НАҚШИ ОИЛА ДАР ТАЪЛИМУ ТАРБИЯИ МАЪНАВӢ-АХЛОҚӢ ВА ҶАҲОНБИНИИ КӮДАК Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

УДК:373.01

НА^ШИ ОИЛА ДАР ТАЪЛИМУ ТАРБИЯИ МАЪНАВЙ-АХЛОЦЙ ВА

ЧА^ОНБИНИИ КУДАК

ШАРИПОВА ТА^МИНАХОН ТУХТАЕВНА

муаллимаи кафедраи педагогикаи ичтимой ва касбии МДТ "Донишгохи давлатии Хучанд ба

номи академик Б.Еафуров",Хучанд, Точикистон

Тафсир: Дар мацолаи мазкур масъалаи нацши оила дар таълиму тарбияи маънави ва ахлоции кудакон мавриди барраси царор гирифтааст. К,айд шудааст, ки тарбияи маънавию ахлоци цараёни кумаки мацсаднок ба рушди со%аи маънавии кудак буда, нацши оила дар ташаккулёбии он хеле бузург аст. Муаллиф дар заминаи та%лили адабиёт%ои илми таъкид медорад, ки оилаи солим метавонад дар ин самт нацши мусби касб намуда дар ташаккули сифат%ои хуби инсони: э%тиром ба калонсолон, муносибат%ои дустона бо %амсолон, цобилияти вокуниши мувофиц ба гаму шодии одамони дигар, ноил шудан ба зу%уроти самарабахши э%сосот ва муносибат%ои инсондустона ра%намову намунаи ибрати кудак бошад.

Калидвожахр: низоми тарбия, тарбияи маънави-ахлоци, рушди шахсият, оила, муносибати дустона, ца%онбини

Аннотация: В данной статье рассматривается вопрос о роли семьи в духовно-нравственном воспитании детей. Отмечено, что духовно-нравственное воспитание представляет собой процесс целенаправленного содействия развитию духовной сферы ребенка, и роль семьи в его формировании очень велика. На основе анализа научной литературы автор подчеркивает, что здоровая семья может сыграть положительную роль в формировании хороших человеческих качеств:уважение к взрослым, дружеские отношения со сверстниками, умение адекватно реагировать на радости и горести других людей, и добиваться эффективных проявлений эмоций, а гуманное отношение должно быть ориентиром и примером для ребенка.

Ключевые слова: система образования, духовно-нравственное воспитание, развитие личности, семья, дружеские отношения, мировоззрение.

Имруздо чомеаи Точикистонй ба бунёди чамъияти хукукбунёд, демократа ва дунявй машгул аст. Оила, ки рукни ибтидоии чамъият аст, низ бояд дар заминаи дамин хусусият^ои чомеаи нав бунёд гардад. Оила ин гуруди хурди одамон аст. Инсон дар давоми зиндагиааш ба гурухдои бисёр дохил мешавад, гуруди дамсинфон, дустон, дамкорон ва гайрадо, аммо оила ин ягона гуруде даст, ки инсон аз таваллуд то ба охири зиндагиаш дар он мемонад. Оила институти мудимтарини чамъияти инсонй мебошад. Омузиши масъалаи оила ва накши он дар инкишофи чомеа содаи махсуси инкишофёфтаи донишдои сотсиологй ба дисоб меравад.

Ташаккули шахсият дамчун шахсе, ки аллакай нуктадои арзиш, принсипдои даёт, муносибат ба чадон, вобаста аз бисёр омилдо чй дар дохил ва чй берун аз он як раванди хеле мураккаб ва бадснок аст. Вактдои охир дар содаи маориф ба таъсири оила дамчун мардилаи ибтидоии ичтимоии кудак диккати зиёд дода мешавад. Дар чараёни раванди тулонии омузиши рудияи кудак ва рушди минбаъдаи он маълум шуд, ки мадз дар ин давра пойгоди асосии таълим ва тарбияи маънавй, чадонбинй гузошта шуда буд, ки дар оянда дигаргун ходад шуд, аммо инфиродй ва баъзан хусусиятдои мудими он бокй мемонанд.

Аз ин лидоз, масъалаи вокеан мудим ва марбут ба ташаккули тарбияи маънавй ва чадонбинии кудак дамчун як системаи махсуси намояндагй дар бораи чадон дар мардилаи муайяни рушди он мебошад.

Тарбияи маънавию ахлокй ки як раванди бисёрчанба ва максаднок буда, ба азхудкунии меъёрхо ва арзишхои дар чомеа кабулшуда мусоидат мекунад. Тарбияи маънавию ахлокй хамчун чараёни кумаки максаднок ба рушди сохаи маънавии кудак фахмида мешавад.

Аз ин ру, зарур аст, ки хусусиятхои ташаккули ахлокй, маънавй ва чахонбинии кудак дар синни мактаби ибтидой ва таъсир ба ташаккули чахонбинии оила хамчун мухити асосии кудак ба назар гирифта шавад, ки аз бисёр чихатхо хамчун стандарти рафтори у ва асос барои ташаккули арзишхои шахсй амал мекунад.

Одатан, оила хамчун як чузъи чудонашавандаи чомеа хисобида мешавад, ки асоси низоми ичтимой буда, ба рушди кудак хам таъсири бунёдй дошта, чахонбинй, арзишхо ва муносибати калонсолонро тагйир медихад.

Бояд кайд кард, ки оила барои рушди кудак, мавкеи маънавй ва чахонбинии у ахамияти калон дорад. Аммо, барои фахмидани накши оила дар ташаккули маънавй ва чахонбинии кудак, худи мафхуми оила бояд аз чихати вазифахои тарбияи фарзанд фахмида шавад.

Олим Ю.Л. Коломинский тасдик мекунад, ки "Оила як муассисаи мустакилест, ки муносибатхои худро байни аъзои худ ташаккул медихад ва онхоро барои ноил шудан ба хадафхои умумй муттахид мекунад ва яке аз ин хадафхо тарбияи фарзанд аст."

"Дар ин холат," илова мекунад Е.А. Панко, - оила системаи беназире мебошад, ки дар он системахои гуногуни таълимй, муносибатхои байни падару модарон, падару модарон ва фарзандон амалй карда мешаванд" мебошад.

Дар илми педагогика-психология оила унсури асосии дарки рушди шахсияти кудак ва ташаккули сохторхои махсуси чахонбинй мебошад. Оила аз шахсони алохида иборат аст ва таркиби оила дар тарбияи фарзанд таъсири назаррас дорад. Ахамияти он танхо аз нигохдории як намуди биологй хам баландтар аст. Оила метавонад хамчун як них,оди ичтимой, ки вазифах,ои гуноуни чомеа ва рушди равонй-ичтимоии тамоми ^аётро ичро мекунад, баррасй карда мешавад.

Ичрои ин вазифа^о тавассути интиколи арзиш^о ва меъёр^ои ичтимой ва инчунин таъмини рушди насли оянда сурат мегирад. Х,амин тавр, хулоса баровардан мумкин аст, ки оила ду вазифаи асосиро ичро мекунад: назорати ичтимой ва мусоидат ба рушди инфиродй. Аъзоёни оила ух,дадорих,ои тарафайнро ичро мекунанд ва барои дастгирии якдигар махдудиятх,ои муайянро кабул мекунанд. Дастгирии оила, дар навбати худ, ба рушди кудак мусоидат намуда, барои таълим ва тарбияи чах,онбинии ояндаи у замина мегузорад.

Кудак аз рузх,ои аввали ба оила ворид шудан, ба як кисми он ва ё аъзои баробархукуки он табдил меёбад, шахси наздиктарини оила дарк мекунанд ва калонсолон ба у ахамият медиханд, ки ба онхо пайравй кунанд. Ин дар фаъолияти таклидкунандаи кудак, ки аллакай дар синни хурди мактабй ба таври возех зохир мешавад, инъикос меёбад ва волидон аксар вакт бе дарк кардани онхо тасаввуроти минбаъдаи худро дар бораи вокеияти атроф мегузоранд.

Х,амчун мухаккикон Ю.Л. Коломинский ва Э.А. Панко, оила хамчун мухите, ки дар он тахкурсии шахсияти кудак гузошта мешавад, амал мекунад. "Ахамияти махсуси мухити зисти оила бо он асос ёфтааст, ки мустакилияти кудак, бехбудй ва хаёти у аз нигохубин ва кумак вобаста аст ..." мебошад. Дар доираи ин тахкикот, худи консепсияи мухити зист кайд карда шудааст, ки он хамчун як мухити махсусе, ки рушди кудакро муайян мекунад ва мавкеи чахонбинии уро ташаккул медихад.

Оила хамчун як муассисаи махсус, ки дар он асосхои тарбияи фарзанд таваллуд мешаванд, олим Л.Ф. Обухова тавсия медихад, ки мархилаи дуввум ё давраи зиндагии у хангоми пайдо шудани кудак ба назар гирифта шавад. Сипас дар оила аъзои нав пайдо мешавад, ки у, ки таваллуд шудааст, муносибатхои байни падару модаронро тагйир медихад ва волидон масъулияти худро барои хаёти шахси дигар дарк мекунанд.

Дар ин холат, оила хам хамчун институт ва хам хамчун як мухити махсуси психологие, ки ба ташаккули кудак хамчун як фард таъсир мекунад, амал мекунад. Волидон дар аксар

холатх,о аз дарачаи таъсире, ки ба кудак таъсир мекунад, намедонанд. Ва ин дар даврае зохир мешавад, ки кудак чойи худро дарк мекунад ва накши худро дар оила муайян мекунад.

Бояд кайд кард, ки давраи кудакиро кудак дар ихотаи оила ба даст меорад ва тамоми умри минбаъдаи худ онро нигох медорад. Ахамияти оила хамчун муассисаи тарбия аз он вобаста аст, ки кудак дар кисми зиёди хаёташ дар он карор дорад ва бо давомнокии таъсири у ба шахсият, хеч яке аз муассисахои таълимй бо оила мукоиса карда наметавонад. Он барои шахсияти кудак заминаи худро мегузорад ва хангоми ба мактаб омаданаш бештар аз нисфи у хамчун шахсият ташаккул ёфтааст.

Аммо, чй тавре ки олим Л.Б. Шнайдер кайд намуд, ин муассиса метавонад хамчун омили мусбат ва хам манфй дар тахсил амал кунад. Таъсири мусбй ба шахсияти кудак он аст, ки хеч кас, ба чуз аз афроди наздиктарин дар оила - модар, падар, биби, бобояш, бародар, хохар, ба кудак бехтар муносибат намекунад, уро дуст намедорад ва нисбати у чандон гамхорй намекунад. Ва дар айни замон, ягон ниходи дигари ичтимой дар тарбияи фарзанд хамчун оила метавонад зарари зиёд расонад.

Чуноне, ки А.С. Макаренко таъсири оиларо танхо ба хаёти ичтимоии кудак хисобидан гайриимкон мешуморад, зеро оила низ дастае мебошад, ки дар тарбияи фарзанд накши асосй, дарозмуддат ва мухимтаринро мебозад.

Аз ин лихоз, яке аз хусусиятхои ташаккули тасаввуротхои маънави кудак ва таъсири оила ба у бояд хатман ба назар гирифта шавад. Чунки пеш аз хама тарбия аз батни модар, оила сар мешавад.

Мазмуни тарбияи маънавй, ахлокй ташаккули чунин сифатхои ахлокии кудаки ба монанди: эхтиром ба калонсолон, муносибатхои дустона бо хамсолон, кобилияти вокуниши мувофик ба гаму шодии одамони дигар, ноил шудан ба зухуроти самарабахши эхсосот ва муносибатхои инсондустона, самти ичтимоии онхо ва гайраро махз аз оила ба даст меорад.

АДАБИЁТ

1. Коломинский, Я.Л., Панько, Е.А. Детская психология/ Я.Л. Коломинский, Е.А. Панько. Минск: Выш. школа, 1998. - 214 с.

2. Макаренко, А.С. Лекции о воспитании детей / А.С. Макаренко. - М.: Просвещение, 1978. - 218 с.

3. Обухова, Л.Ф., Шаграева, О.А. Семья и ребенок: Психологический аспект детского

развития / Л.Ф. Обухова, О.А. Шаграева. - М.: Просвещение, 1999. - 148 с.