CC BY
84
— 42 _НОМ АН донишгох
X,. Зоиров
ТАФСИРИ ИРФОНИИ СУРАИ ФОТИХ.А ДАР НОМАХ,ОИ АЙНУЛК.УЗОТ
Вожатой калидй: К,уръони карим, шар\и сураи Фотща, Айнулцузоти Х^амадонй, нома^о, тасаввуф ва ирфон
Дар таърихи адабиёти форсй- то^икй бисёре аз суханваронро х,амчуи х,о(|)и ! ва доиаидаи К,уръони карим мешииосаид, ки мисолашои устод Рудакй, Хо^а Х,офиз, Мавлоиои Румй, Шайх Ирок,й ва дах,х,о нафари дигар мебошаид. Агар гуем, ки аксари кулли сухаивароии форсигу доиаидаи К,уръон будаид ва дар осори хеш аз оёт ва мазомини он мадад чустаанд, хато нахох,ад буд. Аммо дар мавриди доиаидаи К,уръон ва ё х,офизи Мусх,аф будаии Дйпулку ипи Х,амадонй аксари мух,аедикони ватаииву хори^й хомушй ихтиёр кардаанд.
Аз чумлаи доиишмаидои устод Длинамии Муизавй ба ихтисор аз оёти цуръонии мактубх,ои К,озй хабар медих,ад ва мегуяд, ки байии оёти номах,ои Дйпулкун) г ва оёти К.уръони карим ихтилофе ба назар мерасад, зеро дар оих,о «гох,е калимот пасу иеш ва гох, каму фузуий дорад»(3, 33- 34). Афзун бар ин, донишманди мазкур бар он гумон аст, ки шояд К.уръони истифоданамудаи К,озй, мисоли куръон^ои Ибни Масъуд ва Ибни Шанбуз, ки минбаъд с^зонида шудаанд, пурихтилоф будааст (р.к: 3, 34).
Аммо сох,иби ин цалам бо хулосаи мазкурн Алинации Муизавй розй буда наметавонад. Зеро:
1.К,уръони карим ягона китобест, ки нусхаи дигар надорад ва х,еч касе наметавонад тапшр ё тахрифи он кунад. Чунончи, Худованд дар ояти нухуми сураи Хицр( 15) мефармояд: «Инно нах,ну наззална- з- зикра ва инно лаху лах,офизун»(Х,амоно мо фиристодем К,уръонро ва албатта мо нигах,бонем онро(аз гах,ри-фу табдилу зоеъ шудан)).
2.Аксари суханварони ориф х,ипи истифодаи оёти Куръони карим чих,ати риояти вазн(дар назм) ва равонию соддагию са^ъ (дар наср) вожах,ои К^ръонро пасу пеш ва ё бо андаке тагйир овардаанд ва дар пн навъи усули истифодаи оёти К,уръон Дйпулку ип и Х,амадонй ягоиа иест. Чуиоичи, Мавлоиои Балхй дар дафтари саввуми «Масиавии маъиавй» г^яд: Баъд аз он «ямпт савийян мустацим», Не «ъало вацзрщмукиббан», ав сацпм.(5, 253)
Байти боло ицтибос аз сураи Мулк (67) ояти 22 буда, асли оят дар Куръои ба гунаи зайл омадааст: «Афамай ямши мукиббан ъала вя^х.их.и ахда аммай ямши савийян ъало сиротим муста к, им». Мавлоно дар сатри аввал бар ивази «ямши савийян ъало сиротим мустацим» «ямши савийян мустацим» ва дар сатри дувум ба чои «мукиббан ъало ва^х,их,и» «ъало isa^x.nx, мукиббан» овардааст, ки аз ояти асл фарц мекунад. Боз дахдо мисоли дигар аз осори сухансароёни ориф метавон овард, аммо ба цавли маъруф «дар хона агар кас аст, як х,арф бас» бошад.
З.То ^ое, ки мо иттилоъ дорем дар номах,ои К,озй оёти Куръои ба гунаи байти боло ба тагйир наёмадааст. Баръакс чанд ояти Куръони карим бо айби тах,иягарони китоб(на бо айби К,озй) бо андаке тагйир омада ва ё дар х,ошияи китоб разами чанде аз оёти Мусх,аф галат забт шудааст, ки мо аз ни ихтилофот дар тавзех,оти маколаи х,озир хабар додаем.
4.Суханвар ва орифе чун Айнулцузотро, ки беш аз сухансароёни дигар олим, х,о(|)и ! ва муфассири Куръои аст ва дар нома-х,ояп[ иайваста аз маонии нухуфтаи Куръон сухан мегуяд, наме-тавон ба ин i ynox, айбдор сохт. Дар акси х,ол ин тух,мати дигаре хох,ад буд, бар шах,иди Х,амадон.
К,озии Х,амадон бешак х,офизи кул(л), олим, шорех, ва муфассири беназири К,уръони карим аст. Дар аксари номах,ои худ оёти Куръонро чунон шарху тавзех, ва тафсири ирфонй мекунад, ки назирашонро дар х,еч як осори суханварон наметавон дарёфт. Агар гуем, ки дар таърихи адабиёти форсй- го^икй х,еч яке аз суханварон(х,атто Мавлоиои Рум) ба мисли у дар номах,ои хеш аз оёти Куръони карим мадад на^устаанд, муболига нахох,ад буд. Аммо пайдост, ки баёни он х,ама дар як бах,с нагунчад. Аз ин нигох,, '(их.аги дурй аз итолаи калом танх,о пиромуни тафсири сураи Фотих,а, ки дар номах,ои К,озй омадаанд, сухан \ох,ем кард.
К,абл аз он, ки пиромуни шарх,и сураи Фотих,а дар номах,ои Дйпулку и) ! сухан гуем, лозим медонем, ки ба таври мухтасар дар бораи ин сура маълумот дих,ем ва айни сураро бо тарчумаи форсии он и а к, л созем. Аз як су, ин усули баён метавонад хонандаи ин сутурро аз аслу тарчумаи сураи Фотих,а хабар дих,ад ва аз суи ди-гар хонанда худ метавонад аслу тарчумаи сураи мазкурро бо шарху тафсири ирфонии К,оши Х,амадон к,иёс созад. Минбаъд х,ар 40, ки оёти сураи Фотих,а меояд, ин чониб аз баёни кадом оят будани он худдорй сохта, таих,о ба он оёте, ки аз сурах,ои дигари К,уръон мебошанд, ишора хох,ад кард.
Маълумоти мухтасар. Сураи Фотих,а нахустин сураи К.уръони карим аст. Дар Макка нозил шудааст ва аз х,афт оят иборат мебошад. Чун аввали х,ама К,уръон аст «Фотих,ату- л-китоб» гуянд, чун модари х,ама К,уръон аст «Умму- л- китоб» хонанд ва чун бештари калимоти он ба такрор омадааст «Сабъу-л- масонй» номанд. Бино ба цавле фозилтарин сураи К,уръон аст ва номи бузургтарини Худованд дар ин сура бошад(чих,ати иттилои беш р.к: 6, 9- 10).
Сураи Фотих,а: «Бисмиллох^ь р- Рахдюни- р- Рах,имп\ Алх,амду лиллох,и рабби- л- оламин(2). Ар- Рах,мони- р- Pax,им1'. Молики явми- д- дин(4). Иййока наъбуду ва иййока настаъин(5). Ихдина- с-сирота- л- муста^им(б). Сирота- л- лазина анъамта ъалайх^ш Faiipn-л- магзуби ъалайх,им вала- з- золлин(7)»(4, 4).
Тар^умаи сураи Фотих,а: Ба номи Худованди бахшандаву мех,рубон(1). Ситоиш Худойрост, ки парвардигори оламиён аст(2). Бахшояндаву мех,рубон аст(3). Подшох,и рузи ^азост(4). Хос Туро меиарастем ва тапх,о аз Ту мадад металабем(5). Рох, намой моро-рох,и рост(б). Рох,и он касоне, ки инъому икром кардай бар онон*, на рох,и ононе, ки хашм шрифта шуд бар онх,о(яъне '(ух.удоп) ва на рох,и гумрох,он(яъне тарсоён)(7)»(р.к: 4, 5; 6, 9).
К,озии Х,амадон мисоли оёти сурах,ои дигар борх,о оятх,ои сураи Фотих,аро низ ба маврид ва '(их.ати шох,иди андешах,ои худ ба кор бурдааст. Аз чумла, дар номаи чах,оруми худ, ки пиромуни маънии «нийят» бах, с мекунад, аз ах,воли оннщони х, а к, и к, и и Худованд хабар дода мегуяд, ки онх,о бо дунёву охират коре надоранд ва ^уз ба маъшуци якто ором намегиранд. Ба андешаи у гапх,о аз х,а\шп ^авм дуруст аст, ки «иййока наъбуду» (хос Туро меиарастем) гуянд:
«Ва агар туро (муродаш мактубунилайх, аст- З.Х,.) маърифате х,аст, ба чалолу рамоли азалй, ин шик, дар даруни ту на хубби дунё бигзорад ва на хубби охират. «Иннамо нутъимукум ли вадх,иллох,и ло нуриду минкум дазоав ва ло шукуро»1. «Иййока наъбуду» аз ин к, я is vi дуруст аст; Ин ь^авм х,ар чй кунанд, х,ама аз бах,ри у кунанд»(1, 26).
Ё худ дар номаи чих,илу чах,орум нахуст аз маъних,ои зох,ирй ва ботинии к,иссях,ои Куръони карим ёд намуда, сипас аз тафсири сураи Фотих,а намудани Алй(а) ва муфассалу иурарзиш будани шарх,н у чунин хабар медих,ад:
«Агартафсир х,амин ь,адарзох,ир аст, пас Алии Буголиб чаро гуфт: Аз тафсири Фотихдгу- л- китоб, агар хостаме х,афтод шутур пурбор кардаме...
Аз ин роз донн ту огох, нест,
Бад- ин парда андар туро рох, нест.
Ибни Аббос мегуяд, ки: «Якшаб во Алии Бу олиб будам то руз, шарх,и «бо»- и «бисмиллох,» мекард» (1, 351).
Дар номаи чих,илу нух,ум аз дара^оти тах,орат ва на^осат ёд намуда мегуяд, ки агар назди фа^ех,они зох,ир тах,орат покии обу хок, бадану чома ва мусалло бошад, назди орифони ростин тах,орат иок будани сират аст аз бухлу х,асад ва х,ик,д. Мегуяд, ки чун намоз бе сураи Фотих,а дуруст нест, тах,орат низ бидуни покии ботин макбул набошад ва нафаре, ки тах,орати ботии иадорад, иаметавонад Куръон бихонад:
«Дара^ан дувум дар иокй он аст, ки даруни одамй, ки х,ацицаги уст, аз авсофи замим ва разоили яхлок, иок бувад, чун х,иь;ду х,ясяд ва бухл... Ба назднкн ах,л и гаршугги хусус, намоз бо ин авсоф дуруст набвад, зеро ки намоз бе Фотих,ату-л- китоб дуруст наёяд. Ва х,ар кй пок нест, ба наздики эшон аз ин авсофи мазмум, чун ширку нифоцу гайрн он, уро рох, нест ба К,уръон.
Пас Фотих,ату- л- китоб кй тавонад бархонд? Jlo бал чун гуяд: «иййока наъбуду»? Агар аз авсофи мазмум чизе дар даруни у монда аст, у дар даъвои «иййока наъбуду» дурук мегуяд ва дар шаръ дуруг х,аром аст» (1, 382- 383).
Айнулцузоти Х,амадонй дар номах,ои бисту иухум ва сию якум бевосита ба шарху тафсири сураи Фотих,а меиардозад. Аз ofo3h номаи бисту нух,ум маълум мешавад, ки ташрех, ва тафсири ин сураро яке аз муридонаш аз К,озй хох,иш намудааст:
«Бародари аиззро бако бод дар саодати абадй. Навиштаи азизи у расид. Ва дар зимни навишта тафсири сурату- л- Фотих,а хоста. Пеш аз ии навишта дар номае дароз навишта будам, валекин бас fomib буд. Надонам уро фах,м афтод ё на...» (1, 246).
Хонандаи ни сутурро маълум бод, ки иомах,ои мазкур тапх,о дар ташреху тафсири сураи Фотих,а набуда, пиромуни мав syoTii зиёд бах,с мекунаид ва гуногуиии мавзуъ яке аз хасоиси хоси нома-х,ои Дйпулку и)! аст.
К,озй дар номаи бисту нухум шарх,и сураи мавриди бах,сро аз баёни маънии «бисмиллох,» ofo3 намуда, сипас ба тартиб тафсири оёти дигар мекунад:
«Ин цавм (мурод мубтадиён бошанд- З.Х,.)- ро мацом дар бидояти корх,о он бувад, ки «бисмиллох,» гуяпд. Масалан, цалам дар даст нагиранд чуз ба номи У. Ва х,амчуиии х,еч кор накунанд, то ибтидо ба номи маъшуц (Худованд- З.Х,.) накунанд. Ва ин касе фах,м кунад, ки ба i я is к, бад- ин маком расида бувад... Ин к, я is vi чун «бисмиллох,» ибтидо кунанд, аз Фотих,а лобуд бувад, ки чизе аз Ч,аноби азал(Худованд- З.Х,.) ба дили эшон расад, аз алтоф ба к;а, фи х,явсяляи эшон х,яр яке...
Ин '(о «ар- Ратману- р- Ра^им», ки гуяд дар мушох,адаи он латифа, ки ба дили у расад, мукдаши макоми х,яр касе бувад. Бас чун уро ба мунъимй бидонист ва дар х,яр зарра аз малак ва малакут чандин х,а!ор- х,а!°Р ниами номутанохр бидид ва мунъим дар х,амаи у ло шарикалах,у фи- л- мулки ва ло фи- л- х,амд. Чун лях,у «лах,у- л-мулк»2 бувад ва х,ама неъмат лобуд «лаху- л- х,амд»3 бувад, пас «алх,амду лиллох,» дар ин маком гуфтан порае ба мушох,ада кашад. Ва чун ин ниами номутанох,й ба нисбат во умум бинад, ин ^о «Раби-л- оламин» тавон гуфт. Чун «Mo таро фи хал к, и- р- Рах,мони мин тафовут»4 маълум шавад ва «Васиъа рабби кулла шайъин ъилма»5 ошкоро гардад, бидонад, ки «ар- Рах,мони- р- Ра^им» дар я к, и Г) и «Рабби- л- оламин» чаро гуянд...» (1, 246- 247).
«.. .Пас «Молики явми- д- дин» макшуф гардад, ки чист «Ва- л-амру явмаизил лиллох,»6. Ондо, ки гях,к,ик, ясг «Лиллох^ш ямру мин ^яблу вя мим бяъд»7. «Вя доя ряббукя»8 бидонй бя яцин. Вя «яътияхумуллоху»9 худро бяр дидяи умум 1ршвя дих,яд, пас то дар нуцсоии «Молики явми- д- дин» худ мулозими х,олнту бувад» (1,248).
«Чун олим ба ин 40 расид, аз санои Малик чалла '(ялолух.у вопардохт, ки инни цасамту- л- фотих,ата байни ва байна абди
нисфайни. То ин 40 чалолати бори Худоро сано мегуфт ба дастурии У, ки «фазкуруни»10, боцй насиби банда мух,имтарин коре аст, сулуки тарик; аз «иййока наъбуду» ин бувад. Чун бидонад, ки сулуки ин рох, чуз ба инояти У натвон кард, ки май заама аннаху йасилу илаллохр би гайриллох,и фацад мукира бих,и. «Иййока настаъин» худ амини ту бошад ва «иййока наъбуду». Пас «удъуни ас га^иб лакум»11 уро далерй дих,ад, то «Иэдина- с-сиротал мустацим» бш уяд.
Сиротал мустацим рох,и рости уст, боцй х,ама рохдо муаввач аст, «Кул х,озих,и сабили»12. «Ва анна х,озо сироти мустациман фаттабиъуху»13 кадом рох, аст? Рохр тацво ло Faiíp рох,и кист? Рох,и х,амаи анбиё ва авлиё аст. «Сирота- л- лазина анъамта ъалай^им» он рох,и так,воет, ки аввалин ва охиринро, сулуки он рох, васийят кардаанд, аз Ч,аноби азал, ки «Ва лацад вассайна- л- лазина утул китоба мин цабликум ва иййокум апиттакуллох,»14 ( 1, 248- 249).
Дар номаи сию якум нахуст пиромуни фарци арбоби бидоят ва них,оят, ахроли пир ва мурид, маънии шукр ва ацеоми он, аркони дин, маоннн ирфонии «ло илох,а ила шох,», намози орифону отттикони Хак, ва f. сухан намуда, сииас ба шарху тафсири оёти алох,идаи сураи Фотих,а меиардозад. Мегуяд, ки назди ах,л и тарицат «аузубиллох,» гуфтан низ макомедорад (р.к: 1, 264).
Дар ин нома шарх,и у аз тафсире, ки дар номаи бисту нухум карда буд, фарц мекунад. Мехох,ад бештар аз маъних,ои ирфонии сураи Фотих,а г^яд, аммо афсус меху рад, ки мактубунилайх, х,ануз мубтадй аст ва наметавонад фахдш он маонй кунад. Ба тах,к,и к, хушёрони оламро аз ах,воли мастони шш; хабаре набошад. Хуш бод рух,и Хо'(а Х,офиз, ки мегуяд: «К,адри ма^муаи гул мурга сах,ар донаду бас».
Шах,иди и И1К, дар номаи сию якум андаке аз ах,воли мастй ва онпщии худ хабар меднх,ад ва мегуяд, ки х,ангоми нигоштани нома масти Хак,( к,) мегашта ва аз худии худ берун мешуда, руй ба охират меоварда ва дунёву алоици онро ба тамом фаромуш месохтааст. Боз ицрор мешавад, ки ин мастй танх,о х,ангоми навиштани нома рух медода, на х,ангоми мутолааи он. Чун ин 40 бештар аз ах,воли мастй мегуяд ва шарху тафсираш х,ам орифона аст, ба ихтисор баён намуданашро лозим медонем:
«Дар ин бидоят «бисмилло^» гуфтан зарур бувад, «ар-Ра^мони- р- Ра^им» мух,ри сифоти Уст, ки бар зот них,оданд, ки
— 48 ~СI НОМАИ донишгох _)
чун нигин бепакдп бувад, кори ту накунад дар мух,р иих,одан. Пас «ал^амду лилло^» шукр аст, бар сабти «ар- Рах,мони- р- Ра^им» бар Аллох,, аънй сифот бар зот. «Раббил оламин» мух,рн дигар, ки ба Аллох, зебад. Чунонки «ар- Ра^мони- р- Ра^им»- ро Аллох, зебо бувад. Пас «Аллох,» аз «бисмиллох,» ва «лиллох,» аз «ал^амду лиллох,» яке гардад. Ва «ар- Рах,мони- р- Ра^им»- ро ин 40 такрор зарурат бувад.
Дарего, ки х,еч фах,м нахох,й кардан аз ин маонй ва битарсам, ки агар нависанда (мурод худи Айнулцузот бошад- З.Х,.) вацте дигар мутолаа кунад, бо ту баробар бувад. Чаро? Зеро, ки «Молики явми- д- дин» ва «ал- амру явмаизил лиллох,»15 (хукму фармон он руз (рузи циёмат) хоси Худост). Охир туро дар дунё 40Й нест. Нависанда чун дар х,оли навиштан ба охират бувад ва цалбих,и байна ядайиллох,. Ва дар х,оли мутолаа дар дунё бувад, чандон фах,м кунад, ки дигарон. liaic/ie касе шаробе аз цадах,е нуш кард ва масти вак/i гашт, агар баъд он к,ядях,ро бар вай арза кунанд, чй гуй х,еч мастй кунад? X,oino ва калло! Валлох,, агар х,аргиз аз сурату- л- Фотих,ах, «шаробан тахуро»16 (шароби них,оят иок) нуш кардай аз дасти С окД «ва са^ох,ум раббух,ум»17 (ва бипупюпад Худованд), мумкин бувад, ки он чй навиштам фах,м кунй ва ярду, ки бубинй пас чун хушёр гардй «иййока наъбуду» камари бандагиро бар миёи бандй. Ва агар х,оли гузашта ёд оварй «ва иййока настаъин» худ гуфта ояд. Пас тамаъ туро дарёбад, ки руи фазлу карам дида бошй «Ихдина- с- сирота- л- мустацим» бигуй. Пас аз рафиком и ту, ки во18 ту он шароб мехурданд, ёд кунй i уй: «Сирота- л- лазина анъамта ъалай^им». Пас махрумон бинй бар дар бимонда ва чун х,алца, ва ту дар даруни хона нишаста «гайри- л- магзуби ъалайх,им вала- з- золлин» бигуй. Дар дарён хавфу хашят ва х,айбат ьарк, гардй»(1, 264- 265).
Пас аз ин х,ама ташреху тафсир боз ба мухотаби номаи хеш мегуяд, ки бо сарфи тамоми кушиш х,ануз ин сураро ба таври комил шарх, нагуфтааст ва чун фурсат расид дар номах,ои дигар боз атрофи он бах,с хох,ад кард ва ё чун ба Х,амадон омад, барояш ба таври шифох,й шарх,и бештаре хох,ад намуд:
«Ч,авоимардо! 111арх,и «алх,амду лиллох,» шунидй, ки ло салота илло бифотих,ати- л- китоб чй маънй дорад ва намоз бе Фотих,а дуруст набошад. Дусте х,озир буд, дархост. Хостам, ки мафхумтар
аз ин бувад, валекин чунин омад. Арчу, ки вак/ге мафхумтар аз ин бинависам...
Чун ба саодат во Х,амадон расй, шарх,и ин нома ба мушофах,а бишнавй, агар май донам, вагарна инро низ дар кисаи «х,о мим айн син коф»19 нигох, медор, ки «Казолика йух,и илайка ва ила- л-лазина мин цабликаллоху- л- ъазизу-л- х,аким»20(1, 265).
Дйпулку и)г гох,е исгилох,оти Куръонро низ шарху тафсири ирфонй мекунад ва бо ин усули ташрех, бисере аз розу рамзи нс1илох,ог ватаъбироти Куръонро боз месозад. К,иёси ин шурух, бо шарху гавзех,и фарх,ангномах,ои ирфонй маълум месозад, ки К,озй дар ташрех,и ирфонй дасти тавоно дорад ва маънии истилох,оти К,уръонро аз худи К,уръон мегуяд ва мох,ирона дармеёбад. Чунончи дар номаи сиюм «шароби кофурй»- ро ба таври зайл шарх, месозад:
«Бидояти мардон он аст, ки дидаи эшон чун талъате кунад, бад- он Ч,аноби азим, ки масдари ин ихтилоф бувад, х,ама шароби кофурй нуш кунанд. «Инна- л- аброра яшрабуна мин каъсин кона мизочух,о кофуро»21. Шароби кофурй донй, ки чй бувад? Тобиши оташе бувад, ки аз дур во парвона гуяд: «куму лиллох,и»22, «лах,у-л- масалу- л- аъло фи- с- самовоти ва- л- арз»23, «Явма якуну- н-носу ка- л- фароши- л- мабсус»24. Бош то халцро бинй х,амчун фарош (парвона- З.Х,.) мегуянд: «иста^ибу лиллох,и ва ли- р-расули»25. Чун парвона аз ах,ромгох,и талаб лаббайкн изобат бнзанад, инро шароби кофурй нуш кардан хонанд» (1, 253- 254).
Аз бах,сх,ои боло ва ицтибосоти (|)явк, равшан мегардад, ки ба rax,rçnrç Айнулцузоти Х,амадонй аз ^умлаи олимон ва муфассирони К,уръони карим аст. Х,ама аз К,урьону х,адис ва ирфону тасаввуф мегуяд. Аз шарх,у тафсире, ки бар сураи Фотих,а намудааст, худ ошкор мешавад, ки маънии х,ар як вожа ва ибороти Куръони каримро медонад ва аз маонии зох,иру ботини онх,о ба хубй огах,й дорад. Тиловату х,ифзи К,уръонро бидуни маърифат ва амал ночиз мешуморад. Тах,орати ботинро мух,имтар аз тах,орати зох,ир медонад. «Иййока наъбуду» гуфтани ошикони дунёро макбул надорад ва дуруга мах,з мех,исобад. Аз ошикони ростини Худованд аст ва чуз гами у х,еч дигар кор надорад. Гох,е чунон васфи 1<,ур ьоп ва Офарандаи он мекунад, ки назирашонро дар таърихи адаби тонику форс мух,ол аст дарёфтан. Чунончи, дар
номаи шонздахуми хеш ба мактубунилайх,- муриди хеш чунин таълим дих,ад:
«Куръон дар парда аст ва ту иомах,рам, х,аргиз то чони худ дар талаби у набозй у худро во ту нанмояд. Зеро ки то хидмати у накунй чандин сол, мах,рам нагардй... Ба чй кор ояд, ки ту х,ар руз хатме бикунй... Куръои дамоли азал аст. Аввал дида талаб кун, он i ях, тамаъ кун, ки К,уръон хонй ё донй, ки аз «суммум букмун ъумйун»26 (кару гунгу нобиноён) х,сч наёяд» (1, 137- 138).
Пас аз бах,си зиёд ва шарху тафсири оёти Куръои ба он натида мерасад, ки тапх,о К,уръои метавонад шарху тафсири комили хеш кунад, чунонки танх,о Худованд к од ир аст васфи хеш гуяд. Аз ни нигох,, чих,аги шарх,и оёти сураи Фотих,а бештар аз худи Куръон мадад медуяд, не аз китоби дигар. Хак, бар чониби Мавлоност, ки мегуяд: «Офтоб омад далели офтоб».
Номах,ои Айнулцузоти Х,амадонй ба зох,ир бисёр соддаю равон, фах,мо, пур аз шох,ид ва мисол мебошанд. У кушиш наму-дааст, ки суолоти муридони хешро х,ар чи соддатар ва фах,мотар иосух гуяд. Аммо дар асл х,ар як нома пур аз маънй ва оёти курьопй, шарх,у баёни масъалах,ои (|)ик,х,й, истилох,оти тасаввуф ва ак;оиди ирфонй аст. Аз ни ру, хонанда ва \[ух,ак,к,ик1ипи номах,ои уро лозим аст, ки баробари донистани забони арабй аз К,уръон ва шуруху тафосири он, ирфон ва тасаввуфи исломй ба хубй огах, бошанд. Дар акси х,ол аз хунари нависандагй, шарх,у тафсири ирфонй, дарёи илму ирфон ва кар к, и бодай Рах,мон будани ин орифи раббонй ва Халло^и сонй пай нахох,анд бурд. «Кас лаззати ин бода чй донад, ки нахурдаст».
ТАВЗЕХ.ОТ:
* Дар нусхаи Аббос Бобоназарзода то ин '¡о ояти шашум ва цисмати боци ояти цафтуми сураи Фотща дониста шудааст. Сабаб дар он аст, ки тахрягар ва мутар'щми китоб на «Бисмиллохр- р- Рахрюни- р- Рахим», бал «Алхрмду лиллохр раббил оламин> - ро ояти якуми сураи Фотща медонад(р.к: 4, 5). Аммо ин усули рацамгузории оётро танх,о хрнгоми тарцумаи тоцикии сура риоят мекунад, на дар матни асли ¡\уръон(р. к: 4, 4).
' Сураи Инсон(76), ояти 9 аст, ки Худованд мефармояд: «(Онх;о мегуянд): У^амоно, ки таъом медицем шуморо тащо ба хотири Худо(ва барои ин кори худ) талаб намекунем аз шумо, эй цамоаи мухтоуон, %еч музду шукрероу (4,
1375).
у Сураи Тагобун(64), çисмате аз ояти 1 аст.
3 Сураи Тагобун(64), çисмати сонй аз ояти 1 аст.
4 Сураи Мулк(67), ^исмате аз ояти 3 аст.
3 Сураи Анъом(б), ^исмате аз ояти 80 аст.
6 Сураи Инфитор(82), цисмати сонии ояти 19 аст.
7 Сураи Рум(ЗО), ¡¡исмате аз васати ояти 4 аст.
8 Сураи Фацр(89), цисмате аз аввали ояти 22 аст. Аммо дар цошияи китоб ба иштибоц ояти 23 забт шудааст (1, х;ошияи сах,. 248).
9 Сураи Базара (2), çисмате аз ояти 210 аст. /Jap матни китоб ба сурати «Ва яътияхумуллоху> омадааст (1, 248). Чун дар ояти мазкури ¡\уръон «ва>> наёмадааст, мо берун аз нохунак овардани онро са%е% донистем.
'" Сураи Базара (2), огози ояти 152 аст. Аммо дар цошияи китоб ба иштибо% ояти 153 забт шудааст (1, 248). " Сураи Fo(pHp (40), /)■исмате аз ояти 60 аст.
12 Сураи Юсуф (12), цисмати аввали ояти 108 аст.
13 Сураи Анъом (6), цисмати аввали ояти 153 аст. /Jap матни нома ба сурати «Ва инна...> омадааст, ки мо шакли дурусти он- «Ва анна...> -ро аз К,уръони карим овардем.
14 Сураи Нисо (4), ¡¡исмате аз васати ояти 131 аст.
13 Сураи Инфитор (82), цисмати сонии ояти 19 аст. Худованд дар шакли комили оят мегуяд: «Рузи уазо, рузест, ки натавонад х;еч кас фонда расондан барои каси дигар, хукму фармон дар он руз хоси Худост>> (4, 1423).
16 Сураи Инсон (76), цисмати охири ояти 21 аст.
17 Сураи Инсон (76), /)■исмате аз ояти 21 аст. Вале дар цошияи китоб ояти 61 забт шудааст, ки сах;ех; нест. Лозим ба зикр аст, ки сураи Инсон х,амагй 31 оят дорад ва ояти 61 донистани он хатой махр аст.
18 Айнул^узот дар нома^ои хеш бар ивази «бо>> %амеша «во» мегуяд ва ин яке аз хусусиёти забони номах,ои уст. Ва ин '¡о «во ту» ба маънии «бо ту>> аст.
19 Сураи Шуро (42), оят%ои 1 ва 2 аст. Муроди К,оий %уруфи му^аттаоти К,уръон аст, ки аксари уламо ва муфассирон дар гуиши маънии онх;о хомушй ихтиёр кардаанд.
20 Сураи Шуро (42), ояти 3 аст. Дар цошияи китоб ишорае ба ин оят нашудааст (р.к: 1, х;ошияи сах,. 265).
21 Сураи Инсон (76), ояти 5 аст. Худованд дар ин оят гуяд: «Ачбатта некукорон менушанд, аз пиёлаи шаробе, ки омезиши он аз оби (чашмаи) кофур бошад»(4,
1375).
22 Сураи Базара (2), çисмате аз ояти 238 аст.
23 Сураи Рум (30), /)■исмате аз ояти 27 аст. Аммо дар цошияи китоб ба иштибоц ояти 37 забт шудааст.
— 52 -( НОМАИ донишгох j
Сураи t\opna% (101), ояти 4 аст. Худованд дар ин оят аз а%воли рузи растахез чунин хабар медицад: «К,иёмат цоим мешавад рузе, ки мардум (аз да^шату хррос) мисли парвона^ои парканда сарсону саргардон бошанд>> (4,
1451).
23 Сураи Анфол (8), /)■исмате аз ояти 24 аст. 26 Сураи Базара (2), %исмати аввал аз ояти 18 аст.
ПАЙНАВИШТ
1. Айнулкузоти Х,амадонй. Номах,о. ^илди аввал. Ба эх,тимоми дуктур Алинации Мунзавй, дуктур Афифи Усайрон. -Тех,рон: Асотир, 1377. - 480 сах,.
2. Айнулкузоти Х,амадонй. Номах,о.Ч,илди дувум. Ба эх,тимоми дуктур Алинации Мунзавй, дуктур Афифи Усайрон. -Тех,рон: Асотир, 1377. - 488 сах,.
3. Айнулкузоти Х,амадонй. Нома^о.^илди саввум. Ба эх,тимоми дуктур Алинации Мунзавй. -Тех,рон: Асотир, 1377. -444 сах,.
4. Куръони карим бо тарчума ва тавзех,от ба забони точикй. Мутарчим Алх,оч Амир Аббос Бобоназарзода. -Покистон: Академияи даъвати Донишгох,и байналмилалии исломии Исломобод, 2004 (1485). -1479 сах,.
5. Мавлоно Ч,алолудцин Мух,аммади Балхй. Маснавии маънавй. Бар асоси матни Р. Николсон ва муцобила бо нусхах,ои дигар. - Тех,рон: Нашри Замон, 2001. -732 сах,.
6. Тарчумаи Тафсири Табарй (дар ду китоб ва х,афт мучаллад). Китоби якум. -Хучанд: Нури маърифат, 2007. -884 сах,.
Мистическое толкование суры «Фатиха» в письмах Айнулкузота
X. Зоиров
Ключевые слова: Священный Коран, комментарии суры "Фатиха " (Открывающая книгу), Айнулкузот Хамадони, эпистолярное наследие, суфизм и мистика
Большинство выдающихся представителей персидско-таджикской классической литературы, в т.ч. Рудаки, Ходжа Хафиз, Джалалуддин Руми, Шейх Иракн и десятка других одновременно были знатоками Корана, что обязательно подчеркивали средне-
вековые хронисты и авторы тезкире. Тем более вызывает удивление факт умолчания почти всех, как авторов средневековых источников, так и отечественных и зарубежных исследователей о глубоких изысканиях известного мистика АинулкузотаХамадони, посвященных толкованию священного Корана. Статья посвящена анализу комментарии суры "Фатиха " в письмах Аинулкузот а и её литературно-мистическому значению.
Mystical Interpretation of "Fatikha" Sura in Ainulkuzota's Letters
Kh. Zoirov
Key words: Sacred Koran, commentaries of "Fatikha " sura (opening the book), Ainulkuzot Khamadoni, epistolary heritage, sufizm and mysticism
The majority of outstanding representatives of the Persian-Tajik classical literature, Rudaki, Khoja Khafz, Jalaloddin Rumi, Shiekh Iraki and scores of others inclusive, were at the same time connoisseurs of Koran; the fact being emphasized by mediaeval chronists and authors of tezkires. The fact of pretention in regard to profound exploration of Ainulkuzot Khamadoni devoted to the interpretation of Koran causes surprise; neither the authors of mediaeval sources nor home andforeign researchers mention about the interpretation of Koran done by the mystic. The article is devoted to the analysis of "Fatikha" sura in Ainulkuzot s letters and its literary-mystical sense.
