CC BY
27
УДК 8Т1 М.А.ОЦИЛОВА
ББК 83 3 (0) 9
ТАЛМЕ^ОТИ КУРЪОНЙ ДАР «РИСОЛАИ КУШАЙРИЯ»-И АБУЩОСИМИ КУШАЙРЙ
Дар таърихи насри ирфонии форсу точик чандин осори муътабаре маком ва чойгохи хосе доранд, ки миёни онхо «Рисолаи кушайрия»-и Абулкосими ^ушайрй аз чумлаи таълифоти мухими насри суфиёна ба шумор меравад. Ин асарро Зайнулислом Абулкосим Абдулкарим ибни Х,авозини ^ушайрй ба забони арабй навишта ва шогирдаш Абуалй Х,асан ибни Ахмади Усмонй онро ба забони форсй тарчума намудааст. Х,арчанд муаллиф бо ин китоб дар каламрави адабиёти ирфонии форсу точик, хоса насри ирфонй шухрати тамом касб намудааст, аммо дар мавриди шахсият ва зиндагиномаи у камтар тахкикот дар адабиётшиносии мо анчом ёфтааст ва муруре ба рузгори муаллиф метавонад кобили ахамият бошад.
Бар асоси нигоштахои сарчашмахо Абулкосими ^ушайрй дар мохи рабеъулаввали соли 376 хичрй (997м.) дар шахри Устуво, ки имруз бо номи ^учон дар Эрон маъруф аст, чашм ба олами хастй кушодааст. Номи аслиаш Абдулкарим буда, куняташ Абулкосим ва бар асоси макоми бузурге дар ирфони исломй доштан бо лакабхои Имом, устод, Зайнулислом маъруф гардидааст. Аз он сабаб бо ^ушайрй маъруф аст, ки хонадони у аз кабилахои аъроби Банй ^ушайр будаанд, ки баъдан ба минтакаи Хуросон омада ва хамон чо сукунат ихтиёр намудаанд. Аз чониби модар чадди Абулкосим ба хонаводаи Суламиён (Мухаммад ибни Сулаймон ибниАхмад ибни Мухаммад Устувоии Суламй - аз мухаддиси замонаш) мерасид. Абулкосими ^ушайрй дар айёми кудакй аз мехру навозиши падар махрум монд ва парваришу тарбияти у ба ухдаи Абулкосими Илямонй - дусти наздики хонавода вогузор гардид. ^ушайрй мукаддимаи забон ва адабиёти арабро назди ин дусти бузурги падар омухта, дошини фаровонеро сохиб шуд. Аз айёми хурдсолй ^ушайрй чавоне сохиби аклу хуши саршор ва заковати олй буда, пайваста дар талаби омузиши донишу хирад будааст. Бино ба иттилои сарчашмахо чун дар зодгохаш - карияи ^учон мушкилоти зиёде дар рузгори ичтимой пеш омад, зарур шуморид, ки аз он чо ба шахри Нишобур куч бандад, то он чо улуми хисобро биёмузад ва шугли дигаре касб намояд.
Шахри Нишобур «...маркази вилояти Хуросон афзун бар марказияти сиёсй ва низомй ва ахамияти он дар тавсеаи хаёти фархангй» дар он айём яке аз марокизи илмиву адабии замон ба шумор мерафт (7, 524) ва он чо донишварону сохибназарони зиёде канори хам омада буданд. ^ушайрй баробари вуруд ба ин шахр бо фозилони замон пайванди махкаме баркарор намуд ва дар такмили донишу маърифат икдом кард. Дар он айём шухрат ва макоми илмиву ирфонии Абуалй Хдсан ибни Алии Нишобурй, машхур ба Абуалии Даккок хеле баланд буд, ки дар аксари тазкирахои ирфонй рочеъ ба кашфу каромоти вай сухан рафтаааст (2, 132-145, 8, 378-380; 1, 346). Ин маъруфият боис шуд, ки Абулкосими чавон ба мачлису дарсхои вай чалб шавад. Х,арчанд касди аслии Абулкосим дар сафари Нишобур омузиши илм набуд ва бештар дунболи омузиши корхои марбут ба таъмини маош ба шумор мерафт, аммо ошной ва вуруд ба дарси ирфони ин суфии номовари замон дар рузгори у тагйироте куллй ворид кард. Ч,озибаи сухбат ва мулокоти Абуалии Даккок дар вучуди Абулкосими ^ушайрй таъсири пурфайз гузошт, у дигар натавонист аз он рах берун ояд ва тамоми умр дар тарикати у карор гирифт (5,27). Аз ин лихоз, омузиши илми хисобро тарк кард ва ба тарикати Абуалии Даккок руй оварда, рохи маърифати Кирдугорро аз дигар равишхои чомеашиносй афзал донист. Дар навбати худ Абуалии Даккок дар вучуди Абулкосими чавон нишонахои камолоти инсонй, фаросат ва заковати баландро кашф намуд, уро ба унвони муриди хеш пазируфт. Х,атто ин пайванди маънавй ба чое расида, ба эчоди равобити хешовандй миёни хар ду устоду шогирд сабаб гардид. Дар натича, Абуалии Даккок духтарашро ба акди никохи Абулкосим даровард ва дар натича робитахои эшон бештар аз хар чиз таквият ёфтанд.
Шеваи кори ^ушайрй ба хадде чолиб ва кобили омузиш аст, ки бо хама табаххур дар улуми исломй хамеша дар пайи мутолиа ва маърифат буда, хатто дар чараёни тадрис агар мушкилоте дар халли масъалае эчод мешуд, онхоро хамрох бо дигар толибилмон баррасй менамуд. Новобаста ба ин ки дар соли 458 х.к.(1078м.) синни у ба 83 расида буд, назди Юсуф ибни Алии Магрибй рафта, аз у илми калом меомухт ва дар халлу фасли масоили марбут ба нахв аз дониши у истифода мебурд.
Хдмсари ^ушайрй Уммулбанини Фотима низ аз занони донишвар ва орифаи замони худ буд. Албатта, ин бесабаб нест, тавре дар огоз ишора шуд, у духтари яке аз суфиёни маъруфи замон Абуалии Даккок буда, дар домани мактаби маорифи падари бузургаш ба камол расидааст. Хдмзамон аз Абунаими Исфароинй, Абулхасани Алавию Абуабдуллохи Х,оким ва дигар мухаддисон хадис шунида, худ шогирдоне хам дар ин чода тарбия намуда будааст (4, 4950).
^ушайрй хануз кабл аз сафархояш ба Багдод ва Макка дар Нишобур мачлисхои имлои хадис барпо дошт. Х,арчанд замоне бо сабаби ин сафархо ва оворагихои у мачолиси мазкур баргузор нашуданд, аммо дар соли 455 ад. (1076м.) пас аз дубора баргаштанаш ба Нишобур мачолиси мазкурро аз нав баркарор намуд ва то поёни умр ба имлои хадис ва тадриси он машгул гардид.
Абулкосими ^ушайрй дахуми рабеъулаввали соли 465 х.к.(1086м.) дар Нишопур аз олам даргузашт ва тибки иттилои сарчашмахо мазори у дар канори кабри устодаш Абуалии Даккоки Нишобурй карор дорад (4, 48).
Яке аз маъруфтарин асари ^ушайрй «Латоиф-ул-ишорот» мебошад, ки тафсири «^уръон» бо шеваи орифона буда, ба таъбири устод Фурузонфар «бо шеваи дилангез ва шево» ба калам омадааст. Асари дигаре низ ба калами у тааллук мансуб дониста мешавад, ки «Нахв-ул-кулуб» унвон дошта, фарогири бахсхои мухтасар дар мавриди коидахои нахви арабй ва татбики онхо бар матолиби ирфонй мебошад, ки бо забони шево ва малех нигошта шудааст. Ин китоб харчанд мачмуан шасту як коидаро дарбар мегирад, аммо гохо дар мавридхои зарурй муаллиф танхо ба як ишора конеъ нашуда, зимнан чанд коида ё нуктахои дигарро тавзех медихад. Хддафи аслии ^ушайрй аз нигориши ин асар он будааст, ки толибони маърифат аз огоз бояд коидахои забониро аз бар намоянд ва ин амр боис мегардид, ки латоифи каломи суфиён ва худи тасаввуфро маърифат намуда, аз ин рох ба тадрич пеш раванд.
«Рисолаи кушайрия» аз манобеи мухими шинохти ирфон ва тасаввуфи исломй аст, ки барои таълифи бисёр осор дар ин равиш чун сарчашма хизмат намудааст. Дар мукаддимаи китоб меояд: «Ин китоби «Рисолат» китобе азиз аст ва гавре дорад, ки аз хама навъи илм дар ин китоб аст» (5,13). Онро яке аз шогирдон ва хаммаслаки муаллиф Абуалй ибни Ахмад ал-Усмонй ба форсй тарчума намуд, «то фоидаи он умум бошад ва хеч синфи одамй аз он бебахра набошад» (5,85). Тавре ки Носирчон Салимов дар мавриди сабаби таълифи он навиштааст: «Рисола» ба мабонии тасаввуф ва аркони он тахсис ёфта, муаллиф матолиби хешро дар партави акволи шуюх ва урафои мутабаххири замон зевар бастааст. Иллати навиштани он зухури фасод дар тарикату инхирофи суфиён аз адабу сунани машоихи пешин ва пайдо гардидани муддаиёни дур аз хакикату дуругин будааст» (8, 279). Замони таълифи ин асарро миёнаи солхои 437-438 хичрй (1058-1059м.) мукаррар намудаанд. ^ушайрй онро ба унвони насихат ва дастур ба суфиёну шогирдони худ навишта ирсол намудааст, чуноне ки мегуяд: «Ба хукми васияти Хочаи Имом Абулфутух, рахимахуллоху, он чй гуфт, навишта омад, то адои амонати у карда бошем ва он панчоху панч боб аст» (5, 12).
Фасли нахустини асар ба баёни акидахои суфиён бахшида шудааст ва фасли дувум хулосае аз фасли аввал ба шумор меравад. Баъд аз ду фасли рисола бобе дар шархи ахволи машоих омадааст, ки чамъан дар он рочеъ ба хаштоду се тан аз ахли тасаввуф сухан меравад. Зикри суфиён аз Иброхими Адхам шуруъ гардида, то ба Абдуллох Ахмад ибни Атои Рудборй идома меёбад. Аксари матолиби ин бахши рисоларо ^ушайрй аз маводи «Табакот-ус-суфия»-и устоди худ Абуабдуррахмони Суламй баргирифтааст. Ин нуктаро мухаккикони соха низ тасдик менамоянд: «Аввалин мачмуаи зиндагиномаи суфиён «Табакот-ус-суфия»-и Абуабдуррахмони Суламй аст. Дар ин асар шархи ахволи суфиён ба «табакот» чудо карда шудааст ... Тазкиранависони минбаъда, албатта, ба ин асари Суламй ру овардаанд» (3,84). Хдрчанд ин боби асари ^ушайрй мухтасар аст, аммо аз диди фарогирии маводи мухим дар боби рузгор ва акволу атвори суфиён аз ахамият бархурдор мебошад.
Боби дигар дар шархи истилохот ва таъбироти суфия ба калам омадааст. ^ушайрй дар ин боб ба тавзехи панчох истилохи ирфонй пардохтааст. Аммо кори тафсири истилохоти ирфонй дар асари ^ушайрй бо хамин ба интихо намерасад, балки у кушидааст, ки дар кисматхои дигари асар аз руи зарурат ба тавзехи мафохим ва истилохоти суфиёна пардозад, ки бешак, китоби мазкур аз ин чихат низ ба унвони нахустин фархангномаи ирфонй хидмат мекунад.
Мехвари баёни муаллифро афкору гуфтори ахли тасаввуф ташкил намудааст, ки Аллох «.дилхои эшон маъдани розхои хеш кард ва махсус гардонид эшонро ба пайдо кардани анвори хеш бар эшон. Ва эшон фарёд (рас)-и халкднд... Эшонро аз тирагихои башарият рушан гардонид ва ба дарачаи мушохада расонид, бад-он чй тачаллй кард эшонро аз хакикати ягонагии Хеш» (5,18). Ва аз ин чост, ки ^ушайрй онхоро «худовандони хакикат» номида, кайд
мекунад, ки дар замони у аз ин тоифа намондаанд. Ва онон, ки аз асли дин дур шуданд, аз маъсият наметарсанд, ба гафлат монданд, моили шахват шуданд, дар нопокихо бебок шуданд ва хакикат кариб фаромуш шуд. Дар чунин шароит лозим буд, ки ахли хакикат ёд карда шавад ва аз рузгору афъол ва афкори эшон гуфта шавад, ки боиси растагории рохгумзадагон ва ислохи ахлоки омма гардад.
Х,амин чихати мухими дастурй ва назарй доштани «Рисолаи кушайрия» боис гардид, ки хондани он миёни суфиён ривочи тамом касб намуда, мавод ва бобхои асар ба муосирон ва пасовандони ^ушайрй таъсири фаровоне гузоштааст. Хоса, таъсири каломи ^ушайрй дар «Рисолаи кушайрия» дар китоби маъруфи ирфонии хамзамони у «Кашф-ул-махчуб»-и Алй ибни Усмони Хучвирй ва осори насрии Мавлоно Чдлолуддини Румй, «Тазкират ул-авлиё»-и Шайх Аттор равшан хувайдост. Мачмуан бо фарогирии мухтавои куллии «Рисолаи кушайрия» ва тарчумахои форсии он метавон бар ин нукта коил шуд, ки накш ва макоми ин асар барои ташаккули тазкиранависиии ирфонй ва хамчунин, зухури фархангхои истилохоти суфиёна кобили таъкид аст. Аз ин нигох, метавон рисоларо ба унвони яке аз сарчашмахои мухими ташаккули анвои мухталифи насри ирфонй муаррифй намуд, ки дар вусъати як асар чанд навъи осори мустакили суфиёна тачассум ёфтааст.
Дар мукаддимаи ин асар васфи Худованди оламиён оварда шудааст. Албатта, хар як олими дини мубини ислом, шоир, нависанда анъаноти хамди Худовандро ба ихлос ба чо меоварад, дар васфи Офаридгор дар огози асар, кисса, маснавй ё достони худ сухан гуфта, хамди зоти Илохиро то ба кадри тавон ба чо меорад ва ^ушайрй низ ин анъанаро риоя намудааст ва ба таври шоиста аз Офаридгор ёд мекунад:
«Алхамдулиллох-ил-лазй тафаррада бичалоли малакутихи. Ва таваххада бичамоли чабарутихи. Ва тааззаза биулуввий ахадиййатахи. Ва тацаддаса бисумувви самадиййатихи. Ва такаббара фи зотихй ъан музориъати кулли назирин ва таназзаха фи сифотщи ъан кулли танохи ва цусурин (Шукри Парвардигоре, ки ба бузургии малакути худ якка аст ва бо зебогии кудраташ ягона. Ва азиз аст бо баландтарин хадди ахадияташ ва пок аст бо азамати абадияташ. Ва дар зоташ аз шабохати хар хамшакле болотар аст ва дар сифоташ аз тамоми нихояту кутох).
Лаху-с-сифот-ул-мухтассатту бихаццихи. Ва-л-оёт-ун-нотицату бианнаху гайру мушбихин бихалцихи. (Фасубхонаху) Мин азизин ло хаддун йанолаху ва ло аддун йахтолаху ва ло амадун йахсуруху (У ба хакки Худ сифатхои хосе дорад ва оятхои харфзанандае, ки У ба халки худ монанд нест. Пас У пок аст аз кавие, ки на хадде Уро кам месозад ва на шуморе Уро хила мекунад ва на мухлате Уро махдуд).
Ва ло ахадун йансуруху вало валадун йашфауху. Ва ло ададун йачмауху. Ва ло маконун йумсикуху. Ва ло замонун йудрикуху ва ло фахмун йуцаддируху. Ва ло вахму йусаввируху (Ва на касе бар Вай ёрй медихад ва на писаре Уро тарафдорй мекунад ва на шуморе Уро чамъ мекунад ва на чое Уро нигох медорад ва на замоне Уро дармеёбад ва на фахме Уро дарк мекунад ва на хаёле Вайро тасаввур)» (5,15)
Мутарчими асар ба забони форсй шогирди ^ушайрй - Абуалй Х,асан ибни Ахмади Усмонй дар васфи устоди худ мефармояд: «. мусаннифи ин китоби «Рисолат», устод Имом, разияллоху анху, аз чумлаи бузургони вакти хеш будаст дар илму муомалат, чунон ки ручуи чумла боз вай будаст ва ба хама забонхо аз анвои ахли илм махмуд буд ва макбули чумлаи олам ва дар чумлаи анвои улум, ки мутадовил аст дар миёни халк аз фикху калом ва усулу маърифати хадис ва тафсири ^уръон ва нахв ва арабийят ва насру назм ва гайри он имом буд ва дар хама мутабаххир шуда ва тасонифи неку уро муяссар шуда - ва дар шарку гарб мунташир ва муктадо. Ва имомони вакт, ки будаанд, аз тасонифи у фоида гирифтаанд ва (ба) хондан ва донистани он тафохур намуда, аммо холату сирати у дар муомалату мучохада ва хабар додан аз маърифат ва расидан дар он ба нихояти хакикат ба дарачае будаст, ки чашмхо бар мисли хеш надид» (5,1112).
«Рисолаи кушайрия» дорои мундаричаи мукаммал буда, аз фарохии дониш, тасаввур ва гаври муаллиф дар масъалаи гузошташуда гувохй медихад. Агар ба мухтассоти забонии асар нигарем, дар он хифзи асолати забони насри асри Х-Х1, содабаёнй, риояи колаби чумлаву иборот ба назар мерасад. Сабки таълифи асар насри мурсал аст, ки ба лихози таърихй дар ин давра роич буд.
^ушайрй, ки забони арабй ва «^уръон»-ро хеле хуб медонист ва асари мазкури у низ ба забони арабй буд, дар мавридхои зарурй барои тасбити фикр аз оёти куръонйва аходиси набавй мисол меорад. Ба ин маънй ин асарро навъе тафсири ^уръону хадис метавон шумурд.
Дар асар 240 мавриди корбурди оёти куръонй ба мушохида мерасад, ки дар сар то сари «Рисолаи кушайрия» ба шумор гирифта шуданд. Нависанда дар шархи 55 боби китоб пеш аз
хама ба «^уръон» такя менамояд, ин аст, ки дар мукаддимаи 46 боб ояте аз каломи раббонй меорад ва сипас мавзуъро матрах менамояд, мегузарад, чунончи дар бобхои зайл ин холат ба
№ №
1 Боби 4 -тавба 24 Боби 31 - хаё
2 Боби 5 - мучохадат 25 Боби 32 - хуррийят
3 Боби 7 -такво 26 Боби 33 - зикр
4 Боби 11- хавф 27 Боби 34 - футувват
5 Боби 12 - рачо 28 Боби 35 - фаросат
6 Боби 13 - хузн 29 Боби 36 - хулк
7 Боби 14 - гуруснагй ва бигзоштани шахват 30 Боби 37 - чуд ва сахо
8 Боби 15 - хушуъ ва тавозуъ 31 Боби 38 - гайрат
9 Боби 16 - мухолафати нафс ва зикри айбхои у 32 Боби 39 - вилоят
10 Боби 17 - хасад 33 Боби 40 - ад-дуо
11 Боби 18 - гайбат 34 Боби 41 - факр
12 Боби 19 - каноат 35 Боби 43 - адаб
13 Боби 20 - таваккул 36 Боби 44 - ахкоми сафар
14 Боби 21 - шукр 37 Боби 45 - сухбат
15 Боби 22 - якин 38 Боби 46 - тавхид
16 Боби 23 - сабр 39 Боби 47 - ахволи эшон вакти б шудан аз дунё
17 Боби 24 - мурокабат 40 Боби 48 - маърифат
18 Боби 25 - ризо 41 Боби 49 - мухаббат
19 Боби 26 - убудият 42 Боби 50 - шавк
20 Боби 27 - иродат 43 Боби 51 - нигахдошти дили машо] тарки хилофи эшон
21 Боби 28 - истикомат 44 Боби 52 - самоъ
22 Боби 29 - ихлос 45 Боби 54 - руъёи кавм 5бор
23 Боби 30 - сидк 46 Боби 55 - дар васийяти муридон
Аз ин чо ба назар мерасад, ки дар «Рисолаи ^ушайрия» мавзуоте матрах шудаанд, ки хамагй ба истилохи тасаввуф ва зиндагонй аз руи дастуроти куръонй бахшида шудаанд. Дар баррасии ин мавзуъхо нависанда дар партави каломи Худованд аз нуктаи акоиди исломй ба масъала наздик мешавад ва оёти куръониро зевари ибтидои хар боби асари худ месозад. Гохо нависанда дар як боб аз як сура ва гохо аз чанд сура оятхо меорад ва фикри худро собит менамояд. Паси хам овардани чанд оёт барои тасдики маънй кушиши ^ушайриро дар баррасии масъала нишон медиханд ва дар хакикат пай бурдан мумкин аст, ки у аз маониии «^уръон» ва оёти он илхом гирифта, решахои нихоли афкори худро аз гуфтори Офаридгор шодоб гардонидааст, то ки сабзу хуррам гашта, рушду нумуъ ёбанд ва хонанда аз меваи он маонй бахраманд гардад.
Корбурди оёти куръонй дар «Рисолаи ^ушайрия» ба макосиди зайл аст:
А) Авлиё дар мавриди баён ва истинботи фикри худ ба каломи Аллох ру меоранд: «Руваймро пурсиданд, ки: Нахустфариза, ки Худованд, азза ва чалл, фариза кард бар халк, чист? Гуфт: Шинохтан, аз бахри он ки гуфт: «Ва мо халакту-л-чинна ва-л-инса илло лийаъбудуна» (Ч,инну инсро чуз барои парастиши Худ наёфаридаам) (^уръон, Зориёт, 56)» (5,19). Ин равиш, чи навъе ки зикр гардид, дар 46 боби асар ба назар мерасад.
Б) Ахли суфия дар чанд маврид оёти куръониро шарху тафсир мекунанд: «Хдсани Басрй гуяд: Маънии ин оят: «Ва сийобака фатаххир» (Ва чомахоятро пок соз) (^уръон, Мудассир, 40) ин аст, ки хулк (неку) кун ва некухуй пеша гир». (5,188).
«Ва дар кавли Худой, азза ва чалл: Ва асбага ъалайкум ниъамаху зохиратан ва ботинатан (Ва неъматхои худро чй ошкору чй пинхон ба тамомй бар шумо арзонй доштааст) (^уръон, Лу^мон, 20) гуфтаанд: Неъмати зохир он аст, ки сурати неку офарид ва неъмати ботин хуи неку» (5,189).
«^олаллоху таоло: Фахум фй равзатин йухбаруна (Худованди таоло гуфт: Ва онон дар бихишт хушхол карда шаванд) (^уръон, Рум, ояти 15) дар тафсир аст, ки ин самоъ аст» (5,253).
«Ва аз Мучохид хамеояд андар тафсири ин оя: Фахум фй равзатин йухбаруна, (Ва онон дар бихишт хушхол карда шаванд) (^уръон, Рум, 15), ки ин самоъ бувад аз хурулъин, бо овозхои хуш хамегуянд» (5,257).
«Зуннуни Мисриро пурсиданд хам аз кавли Худой, азза ва чалл, «ар-Рахману ъала-л-ъаршиставо» (Худойи Рахмон бар арш истиво дорад) (^уръон, Тохо, 5). Гуфт: Зоти хеш исбот кард ва маконро нафй кард ва Вай мавчуд аст ба зоти Худ ва чизхо мавчуданд ба хукми У, чунон ки хост» (5,22).
«Чурайрй гуяд: Андар маънии ин оят: Куну Рабониййина (Парастандагони Худой бошед) (Куръон, Оли Имрон, 79), шунаванда бошед аз Худой ва гуянда бошед ба Худой» (5,262).
Чи тавре ки зикр гардид, дар «Рисолаи кушайрия» намунаи фаровони оёти куръонй дар мавриди шархи истилохе, ё матрах намудани масъалае омадаанд. Гохо дар мавриде аз 2-3 сура оёт оварда мешавад, ки барои тасбити маънй хизмат менамоянд: «...чунон-к гуфт: «Иннй маакума асмаъу ва аро» (Ман бо хардуи шумо хастам. Мешунаваму мебинам) (^уръон, Тохо, 46). Ва маа омро ба маънии илм ва ихотат, чунон-к гуфт: «Мо йакуну мин начво салосатин илло хува робиъухум». (Се кас бо хам начво кунанд, Худованд чахорумини онхост) (^уръон, Мучодала, 7) (5,23); Зуннуни Мисриро пурсиданд хам аз кавли Худой, азза ва чалл, «ар-Рахману ъала-л-ъаршиставо» (Худойи Рахмон бар Арш истиво дорад) (^уръон, Тохо, 5). Гуфт: Зоти хеш исбот кард ва маконро нафй кард ва Вай мавчуд аст ба зоти Худ ва чизхо мавчуданд ба хукми У, чунон ки хост» (5,24);
«Абусаиди Харроз гуяд: Мустанбит он бувад, ки доим ба гайб менигарад ва аз вай гоиб набошад ва хеч (чиз ) аз у пушида набувад ва кавли Худойи таоло (далел аст) бар ин (Он чо ки гуфт: Лаъалимаху-л-лазина йастанбитунаху минхум (Хдкикати корро аз онон дармеёфтанд) (Куръон, Нисо, 83). Ва мутавассим он бувад, ки нишон донад (ва) доно (бувад) бар он чй андаруни дил бувад ба далелхо ва нишонахо. Ва Худованди таоло мегуяд: Инна фй золика лаойотин ли-л-мутавассимина (Дар ин ибратхост барои ибратгирандагон) (^уръон, Х^ичр, ояти 75) ай, орифонро ба нишонахо, ки пайдо кунанд (бар фарикайн аз авлиёву аъдои у) ва мутафаррис ба нури Худой бингарад ва он савотеи анвор бувад, ки дар дил бидурахшад, маонй бад-он нур идрок кунад ва он аз хосагии имон бувад ва он гурух, ки хаззи эшон фаротар бувад, раббониён бошанд, (цолаллоху таоло: «Куну раббониййина») (Худованди таоло гуфт: Парастандагони Худой бошед) (^уръон, Оли Имрон, 79), яъне олимон бошанд ва хакимон, ахлоки Х,ак гирифтаанд ба дидору хулк ва эшон осуда бошанд аз хабар додан аз халк ва нигаристан бад-эшон ва бо эшон машгул будан» (5,181).
«Пайгомбар, саллаллоху алайхи (ва саллам), гуфт, ки: (ло ва) Овози хуш неъмате аст, ки Худой, азза ва чалл, касеро дихад, Хак, азза асмуху, мегуяд: Йазиду фи-л-халци мо йашоу (Дар офариниши хар чй хохад, зиёда мекунад) (^уръон, Фотир, 1), гуфтаанд: овози хуш (бувад) ва Худованди таоло овози мункарро накухидааст (чунон ки) гуфт: (Инна анкар-ал-асвоти ласавт-ул-^амири) (Ба ростй, ки бадтарини овозхо овози харон бошад) (^уръон, Лукмон, 19). (5,255).
Дар намунаи зайл низ паси хам 2 оят оварда шудааст, ки барои таквияти як фикр хизмат менамоянд: «Хоб_бародари марг аст. (Ва) Худойи таоло мегуяд: Ва хува-л-лазй йатаваффокум би-л-лайли (Ва У Он (Худой) аст, ки ба шаб кабзи рухи шумо мекунад) (^уръон, Анъом, 60). Ва дигар чое мегуяд: Аллоху йатавафф-ал-анфуса хина мавтихо (валлатй лам тамут фи маномихо (Худой руххоро наздики марги онхо кабз мекунад ва он рухро), ки намурдааст, дар хоби он (кабз мекунад) (^уръон, Зумар, 42)» (5,286).
Дар «Рисолаи кушайрия» чунин мушохида мешавад, ки нависанда илова ба каломи Худованд дар таквияти маъно аз пайгомбар, саллаллоху алайхи ва саллам, хадис ривоят мекунад. Намунахои зиёд аз «Рисолаи кушайрия» ба ин мисол шуда метавонанд:
«Цолаллоху таоло: Алам йаълам бианналлоха йаро (Худованди таоло гуфт: Оё надонистааст, ки Худой мебинад?) (^уръон, Алак, 14). Абдуллох ибни Умар, разияллоху анху, гуяд, ки: Пайгомбар, саллаллоху алайхи ва саллам, гуфт: Шарм (ва хаё) аз имон аст.
Абдуллох ибни Масъуд, разияллоху анху, гуяд, ки пайгомбар, саллаллоху алайхи ва саллам, рузе ёронро гуфт: Шарм доред аз Худой, азза ва чалл, чунон ки вочиб аст. Гуфтанд: Мо шарм медорем (аз Худой азза ва чалл) валхамдулиллох. Гуфт: На он аст, валекин хар кй шарм дорад аз Худойи таоло ба хакки шарм, бигу, сирр нигох дор ва он чй дар уст ва шикам нигох дорад ва он чй дар уст ва ёд кун аз маргу гур ва хар кй охират хохад, (аз) зинати дунё даст бидорад. Ва хар кй ин бикард, шарм дошт аз Худойи таоло ба хакки шарм» (5,167). Чунин мисолхо дар асар хеле фаровон корбаст шудаанд.
В). Талмехоти куръонй низ дар «Рисолаи кушайрия» хеле зиёд ба назар мерасанд. «Талмех онро гуянд, ки хангоми таълиф ишораи латифе ба ояти ^уръон, ё хадиси пайгамбар, ё шеъри маъруфе кунанд, аммо айни онро наёваранд» (5, 15). Абулкосим ^ушайрй дар бисёр маворид факат ба овардани оёти куръонй иктифо намекунад, балки ба киссахои куръонй ва аходиси набавй низ ру меорад, ки барои адои максад хизмат намудаанд. «Ахсан-ул-кисас»-и
«^уръон»- киссаи Юсуф дар чанд маврид оварда шудааст: масалан, ишора ба даст буридани занони Миср, ки ба мачлиси Зулайхо омада буданд:
«^олаллоху таоло: «Фаламмо раайнаху акбарна ва каттаъна айдийахунна» (Чун уро диданд, бузургаш шумурданд (аз сабаби хусну чамоли Юсуф) ва дасти хеш бибуриданд) (Куръон, Юсуф, 31). Он замон наздики дидори Юсуф алам ва дарди даст буридан наёфтанд ва эшон заифтарин мардум буданд ва гуфтанд: Ин одамй нест ва у фаришта аст ва у фаришта набувад, ин гафлати махлуке бувад аз махлуке, чи занн барй бар он, ки уро аз хазрати Х,ак, таоло, кашфе афтад ба шухуди Х,ак, таоло, агар аз хис ва илм ба нафси хеш ва абнои чинси хеш гофил шавад, чй ачаб бувад (5, 73);
ишора ба ручуи Зулайхо ба Юсуф:
Ва гуянд дар кавли Худойи таоло андар киссаи Юсуф, алайхиссалом: «Ва ла^ад хаммат бихи ва хамма бихо лав ло ан рао бурхона Раббахи», (Ва хамоно, он зан оханги у кард. Ва агар на бурхони Парвардигорашро дида буд, у низ оханги он зан мекард) (^уръон, Юсуф, 24), ки бурхон он бувад, ки Зулайхо чома бар руи он бут афканд (ки дар гушаи хона буд). Юсуф, алайхиссалом, гуфт: Чй мекунй? Гуфт: Шарм дорам аз вай. Юсуф, алайхиссалом, гуфт: Ман ба шарм аввалитарам аз Офаридгори хеш. (5, 167).
Дар ин мисол ба киссаи пайгомбарон Шуъайб ва Мусо ишора меравад: «Ва гуянд дар ин ояти дигар: Фачоатху ихдохумо тамшй ъаластихйоин (Яке аз он ду зан, ки шармида рох мерафт, назди у омад) (^уръон, Кдсас, 25), гуянд: Духтари Шуъайб (пайгомбар), алайхиссалом, шарм дошт аз Мусо, алайхиссалом, аз он, ки вайро мехмон хамехонд (шарм медошт, ки набояд ки Мусо ичобат накунад), сифати мизбон шарм бувад ва он шарми карам бувад» (5, 167).
Талмехоте, ки ^ушайрй меорад, ё пеш аз, ё пас аз ёдкарди кисса мухтасаран шарх низ дода шудаанд: «Чунайдро пурсиданд (ки): Чун аст, ки мардум оромида бувад, чун самоъ бишнавад, харакат андар у падидор ояд? Гуфт: Он гах ки Худованди таоло фарзанди Одамро аз пушти Одам (алайхиссалом) берун овард бар мисоли зарра (ва) ба эшон хитоб кард (гуфт: А ласту бираббикум (Оё Парвардигори шумо нестам?) (^уръон, Аъроф, 172), хушии самоъи каломи Худованди таоло бар арвох(-и эшон) рехт, чун самоъ шунаванд, аз он ёд кунанд, рух ба харакат андарояд) (5, 252).
Дар мисоли зайл низ ишора ба киссаи Юсуф меравад, ки хеле чолиб аст: «Аз Чунайд хикоят кунанд, ки гуфт: Пеши Сарй шудам рузе, марде дидам афтода ва аз хуш шуда, гуфтам: Чй будааст уро? Гуфт: Ояте бархонданд, аз хуш бишуд. Гуфтам: Бигу, то дигар бор хонанд, бархонданд ва мард бо хуш омад, маро гуфт: Ту чй донистй? Гуфтам: Чашми Яъкуб, алайхиссалом, ба сабаби пирохани Юсуф (алайхиссалом) бишуд ва хам ба сабаби пирохан буд, то чашм равшан шуд, (вайро неку омад ва аз ман биписандид)». (5,259).
Нависанда гохе вобаста ба вокеа ё саргузаште аз кисаси «^уръон» ба тафсил харф мезанад ва гохе ба як чумла иктифо менамояд, чунончи:
«Ва аз далелхои ин чумла, яке насси ^уръон аст андар киссаи Осаф ибни Бархиёр Сулаймон, алайхиссалом, (он ки) гуфт: Ано отика бихи цабла ан йартадда илайка тарфука (Ман пеш аз як мижа заданат онро назди ту биёрам) (^уръон, Намл, 40) ва Осаф пайгомбар набуд» (5, 265).
«Ва он чй дар ^уръони мачид гувохй дихад бар изхори каромот, ки авлиёрост, Х,ак таоло хамегуяд андар сифати Марям, алайхиссалом, (ки вай на пайгамбар буд ва на расул, хар гох ки Закариё) наздики у шудй, таом будй пеши у (ва чунин гуянд: тобистон меваи зимистонй будй ва зимистон меваи тобистонй будй, Закариё) гуфтй: Ин аз кучо? Марям гуфтй: Аз наздики Худойи таоло ва дигар чой Марямро гуфт: Ва хуззй илайки бичизъ-ин-нахлати тусокит ъалайки рутабан чаниййан (Дарахтро бичунбон, то хурмои тоза бароят фуру резад) (^уръон, Марям, 25) ва ин он вакт буд, ки рутаб набуд.
Ва хамчунин киссаи Асхобулкахф ва ачоибхо, ки зохир шуд бар эшон аз сухан гуфтани саг бо эшон ва чизхои дигар бар эшон.
Ва дигар киссаи Зулкарнайн ва тамкини Х,ак таоло уро, ки дигаронро набуд» (5, 267). Дар мавриди талмехоти куръонй ва аходиси набавй дар «Рисолаи ^ушайрия» метавон баррасихои алохида ба чо овард.
«Рисолаи ^ушайрия» гарчанд хазор сол пеш тасниф шуда бошад хам, дар замони мо асари кухна нест, хоса ки ин суханони ^ушайрй гуё ба хамзамонони мо низ нигаронида шудаанд. У таъкид намояд, тоифае, ки онхоро «худовандони хакикат» меномад, аз ин пештар бирафтаанд ва аз онхо ном мондааст: «Ва андар тарикат фатрат пайдо омад, ло балки яксара мундарис гашт ба хакикат ва пироне, ки ин тарикатро донистанд, бирафтанд ва андакеанд барноён, ки ба сират ва тарикати эшон иктидо кунанд, вараъ бирафт ва басти у барнавишта омад ва тамаъ андар дилхо кавй шуду бех фуру бурд ва хурмати шариат аз дилхо берун шуд ва
нобокй андар дин кавитарин сабабе донанд ва даст бидоштанд тамиз кардан миёни халолу харом. Тарки хурмат ва бехашаматии дини хеш карданд ва осон фароз гирифтанд гузоридани ибодатхо ва намозу рузаро хор фароз гирифтанд ва асб андар миёни гафлат хаметозанд ва хама майл гирифтанд ба хосил кардани шахватхо ва нобокй ба фаро гирифтани харом ва нафъи хеш нигох доштан бад-он чй аз бозориён ва асхоби султон фаро гирифтанд ва бад-ин бехурматихо фуру наёмаданду басанда накарданд ва ишорат карданд ба бартарин хакоику ахвол ва даъвй карданд, ки эшон аз хадди бандагй баргузаштанд ва ба хакикати висол расиданд ва эшон коиманд ба Хак, хукмхои вай бар эшон хамеравад ва эшон аз он махванд ва ба хар чй исор кунанду даст бидоранд, Худой, азза ва чаллро бо эшон итоб нест ва он чй кунанд бар эшон маломат нест ва хештан аз он хамешуморанд, ки асрори ахадийят эшонро пайдо карданд ва эшонро софй гардониданд аз сифоти башарият ва он хикам аз эшон бархосту аз хештан фонй гаштанд ва бокианд ба анвори самадийят. Гуфтору кирдори эшон на ба эшон аст ва ин гояти бехурмативу тарки адаб аст» (5,16). Ва мехохад аз арзи тарикати гузаштагон - соликони рохи Аллох ёд намояд ва дар ин рох аз Худованди мутаол мадад мехохад, ки рох ба суи Офаридгори хешро шиносанд ва аз он мунхариф нагарданд.
^ушайрй мефармояд: «Хочаи Имом Абулфутух, рахимахуллоху, васият кард ва фармуд, ки: Ба дигарон васият кунанд, ки то кадри ин китоб бидонанд. Гуфт: Бояд хар кй ин китоб дорад, ба сидку ихлос ва эътикоди неку баргирад ва дар он назар кунад, то аз он фоидаву манфиат бибинад. Ва агар ба гайр аз ин бошад, аз фоидаи китоб махрум монад ва аз анфоси азизон баракат набинад. Аз Хак, чалла чалолуху, хохем сидки нияту ислохи сарират ва хусни окибат дар дунёву охират: Инналлоха биибодихи рауфун латифун гафурун рахимун мачидун каримун (Хдкщатан, Худованд ба бандагонаш латифу бахшандаву рахим ва мачиду карим аст)» (5, 53).
ПАЙНАВИШТ:
1. Ансорй, Хоча Абдуллох. Табакот-ус-суфия. - Хучанд: Ношир, 2014. -435 с.
2. Аттор, Фаридуддин. Тазкират-ул-авлиё. - Хучанд: Ношир, 2009. -ч. 2. -413 с.
3. Заглубоцкая, Т.А. Жизнеописание Али Сахла Исфахани из "Тазкират-ал-аулийа" Аттара и суфийская агиографическая традиция. / Заглубоцкая, Т.А.//Номаи Донишгох, Хучанд, 2015. -284с.
4. ^ушайрй, Абулкосим. Рисолаи кушайрия. - Техрон: Ширкати интишороти илмиву фархангй, 1374 х.ш. - 835 с.
5. ^ушайрй, Абулкосим. Рисолаи кушайрия. - Хучанд: Меъроч, 2014. - 323с.
6. Мусозода Хочй Хусайн. Маъхаз-ул-маъонй аз оёти куръонй. -Хучанд: Нури маърифат, 2004.
- 205с.
7. Ночй, Мухаммадризо. Фарханг ва тамаддуни исломй дар каламрави Сомониён, Душанбе: 2011. - 1296 с.
8. Салимов Н. Мархилахои услубии тахаввули наср дар адабиёти форсу точик (асрхои Х-ХШ).
- Хучанд: Нури маърифат, 2002. -367 с.
REFERENCES:
1. Ansari, Abdullah. Tabakot-us-sufiya/A.Ansari. - Khujand: Noshir, 2014. - 435 p.
2. Attor, Tazkirat-ul-avliyo/F.Attor.- Khujand: Noshir, 2009.- 413 p.-№ 2.
3. Zaglubotskaya, Т.А. The Biograрhy of Ali Sahl Isfahani in Attar's "Tazkirat-ul-avliya" and Sufi Hagrograрhical Tradition/ Scientific notes. 2015. -№ 4. P.84-92
4. Kushayriy, Risola Kushayriya/A.Kushayriya.-Tehron.: Scientific and cultural publishing company, 1374 th. - 835 p.
5. Kushayriya,Risola Kushayriya/ A.Kushayriya.- Khujand: Mеrоj, 2014. - 323p.
6. Musozoda, Ma'khazul ma'oni from the Kuran/ Hoji Husain Musozoda. - Khujand: Nuri marifat, 2004. - 205p.
7. Noji, Cultural and Islamic civilization in Somoniyon/M.Noji.- Dushanbe: 2011. - 1296 p.
8. Salimov, The stereotypes of Persian poetry (X-XIII centuries)/ N.Salimov.-Khujand: Nuri marifat, 2002. -367 p.
Талме^оти куръонй дар «Рисолаи Кушайрия»-и Абулкосими Кушайрй
Вожахои калиди: Курьон, «Рисолаи кушайрия», ацоид ва истило^оти тасаввуф, тасвири зиндагй
ва гуфтори суфиён, щодис. «Рисолаи кушайрия»-и Абулкосими Кушайрй ба забони арабй навишта шуда, аз цониби шогирдаш Абуалй Хасан ибни Аумади Усмонй ба забони форсй тарцума шудааст. Асар ба утони, дастур ва насщат барои суфиёну шогирдони Кушайрй иншо шудааст.
Дар «Рисолаи кушайрия» шар^и рузгори 83 нафар намояндагони тасаввуф дода шудааст. Дар 55 боби асар масоили гуногуни назарии тасаввуф баррасй гардидааст, ки барои хонандагону му^ащицони ин равияи дини ислом маьлумоти му^им медщад. Кушайрй чун донандаи Курьон оёти цурьонй ва ауодисро истифода бурда, масоили гуногуни тасаввуфи замони хешро баррасй намудааст.
Использование Корана в «Рисола Кушайрия» Абулкасыма Кушайри
Ключевые слова: Коран, «Рисала Кушайрия», воззрения и термины суфизма, жизнеописание и сказания суфиев, хадисы.
«Рисала Кушайрия» Абулкасыма Кушайри написано на арабском языке и переведено на фарси его учеником Абуали Хасан ибни Ахмад Усмани. Это произведение является пособием и назиданием для суфиев и учеников Кушайри.
В «Рисала Кушайрия» приводится краткое жизнеописание 83 представителей суфизма. В 55 главах рассматривается различные теоретические вопросы суфизма, представляющие важные сведения. Используя коранические аяты и хадисы как знаток Корана, Кушайри даёт всестороннее толкование различным проблемам суфизма своего времени.
The Usage of Koran in "Risola Kushayriya» by Abulkasym Kushairi
Key words: Koran, "Risola Kushayriya " (Kushayriya^s Treatise), outlook reflected in terms of Sufism, life descriptions and views of Sufis, hadiths.
The article is devoted to the scholar of the 11th century Abulkasym Kushairi and his work "Risola Kushayriya", which was written in Arabic and translated into Persian by his disciple Abuali Hasan ibni Ahmad Usmani, since at that this work was considered as a manual and an edification beginners studying Islamic mysticism and appertaining themselves to Kushayriya^spupils.
"Risola Kushayriya" is a brief biography of 83 representatives of Sufism. The 55 titles deal with various theoretical questions of Sufism, which reveal to the readers interesting facts of this phenomenon of Islam. Adducing Koranic verses and hadith as a connoisseur of the Koran Kushayriya gives a comprehensive explanation of various Sufi issues of his time. Маълумот дар борам маллиф:
Окулова Муьтабар Ахмадцоновна, номзади илщои филология, дотсенти кафедраи забони форси ва хитойи Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи академик Б.Гафуров (Цущурии Тоцикистон, ш.Хуцанд), E-mail: uchzaphgu@mail.ru Сведения об авторе:
Окилова Муътабар Ахмадчоновна, кандидат филологических наук,доцент кафедры современного персидского и китайского языка, Худжандский Государственный Университет имени академика Б.Гафурова(Республика Таджикистану. Худжанд), E-mail: uchzaphgu@mail.ru Information about the author:
Okilova Mu'tabar Ahmadjonovna, Phd. Of Philology Sciences, Associate Professor of the Department of Modern Persian Language, Khujand State University named after acad. B. Gafurov E-mail: uchzaphgu@mail.ru
