Научная статья на тему 'ИЛМ-МАЪРИФАТЛИ ҚИЗЛАР МАМЛАКАТ КЕЛАЖАГИНИНГ МУСТАҲКАМ ПОЙДЕВОРИ'

ИЛМ-МАЪРИФАТЛИ ҚИЗЛАР МАМЛАКАТ КЕЛАЖАГИНИНГ МУСТАҲКАМ ПОЙДЕВОРИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
324
30
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
илм-маърифат / таълим / инновация / оила / ислоҳот / ижтимоийиқтисодий / тенг ҳуқуқлик / оммавий маданият / интелектуал салоҳият / сиёсий-ғоявий дунёқараш / аҳлоқий меъёрлар / ҳулк наъмуналари / эстетик тарбия. / просвещение / образование / инновация / семья / реформа / социально-экономический / равноправие / массовая культура / интеллектуальный потенциал / политико-идеологическое мировоззрение / нормы морали / образцы поведения / эстетическое воспитание.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Ҳасанова Наргиза Махсатжоновна

Мақолада таълим масаласи, илм-маърифат, юртимиз тарихига назар, оила, шунингдек қизларнинг таълим-тарбиясига жамият ва оилада эътибор ҳақидаги фикрлар баён этилган. Шунингдек Андижон шаҳрида мавзу бўйича муаллиф томонидан ўтказилган сўровнома натижалари таҳлил этилган ва улар асосида хулосаси ва тавсиялари берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПРОСВЕЩЁННЫЕ ДЕВУШКИ ‒ КРЕПКАЯ ОПОРА БУДУЩЕГО СТРАНЫ

В статье изложены суждения по вопросам образования, просвещения, взглядов на историю нашей страны, семьи, а также сопричастности общества и семьи к воспитанию и обучению девушек. Вместе с тем, приводится анализ результатов опросника, проведённого автором по теме статьи в городе Андижане, а также на его основе даны выводы и рекомендации.

Текст научной работы на тему «ИЛМ-МАЪРИФАТЛИ ҚИЗЛАР МАМЛАКАТ КЕЛАЖАГИНИНГ МУСТАҲКАМ ПОЙДЕВОРИ»

^асанова Наргиза Махсатжоновна,

Андижон давлат университети х,узуридаги Халк, таълими х,одимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш х,удудий маркази "Ижтимоий-иктисодий фанлар методикаси" кафедраси укитувчиси, Андижон давлат университети докторанти

ИЛМ-МАЪРИФАТЛИ КИЗЛАР - МАМЛАКАТ КЕЛАЖАГИНИНГ МУСТАЩМ ПОЙДЕВОРИ

УДК: 371

ЦАСАНОВА Н.М. ИЛМ-МАЪРИФАТЛИ ЦИЗЛАР - МАМЛАКАТ КЕЛАЖАГИНИНГ МУСТАЦКАМ ПОЙДЕВОРИ

Мак,олада таълим масаласи, илм-маърифат, юртимиз тарихига назар, оила, шунингдек кизларнинг таълим-тарбиясига жамият ва оилада эътибор х,акидаги фикрлар баён этилган. Шунингдек Андижон шах,рида мавзу буйича муаллиф томонидан утказилган суровнома нати-жалари тах,лил этилган ва улар асосида хулосаси ва тавсиялари берилган.

Таянч суз ва тушунчалар: илм-маърифат, таълим, инновация, оила, ислох,от, ижтимоий-иктисодий, тенг х,укуклик, оммавий маданият, интелектуал салох,ият, сиёсий-Fоявий дунёкараш, ах,локий меъёрлар, х,улк наъмуналари, эстетик тарбия.

ХАСАНОВА Н.М. ПРОСВЕЩЁННЫЕ ДЕВУШКИ - КРЕПКАЯ ОПОРА БУДУЩЕГО СТРАНЫ

В статье изложены суждения по вопросам образования, просвещения, взглядов на историю нашей страны, семьи, а также сопричастности общества и семьи к воспитанию и обучению девушек. Вместе с тем, приводится анализ результатов опросника, проведённого автором по теме статьи в городе Андижане, а также на его основе даны выводы и рекомендации.

Ключевые слова и понятия: просвещение, образование, инновация, семья, реформа, социально-экономический, равноправие, массовая культура, интеллектуальный потенциал, политико-идеологическое мировоззрение, нормы морали, образцы поведения, эстетическое воспитание.

HASANOVA N.M. EDUCATED GIRLS ARE THE SOLID FOUNDATION OF THE COUNTRY FUTURE

The article presents opinions on education, enlightenment, views on the history of our country, the family, as well as the involvement of society and the family in the education and training of girls. At the same time, an analysis of the results of the questionnaire conducted by the author on the topic of the article in the city of Andijan is provided, as well as conclusions and recommendations based on it.

Keywords and concepts: science, education, innovation, family, reform, socio-economic, equality, potential, political and ideological worldview, moral norms, patterns of behavior, aesthetic education.

г

Дунёдаги цар кайси давлат, цар кайси халк биринчи навбатда узининг интеллектуал салоцияти, юксак маъна-вияти билан кудратлидир1.

Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев

Шунинг учун хам боFчадан бошлаб олий укув юртигача - таълимнинг барча буFинларини ислох килишни бошладик. Нафакат ёшлар, балки бутун жамиятимиз аъзоларининг билими, савиясини ошириш учун аввало илм-маърифат, юксак маънавият керак"3.

Дархакикат бугун таълимга берилаёт-ган эътибор юкори даражада. Халкимизнинг неча асрдан бери шаклланиб келган илм-маърифатга булган кизикиш ва интилишини куллаб-кувватлашга, уларга етарлича имко-ният эшикларини очиб беришга давлати-миз доимо ташаббус килмокда. Бунинг учун мамлакат бюджетидан йирик микдордаги маблаFлари таълим тизимига ажратилмокда.

Мавзунинг долзарблиги.

Мамлакатимиз мустакиллиги йиллари илм-маърифат, фан-таълимга булган эътибор сабаб, эришилган ютуклар самараси аввалги даврларга нисбатан уртадан юкори фоиз-ларни ташкил этгани рост. Бу курсаткич сунгги йилларда янада ортиб бормокда. Айникса жамиятнинг эртаси булган кизларнинг таълим-тарбия олишига булган эътибор дав-лат сиёсати даражасига ошгани кувонарли холдир. Бирок шунинг билан таълимда эришилган ютуклар куп булса-да хали амалга оширилиши керак булган вазифалар талай-гина.

Тадцицотнинг урганилиш даражаси.

Мустакилликнинг дастлабки йилла-рида Д.А.Алимованинг Урта Осиё хотин-кизлари масаласининг тарихшунослигига оид илмий монографияси ва бир катор илмий маколалари, докторлик диссертацияси совет-ларнинг хотин-кизларга нисбатан сиёсатининг

Кириш.

Бугун илм-маърифат ва замонавий таълимга булган интилиш хамда эътибор юксак даражага чикди. Чунки замон шид-дат билан узгармокда, ривожланмокда, илм йуллари тобора такомиллашмокда. Янгидан-янги инновацион Fояларни жамият ривожи учун ишлаб чикиш эхтиёжи тобора ортиб бормокда. Бу жараёнда албатта етакчи мута-хассис кадрлар масаласи энг мухим вазифа деб каралмокда. Мамлакат бошкарувидаги ютуклар хамда ривожланган давлатлар каторидан урин олиш учун албатта энг аввало салохиятли кадрларнинг билим ва тажри-баси алохида урин тутади. Бунинг негизида эса таълим масаласи ётади. АКШлик серкирра ижодкор машхур Бенжамин Франклин ёзиб колдирганидек "Билимга инвестициялар доимо энг катта фойда келтиради"2.

Шу боис хам мамлакатимизда таълимни ислох килиш масаласи кун тартибидаги энг долзарб вазифага айланган. Бу борада жорий йилнинг 24 январь санасида Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиё-евнинг Олий Мажлисга килган Мурожаат-номасида куйидаги фикрлар билдирилган, - "... Узбекистонни ривожланган мамлакатга айлантиришни максад килиб куйган экан-миз, бунга факат жадал ислохотлар, илм-маърифат ва инновация билан эриша ола-миз. Бунинг учун, авваламбор, ташаббускор ислохотчи булиб майдонга чикадиган, стра-тегик фикр юритадиган, билимли ва малакали янги авлод кадрларини тарбиялашимиз зарур.

1 Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев 2020 йил 20 февраль куни Анкара шахрида Туркия Республикаси Президенти хузуридаги Халк кутубхонаси-нинг очилиш маросимида нутки. - https://pv.uz/uz/news/ shavkat-mirzieev-ar-ajsi-davlat-ar-ajsi-hal-intellektual-saloijati-juksak-manavijati-bilan-udratlidir (Электрон ресурс. 2020 йил 2 апрелда мурожаат этилган)

2 https://ru.citaty.net/tsitaty/614726-bendzhamin-frank-

lin-investitsii-v-znaniia-vsegda-daiut-naibolshuiu-pribyl/ (Электрон ресурс. 2020 йил 2 апрелда мурожаат этилган)

3 Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мир-зиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. // "Халк сузи" газетаси. 2020 йил 25 январь, № 19 (7521) 2-бет.

4

с

мустамлакачилик мох,иятини очиб беришида дастлабки кадами булди1.

Я.Абдуллаеванинг КоракалпоFистон

хотин-кизларининг х,аёти билан боFлик, "КоракалпоFистон хотин-кизлари: Кеча ва бугун (XIX аср охири ва XX аср)" номли мах-сус монографиясида коракалпок хотин-кизларининг XIX асрнинг охири ва XX аср, яъни, сунгги 130 йилга якин даврдаги тари-хий тараккиёт мисолидаги ижтимоий-сиёсий ах,воли, жамият тараккиётидаги урни ва ролини2 курсатиб берган.

М.М.Балтабаева томонидан "Узбекистон Республикаси хотин-кизларининг кичик бизнес ва тадбиркорликни ривожлантиришдаги иштироки (1991-2017 йиллар)"3 мавзусида илмий иш олиб борилган.

Бирок тарихийлик нуктаи назари-дан мазкур мавзунинг айрим жих,атлари алох,ида х,олда тадкик этилган маколалар билан чекланган булиб яхлит тарзда илмий урганилмаган. Шунинг учун х,ам мазкур муам-монинг илмий-назарий ва амалий ах,амияти, унинг тарихий х,акикат ва миллий Fоя нуктаи назаридан тадкик этилмаганлиги ушбу мавзу устида илмий тадкикот олиб боришга ундади.

Тадцицотнинг предмети. Мустакиллик йилларида Узбекистонда (Андижон вило-яти мисолида) кизларнинг ижтимоий-сиёсий фаоллиги ва х,укукий маданиятини ошириш х,амда таълим-тарбияси масаласига доир фикр мулох,азалардан иборат.

Тадцицотнинг илмий янгилиги, аввало, мавзунинг мустакиллик мафкураси асосида тадкик этилиб, манбаларга танкидий тарихий жих,атдан ёндашилиб, илк маротаба муо-малага киритилаётган янги маълумотлар, архив х,ужжатлари ва даврий матбуот мате-риаллари асосида илмий-назарий хулосалар, янгича карашлар, миллий Fоя ва янги методология асосида тадкикот объекти сифатида

1 Алимова Д.А. Женский вопрос в Средней Азии: История изучения в современные проблеми. - Т.: "Фан", 1991, ст.53.

2 Абдуллаева Я.А. КоракалпоFистон хотин-кизлари: Кеча ва бугун. XIX асрнинг охири ва XX аср. - Т.: Ижод дунёси. 2004 йил , 224 бет.

3 Балтабаева М.М. Узбекистон республикаси хотин-кизларининг кичик бизнес ва тадбиркорликни ривожлантиришдаги иштироки (1991-2017 йиллар). - Тарих фанлари буйича фалсафа доктори (РЬЮ) дисс. автореф. - Андижон, 2019. 5-10 бетлар.

урганилмаган долзарб манбаларга асосан биринчи бор урганилганлигидадир.

Тадцицотнинг урганилиш объекти: оила, умумий урта таълим мактаб укувчилари, укитувчилари, мах,алла фаоллари.

Тадцицотнинг олиб бориш усули: киёсий тах,лил, кузатиш, анкета-суровнома, савол-жавоб.

Тадцицотнинг мацсади.

Тадкикотдан кузланган максад Узбекистон Республикаси Конституциясининг 41-мод-даси, "Таълим туFрисида"ги Узбекистон Республикаси Конуни, Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 2 мартдаги "20172021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар стратегиясини "Илм, маъ-рифат ва ракамли иктисодиётни ривожлан-тириш йили"да амалга оширишга оид дав-лат дастури туFрисида"ги ПФ-5953 сонли фармонида белгиланганидек, мамлакати-мизда кизларнинг илм-маърифатли булишга ундаш. Бунда оила, мактаб, мах,алла, олий таълим билан биргаликда узаро х,амкорликда х,аракат килишга эътибор каратилиши, х,амда бу жараёнда ота-оналарнинг алох,ида масъ-улиятини очиб беришда муаммонинг илмий-назарий жих,атдан долзарблиги ва мух,имлиги, унинг тадкик этиш даражасидан келиб чиккан х,олда танланган даврий доирасини янги концептуал-методологик асосида урганишдан иборат.

Шу мацсаддан келиб чициб цуйидаги вазифалар белгиланди: мавзуга оид ман-баларни урганиш ва тах,лил этиш натижасида хулосалар чикариш, истиклолнинг х,озирги боскичида ижтимоий, маънавий тараккиётга ёркин берадиган амалий таклиф ва тавсиялар бериш.

Асосий к,исм.

Шахс, оила ва оилавий муносабатлар фарзанд тарбияси масаласи бугунги кунда узининг тарихий, маданий, миллий ва умумба-шарий кадриятларига эга Узбекистон давлати-нинг равнаки учун катта ах,амиятга эга.

Хусусан 2018 йилнинг 2 февралида Узбекистон Республикаси Президентининг «Хотин-кизларни куллаб-кувватлаш ва оила институтини мустахкамлаш сох,асидаги фао-лиятни тубдан такомиллаштириш чора-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 6 (91)

г

тадбирлари тугрисида» ПФ-5325-сонли Фар-монида бой маданий тарихий мерос ва анъанавий оилавий кадриятлар оилани мустахкамлашга хизмат килиши; оилавий муносабатларни узаро мухаббат, ишонч ва хурмат, хамжихатлик, бир-бирига ёрдам бериш хамда оила олдида унинг барча аъзоларининг масъуллиги хисси, замона-вий намунали оилани шакллантириш, унинг маънавий-ахлокий негизлари ва анъанавий оилавий кадриятларини мустахкамлаш буйича максадли ишлар олиб бориш зарур-лиги таъкидланиб, бу борадаги муаммоларни фанда эътироф этилган назарий хамда мето-дологик карашларга таяниб изчил тахлил килиш, урганиш, тушунчаларни тизимлашти-риш мухим вазифалардандир деб белгилаб куйилган.

Оиладаги тарбия оркали шахсга маъ-лум бир сиёсий-Fоявий дунёкараш, ахлокий меъёрлар ва хулк намуналари, жисмоний сифатлар сингдирилади. Айникса кизларнинг аклий, жисмоний, ахлокий, эстетик тарбияси айнан оилада шаклланади. Уларнинг булажак она сифатида зиммасидаги фарзанд тарбия-сидек масъулият борлигини инобатга олинса уларга купрок эътибор каратиш мухимрок саналади.

Бу хакида XIX аср охири ва XX аср бошлари-нинг етакчи маърифатпарвари А.Фитратнинг "... фарзандларнинг кандай шахс булиб вояга етишига, уларга оналари нима бера олган-ликларига боFлик"1 - деган фикрлари кифоя килади.

Бугунги кунда тан олиш керак мамлакати-мизда имконият эшиклари барчага бирдек очик. Лекин шундай булса-да ана шу имкони-ятлардан фойдаланишга турли омиллар сабаб (айникса кизларнинг зиёли булишига) тула конли эришилмаяпти.

Биринчидан, аксарият оилаларда фарзанд-лар тарбияси иккиламчи масалага айланган-лиги, моддият тушунчаси илдамлаб, маъна-вий мухитнинг бузилишига сабаб булаётгани аввало фарзанд таълим-тарбиясига, унинг саломатлигига охир-окибат келажагига путур етказмокда. Куп холларда шароит рукач килиниб боланинг укиш ихтиёрига эъти-

1 Абдурауф Фитрат. Оила ёки оила бошкариш тарти-блари. - Тошкент.: "Маънавият", 2008. 95-97 бетлар.

борсизлик, уларни дангаса килиб куймокда. Окибатта эса куп ёшлар узини кобилиятсиз санаб бирон бир иш кулидан келишига узида куч тополмаяпти.

Иккинчидан, бугунги кунда гарчи имконият даражаси куп булса-да узининг таъсир омиллари юкори булган турли ёд Fоялар хам мавжудлигини инобатга олиш зарур. Яъни, техника ва тараккиёт асри хамда глобал-лашув даври ва замони булган бир пайтда ташки таъсирлар, яъни, оммавий мадани-ятнинг (айникса, виртуал оламнинг) таъсир омиллари кучли вирус каби жамиятнинг хар бир буFинига кириб улгурган. Лекин бунинг ривожланиш илдизи хам изланишлар ва урганишлар хулосасига кура оиладаги эъти-борсизлик ва локайдликка бориб такалмокда.

Учинчидан, укишга интилаётган фар-занднинг йулига тускинлик килиш, айникса, кизларнинг таълим олишига булган муно-сабат хали хануз айрим оилаларда эскича караш, фикрлаш билан колмокда. Яъни, уларнинг укимишли булиши ахамиятсиз хисобланмокда.

Туртинчидан, баъзи бир оилаларда гарчи кизларнинг илм олишга булган иштиёки етар-лича булса-да оиладаги етишмовчилик сабаб шароит такозоси билан укиш-урганишга имконият йук.

Бешинчидан, куп холларда ота-онанинг илм ортидан эмас бошка омиллар сабаб ома-дини келгани ва бу эса фарзандининг укиши унчалик хам ахамиятли эмаслиги улар томо-нидан уктирилмокда. Яъни, "Укиб мен ким булдиму сен ким буласан", "Укиб менга дунё олиб берармидинг", "Киз бола биров-нинг хасми" каби кабилида фикр юри-тиш кизларимизнинг куп холларда укиш-урганишга булган иштиёкини хали мактаб укувчилиги пайтлигидан сундирмокда.

Вахоланки илм-маърифатли аёл-киз жамият тараккиётининг асосий йулидир деган чиройли накллар бор халкимиз орасида. Имом Бухорийлар, Форобийлар, Берунийлар, Ибн Сино, Амир Темур, УлуFбек, Навоийлар ва бошка улуF зотлар туFилишини, буюк каш-фиётлар булишини улар билан фахрланишни бугун хар даврдагидан хам купрок орзу килмокдамиз. Буюк инсонларни эса буюк оналар тарбиялайдилар. Хар бир буюк инсон ортида зукко аёл туришини хам тарих исбот-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 6 (91)

1-жадвал. Суровноманинг "Келажакда к,изларнинг к,айси касб эгаси булиши шарт деб уйлайсиз? (Масалан: уз ^изингизнинг келажакда ^айси касб эгаси булишини хохлайсиз?)" деган саволга респондентларнинг жавоблари

Касблар руйхати Мухим Керак Шарт Нима учун?

Ук,итувчи 25 Аёл кишига мос касб

Шифокор 27 Оилада бу мухим

Хунарманд (масалан чевар... ва х.к.з) 7 Аёл кишига 40 хунар оз

Ик,тисодчи 3 Замон талаби

Таржимон 4 Замон талаби

Архитектор - - - -

Тадбиркор 4 Бадавлат яшайди

Юрист 3 Х,ак,-хукук,ини билади

Тарбиячи 16 Аёл кишига хос касб

Сотувчи - - - -

лаган. Бинобарин, миллат тараккиёти учун оналар илмли, харакатчан, миллий кадриятла-римизга содик, булишлари, мухимдир.

Шунингдек жамиятнинг комил фукаросини шакллантиришда, тарбиялашда келажакда она буладиган илм-маърифатли кизларга хам боFлик жихатларини инобатга олинса максадга мувофик булади. Яъни, уларни оилада окила, зукко, комила килиб тарбиялаш билан бирга уларнинг утказаётган х,ар бир вактини доимий назорат килиш, ижтимоий-иктисодий, маънавий-маданий, эстетик билимларини ошириш, бундан ташкари уларнинг уз кизикишларига ота-оналар ижобий ёндашса, яъни, мотив1 беролса кутилган нати-жага эришиш мумкин. Жамиятнинг ривож-ланиши учун бир томонлама булмасдан х,ар бир фукаро, яъни, аёл-эркак оила, оиладаги муносабатлар борасидаги билим ва тушунча-ларга эга булса оиланинг мустахкам булиши билан бирга унинг баркарорлигини таъмин-лаш, пировардида «фаровон оила - фаровон жамият» тамойилининг амалий натижасига эришиш мумкин.

Эмпирик урганиш ва унинг натижалари.

Мамлакатимизда бугунги кунда кизларнинг таълим олишига булган эътибори ва яратила-ётган имкониятлар куламини оилада, таълим муассасаларида ва махаллаларда канчалик назоратга олинганлигини урганиш максадида Андижон вилоятида укитувчилар, махалла фаоллари ва умумий урта таълим мактаби 10-11 синфлари укувчилари уртасида 2020

1 Мотив - инсон фаолиятида муайян максадни бажа-ришга сабаб булувчи омил, важ булиб, шахсни харакатга ва фаолиятга ундовчи, эхтиёжнинг юксак шакли сифа-тида пайдо булувчи ички туртки.

йил январь ойида суровномалар утказилди ва уларнинг натижалари асосида куйидаги тахлиллар килинди.

Биринчи суровномани Андижон дав-лат университети хузуридаги Халк таъ-лими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш худудий марка-зида вилоятнинг барча туманларидан кел-ган мехнат, тарих, она тили фанининг укитувчилардан (жами 89 нафар) суровномага жавоблар олинди (1-жадвал).

Иккинчи боскичда киз бола тарбиясида махаллаларнинг урни ва ролини урганиш максадида Андижон вилоят фукаролар узини-узи бошкариш органлари ходимларини малакасини ошириш маркази махалла фаоллари-дан (25 нафарида) суровнома саволига жавоблар олинди (2-жадвал).

Учинчи боскичда Андижон шахар умумий урта таълим мактаблари 10-11 синфла-рининг (57 нафар) укувчи-кизлари билан сухбат утказилди улар билан келажакдаги орзу-умидлари ва режалари хакида куйидаги суровномалар асосида уртоклашдик (3-жад-вал).

Олинган суровнома натижалари, ман-балар тахлили хамда 2019 йил 2 сентябрда кабул килинган "Хотин кизларни тазйик ва зуравонликдан химоя килиш туFрисида"ги Узбекистон Республикасининг УРК-561 сонли Конуни, Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 18 февралдаги "Жамиятда ижтимоий-маънавий мухитни соFломлаштириш, махалла институтини янада куллаб-кувватлаш хамда оила ва хотин-кизлар билан ишлаш тизимини янги даражага олиб чикиш чора-тадбирлари туFрисида"ги

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 6 (91)

2-жадвал. Суровномананинг "Оилада ота-онанинг циз бола тарбиясида мух,им вазифалари нималардан иборат деб уйлайсиз?" деган саволга респондентларнинг жавоблари

Асосий вазифалар Мухим Керак Шарт Долзарб Эмас

Чиройли исм куйиши 3 22

Тарбиялаши 14 5 6

Олий маълумотли килиши 7 7 6 5

Касб - хунарга ургатиши 6 7 12

Уз хак,-хукук,ини танитиши 12 6 7

Диний ва дунёвий билимларга ургатиш 5 5 12 3

Кийиниш, юриш-туришига эътиборли булиши 7 8 10

Киз боланинг келажагини таъминлашда ота-онанинг роли нечоFлик зарур? 9 5 11

Киз боланинг таълим-тарбияси ва келажагида махалланинг урни борми? 6 14 5

ПФ-5938 сонли Фармони, 2018 йил 27 июн-даги ПК-3808-сонли карорига биноан кабул килинган Узбекистон Республикасида оила институтини мустахкамлаш Концепциясида курсатилганидек, оиланинг тарбиявий-таълим салохиятини мустахкамлаш, жамиятда анъ-анавий оила кадриятларини саклаш, оила-ларда маънавий-ахлокий мухитни яхшилаш масалалари юзасидан оиланинг ижтимоий тизим сифатида жамиятда бажариши зарур булган цуйидаги вазифаларига эътибор царатилиши мацола муаллифи томонидан тавсия этилмоцда.

Биринчидан - оилада ота-она фар-занди олдидаги куйидаги асосий вазифала-рини бажариши шарт (шарк алломалари ва исломда ота-онанинг вазифалари асосида тавсиялар):

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

1. Чиройли ва манфаатли исм куйиш.

2. Окила килиб тарбиялаш.

3. Дунёвий ва диний билимли килиш.

4. Касб-хунарга ургатиш.

5. Оилали булишини таъминлаш.

6. Уй-жойли булишида кумаклашиш.

7. Хар бир масалада аввало ота-онанинг узи урнак булиши.

Иккинчидан - х,ар бир оила узининг асосий вазифаларидан ташкари функционал вазифалари сифатида куйидагиларга хам эътибор каратиши лозим (манбаларнинг тахлили асосида тайёрланган тавсиялар):

1. Репродуктив вазифа. Бу вазифанинг асосий мохияти инсон наслини давом этти-ришдан иборатдир.

2. Иктисодий вазифа. Оила иктисоди, бюджети, даромадини режали сарфлаш, кун-далик харажатга, зарур буюмларга пул ажра-

тиш, маблаF йигиш, тежаб рузFор юри-тиш оркали оилада усаётган фарзандда хам малака ва куникмалар хосил килиш оркали жамиятга, давлатга катта иктисодий фойда келтириш мумкин.

3. Хужаликни юритиш вазифаси. Оила аъзоларининг яшаш жойига эга булиши, яхши шароитга эришиш ва узи учун барча кулайликларни яратиб олиш кабилар киради.

4. Коммуникатив вазифа. Оилада узаро хурмат, бир-бирини тушуниш мухитини юзага келтиришга хизмат килади. Бу вазифа оркали бугуннинг энг долзаб муаммоси - асабийла-шиш, стресс (асабий таранглик), депрессив холатлар, бунинг окибатида содир булаётган суикасд (уз жонига касд килиш)нинг олди олинади.

5. Ижтимоий назорат килиш вазифаси. Оила аъзоларининг хулк-атворини, ахлокини назорат килиш, эр-хотиннинг оила ва жамият олдидаги масъулияти, фарзандларнинг ота-она, ота-онанинг фарзандлари олдидаги масъулиятини англаши тушунилади.

6. Рекреатив вазифа. Оилавий муносабат-ларда оила аъзоларининг ахлокий-психологик химояланишини таъминлаш, ёш болаларга ва мехнатга яроксиз кишилар ёки кекса кариндошларга моддий-маънавий ва жисмо-ний ёрдам курсатишни ташкил килади.

7. Жинсий тарбияга оид вазифа. Оилада УFил ва кизларга уз жинсига оид тарбия бериш, уларни оилавий хаётга тайёрлашдан иборат.

8. Регулятив вазифа. Бунда оилада узаро муносабатларни бошкаруви, яъни, катталар томонидан ёш авлодни назорат килиниши

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 6 (91)

3-жадвал. Суровномананинг "Келажакда ким булмок,чисиз?" деган саволга респондентларнинг жавоблари

Касблар руйхати Мухим Керак Шарт Нима учун?

Ук,итувчи 10 4 К,изик,аман, ота-онам хохлайди.

Шифокор 5 К,изик,аман

Хунарманд (масалан чевар... ва х,.к.з) 5 3 Кизик,аман, ота-онам хохлайди.

Ик,тисодчи 3 К,изик,аман

Таржимон 5 5 Бу касбга жуда к,изик,аман лекин ота-онам карши

Архитектор - - -

Тадбиркор 5 Иш уринларини ташкил к,илмок,чиман

Юрист 5 Бу касбга жуда к,изик,аман

Тарбиячи 6 Болаларни яхши кураман

Сотувчи 1 Шахсий магазиним булишини хохлайман.

ва уларни моддий хамда маънавий томондан куллаб-кувватлаш назарда тутилади.

9. Релаксация вазифа. Хозирги замон оиласининг энг асосий вазифаларидан бири булиб, оила аъзоларининг жинсий, эмоцио-нал фаолиятини, рухий-жисмоний кувватини, мехнат кобилиятини яна кайта тиклаш ва бунга имконият яратиш демакдир.

10. Фелицитологик вазифа. Замонавий оиланинг тобора ахамияти ортиб бораётган функцияларидан бири унинг фелицитологик функциясидир (итал. «фелиците» - бахт). Шах-сий фаровонликка эришишга интилиш оила-вий муносабатлар тизимида куп жихатдан хал килувчи омили, яъни, узини бахтли хис килиш формуласини яратиш демакдир.

Учинчидан - жамиятда оиланинг барда-вомийлигини таъминлаш ва фаровон х,аёт кечириши учун куйидагиларга хам эътибор каратиш зарур (бевосита макола муаллифи-нинг изланиши асосида тайёрланган тавсия-лар):

1. Усмирлар, ёшлар, ёш ота-оналар билан уларнинг билим даражасини ошириш ва ибратли ота-оналик куникмаларини шакллан-тириш буйича ишларнинг самарадорлигини янада ошириш керак.

2. Кизларнинг таълим олиши, тарбиявий масалаларда купрок ота-онанинг масъулия-тини ошириш, бунинг учун катъий чоралар ишлаб чикиш, жавобгарлик хиссини янада кучайтириш зарур.

3. Бугуннинг асосий машFулотига айла-ниб улгурган виртуал олам масаласида (таълим муассаларида) унинг салбий ва ижобий томонлари х,акида алохида машFулотлар таш-кил этиш керак.

4. Кобилиятли (бирок кам таъминлан-ган) кизлар учун мактабда турли тугараклар

ташкил этиб, бунинг учун мактаб маъмури-яти ва хомийлар иштирокида алохида фонд-лар ташкил килиш асосида келажакда уларнинг олийгохларга кириш имкониятини ошириш зарур. Зеро донолар айтганидек "Кобилият эгасининг бошини силамаслик золимлик, Истеъдоди йукни тарбиялаш эса жох,иллликдир".

5. Таълим муассасаларининг мактаб боскичида х,ам тиббиёт, психология машFулотлари ташкил этиш зарур.

6. Таълим муассасаларида кизлар билан ишлашда алох,ида уюшмалар ташкил килиб, зиёли аёллар жамоаси билан х,амкорликни йулга куйиш керак.

7. Ёш авлодда маънавий-ахлокий кадриятларни ва ота-онага х,амда катта ёшдаги инсонларга х,урматни шаклланти-ришда, оиланинг тарбиявий ва маданий-илмий салох,иятини ошириш зарур.

8. Оиланинг бирдамлигини мустах,камлаш, авлодлар уртасидаги узаро алокани саклаб колиш учун оилавий анъана-ларни ривожлантириш керак.

9. Оилавий нотинчлик, болаларнинг назоратсизлиги ва каровсизлиги, шунингдек, усмир ёшлар (шу жумладан кизлар) орасидаги х,укукбузарликлар ва жиноятларнинг олдини олишга доир самарали механизмларни жорий этиш зарур.

10. Илм-маърифатли ёшларни тарбиялаш учун таълим-тарбияли ота-оналар сафини кенгайтириш керак, гарчи уларнинг бугунги кунда укиш имконияти булмасада китоб укишга зарурати кундан-кунга ошиб бормокда. Зеро, халкимиз орасида "куш уясида курганини килади" деган накл бежизга айтилмаган.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 6 (91)

Адабиётлар руйхати:

1. Мирзиёев Ш.М. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халкимиз билан бирга курамиз. - Тошкент: "Узбекистон", 2017.

2. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 2020 йил 24 январь. // "Халк сузи" газетаси. 2020 йил 25 январь, № 19 (7521).

3. Аскаров А. Узбек халкининг этногенези ва этник тарихи. - Тошкент.: "Университет"., 2007.

4. Буюк сиймолар, алломалар (Урта Осиёлик машхур мутаффаккир ва донишманд-лар ва адиблар). 1-китоб. - Т.: "Абдулла Кодирий номидаги «Халк Мероси» нашриёти, 1995.

5. Абдурауф Фитрат. Оила - ёки оила бошкариш тартиблари. - Тошкент: "Маъна-вият", 2008.

6. Мирсодиков З. Илм ва одоб саодат калитидир. - Тошкент: "Узбекистон мусулмон-лар идораси", 2018.

7. Алимова Д.А. Женский вопрос в Средней Азии: История изучения в современные проблемы. - Т.: "Фан", 1991.

8. Абдуллаева Я.А. КоракалпоFистон хотин-кизлари: кеча ва бугун. XIX асрнинг охири ва XX аср. - Т.: "Ижод дунёси", 2004.

9. Балтабаева М.М. Узбекистон Республикаси хотин-кизларининг кичик бизнес ва тадбиркорликни ривожлантиришдаги иштироки (1991-2017 йиллар). - Тарих фанлари буйича фалсафа доктори(PhD) дисс. автореф. - Андижон, 2019.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.