аср авлоди". 2002.

11. Ганиев И. Абдурауф Фитрат ижодида бадиий санъатлар. ДДА. - Тошкент, 2007 ва хк.

12. Umirovich, A. O., & Abdumajitovna, A. S. (2020). The Role of Social Intelligence in Personality Maturity. International Journal of Psychosocial Rehabilitation, 24(4), 3983-3991.

13. Абдумажитовна, Ш., & Эшманова, Н. Н. (2021). УЗБЕКИСТОН ОЛИЙ ПЕДАГОГИК ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА МУТАХАССИСЛИК ФАНЛАРИНИ У^ИТИШ КЛАСТЕРИ. Scientific progress, 7(4).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.