Научная статья на тему 'НАҚШИ ОИЛА ДАР ТАРБИЯИ АХЛОҚИИ НАВРАСОН'

НАҚШИ ОИЛА ДАР ТАРБИЯИ АХЛОҚИИ НАВРАСОН Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
1025
54
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
СЕМЬЯ / НРАВСТВЕННОСТЬ / НРАВСТВЕННОЕ ВОСПИТАНИЕ / НРАВСТВЕННЫЕ ВОСПИТАТЕЛЬНЫЕ КАЧЕСТВА / ВОСПИТАННИК / ЭТНОПЕДАГОГИКА / ТРАДИЦИИ / НАРОДНЫЕ ОБЫЧАИ / ТОРЖЕСТВА / FAMILY / MORALITY / MORAL UPBRINGING / MORAL UPBRINGING QUALITIES / PUPIL / ETHNOPEDAGOGY / TRADITIONS / FOLK CUSTOMS / CELEBRATIONS / АХЛОқ / ТАРБИЯИ АХЛОқӣ / СИФАТҳОИ ТАРБИЯИ АХЛОқӣ / ТАРБИЯГИРАНДА / АНЪАНА / РАСМУ ОИНҳОИ МАРДУМӣ / ҷАШНҳО

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Бобоева Бимарям Мирзовоҳидовна

Дар мақола яке аз масъалаҳои муҳими илми педагогика ва ҷомеаи имруза - масъалаҳои асосии ахлоқи умумиинсонӣ таҳқиқ шуда, мавқеи анъанаҳо, хусусан анъанаҳои оилавӣ дар ташаккули сифатҳои ахлоқии шахсияти хонандагон ва рохҳои татбиқи онҳо ҳаматарафа омӯхта шудааст. Таъкид мешавад, ки заминаи тарбияи ахлоқии кӯдак дар оила гузошта шуда, минбаъд он дар мактаб ва ҷомеа идома меёбад. Роҳ ва усулҳои самараноки ташаккули сифатҳои ахлоқии бачагон натиҷаҳо дар ин замина ба дастовардашуда нишон дода шуда, пешниҳод мегардидааст. Хулоса мешавад, ки анъанаҳои тарбияи ахлоқӣ бояд аз лиҳози педагогӣ мақсаднок ва дуруст пайваста гузаронида шаванд, ки ин ба такмили ҷараёни тарбияи сифатҳои ахлоқии бачагон мусоидат менамояд.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE FAMIL Y ROLE IN ADOLESCENTS' MORAL UPBRINGING

The article dwells on one of the most important problems beset with pedagogical science and modern society - the main issues concerned with all-human morality, the role of traditions, especially family traditions in the formation of moral qualities of students and ways of their implementation being taken into consideration as well. The author lays an emphasis upon the idea that foundations of a child's moral upbringing are laid in the family, and in the future it will be continued at school and society. In her article the author shown and presented effective ways and methods of development of children's moral qualities, the results obtained in the relevant context inclusively. The conclusion is made that the traditions of moral upbringing should be purposefully and consistently carried out from the pedagogical point of view promoting the educational process improvement targeted at children's moral qualities.

Текст научной работы на тему «НАҚШИ ОИЛА ДАР ТАРБИЯИ АХЛОҚИИ НАВРАСОН»

УДК 371 ББК 74.200

Бобоева Бимарям Мирзово^идовна, унвонцуи кафедраи педагогикаи ицтимои ва касбии МДТ "ДДХ ба номи акад. Б.Fафуров"(Тоцжисmон, Хуцанд )

Бобоева Бимарям Мирзовохидовна, соискатель кафедры социальной и профессиональной педагогики ГОУ «ХГУ имени акад. Б.Fафурова» (Таджикистан, Хуцанд)

Boboeva Bimaryam Mirzovohidovna, claimant for candidate degree of the department of social and professional pedagogy under the SEI"KhSU named after acad. B.Gafurov "(Tajikistan, Khujand) E-mail: uchzaphgy@mail.ru

Вожа^ои калиди: оила, ахлоц, тарбияи ахлоци, сифатуои тарбияи ахлоци, тарбиягиранда, этнопедагогика, анъана, расму оищои мардуми, цашщо

Дар мацола яке аз масъалацои мууими илми педагогика ва цомеаи имруза - масъалщои асосии ахлоци умумиинсони тащиц шуда, мавцеи анъанацо, хусусан анъанацои оилавй дар ташаккули сифатуои ахлоции шахсияти хонандагон ва рохцои татбици ощо щматарафа омухта шудааст. Таъкид мешавад, ки заминаи тарбияи ахлоции кудак дар оила гузошта шуда, минбаъд он дар мактаб ва цомеа идома меёбад. Роц ва усулцои самараноки ташаккули сифатуои ахлоции бачагон натицауо дар ин замина ба дастовардашуда нишон дода шуда, пешнщод мегардидааст. Хулоса мешавад, ки анъанацои тарбияи ахлоци бояд аз лщози педагоги мацсаднок ва дуруст пайваста гузаронида шаванд, ки ин ба такмили цараёни тарбияи сифатуои ахлоции бачагон мусоидат менамояд.

Ключевые слова: семья, нравственность, нравственное воспитание, нравственные воспитательные качества, воспитанник, этнопедагогика, традиции, народные обычаи, торжества

В статье исследуется одна из важнейших проблем педагогической науки и современного общества - основные вопросы общечеловеческой морали, роль традиций, особенно семейных традиций, в формировании нравственных качеств учащихся и способы их реализации. Подчеркивается, что основы нравственного воспитания ребенка закладываются в семье, и в дальнейшем оно будет продолжено в школе и обществе. Показаны и представлены эффективные способы и методы развития нравственных качеств детей, результаты, полученные в этом контексте. Сделан вывод о том, что традиции нравственного воспитания следует целенаправленно и последовательно проводить с педагогической точки зрения, что будет способствовать совершенствованию процесса воспитания у детей нравственных качеств.

Key-words: family, morality, moral upbringing, moral upbringing qualities, pupil, ethnopedagogy, traditions, folk customs, celebrations

The article dwells on one of the most important problems beset with pedagogical science and modern society - the main issues concerned with all-human morality, the role of traditions, especially family traditions in the formation of moral qualities of students and ways of their implementation being taken into consideration as well. The author lays an emphasis upon the idea that foundations of a child^s moral upbringing are laid in the family, and in the future it will be continued at school and society. In her article the author shown and presented effective ways and methods of development of childrens moral qualities, the results obtained in the relevant context inclusively. The conclusion is made that the traditions of moral upbringing should be purposefully and consistently carried out from the pedagogical point of view promoting the educational process improvement targeted at childrens moral qualities.

Кудак дар робитаи мута;обилаи оила, мактаб, чамъият тарбия меёбад. Яке аз омилх,ои хдлкунанда дар ташаккули ахлоки шахс тарбияи оилавй мебошад. Зеро "оила них,оди чомеа, манбаи парваришу тарбияи неруи солими зехдиву чисмонй ва идомадихдндаи наслх,о мах,суб мешавад" (9,28). Кудак ;ариб хдмаи сифатх,ои ахло;иро дар оила гирифта онх,оро то охири умр нигох, медорад. Кудак ба воя расида, оила барпо менамояд ва дар оилаи нав боз фарзандон ба дунё меоянд. Хдмин тавр тарбияи оилавй аз насл ба насл мегузарад. Онро ягон мактаб ва ё

НАКЩИ ОИЛА ДАР ТАРБИЯИ АХЛОКИИ НАВРАСОН

РОЛЬ СЕМЬИ В НРАВСТВЕННОМ ВОСИПИТАНИИ ПОДРОСТКОВ

THE FAMIL Y ROLE IN ADOLESCENTSл MORAL UPBRINGING

донишгох, ëд намедихдд, зеро он аз тачрибаи наслх,о х,осил мешавад. Аз ин ба xyлоса омадан мумкин, ки дарачаи аxлок;и чамъият ба тарбияи фарзандони боодоб, xоксор, xyшрафтор, инсондуст, мехдатдуст, ватандyст, интизомнок вобаста аст.

Умуман тарбияи аxло;ии чавонон дар замони муосир лозим аст? Ба ин савол бо ибораи педагоги шиноxта H.A. Приписнова чавоб додан мумкин аст: "Сад афсус, ки дар чамъияти имруза масъалаи тарбияи аxлок;ии наврасон аз мадди назар дур афтодаанд. Дар натича дар чамъият чавонони бадаxло; торафт здад шуда истодааст" (4,140). Тарбияи аxлокй инкишофи аxлокии кудакро таъмин менамояд. Он раванди аз xyд намудани меъëрx,ои аxлокй, ташаккyлëбии шуур ва рафтори аxлокй аст. Бояд кайд кард, ки дарачаи инкишофи аxлокии кудакон ба синну сол, таъсири методх,ои тарбиявй, мух,ити их,отакарда вобаста буда, он тамоми умр давом мекунад. Яъне ташаккyлëбии сифатх,ои аxлокии шаxсият -инсондустй, xоксорй, мехдатдустй, интизомнокй, рафтори маданй, xyдшиносй, ватандуст инсонгарой, тахдммулпазирй ва гайра аз давраи томактабй огоз гардида, минбаъд зина ба зина идома меëбад. Максад ва вазифах,ои тарбияи аxлокиии кудакон дар оила ва муассисиса^ои таълимй дар асоси талаботи "Консепсияи миллии тарбия дар Ч,умх,урии Точикистон" ва бахдсобгирии xyсyсиятx,ои синнусолии кудакон муайян карда мешавад.

Асоси методологияи тарбияи аxлокиро таълимоти фалсафй оид ба ягонагй ва бо х,ам алокамандии инсон ва чомеа ташкил менамояд. Тарбияи аxлокй имкон медихдд, ки кудак тачрибаи ичтимоиро аз xyд намояд, яъне арзишх,ои маънавии миллй ва умумибашариро зери мафх,умх,ои некй, хдкикат, зебой, тахдммулгарой, адолат, инсонпарварй, одамгарй ва гайрах,оро дар раванди муоширату муносибат, фаъолияту амал^ои боошуурона ва якчоя бо калонсалон аз xyд намояд, тачрибаи аxлокй х,осил карда, минбаъд олами ботинии xyдро бой гардонад.Бояд кайд кард, ки барои кудаки синни томактабй мафхуми '^лок" хдмчун одат, рафтор, муносибат, гуфтор, кор, амали xyбе, ки дар раванди фаъолиятх,о зох,ир мегардад, фах,мида мешавад.Тад;и;оти мо нишон дод, ки барои тарбияи аxлокии кудакон бо назардошти синну соли онх,о аз рохдои зерин истифода бурдан мувофики максад аст:

1.Ташкил намудани фаъолияти пурмазмуну шавковар ва натичабаxши кудакон - бозй, мехдат, машгулият^ои таълимй, фаъолияти фархднгй-фарогатй, ки дар мачмуъ барои аз xyд намудани тачрибаи аxлокй мадад мерасонанд. Набояд фаромуш кард, ки барои кудаки синни томактабй берун аз тачрибаи амалй коида ва меъëрx,ои аxлокй вучуд надорад; 2. Шинос намудан ба x^ë™ ичтимой, х,одисаю вокеах,ои гирду атроф, фаъолияти мехдати одамон, тарзи зиндагй ва x^ë™ намояндагони xалкy миллатх,ои гуногуни мамлакат, анъанах,ои миллй ва умумибашарй; 3. Таъмини мух,ити солимии маънавй, ки он барои кудак гуворо, дилкаш, шавковар ва самимй бошад. Ма^з мухдти солими х,амдигарфах,мй, xайрxоx,й, инсонпарварона метавонад дар кудак хдссдат ва тасаввуроти мусбати аxлокй, одату рафторх,ои xyбро тарбия намояд. Дар чунин мух,ит кудак xyдро чун шаxси даркорй, азизу муътабари наздикон х,исобида, кушиш менамояд ба мех,ру мухдббат бо дилсузию мехрубонй чавоб гардонад. Нисбат ба олами их,отакарда х,одисаю вокеах,о, маxсyсан, калонсалону хдмсолон боварй ва эътимоду эътикод пайдо намояд; 4.Истифода бурдан аз адабиëти бадей (афсона, х,икоя, шеър, чистону зарбулмасалу маколх,о, тезгуяк, асарх,ои гуногуни санъати тасвирй, мусикй), ки хдмаи онх,о бадеият, образнокиро дарбар гирифта, мазмуни онх,о ба ташаккyлëбии сифатх,ои аxлокиии кудакон таъсири мусбат мерасонад; 5. Истифода бурдан аз табиати зебою нотакрори кишвар, ки он сарчашмаи хиссиети волои аxлокй ва одату рафторх,ои неки инсонй мебошад. Мах,з табиат хдсси инсонгарой, ватандустй, дида тавонистан ва эхджт кардани зебоию боигарх,ои кишварро ба вучуд меорад. Бояд кайд кард, ки ташаккyлëбии сифатх,ои шаxсии кудак масъалаи мухдми пстаологияи бачагона ва педагогикаи томактабй буда, он дар натичаи таъсири калонсолон, мух,ити их,отакарда, ташкили фаъолияти амалии кудакон таъмин мегардад.Бо фикри мyтаxассисон "оила аввалин истеъдодх,ои равонй ва зех,нии кудакро ба вучуд меорад ва наxyстин xишти бинои шаxсияти тифлро мегузорад" (2). Асоси тарбия дар оила гузошта мешавад ва маxсyсан, то б-солагй 7S %-и xyсyсияти шаxсии фард шакл мепазирад. 20% аз 6-солагй то 18-солагй ва S % -и бокимонда то поëни умр сурат мегирад. Мустах,камии оила, рафтори ичтимой ва арзишх,ои маънавй ба рух,ияи фарзанд таъсисгузор аст ва тамоми умр метавонад накши х,алкунандаро дар такдири y дошта бошад.Яке аз х,адафх,ои асосии тах,;и;оти мо - дарëфти рох,у воситах,ои ташаккули сифатх,ои аxлокй дар них,оди бачагон бо истифодаи имкониятх,ои анъанах,ои оилавй мебошад. Бинобар он, аз чониби мо сифатх,ои аxлокии бо ëрии анъанах,ои оилавй ва дигар анъанах,ои ташаккулдихднда дар них,оди бачагон та^лил карда шуд. Бо ин максад ба олимон-педагогон, омузгорону волидон, намояндагони а^ли чамъият ва бачагон пешних,од карда шуд, ки ба саволх,ои зерин чавоб дихднд: кадоме аз сифатх,ои аxлокиро шумо мух,им мех,исобед?

к» о

-!->. h- NÍ H- h- h- О H- ЧО 00 -4 ON 'Jl Ni h- H H V ¡o®

Ш X н s >e о г to p T. s T. 7¡ о >в Si n M X о BS p H X P T. S T. » H в "в X n 7¡ X о X Si n X s p H Ö n H X о 7¡ n о "в Si я s Л ö о s s s n о s Ö ^11 n H Si to n H Si 81 я о 7¡ BS s Л ö о s я p H p s Ö n H Si ► Ö о -. H « n p a I H -S -И Si О s

ю to ^ ^ bJ ON ■P OJ ЧО p 00 £ -j 43 00 ^ Акика s Bi p s p X о s о s -. p BS Si

OJ OJ Ю ON I—I On oo -P On oo -J ЧО OJ о OJ 00 H- ! f0 OJ OJ OJ о ■J ЧО Гах,ворабандон

OJ OJ ON J^J OJ ЧО ON J^J ! f0 OJ OJ о , M ^ 1—l r. M OJ о ! t0 OJ Хатнатуй

OJ Ю oo 00 ON ON ON OJ OJ 1—! On чо p -J ^ OJ OJ r. M ■t^ о p Туй

OJ vP On чо on oo ■J ЧО OJ ■J ЧО r. M о 00 ^ ! f0 OJ OJ ^ OJ Маросими бурёкубон

OJ оо OJ on ЧО 00 ЧО On oo ON y. On ON y. p ON y. OJ ^ О 00 ti ON y. ■J ЧО Соли нав

VO чо ON чо oo GO ON ON -J ^J 00 Ю OJ о OJ ON ON Ю OJ 1—! -J 00 ON Навруз

Ю ^ r. bJ ON Ю ¡O Ю OJ 1—! ON y. Ю OJ 1—! Ю OJ 1—! r. M p Ю OJ 1—! 00 Иди Х.0СИЛ0Т

00 jo 00 ti Ю OJ о Mu ON J^J ON y. OJ ^ О OJ y, ^ ЧО ON ji. ON y. ON y. Ю OJ 1—! ^ашар

s* r. bJ -J ON ON y. 00 ■J ЧО On ! ^ OJ r. M ^ 'é ! t0 OJ ON y. Бози\ои оилавй

33,8 OJ OJ ON О Ю Ю 00 ON Ю OJ Ю OJ OJ о Ю ON ON 00 ON ON Идх,ои диий

00 00 QO ON J^J Ю oo QO -j 43 Ю ^ V.40 r. M OJ ^ О К) y -J OJ Маросими дафи

22,8 Ю Ю OJ X/l Ю OJ lo 00 Xo ON Xo Ю ^ OJ К) Ю ON Ю OJ Xo ON Xo Ю о о Маросими дафи

Si g с л 5 06

a

a a

«V

a K4

« a &3

rg

С a

s a

С -Д

s

& с

s a

Si a

?! Ss

о

a

ä §

л a

a

a k

M Si

Si

a с

a

^

OV

Si

Si

a

Si

a

Si

X

с

a

с

a

id

Si

06

ai

06

Si

^

a

<\>

Si

a

Si

a

Si

X

с

л

*

a

о

a

g

с

a

Ol Ol р я Л О р п>: >1

ГО

p S

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

I 3

0

Я

- ^

>И w Р

Cd Cd

° 2

01 Ы X я о Й

s 2

о §

si я

й о\

йЗ

р и р

й «

'тз >-<

н й

£2 2

W m О

р

W § «

S

H Д

а Р

s g p

X й о я

Я

я

01 8 р р

л р

4

0 я

1 §

5 я

о ¡s¡ ►в ta о H

ïa S

L в

2 2 о 2 p Я е- о я 0J

л p О 2 X Я о О с\

Cd 0 01 X Я p Я

о t^ «

p CJ p p

я

p й

y X о р 1-н

ON я в

e- о ^ Й

o я

я w й р H р X

H Cd

о Я1 и

p p OJ ^ Я й я

e- H я р

o р H

я я

w Ol J3

я р

^ ta X

я Я о

о о я

^ Я я

я в- Е

p p о

я н я

ïa X

о 2

я го й

p Я

X X

й р

о Й

я

я «

я я

3

я о

s й и

•-о р

Йа

Р

а\ р

¡s

о\ s

о ö

о я я

с\ р

н р

Я ^

в я

о\ р

р

й о\

йа р . ТЗ \<

о я

й р

я

В

йа р

о\ р

о р

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Cd О

й

й s о

CJ

О

° Я CP: Я

Я ь Я ^

* тз

Р о

я >и

tf Я р р

Я н

р X

Я йа

о

я .2.

Й нн

S ё

Cd 2

Р го

н X

я

Я 2

X о я

я о н го Я о Я Р Й Я

я

р

я

tr1 Р

Я р

X о я

о я

й р

Cd

Я Ъ О

йа р

Ъ

H р

в р

« «

я

о

Я

р

н X о

я

р

X й о

Р 2

Я <5

Я ^

я. g

о

я

8 ^ У* W

g s

о -г4 о

о\"Ь

р £г Я $

w w

г \ ^

ГО

Ч О

й я

йа

й н g

Р Р v3

« Bá

_ Р я

2 « 2 я «ч

^ о

X Й

Р я

5 ^ р

6 н w р

2 Я

0

1 н

Я р

^ О S

S w

о 42

я s

«

йа о

ГО я

Я

H ^

P ^

H Я X

0

01

Ol p

о я

ta «

2

Ol X X о

►â « О

йа

ьн

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

о н g «

s g1

g1 о:

P ^ Я

Я >©* ^

H g

р я

X ►©* о Р Я н X о\ о о го й "

2 « Я1 я

S я

о >-<

p а

§ ai

g Я1 Ê

^ Й в

Й р в p р

о ч О о о м

я

йа p

H р

в р

« р

^

w р

о я

Яс

X р

H

я

OJ

о

я

й р

я Я л p р

Я X Й Я О Cd

я

я °

е- g p ^

H X о

р

M H

Й р о я яс

Р ^ Я

^ Я р

S 2 2

« ia

го

2

о Й

p «

о я

р 01 о р

н

3 Cd Я Я р р

w ^ w

W P H P ИЗ P Ч В

о ^ Я p 2

н о

й « p p

й

л я g 2 S p t^ Я

01

p я ъ S

го Я

2 g Я

м Й Р

Я § ^

е- н

Р X H о

я

р

X й о

р

X й о я я

я ^ s о

я

НИ Я

§ I

° 5 3

p я

Н X Р о

я й

Ин далели он аст, ки анъанахои оилавй имконоти васеи бобати тарбияи сифатхои ахлокй дар бачагонро дорост. Аммо далелхои дигар собит месозанд, ки бисёре аз волидон ин имконотро самаранок истифода бурда наметавонанд. Ин холат зарурати тахияву коркард ва азхудкунии усулу воситахоро нисбат ба такмили чараёни тарбияи сифатхои ахлокй дар кудакон бо ёрии анъанахои оилавй ба миён овардааст.

Ба хар як одами сохибмаданият донистани забони модарй, анъана, расму оинхои миллй, сохиб будан ба арзишхои моддиву маънавии халкаш хос аст. Дар калбхои мо монанди дарё осори бузурги гузаштагон чорй мешавад. Махрумияти кудаки инсон аз ин мерос ба бемаънавият, волидони уву халкхоро бошад ба таназзул оварда мерасонад, дигар талаботи кудак чойи онро ишгол мекунад. Файласуфи олмонй Гегел муътакид аст, ки асоси маънавиёт, ахлок, чахонбинй, муносибати шахс ба чомеа низ аз овони бачагй, наврасй муайян мешавад. Низоми чомеа маънои онро дорад, ки хар фард дар зиндагй, дар рафтор ва хам "гуфтори хдмчун навъи рафтор" хадди худро дорад.

Барои кудак муносибати калонсолон сабаби фаъолнокии ичтимоиаш мегардад. Ва баръакс, дар холати муносибати манфии калонсолон нисбаташ худро нохинчор хис карда, эхсосоти худро аз калонсолон ба пинхон кардан огоз менамояд. Олими барчаста таъкид менамояд, ки "шуури мукаррарй - мачмуаи тасаввурот, дарк, фахмиш, андеша ва муайян кардани муносибат ба зухуроти табиат, чамъият ва тафаккур аст, ки дар майнаи инсон аз овони наврасй, чавонй, балогат, аз тачрибаи зиндагй, рузгор, дар муносибат бо атрофиён, ахди чомеа ва мухит шакл мегирад" (10).

Абуабдуллохи Рудакй, Носири Хисрав, Унсуралмаолии Кайковус, Саъдй, Абдуррахмони Ч,омй, Ахмади Дониш, Абунасри Форобй, Абуалй ибни Сино, Абурайхон Берунй, Умари Хайём, Ибни Сино ва гайрахо дар асархои худ кудрати бузурги илм ва анъанахои пешкадамро дар ташаккули хислатхои ахлокии шахс кайд карданд (4).

Мувофщи маълумоти А. Содщов Ибни Сино дар "Китоб-уш-шифо" ва "ал-^онун" кайд кардааст, ки барои такомули фарзанд хамкории се чиз зарур аст: "Омузгор ва мурабии у хирадманд, солимфикр, дурандеш бошанд ва барои тахзиби ахлок ва парваришу тарбияи бача ошно буда, бовикору сангин, бомуруввату покдомон, назиф бошанд ва рохи муоширатро бидонад" (6,65).

Ба акидаи Сино, чун кудак шашсола шуд, ба мактаб бояд дод. Дар мактаб уро муаллим тарбия кунад. Таълиму тарбия дар пай бошад. Аммо кудакро фавран ба китоб вобаста кардан хуб нест, чунки у аз он безор шуда, гаш мекунад.

Ибни Сино роххои гуногуну самараноки тарбияи кудакро нишон медихад, ки онхо ба солимии чисмиву аклии кудакон мусоидат мекунанд. У мухимияти ин усулро дар чараёни тарбия чун мисоли шахсй кайд мекунад. Умки андешахои уро дар бораи тарбияи оилавй андешахои зеринаш тасдик мекунад: «Ба оромтабиат будани кудак диккати махсус додан лозим аст, ки ба он метавон бо рохи эхтиёт кардан аз сахт тарсидан, хафа кардан ва бедорхобй ноил шуд. Барои ба кудак додани чизи дилхосташро, ки зарар надорад, хама вакт бояд омода буда, чизи бадмедидаашро аз назараш бояд дур кард. Ин бо ду сабаб фоидаовар аст. Якум, ин амал ба рухияи кудак таъсири мусбат мерасонад, аниктараш аз хурдй бо хую хислати нек ба воя расида, оянда ба ин гуна хуй одат мекунад. Дуюм, ба чисми у манфиат мебахшад. Зеро хуи бад дар натичаи вайроншавии мичоз хосил мешавад. Аз ин ру, агар хуи бад ба кудак одат шавад, вай аз организм моддахои ба ташаккулёбии характер мусоидаткунандаро берун месозад. Масалан, хашм сахт мешиканад, андух сахт заифу логар месозад. Мадорро аз тан меронаду хуй ба рутубат табдил меёбад.Дар холати муътадил будани хую рух чисм низ солим мешавад (5,152).

Файласуф Ризоуддин ибни Фахриддин дар китоби худ «Оила» мефармояд: "Тарбияи кудак на бо хислатхои манфй, дагалй, балки бо тахаммулу истодагарй, хубй, шафкат ва дакикй ба чо оварда шавад. Дар ин холат тарбиятгар ба кудак на чун бо махлукоти бешуур муносибат кунад. Кудаки хануз неку бадро фарк намекардаро беназорат гузоштан хатогии азим аст. Вайро бояд байни сахтгириву мулоиматй ва адолат тарбия намуд" (3,43).

Ташаккулёбии шахсият харчй барвакт огоз ёбад, хамон андоза зиёдтар ичтимоишавй (сотсиализиатсия) сурат мегирад. Бинобар ин хам дар кори тарбия як дакика хам таъхир кардан мумкин нест.Х,икмати мардумй мефармояд: "Нихолро бояд аз рузи пайдоишаш нигохубин кард".Бинобар он дар ниходи бачагон аз хурдсолй хамон характерро ташаккул додан лозим аст, ки кадоме ахлоки хамидаи ниёгон талаб дорад.

Барои мисол метавонем натичаи мушохидаи худро огоз намоем:Писарак 6-сола аст. Ба у пешниход кардем, ки дар муддати 5 дакика конструксияро аз руи намуна чо ба чо гузорад. Дар

чараёни гузаронидани тачриба ду намуди муносибат гузаронида шуд. Якум, муносибати мусбй (муваффакияту норасоихои уро бо ёрии имову ишора, калимахои хурсандиву изгори ташвиш) ифода карда шуд. Дуюм, манфй (нишон додани кахру изгори норозиой). Х,ангоми муносибати мусбат кудак ба тачрибагузаронхо бо боварй нигарист, осон бо атрофиён дар алока шуд. Дар муносибати манфй бошад, фаъолнокии ичтимоии у бо атрофиён суст шуд. Писарбача дар ин холат худро нохинчор хис кард. Вай кушид эхсосоти худро аз атрофиён пинхон дорад. Махсулнокии мехнати кудак дар муносибати мусбй назар ба муносибати манфй 3 карат зиёд буд.

Вакте кудак ба синни богчаравй мерасад (4-5-сола) эътирофи талаботи у сифатан тагйир меёбад. Талаботи эътирофи калонсолон ба ташаккули сифатхои ахлокй, хиссиёти коллективизм, муносибати у бо хамсолонаш, хиссиёти умумии у таъсири мусбй расонида, фаъолнокиашро чоннок месозад. Агар калонсолон талаботи эътирофи кудакро дастгирй намоянд, пас онхо ба ёрии хамдигару мусобика байни хам мепардозанд. Зиёда аз ин хангоми кудак 4-5 сола шудан мураккабшавии талабот дар эътирофи рушди ичтимоии вай банди асосии такроршаванда мебошад. Боз барои кудакони 4-5-сола махрум кардан аз дустонаш чазои сахттарин аст. Аз он ки махз характери ин гуна муносибатхо ва макоми онхо байни дигарон дар сатхи муайян рушди уро мукаррар месозанд, таъсири назаррас мегузоранд.

Дар чараёни гузаронидани тачриба дар доираи масъалаи тахкикшаванда аз чониби мо сатхи ташаккули сифатхои ахлокии бачагон санчида шуд. Дар асоси меъёрхои тахиякардаи мо нишондихандахои ин сифатхои зерин махсуб меёбанд:

- фахмиши мохият ва шаклхои зухурёбии сифатхои ахлокй;

- тахлил карда тавонистан сифатхои ахлокии кудак;

- дар фаъолият ташаккул додани сифатхои ахлокй;

- махорати бахо додан ва тахлил карда тавонистани сифатхои ахлокй дар одамони атроф.

Бо ин максад ба бачагони оилахои озмоишй вазифаи зерин пешниход шуд. Аз се чавобе, ки мафхуми сифатхои ахлокиро кушода медиханд, дурусташро нависанд ё варианти худро пешниход кунанд. Аз мафхуми поёнй, ки сифатхои ахлокиро мефахмонанд, кадоме аз онхо дар шумо ташаккул ёфтаанд? (чадвали 2).

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Чадвали 2.Натщаи ташаккули сифатхои ахлоции бачагон

№ т/т Сифатхои ахлокй Холхо

Оилахои назоратй Оилахои тачрибавй

1 Адолат З 3,4

2 Ватандустй 2,9 3,5

3 Поквичдонй З 3,6

4 Дустй 3,3 3,6

5 Инсондустй 3 3,6

6 Вичдон Зд Зд

7 Хоксорй 3,2 3 2

8 Мехнатдустй 3,1 2,9

9 Некхохй 3,2 3,3

10 Шараф 3,1 3,3

11 Х,акикат 3 3 2

12 Саховатмандй 2,8 2,9

13 Дакиккорй 2,8 3,4

14 Эхтиром 2,7 3,5

Холхо ба хисоби миёна 3,0 3,3

Натичаи ташаккули сифатхои ахлокии бачагон аз он шаходат медихад, ки ба чавоби бачагони оилахои зери назорат кароргирифта аз 2,7 то 3,3, дар оилахои тачрибавй бошад аз 2,9 то 3,7 хол дода шудааст. Масалан, дониши бачахо аз мафхуми аз оилахои назоратй 2,7 хол, "саховатмандй" 2,8 хол, "ватандуст 2,9 хол, "хоксорй" ва "хайрхохй" 3,2 хол, "мехнатдустй" 3,1 хол, дустй варзидан 3,3 холро ташкил дод. Х,амин гуна равандро дар фарзандони оилахои тачрибавй низ дидан мумкин аст. Ин холат бозгуи сатхи пасти ташаккули сифатхои ахлокии кудакон аз оилахои тачрибавию назоратй буда, тахияи роххои самараноки сифатхои ахлокии бачагонро талаб дорад.

Бо максади ошкор сохтани истифодаи мероси мутафаккирон, анъанахои миллии халкамон дар тарбияи сифатхои ахлокии бачагонро нишон дода будем. воситахои зикршуда дар тарбияи оилавй мо бо 408 оила аз нохияхои гуногуни вилояти Сугд сухбат кардем. Ба онхо чунин савол дода шуд: -Оё шумо мероси мутафаккирон, анъанахои миллиро дар тарбияи сифатхои ахлокии фарзандонатон истифода мебаред? "Х,а" ё "не" ва "Барои чй?". Натичаи истифодаи мероси мутафаккирон ва анъанахои миллй дар тарбияи сифатхои ахлокии бачагон дар оила дар чадвали 3 оварда шудааст.

Тавре аз нишондихандахои чадвал бармеояд, дар тарбияи сифатхои ахлокии бачагон истифодаи мероси мутафаккирону анъанахои милливу халкй дар оилахо гуногунанд. Аз 445 оила 132 оила воситахои фавкуззикрро зуд-зуд истифода мебаранд, 128 оила гохо, 135 оила умуман истифода намебаранд.

Цадвали З.Натицаи истифодаи мероси мутафаккирон ва анъанахои милли дар тарбияи сифатхои ахлокри бачагон дар оила

№ б/б Шахр, но\ии Теъдоди оила Теъдоди волидони пурсидашуда Зуд-зуд истифода мебаранд Гох-гох истифода мебаранд Истифода намеба-ранд

1. Б.Гафуров 50 60 15 18 27

2. Гулистон 25 25 5 8 12

3. Ч,.Расулов 60 68 20 25 23

4. Спитамен 80 85 35 15 35

5. Деваштич 30 30 5 7 18

6. Конибодом 45 51 17 20 14

7. Шахристан 30 31 6 11 14

8. Хучанд 25 25 8 10 7

9. Истаравшан 28 30 11 5 14

10. Консой 35 40 10 9 21

Ч,амъ: 408 445 132 128 185

Гуфтахои болоиро чамъбаст карда, ба хулоса омадан мумкин аст, ки анъанахои максадноку

аз лихози педагогй дуруст, мунтазам гузаронида шавад ба такмили чараёни тарбияи сифатхои

ахлокии бачагон мусоидат мекунад.

ПАЙНАВИШТ:

1. Акрамова, М.Х.Семья источник формирования человеческих достоинств /М.Х.Акрамова, Б. Мирбобоева/Методическое пособие.-Душанбе.Типография Сифат, 2015.- 80 с.

2. Антологияи афкори педагогии хал^и точик - Душанбе: Матбуот, 2009. - 448 с.

3. Орифй, М. Аз таърихи афкори педагогии халки точик/М.Орифй.- Душанбе: Нашриёти давлатиии адабиёти таълимй-педагогии Точикистон, 1962.-143 с.

4. Приписнова, Н.А. Влияние семьи на нравственное воспитание детей дошкольного возраста/Н.А.Приписнова.- М.: Просвещение, 1996.-240 с.

5. Сино.Осори мунтахаб.Ч,илди 1.-Душанбе: Дониш,2005.-852 с.

6. Содиков, А. Акидахои ахлокй ва дидактикии Ибни Сино//Акидахои ахлокии мутафаккирони Шарк /А.Содщов.-Душанбе: Ирфон, 1989.-165с.

7. Хаустов, В.Т. Проблемы нраственного воспитания детей в семье/В.Т.Хаустов.-М.: Просвещение, 2004. - 124 с.

8. Шарифзода, Ф. Педагогика/Ф.Шарифзода// Назарияи инсонофар ва чомеаи фархангй (Матн).-Душанбе: Ирфон,2010.-544 с.

9. Эмомалй, Рахмон. Суханхои хикматомузи Президенти Точикистон, Асосгузори сулху вахдати миллй-Пешвои миллат Эмомалй Рахмон/Э.Рахмон.-Душанбе: Контраст,2017.-228 с.

10.Ятимов, Саймумин. Шуури чамъиятй ва амнияти чамъиятй (Шуури мукаррарй) /С.Ятимов//Ч,умхурият.2015.-№°251, 17 октябр

REFERENCES:

1. Akramova, M.Kh. The Family Is a Source of Human Diaspora Formation / M.Kh.Akramova, B.

Mirboboeva / manual. - Dushanbe: Sifat Typography, 2015. - 80 p.

2. Anthology of Pedagogical Ideas of the Tajik Nation. - Dushanbe: Press, 2009. - 448 p.

3. Orifi, M. From the History of Pedagogical Ideas of the Tajik Nation / M.Orifi. - Dushanbe: The Tajik State Publishing-House of Educational-Pedagogical Literature, 1962. - 143 p.

4. Pripisnova, N.A. The Influence of Family upon pre-School Children's Moral Upbringing/ N.A. Pripisnova. - M.: Enlightenment, 1996. - 240 p.

5. Sino. Selected Works. - V.1. - Dushanbe: Knowledge, 2005. - 852 p.

6. Sodiqov, A. Ibni Sino's Moral and Didactical Ideas // The Oriental Thinkers' Moral Ideas / A. Sodiqov. - Dushanbe: Cognition, 1989. - 165 p.

7. Khaustov, V.T. Problems Dealing with Children's Moral Upbringing in the Family / V.T. Khaustov. - M.: Enlightenment, 2004. - 124 p.

8. Sharifzoda, F. Pedagogy / F. Sharifzoda // Humanitarian Theory and Cultural Community (text). -Dushanbe: Cognition, 2010. - 544 p.

9. Emomali, Rahmon. Speeches of Tajikistan Republic President, Founder of Peace and National Unity - Leader of the Nation Emomali Rahmon/E.Rahmon. - Dushanbe: Contrast, 2017. - 228 p.

10. Yatimov, Saymumin. Social Conscience and Security (usual conscience) / S.Yatimov // Junhuriyat. 2015. - № 251, October 17.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.