РОҲҲОИ ҲАЛЛИ МУШКИЛОТЊОИ РОЊНАМОИИ КАСБИИ ХОНАНДАГОН Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

РОХДОИ ХДЛЛИ МУШКИЛОТХРИ РОХНАМОИИ КАСБИИ ХОНАНДАГОН

САНГОВ НУРИДДИН НАБИЕВИЧ

Дотсенти кафедраи фанхои умумитехникй ва мошиншиносии Донишгохи даватии омузгории Точикистон ба номи Садриддин Айнй

ШУКУРОВА МУАЗЗАМА ВОСИДЧ.ОНОВНА

Ассистенти кафедраи методикаи таълими технология ва сохибкории Донишгохи даватии омузгории Точикистон ба номи Садриддин Айнй

Аннотатсия. Муаллифи мацола диццати асосиро ба роххои халли мушкилотхои рохнамои касбии хонандагон дар замони муосир дода, цайд мекунад, ки бояд ин мушкилот хамгиро бо якчоягии муносибатхои ичтимой - ицтисодй, психофизиологи ва психологй - педагогй хал карда шаванд.

Фаъолияти касбй на танхо цисми хаётишахсии хар як инсон ва оилаиу буда, инчунин, омили ицтисодй низ мебошад, ки аз чониби давлат муайян карда мешавад. Дар мадди назари аввал интихобикасб танхо аз цароришахсиихонанда вобастагй дорад, лекин дар асл ба он дигар унсурхои система таъсири худро мерасонанд. Ба онхо дохил мешаванд: оила, мактаб, цомеа, коллективи наврасону чавонон, сохторхои маориф ва сиёсати давлатииХ,укумати Чущурии Тоцикистон.

Чй хеле, ки муаллифи мацола цайд мекунад, рохнамоии касбй бо алоцамандии тайёрии мехнатии чавонон дар шароити ицтисоди бозоргонй ба насли наврас шавцу хаваси мехнатиро ташаккул дода, барои интихоби бошууронаи касб, заминаи асосй мегузорад ва омузгорони фанниро дар мактаб ба интихоби бошууронаи касби хонандагон чалб намуда вазифахои онхоро муайян намоем.

Калидвожа^о: муносибатхои ичтимой - ицтисодй, интихоби касб, оила, мактаб, цомеа, хукукхои кудакон, интихоби бошууронаи касб._

Рохнамоии касбии хонандагон системаи илман асоснок кардашудаи чорабинихои ичтимой - ицтисодй, психологй-педагогй, тиббй ва давлатй буда барои расонидани ёри ба чавонон дар худмуайянкунии касбии онхо бо назардошти шавцу хавас ,цобилиятхо, хусусиятхои психофизиологй ва талаботи хочагии халц бо мутахассисон равона карда шудааст. Самаранокии рохнамоии касбии хонандагон дар Крнуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи мусоидат ба шугли ахолй» , Карори Хукумати Чумхурии Точикистон аз 7 сентябри соли 2006, № 391 «Дар бораи тасдици нацшаи миллии татбици Консепсияи сиёсати давлатии мусоидат ба шугли ахолии Чумхурии Точикистон барои солхои 2006-2012», Карори Хукумати Чумхурии Точикистон аз 2 октябри соли 2010, № 499 «Дар бораи Консепсияи рохнамои касбии хонандагон дар Чумхурии Точикистон» ва № 164 аз 01.08.2011 дар бораи "Барномаи рушди рохнамоии касбй дар Чумхурии Точикистон барои солхои 2011 2015" цайд карда шудааст. Дар царорхои мазкур оварда шудааст, ки яке аз вазифахои асосии мактаб - «тайёрии хонандагон ба фаъолияти мехнатии чамъиятй ва интихоби бошууронаи касб» мебошад.

Ин масъалахо дар ягонагии таълими политехникй ва тарбияи мехнатй, дар чараёни омузиши асосхои илмии таълими технология ташкили фаъолияти гуногуни корхои беруназсинфй, мехнати муфиди чамъиятии худро ёфта метавонад.

Мушкилотхои рохнамои касбии хонандагон дар замони муосир бояд хамгиро бо якчоягии муносибатхои ичтимой - ицтисодй, психофизиологй ва психологй - педагогй хал карда шаванд.

Фаъолияти касбй на танхо цисми хаёти шахсии хар як инсон ва оилаи у буда, инчунин омили ицтисодй низ мебошад, ки аз чониби давлат муайян карда мешавад. Дар

мадди назари аввал интихоби касб танхо аз карори шахсии хонанда вобастагй дорад, лекин дар асл ба он дигар унсурхои система таъсири худро мерасонанд. Ба онхо дохил мешаванд: оила, мактаб, чомеа, коллективи наврасону чавонон, сохторхои маориф ва сиёсати давлатии Хукумати Чумхурии Точикистон.

Барои тахлил ва хулосабарорй баъзе хуччатхоро, ки нисбати тарбия, таълим ва инкишофи кудакон аз чониби давлат кабул карда шудаанд, пешкаши хонанда менамоянд.

Давлати мо максад ва принсипи Декларатсия ва накшаи амалишавии «Оламе, ки барои хаёти кудакон мувофик аст», ки дар сессияи махсуси ассамблеяи Генералии Созмони миллали мутахид оиди хукуки кудакон, (Нью - Йорк, 8 -10 майи 2002с) инчунин ухдадорихои Берлин нисбати кудакон дар Аврупо ва Осиёи Марказй, дар конференсияи Берлин (16 - 18 маи соли 2001) кабул карда шудаанд, дастгирй менамояд. Максади Декларатсияи кабулшуда дар сатхи байналмиллалй таъсис додани оламе мебошад, ки барои хаёти кудакон мувофик бошад, инкишофи холати ичтимоии устувори инсон хангоми таъминоти бехтарини шавку хаваси кудакон, дар асоси принсипхои демократй, баробарй, сулх ва боадолатии ичтимой мебошад. Дар асоси накшаи амалишавй «Олами барои хаёти кудакон мувофик - чунин оламе мебошад, ки барои хамаи кудакон бехтарин шароитхоро дар ибтидои хаёт мухайё намуда, барои гирифтани маълумоти сифатноки бепул ва инкишофи кобилиятхои фардии онхо дар мухити бехатар ва мусоидкунанда имкониятхои калонро фарохам меоварад» [5,с-3] Яке аз принсипхои асосии накшаи амал, чунин ифода меёбад; ки «Оила хамчун чузъи хурд ва асосии чомеа бояд мустахкам шавад ва хукуки хифзу дастгириро дорад. Ба оила чавобгарии хифз, тарбия ва инкишофи кудакон гузошта шудааст. Хдмаи муассисахои сохтории чомеа бояд хукукхои кудаконро эхтиром намуда, ба падару модарон, оилахо, парасторони конун бо максади он, ки кудакон дар мухити бехатар инкишоф ёбанд ва хушбахт бошанд, ёрии амалй расонанд». Ба вазифахои асосй дар самти таъмини маълумоти сифатнок, тарбия ва инкишофи кудакон, дохил мешаванд:

- инкишоф ва фаъолнокнамоии худидоракунии хонандагон дар муассисахои таълимй;

-ташаккули шавку хаваси мехнатй дар чараёни таълим, омузиши принсипхои асосии сохтори касбй ва махорати рафтор дар бозори мехнат;

Фаъолияти педагогй яке аз механизмхои амаликнонии сиёсати давлат дар хаёт мебошад. Аз х,ар як муаллим, тарбиятгар, кормандони сохаи ичтимой амалишавии сиёсати давлат ва накшаи чорабинихои он вобастагй дошта, боварй ба фардои насли наврас устувор мегардад.

Таъгйиротхо дар системаи маориф барои ташаккули (гуманизм) инсондустй, чараёни таълим, инкишофи имкониятхои кудак, махорати мустакилона ташкил ва дигаргун намудани фаъолияти хаётии худ, эчодкор будан, равона карда шудааст. Вазифахои наве, ки дар назди мактаб гузошта шудаанд, аз нав дида баромадан ва инкишофи шаклхои анъанавии хамкорихои оила ва мактабро талаб мекунанд. Яке аз таъгиротхо ин ба мактаб ворид намудани маълумоти токасбй ва касбй мебошад.

Натичаи фаъолияти бисёрсола бо мактабхои тахсилоти миёнаи умумй дар самти рохнамоии касбй, нишон медихад, ки ин навоварихо фаъолияти рохнамоии касбй ва интихоби касбро васеъ намуда, аз машгулиятхои алохида ва машваратхо, он ба самти васеи фазои таълимй ба мактабхо мегузарад. Ин гузариш дар сатхи карорхои Дукумати Чумхурии Точикистон № 499 аз 02.10 соли 2010 «Дар бораи Консепсияи рохнамоии касбии хонандагон дар Чумхурии Точикистон» ва № 164 аз 01.08 соли 2011 дар бораи тасдици «Барномаи рушди рохнамоии касбй дар Чумхурии Точикистон барои солхои 2011-2015» муайян карда шудаанд.

Муассисахои таълимй муассисахои тахсилоти ибтидой, миёнаи умумй, асосй ва махсус, муассисахои барои хонандагони дорои нуксонхои махсуси саломатй дошта,

(инклюзивний) якчоя бо муассисахои тандурустй, бо назардошти шароитхои махаллй ва шавку хаваси хонандагон дар асоси консепсияи миллии тахсилот, стандартхои давлатй ва меъёрхо; вазифадор мебошанд, ки:

-самти рохнамоии касбй, барномахои таълимй, маводхо ва чараёнхои таълимй -тарбиявй, корхои коллективи омузгорон, чамъиятхои волидон, мутахассисони муассисахои ба онхо мувофикаткунандаро таъмин намоянд;

-корхои рохнамоии касбиро системанок, босифат ва комплексй гузаронанд; -дар хонандагони муассисахои таълимй ташаккул додани муносибати бошуурона дар интихоби касб бо назардошти шавку хавас, холати саломатй, хусусиятхои психофизиологии онхо ва талаботи хочагии нохияву минтакахо ба мутахассисон;

-чалб намудани хонандагон ба машгулиятхои буруназсинфй, ба махфилхои техникй ва эчодиёти бадей, бо максади пурзур намудани корхои рохнамоии касбй ва интихоби касб;

-ташкили маълумотдихй ва машварати касбии хонандагон, бо максади ташаккули хохиши касбй самтнигории касбй ва интихоби дурусти касб;

-ташкили таълимии тафрикавии хонандагон бо максади пурра муайян намудани шавку хаваси фардй, кобилиятхо ва майлу хохиши касбй;

-таъмин намудани ягонагии машварати психологй - педагогй ва тиббй, ташкили тайёрии чудогонаи касбии чавононе, ки ба муассисахои таълимии касбй хохиши дохилшавй доранд.

Рохнамоии касбй бо алокамандй тайёрии мехнатии чавонон дар шароити иктисоди бозоргонй ба насли наврас шавку хаваси мехнатиро ташаккул дода, барои интихоби бошууронаи касб, заминаи асосй мегузорад.

Вазифахои зарурият ва имкониятхои кори рохнамоии касбро дар мактаб мавриди мухокима карор дода, ба хулосае омадем, ки омузгорони фанниро дар мактаб ба интихоби бошууронаи касби хонандагон чалб намуда вазифахои онхоро муайян намоем: Мушкилотхое, ки бо онхо муаллимон ва рохбарони синфхо дар мактаб ру ба ру мешаванд. Дар як рохбари синф хонандагони синфхои болоиро ба се гурух таксим мекунад: ба гурухи якум, онхое, ки аз мактаб мераванд: ба гурухи дуюм, онхое, ки ба синфи 10 мегузаранд ва ба гурухи сеюм хонандагоне дохил мешаванд, ки намедонанд бо онхо чй кор кунанд. Агар ба гурухи якум хамчун кори хотимаёфта муносибат намоянд, бо гурухи дуюм хамчун идомаи бошуурона назар намоянд, лекин гурухи сеюм нофахмй ва изтиробро дар байни муаллимон ба вучуд меорад. Айнан вобаста ба ин вазъият дар бештари мактабхо механизми нихонии селексиявй, ки онро дар мухити педагогй «феномени синфи «В» ном мебаранд, ба вучуд меояд. Ба ин синф навчавонони сатхи донишашон паст, ки тасавуроти муайянеро оиди тахсили ояндаи худ надоранд, дохил мешаванд.

Ба вазифахои педагогй ба гурухи хонандагоне, ки ба мактабхои дигар ё коллечхо мегузаранд, бештар ба дастгирй намудани карори чавонон алокаманд мебошад. Барои гурухи хонандагони синфи 10, ки тайёрии самти касбиро мегиранд, муайянкуни кобилият ва хусусиятхои психофизиологии онхо, вазифаи асосии системаи рохнамои касбиро ташкил медихад. Дар хар холат, кори рохнамои касбй аз чониби рохбари синф дар ду самт: бо падару модарони хонандагон ва худи хонандагон гузаронида мешавад.

Падару модарон вазифахои шахсии худро доранд. Пеш аз хама инкишофи маънавии оила зарур мебошад. Ва хама мушкилотхо махз аз нуктаи назари инкишофи оила хал карда мешаванд. Дар хаёти хар як оила бухронхои меъёрй ба вучуд меоянд. Бухрони меъёрй мархилаи хаёти оилавй мебошад, ки дар ин маврид, дар оила норохатии хиссиётй ба вучуд омада зарурияти иваз намудани муносибатхоро талаб менамояд.

Сину соли гузариши кудакон яке аз бухронхои меъёрй дар хаёти оила мебошад. Мохияти ин бухрон дар аз нав таксимкунии вазифахо дар оила ифода меёбад. Долате мешавад, ки волидон мехоханд ба фарзандонашон вазифахои худро таксим намоянд.

Бояд кайд намоем, ки яке аз талаботхои инсон - талабот ба устувории муносибатхо дар оила мебошад. Дар як кушиши фарзандон бо максади иваз намудани муносибатхои чойдошта, зиддиятро ба вучуд меорад (ту бояд бо падару модар чунин гап назанй!, туро аз дастат чй меояд!? ва гайра). Дар ин мархила аз волидон талаб карда мешавад, ки роххои муоширатро бо фарзандон ёбанд. Бештари оилахое, ки дар онхо фарзанд асоси муносибати падару модарро ташкил медихад, ёфтани рохи дурусти муошират бо фарзанд осон аст.

Савол ба миён меояд, ки барои муаллим донистани муносибатхои волидон ва фарзандон чй лозим аст?.

Чй хеле, ки тачрибаи хаётй нишон медихад, муаллим бештар аз мавкеи ёрй расонидан бояд амал мекунад. Дар холати инкор намудани ёрй ба оила, дар у хиссиёти манфй нисбати худ ва оила пайдо мешавад.

Накши волидон дар интихоби бошууронаи касби фарзандон хеле бузург мебошад. Зарурияти ташкили рохнамоии касбии хонандагон бо назардошти таъсири волидон бо далелхои зерин шарх дода мешавад:

- волидон барои интихоби касби фарзандон ухдадорй мегиранд, ки махз онхо маблаги тахсилоти касбиро пардохт менамоянд.

- бештар волидон дар интихоби касби фарзанд таъсир мерасонанд;

Барои ин волидон роххои гуногунро истифода мебаранд, ба монанди: розй намудани фарзанд, фахмонидани зарурияти интихоби касби пешниходшуда, хохиш ё мачбур намудан ва гайра. Дар ин мархила чавонон низ вазифа ва проблемахои худро доранд. Онхо дар холати бухрони оилавй набуда, бухрони сину солй мебошанд. Яке аз вазифахои бухрони сину солии чавонон, чустучуи худ, кабули ухдадорихо ва вобаста ба он интихоби касб мебошад. Ба мо маълум аст, ки бештари чавонон аз ухдадории шахсй мегурезанд ва кушиш мекунанд, онро ба души шахси дигаре бор кунанд. Чй тавре, ки И.Д. Ялом менависад: «агар одам бовар кунад, ки вазъияти у аз чониби шахсе ё ягон мухити беруна идора карда мешавад, барои у кушиш намудан барои тагироти шахсй маъное надорад» [11,с-251]

Дар хаёти мактабй чандин маротиба дидаем, ки чавонон баъзан аз ухдадорихо ва супоришхо бо хар бахона мегурезанд. Ба монанди: «Барои чй ман бояд синфро тоза кунам?, Ман онро ифлос накардаам, аз ин сабаб ба ман фарке надорад» ва гайрахо. Бахонаи инкорй хисси чавобгарй бо рохи худро хамчун курбонии вокеахо нишон додан дар гуфтори зерин фахмида мешавад: «Тахсил пулакй аст, ба ин муассисаи таълимй танхо шахсоне дохил мешаванд, ки пул доранд», «Омузгорон гараз мечуянд», «Чй коре, ки накунам - бефоида». Чунин чавонон доимо аз хаёт норозй хастанд.

Боз як бахонае мавчуд мебошад, ки он бо инкори хисси чавобгарй алокаманд аст - набудани назорат мебошад. Ба он хазлу шухии бечо, тез газаболуд шудан, рафтори ношоиста ва гайра мисол шуда метавонанд. Дар бораи хисси чавобгарии чавонон бисёр мисолхо овардем, лекин максади мо хеч гох ба ухдаи чавонон бор шудани вазифахое намебошад, ки онхо аз ухдааш баромада наметавонанд ва хамзамон ба онхо маслихат медихем, инро, ки онхо бе ёрии дигарон аз ухдааш мебароянд, мустакилона супоришхоро ичро намоянд.

Дар Маркази Чумхуриявии рохнамои касбй мутахассисони хело ботачриба кор ва фаъолият менамоянд, ки дар асоси накша чорабинихои муштарак, ки хамасола аз рохбарияти Вазорати мехнат ва хифзи ичтимоии ахолии чумхуриии Точикистон ва Вазорати маорифи Чумхурии Точикистон тасдик карда мешавад, ба муассисахои тахсилоти миёнаи умумии рафта пурсишхо ва ёрии амалй ва методии худро оид ба интихоби бошууронаи касб мерасонанд ва дар интихоби касб ба наврасону чавонон рохнамой мекунанд

Тахлили анкетахои донишчуён нишон медихад, ки 16% - и онхо (аз 120 нафар) касбро мустакилона, интихоб намудаанд, бокимонда - касби худро дар зери таъсири

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ НАУКИ

шахсони гуногун ва вазъиятхо интихоб намудаанд. Саволх,ои кй ё чй дар интихоби касб, таъсир расонидаанд.

Аз ин сабаб, чавоб ба саволи «Худи чавон кадом касбро интихоб намудааст?» метавонад чунин бошад: «Худ интихоб намудааст, лекин ба он таъсир расонидаанд».

Чй хеле, ки дар тарабхона интихоб намудани таъомхо аз «Таъомнома» (меню) х,ангоми надонистани таом хеле душвор мебошад, касбро х,ам озод интихоб намудан душворй дорад. Айнан ба «Таъомнома» монанд, дар «Касбнома» ва интихоби касб таъсири - самти касбии омузгори мактаб, имкониятхои оила дида мешавад. Ба тахлили бох,ам таъсиррасонии омузгорон, рохбарони синфхо, мактаб ва волидон дар касбинтихобкунии хонандагон мегузорем. Барои он мо муайян менамоем, кй ва чй дар интихоби касби чавонон чи гуна таъсири равонй расонидан мумкин мебошад. Агар чунин таъсиррасонй имконпазир бошад, пас худуди таъсири педагогхо то чй андоза мебошад ва меъёри самаранокии кори рохнамои касбии муаллимон чй гуна мебошад.

Ба фикри Шумо чй бештар дар интихоби касб таъсир расонида метавонад: таъсири таълим, таъсири оилавй ё худ вазъияти ногувор?

Тадкикотхои психологй, ба ин савол чавоби аник; дода наметавонанд. Дар корхои илмии олимон Е.А. Климов, Н.С. Пряжков, Э.Ф. Зеер - кайд карда мешавад, ки ташаккули касбии шахс х,амчун чараёни сохтори х,аёти шахсии чавон дида мешавад. Аз ин чо хулоса мебарояд, ки муаллимон (педагогхо) метавонанд ба чараёни ташаккулёбии касбии чавонон таъсир расонанд. Воситаи таъсиррасонй - ба лоихагирии фазои рохнамои касбии шахс мебошад. Шарти зарурии таъсис додани чунин фазо, гузариши мактаб ба маълумотдихии касбии шахсй мебошад.

Олимони хоричй (Л.Сонды) - интихоби касбро хамчун «ирсияти оилавй» шарх медиханд, яъне хар як инсон касби худро бешуурона, дар асоси механизми пушидаи ирсй, интихоб менамояд, ки ба он таъсири мухит дохил карда мешавад (ба монанди - холати касбй ва моддии оила дар чомеа) таъсири мухити маданй ва фархангии оила (фахмишхои сиёсй ва динй, инчунин он сатхи маълумот, ки оила ба фарзанд дода метавонад). Дамин тарик, оила дар интихоби касби фарзанд на танхо бо воситаи алокахои бошууронаи волидон, инчунин дар асоси хамаи он хусусиятхоеро, ки оила дар худ дорад, таъсири катъй мерасонад. ^абули ин далелхо, чунин маъно дорад, ки чавон дар интихоби касб на он кадар озод мебошад. Мутахассисон исбот менамоянд, ки мухити ичтимой, хусусияти чинсй, гурухи этикй арзишхои муайянеро ташаккул дода, интихоби касбии кудакро махдуд менамоянд.

Боз як акидае вучуд дорад, ки мо ба мутахассисони сохахои гуногун савол додем, ки «Интихоби касби Шуморо кй ва чй муайян намуд?». Бештари мутахассисон чавоб доданд, ки «вазъиятхои ногувори хаётй», хамзамон баъзе аз онхо кайд намуданд, ки дар лахзаи зарурй онхо маслихати «гайричашмдоштй» аз шахсони шинос ё ношинос гирифтаанд. Варианти дигари чавоб бо «вазъиятхои манфй» алокаманд буданд, ба монанди: насупоридани имтихон, билети имтихонии нокулай, озмуни душвор, бехад дар масофаи дур чойгир будани мактаби олй ва гайра.

Пас аз он ба муаллимон (педагогхо) савол гузошта шуд «Кадом нуктаи назар ба Шумо наздик мебошад?» - чавоби умумй - интихоби касб дар зери таъсири мухити ичтимой ба вучуд меояд. 78 % - и рохбарони синф (аз 120 нафар) ба ин чавоб розй буданд. Ба педагогхо савол гузошта шуд: «Кадом омилхо дар интихоби касби чавонон таъсир мерасонад ва хиссаи ин омилхо чй гуна мебошад?» Чдвобхо дар чадвал оварда шудаанд:

Чддвали 1

Омилхое, ки барои интихоби касб таъсир мерсаонад

Омил

Таркибияти омил

Дарачаи таъсири омил дар интихоби касби чавонон (бо фоиз)%

Оила Интихоби волидон 34%

Имкониятхои молиявии волидон 16%

Таъсири касби волидон 12%

Мухити атроф (хешовандон) 5%

Сатхи хаётии оила 3%

Мактаб Педагогхо (тавсия ва маслихати муаллимон) 10%

Мактаб (самти тайёрй дар мактаб) 4%

мчрк Корхои рохнамои касбй дар мактаб ва бозори мардикор 4%

Мухити ичтимой ба чавонон Дустон ва рафикон (ибрати рафикони калонсол) 13%

Обруи касбии шиносон 3%

Шавку хаваси чавонон 12%

^обилиятхо 3%

дониш 2

Осон будани дохилшавй ба мактаби олй 4%

Бонуфузии мактаби олй 4%

Рузи дархои кушод 1%

Ч,ойгиршавии мактаби олй 1%

Дархости чомеа Музди баланди мехнат 11%

Талабот ба касб 8%

Телевизион ва радио 6%

Дархости чомеа 3%

Адабиётхо (ба монанди «Дар кучо бояд тахсил кард?») 2%

Реклама, таргибот 2%

Чй хеле, ки аз чадвал мебинем, бештар дар интихоби касби чавонон волидон таъсир мерасонанд.

Лекин чй хел ба фаъолияти кори рохнамоии касбй рохбари синф бахо дода метавонад?

Барои ин аз хонандагони хатмкунанда дар охири соли тахсил, хисобот гирифта мешавад. Ин методро, худхисоботдихии хонанда меноманд [2,с-112].

Методи худхисоботдихй дар асоси гирифтани ахборотхо аз чавонон, ташкил карда мешавад ба намуди саволнома, (эссе) иншо, методикаи расмхо ва гайра. Барои он, ки ахборотхо дар хисоботи хонандагон аник бошанд, хангоми тартиб додани саволнома бояд коидахои зерин риоя карда шаванд:

-саволхо бояд ба хонанда фахмо бошанд, хонанда фахмад, ки аз у чй мехоханд.

-саволхо бояд хамон нишондодхоро бахо диханд, ки оиди онхо хонанда маълумот ва тасавурот дошта бошад.

Мактаб метавонад сахми худро дар интихоби бошууронаи касби наврасон ва чавонон гузорад. Меъёри самаранокии кори рохнамои касбй дар мактаб, (динамика) инкишофи фардй мебошад, ки бо методи худхисоботдихии хонандагон муайян карда мешавад.

Дар як хонандаи мактаб хусусиятхои гуногуни психофизиологи, шавку хавас ва хислати худро дорад. Вобаста ба ин, касби ояндаи хонанда бояд бошуурона интихоб карда шавад.

Интихоби нодурусти касб ба набудани конеъмандии ахлокй, кам шудани фаъолнокй ва бад шудани холати саломатй оварда мерасонад. Интихоби дурусту бошууронаи касб бошад, на танхо каноатмандй ва хурсандй меоварад, инчунин ба инкишофи психофизиологии шахс сабаб мешавад. Тарбияи хонандагон дар солхои мактабхонй ба мехнат ва мехнатдустй, хурмати рафик;он ва калонсолон, ташаккули шавку хавас ба касби ояндаву интихоби бошууронаи касб ба вазифхои психологй -педагогии рохнамои касбй дохил мешаванд. Дар ибтидо шавку хавас, тамоюл ва кобилияти хонандагон дар асоси хамкории мактаб, оила, истехсолот ва ташкилотхои чамъиятй муайян карда шуда, пас аз он ба хонандагон дар интихоби касби ояндаи онхо тавсияхо дода мешаванд. Лекин хукуки интихоби касб ба худи хонанда дода мешавад. Озодии интихоби касб бо назардошти талаботи хочагии халк ба мутахассисон, хусусиятхои фардй - психологй, холати саломатй ва хохиши шахс ифода меёбад. Вобаста ба ин интихоби касби ояндаи хонандагон на танхо вазифаи психологй - педагогй буда инчунин вазифаи ичтимой - сиёсй ба хисоб меравад. Баъд аз омузиши шавку хавас майлу хохиш кобилиятхо, мативхои интихоби касби хонанда, шурои касбинтихобкуни мактаб оид ба рохнамои касбй, чорабинихои тарбиявиро дар самти рохнамои касбй ба накша мегирад. Дар накшаи тарбиявй роххои баланд бардории шавку хавас ва тайёрии хонандагон, барои касби интихобшудаи онхо пешниход карда мешавад.

Дар ташкили кори рохнамоии касбй мавкеи асосиро омузгорони мактаб мебозанд. Танхо омузгору мутахассис имконияти таъсири давомнок ва системанок расониданро ба хонандагон дар самти зарурии рохнамоии касбиро доранд. Вазифахои асосии мактаб дар самти рохнамои касбй аз синфхои ибтидой огоз меёбад. Хонандагонро аз чихати психологй ба мехнат тайёр намуда, майлу хохиши фардй ва кобилиятхои онхоро муайян менамоянд. Дар синфхои болой ин корхо пурра ва хаматарафа гузаронида мешаванд. Хонандагон ба касбхои гуногун шинос мешаванд. Ба он чараёни таълимй мусоидат мекунад, чунки дар омузиши фанхои таълимй алокаи таълим бо хаёт, бо мехнат ва интихоби касб дар асосхои илмй ифода меёбанд. Ахамияти калонро дар рохнамои касбии хонандагон таълими политехникй, экскурсияи истехсолй, махфилхои техникй, мехнати истехсолй дар устохонахои таълимй ва дар минтакахои таълимй - тачрибавй мебозанд.

АДАБИЁТ

1.Алиев С. Психологияи синну солй ва омузгорй.- Душанбе, 2003

2.Ананев Б.Г. Человек как предмет познания.- СПб., 2001

3.Биологическое и социальное в развитии человека / Под общ. ред. Б.Ф. Ломова.- М., 1977

4.Вершкова Г.Л., Чистякова С.Н.. Трудовое воспитание и профорентация подростков: М., Знания. 1979г, 246с

5.Деклоратсия ва накшаи амалй/х,исоботх,ои расмй/ Бистухдфтум сессияи махсус//иловаи № 3 (А/ S - 27/19 Rev. 1).

6.Карамзин И.В, Сангов Н.Н. Вопросы профессиональной подготовки молёдожи. Душанбе - 1997, 168 с.

7.Карамзин И.В,Сангов Н.Н. - Индустриального - педагогическая психология. (1 - 11 части). Душанбе (1996) -1997г.

8.Макаренко А.С. Выбор профессыя. Радость творческого труда. Соч. тома 5.7.М., изд -во АПН РСФСР. 1958г.

9.Сангов Н.Н., Розиев Х.Р., Алиев АД. Рохнамоии касбй. Душанбе-2015, 188сах,.

10.Сангов Н.Н. Негматова М.С, Райх,онова С.Х.Методикаи таълими истех,солй. (дастури таълимй-методй) Душанбе-2019, 321с.

11. Ялом И. Д, Экзистенсиональноя Психотерапия - Москва 1999, 389с