CC BY
66ИСТИФОДАИ ТЕХНОЛОГИЯМИ НАВИНИ МУОСИРИ ПЕДАГОГИ ДАР
ДАРСХ,ОИ ТЕХНОЛОГИЯ
САНГОВ НУРИДДИН НАБИЕВИЧ
Дотсенти кафедраи фанхои умумитехникй ва мошиншиносии Донишгохи давлатии омузгории Точ,икистон ба номи Садриддин Айнй
САИДЗОДА КУРБОНИ АХ.ТАМ
Ассистенти кафедраи методикаи таълими технология ва сохибкорй Донишгохи давлатии омузгории Точ,икистон ба номи Садриддин Айнй
Аннотатсия. Дар мацола оид ба технологияхои навини педагоги, ки барои тарбия намудани чунин арзишхо ба монанди: поквичдони, росткавли, хайрхохц, хисси хам дардц ва расонидани ёрии хамдигар байни таълимгирандагон, равона карда шудааст. Чунин муносибат талаботи таълимиихарякхонандаровобаста ба хусусиятхоифардии у таъмин менамояд. Асосхои дидактикй ба мазмун, услуб ва ташкили дарс ва дастурдихй таъсир мерасонад. Онхо на хамеша метавонандхаммаъно ва фарккунанда аз хамдигар бошанд. Хонанда вацте бехтар тахсил мекунад, ки ба коре машгул бошад. Бинобар он, шароити таълимиимуассисахои тахсилотимиёна ва касбй бояд тавре ташкилгардад, кимикдори зиёди намудхои фаъолият амалй карда шаванд. Дар айни хол зарурияти ташкил намуданираванди таълим дар асоси технологияхоииттилооти-коммуникатсиони, ки ба сифати сарчашмахои ахборотй бештар воситахои электронй, пеш аз хама шабакаи глобалии телекоммуникатсионии Интернет истифода бурда мешавад. К,исми асосии таркибии иттилоотии раванди таълимиро истифодаи ТИК дар дарси мактабй ташкил медихад. Бинобар ин истифодаи истифодаи технологияи компютерй ва информатсиони дар дарсхо дар асоси тхнологияи пдагоги мух,им мебошад.
Калидвожацо: технологияхои навини педагоги, асосхои дидактикй, хонанда, сарчашмахои ахборотй, воситахои электронй, истифодаи ТИК, дарси мактабй, технологияи компютерй ва информатсиони.
Технологияхои навини педагогй бо хам алокамандии зич дошта, низоми муайяни дидактикиро ташкил медиханд, ки барои тарбия намудани чунин арзишхо ба монанди: поквичдонй, росткавлй, хайрхохй,хисси хамдардй ва расонидани ёрй хамдигар байни таълимгирандагон, равона карда шудааст. Чунин муносибат талаботи таълимии хар як хонандаро вобаста ба хусусиятхои фардии у таъмин менамояд.
Дар айни хол омили асосии муайянкунанда дар тахсилот ва инкишофи шахсият аз нук;таи назари педагогика фаъолнокии дохилии шахсият, талабот ва кобилияти у ба худинкишофдихй, худтакмилдихй мебошад.Мотиватсия масъалаи асосй ва чиддй дар таълим мебошад.
Албатта, хар кадоме аз мо дар ёд дорад, ки чй хел ба осони фанхое азхуд карда мешуданд,ки ба онхо шавку хавас зиёд буд. Технология,хамчун яке аз фанхои асосй ва мураккаб буда, на танхо шавку хавас, кобилият, сабру токат, бодиккатии хонандаро, инчунин сатхи баланди дарсдихй,махорати пешкаш намудани донишхои мушкилро ба тарзи осон ва фахмову дастрас талаб менамояд. Ба мо маълум аст,ки бештари хонандагон аз мушкили метарсанд ва барои азхуд намудани донишхо канора мечуянд.Аз ин сабаб дар шароитхои муосир ,дар фаъолияти таълимй самтнигорй барои инкишоф додани фаъолнокии даркнамой,худмустакилии хонандагон,ташаккул додани махорати хал намудани мушкилотхо ва фаъолияти тадкикоти мухим мебошанд. Барои амали намудани фаъолнокии даркнамой ва эчодии хонанда дар раванди таълим технологияхои таълимии
муосир истифода бурда мешаванд, ки барои баланд бардоштани сифати таълиму омузиш ва самаранок истифода бурдани вакти таълимй имконияти фарохам медиханд.
Асосхои дидактикй ба мазмун, услуб ва ташкили дарс ва дастурдихй таъсир мерасонад. Онхо на хамеша метавонанд хаммаъно ва фарккунанда аз хамдигар бошанд. Хонанда вацте бехтар тахсил мекунад, ки ба коре машгул бошад. Бинобар он, шароити таълимии муассисахои тахсилоти касбй бояд тавре ташкил гардад, ки микдори зиёди намудхои фаъолият амалй карда шаванд. Дар хар як машгулият хонанда бояд окилона фаъол кунонида шавад, зеро он чй ки хонанда худаш мекунад, бехтар дарк менамояд ва илова бар ин, он чй ки вай меомузад, бештар дар хотираш мегирад[1,с.12].
Дама чизе, ки омухта ва таълим дода мешавад, бояд бо тачрибаи амалй алокаманд бошад. Ин ба омадагй барои хондан мусоидат мекунад, зеро хонанда исботи зарурияти омузишро тавассути истифодабарии дониш дар тачрибаи касбй мебинад. Донишхои назариявй бояд хдмеша бо тачрибаи касбй алокаманд бошанд, чуноне ки омузиши амалй бояд дар худ асоси дониши назариявиро доро бошад.
Айни хол дар муассиса аз усулхои фаъоли таълим, аз чумла усулхои интерактивии таълим дар курсхои такмили ихтисоси омузгорони муассисахои тахсилоти касбй ба таври васеъ истифода карда мешавад. Аз чумла, усули интерактивии таълим (аз калимаи юнонй ба маънои рох) - раванди бунёд кардани муносибати байни омузгор ва хонанда, ки дар натичаи он хосил кардани дониш, махорат ва малака дар заминаи мундаричаи омузиши пешбинишуда ба амал меояд. Ба чунин технологияхо таалук доранд:
Истифодаи технологияи компютерй ва информатсионй дар дарсхо
Бурдани дарси муосир бидуни истифодаи технологияхои иттилоотй ва телекоммуникатсионй кайри имкон мебошад. Дар руз дар шабакаи интернет иттилоотхои гуногун оварда шуда, дар шабака захирахои нав таълимй пайдо мешаванд, ба мактаб воситахои барномавии нав ворид карда мешаванд. Дар чунин вазъиятхо муаллим на бояд худро канора гирад. Ворид намудани технологияхои иттилоотй бо рохи афзун намудани маводхои методй аз чониби хар як омузгор дар доираи фанни таълимии худ амали карда мешавад.
Фанни «Технология» дар хонандагон фахмишхои политехникиро ташаккул дода, охоро бо техникаи нав, технологияхои муосири коркарди масолеххо шинос менамояд. Дар раванди омузиши ин фан, хонандагон касби ояндаи худро бошуурона интихоб намуда, ба мехнати истехсолй шинос мешаванд. Мехнат дар инкишофи худмустакилии хонандагон, ташаккули маданияти ахлокй, зебоипарастй ва экологии онхо накши мухимро мебозад. Дар айни хол зарурияти ташкил намудани раванди таълим дар асоси технологияхои иттилоотй-коммуникатсионй, ки ба сифати сарчашмахои ахборотй бештар воситахои электронй, пеш аз хама шабакаи глобалии телекоммуникатсионии Интернет истифода бурда мешавад[5,с.28]. ^исми асосии таркибии иттилоотии раванди таълимиро истифодаи ТИК дар дарси мактабй ташкил медихад. Ин самти куллан нав дар педагогика мебошад. Истифодаи ТИК, хусусан муаррифии мултимедй дар дарсхои технология имкон медихад, ки ба тарзи айёнй маводи таълимиро дар экрани калон ё монитор намоиш дихем. Бо чунин рох схемахо, чадвалхо ва нишондодхо намоиш дода шуда, хамзамон омузиши хамчоя гузаронида мешавад. Маводхои санчишй ба омузгор имкон медихад,ки сифат ва сатхи азхудкунии истилоххо, мафхумхоро аз чониби хонандагон назорат намояд. Супоришхои дидактикиро оид ба мавзуъ хонандагон бо шавк;и зиёд бо истифодаи компютер ичро мекунанд. Ба гайр аз ин вакти ичрои супоришхо кам шуда, ба омузгор имкон медихад, ки микдори онхоро зиёд намояд. Технологияхои компютерй имкониятхои навро барои тахия намудани маводхои таълимй барои намоиш медихад, ба монанди: видеофилмхо, слайдхо, китобхои электронй ва гайра. Омузгор метавонад дар дарсхои технология барои гузаронидани дарси нав, санчиши вазифаи хонагй, мустахкамкунии мавзуи дарс, назорат намудани азхудкунии
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
мавзуъхо, хулосабарорй ва ба низомдарории мавзуъхои гузашта, технологиями компютерй ва телекоммуникатсиониро истифода барад. Барои хар як мавзуи таълимй омузгор бояд кушиш кунад, ки корхои гуногунро интихоб намуда, тестхо, саволхои санчишй ва вазифахоро дар Word чоп намояд, инчунин онлайн-тестхоро бо проектор муаррифй кунад. Бештар вакт омузгорон аниматсия ва моделсозиро истифода мебаранд,ки бо ин рох омузишу таълим хубтару фахмо ва хотирмон мешавад. Тачриба нишон медихад, ки истифодаи назорати барномавии донишхо хонандагонро фаъол намуда, сатхи дониш ва устувории онхоро баланд мебардоранд. Истифодаи компютер дар дарсхои технология методи нави ташкили кори фаъоли хонандагон мебошад. Бо истифодаи технологияхои компютерй дар мактаб барои омузгорон имкониятхои нав кушода мешаванд, ки барои инкишоф додани шавку хаваси хонанда ба фанни таълимй мусоидат менамоянд.
Максади хар як дарс мухталиф буда, танхо аз хавасманд кардани хонандагон иборат нест. Сабаби интихоби усулхои фаъол аз он иборат аст, ки онхо воситаи самараноки омузиш ба хисоб мераванд. Дамон усуле самараноктар ва хубтар ба хисоб меравад, ки бо истифода аз маводхои таълимй ва вакти кам максадхои хонандагонро амалй намояд. Бинобар ин, пеш аз интихоби усул, омузгор бояд аник донад, ки чиро таълим доданй хаст ва шогирдон чиро бояд омузанд. Агар омузгор максад дошта бошад, ки шогирдон системаи донишхои амики муайянро аз худ кунанд, пас усули на он кадар фаъолро интихоб кардан лозим мешавад. Ва агар омузгор максади омузонидани малакаю махоратро дошта бошад (масалан бо забони хоричй муошират карда тавонистан), пас, интихоби усули фаъол мувофики максад мебуд. Одатан, интихоб ва истифодаи усули аз хама самаранктар барои шогирдон низ хеле шавковар аст.
Технологияи таълими проблемавй
Мохияти методи таълими проблемавй дар он ифода меёбад, ки омузгор худ вазифахоро тахия менамояд ё аз дигар манбаъ мегирад ва ба хонанда онро пешниход мекунад, хонанда бошад рохи халли ин вазифахоро ёфта карори халли онро ба омузгор пешниход менамояд. Вазифахои гуногуни проблемавй мавкеи чустучуи худро дорад. Дар холатхои мушкил ба хонанда кумак намудан зарур аст, лекин дар ин холат хонанда бояд имкониятхои тафаккури эчодиро нигах дорад. Вазифахои проблемавй бо он фарк мекунанд, ки омузгор махсус вазъиятхои мухталифро интихоб менамояд то ин , ки хонанда онхоро хал намуда, кушиши бартараф кардани онхоро пайдо намояд. Таълими анъанавй одатан хонандаро бо системаи донишхо таъмин намуда, хотираи онхоро инкишоф медихад, лекин барои инкишоф додани тафаккур, малакахои фаъолияти худмустакилй кам ахамият медихад. Таълими проблемавй бошад ин камбудихоро бартараф намуда, фаъолияти зехнии хонандаро фаъол намуда, шавку хаваси даркнамоии уро ташаккул медихад[8,с.56-65].
Вобаста ба хусусияти гузориши проблемахо якчанд вазъиятхоро фарк мекунанд.Бештари омузгорон дар раванди фахмонидани мавзуи нави таълимй вазъиятхои номувофик ва ногахониро истифода мебаранд, ки он хам барои дар дарс ташкил намудани кори эчодй-фикрй равона карда мешавад. Дар раванди дарсхои проблемавй вакт барои тайёр намудани вазифахои хонагй камтар сарф шуда, бештари кисми асосии маводи таълимй дар дарс азхуд карда мешаванд.
Методи тадкикотй дар таълим.
Дар мафхуми этимологии калимаи «тадкикот» мазмун тадкик намудани баъзе тартиби чисмхо оварда шудааст. Аз ин сабаб дар он мафхуми кобилияти шахс барои мукоиса намудан ва тахлил намудани далелу вазъиятхо, ки барои тадкикотчй мухим мебошанд, фахмида мешавад. Дангоми фаъолияти тадкикотй кисми асосй ин муносибат буда, на таркибияти манбахо, ки дар асоси онхо кор ичро карда шудааст. Максади асосии кори тадкикотй дар мукоисанамоии нишондодхои сарчашмахо, тахлили эчодии онхо ва дар асоси онхо баровардани хулосахои нав мебошад.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
Дар зери мафхуми фаъоияти тадкикотй чунин шакли ташкили кор фахмида мешавад, ки он бо халли вазифаи тадкикотй аз чониби хонанда алокаманд буда, халли пешакии он дода нашудааст. Дар доираи корхои тадкикотй таълим ба тачрибаи бевоситаи хонанда такя намуда, дар раванди ичрои кор тачрбаи пешинаи он такмил меёбад. Кори тадкикотй мархилаи аввали тадкикоти хакикй буда, объекти он раванди таълим мебошад. Чуноне, ки омузгори муассисаи тахсилоти миёнаи N°13 нохияи Сомонй , Саидова С. дар ин чода мегуяд, дар синфи панчум чунин кор барои фахмидани маънои калимаи «муд» ва «модел» равона карда шуда буд. Хонандагон аз ухдаи он баромаданд. Онхо калимахои якрешагии онро ёфта,оид ба пайдоиши ин калимахо ахборот доданд, барои хонандагон мазмуни ин калимахо пурра фахмо шуд. Инчунин, омузгор дарсхои «технология»-ро бо адабиёт хамгиро намуда, дар мавзуи «Эчодиёти мардумй» бурдани кори тадкикотиро супориш медихад. Дар натичаи чунин тадкикот маълум шуд, ки хонандагон бо эчодиёти миллии халки точик анъанахои халкй шинос шуда, ба омузиши хунархои дастй, зардузй ва чакандузй шавку хавас пайдо намуданд.Чунин муносибат омузиши маданияти миллй, хонандагонро ба корхои эчодй равона мекунад. Дар мархилаи муосири инкишофи чомеа маориф бештар ба анъанахо, расму маросимхои халкй диккати махсус медихад. Ин холат айнан хусусияти мантикй дорад, чунки он бо дарк намудани кабулиятнокии таърихии эчодиёти мардумй, нигахдорй, васеъ намудан ва инкишоф додани маданияти миллй алокаманд мебошад[12,с.43-45].
Бо кудакон ба ёд овардани анъанаву расму маросимхои миллйи ачдодй маънои тарбия намудани мехру мухабат ба Ватани худ, хурмату эхтиром бамаданияти халки худ ва анъанаву расму маросимхои миллй мебошад.
Фаъолияти лоихавй.
Методи балоихагирй - методе мебошад, ки дар раванди он хонндагон инкишофи хамачониба гирифта, кобилияти эчодй ва малакахои худомузиширо пайдо мекунанд. Онхо худро хамчун шахси эчодкор нишон медиханд. Методи лоихагирй, хамчун технологияи педагогй ба фаъолияти худмустакилии хонандагон равона карда шудааст, ки онхо лоихаи додашударо дар як вакти муайян ичро мекунанд. Ташкил намудани кори лоихавй ба хонандагон имкон медихад, ки кобилиятхои эчодии худро кушода, муайян намоянд. Кор бо лоиха шавку хаваси хонандагонро мустахкам намуда, дар онхо талаботи доимо эчод намударо тарбия мекунад.
Технологияи методи лоихавиро истифода бурда, максадхои зеринро пешгири намудан мухим мебошад:
-ба кудакон омузонидани худмустакилй ва тафакури эчодкорй;
-ба донистани далелхо, конуниятхои илм такя намуда, хулосахои асоснок баровардан; -мустакил баровардани карорхои далелноки халли супоришхо;
-ба хонанда дар гурух ё даста кор карданро омузонидан мухим мебошад, то ки у накшхои гуногуни ичтимоиро ичро карда тавонад.
Фаъолияти лоихавй имкон медихад, ки ба кори таълимй хамаи хонандагонро чалб намоем. Хонандагон дар раванди ичрои кори лоихавй фаъолияти эчодй намуда, бо омузгор ва бо дигар хонандагон хамкорй намуда, воситахои технологияи иттилоотиро истифода мебаранд.
Кори лоихавй ба тарзи зерин ташкил карда мешавад:
Хонандагон проблемаи рузмараро, ки оидба он фардй ё гурухй кор мебаранд, муайян намуда, роххои ичрои онро чустучу мекунанд.Фарзияхои худро пешниход намуда, нишондодхои аз сарчашмахои гуногун гирифтаашонро мукоиса ва тахлил менамоянд. Хонандагон хулосахои баровардаашонро далелнок мекунанд. Онхоро коркард намуда, натичахои гирифташонро ба расмият медароранд. Хонандагон хал намудани вазифахои эчодиро меомузанд.Дар ин мархила хонандагон мустакилона барои муаррифи намудан ва химоя намудани лоихаи худ тайёри мебинанд.Дамин тарик кори
лоихавии хонандагон аз онхо- махорати мустакилона сарфахм рафтан ба фазои иттилоотй, малакаи кор кардан бо воситахои мухталифи барномавй, ки барои гузаронидани тадкикот зарур мебошанд ва ба расмиятдарории лоихаро, талаб менамояд.
Ташкил намудани фаъолияти кори лоихавии хонандагон бо истифодаи технологияхои иттилоотй, хамкории фаъоли хонандагонро хангоми коркарди лоихахои таълимй ва дастгирии онхоро бо маводхои электронй ба намуди муаррифй, нашр ва ба веб - сайтхо, ки барои бахо додани натичаи кори хар як иштирокчй зарур мебошад, дар назар мегирад.
Технологияи истифода бурдани методхои бозй дар таълим.
Дар раванди таълим диккати асосй ба технологияхои бозй дода мешавад. Технологияхои бозй бо шакли бозии хамкории педагог бо хонанда бо амаликунонии сужети муайян (бозихо, афсонахо, спектаклхо, муоширати корй) алокаманд мебошад. Дамзамон вазифахои таълимй дар мундаричаи бозй ворид карда мешаванд. Дар раванди таълимй бозихои шавковар, театрикунондашуда, корй, накшй ва компютерй истифода бурда мешаванд. Амаликунонии усулхои бозй хангоми шакли дарсйй бо чунин самтхо гузаронида мешаванд:
-максади дарс дар назди хонандагон ба шакли бозй гузошта мешавад; -фаъолияти таълимй ба коидахои бозй итоат мекунад;
-маводхои таълимй ба сифати воситахои он истифода бурда мешаванд, ба фаъолияти таълимй унсури мусобика, ки вазифаи дидактикиро ба бозй табдил медихад, ворид карда мешавад;
-бобарор ичро намудани вазифаи дидактикй бо натичахои бозй алокаманд мебошад.
Бозй хусусияти додани тахаюлотро дошта, онро ба шавкангезй табдил медихад. Бозй яке аз воситахои мухими тарбияи хонандагон мебошад. Бозй фаъолияти худруйдиханда ва озод мебошад. Олами бозихо хело гуногун мебошад. Дар як намуди бозй дар худ амалхои гуногунро ифода менамояд. Дар як намуди бозй барои инкишоф додани хонанда, хмчун инсони солим ва шахси солим кумак менамояд. Дангоми дуруст интихоб намудани бозй ва мухайё намудани шароитхои зарурй, метавонем ичтимоикунонии хонандаро инкишоф дихем.
Дар муассисахои тахсилоти миёнаи умумй бошад машгулиятхои фанни технологияи (таълими мехнат) дар асоси барномахои таълимии нав барои омузиши касбу хунархои миллй мураттаб карда мешаванд.
Бояд тазаккур дод, ки имруз машгулиятхои фанни технология (таълими мехнат) дар муассисахои таълимй тибки тачрибаи мавчудаи устодони касбу хунархои миллй, ба монанди; кулолгарй, сикказанй, кандакорй, гулдузй, попурдузй, зардузй коркарди чуб, филизот ва дигар навъхои хунархои миллй дар вилоят ва шахру навохии кишвар рушд карда, барои насли оянда аз коркарди ин касбхо маълумот дода мешавад. Бинобар ин истифодаи истифодаи технологияи компютерй ва информатсионй дар дарсхо дар асоси тхнологияи пдагогй мух,им мебошад.
АДАБИЁТ
1.Атутов П.Р. Технология и современное образование // Педагогика. 1996.-№ 2. С. 11-14.
2.Афанасьева И.В. Особенности педагогической технологии управления самостоятельной работой учащихся в техническом лицее: Автореф. дисс. канд. пед. наук. М., 1999. - 43 с.
3.Беспалько В.П. Основы теории педагогических систем. Воронеж: Изд. Воронежского гос. ун-та, 1977. - 304 с.
4.Беспалько В.П. Педагогика и прогрессивные технологии обучения. -М., 1995.
5.Боголюбов В.И. Введение в педагогические технологии. Л., 1998.
6.Борытко Н.М. Педагогические технологии как предмет изучения в допрофессиональном педагогическом образовании // Инновационные технологии в учебно-педагогическом процессе школы и вуза. Волгоград, 1993. С. 163-168.
7.Бургин М. Инновации и новизна в педагогике // Советская педагогика. 1989. № 12. С. 36-40.
8.Добряков В.М. Дидактические условия подготовки учащихся средних учебных заведений к применению информационных технологий: Диссерт. канд. пед. наук. Волгоград, 1991. - 160 с.
9.Заир-Бек Е.С. Основы педагогического проектирования. СПб.: Просвещение, 1995. -234 с.
10.Назарова Т.С. Педагогические технологии: новый этап эволюции? // Педагогика, 1997. № 3. С. 21-29.
11.Питюков В.Ю. Основы педагогической технологии. М., 199
12.Сангов Н.Н.,Еозиев Х.Р.,Алиев А.Х,. Рохдамоии касбй.Дастури таълимй -методй. Душанбе -2016 «Бебок» 11,8 ч.ч.
