CC BY
46
Насриддинов Фахриддин -
докторанти ДДХ ба номи акад. Б. Гафуров
МАНОБЕИ ТОЗА БАР ТЛКМИ1И ТЛЗКИРЛ&ОИ ИРФОН1
Бар маърифати ашволу акволи лавонмардони олами шакикат ва пештозони майдони футувват то рузгори мо дашшо таълифоти пурбор ба калам омадаанд. Иддае аз ин осор барои ташкими бунёну таълими аркони эътикодии ирфон таълиф ёфта, ки «ал-Лумау фи-т-тасаввуф»-и Абунаср Сарроли Тус!, «Асрору-л-шак»-и Абдулкодири Гелон!, «Куту-л-кулуб»-и Абутолиби Макк!, «Бустону-л-орифин»-и Абулайси Самарканд!, «Рисолаи Кушайрия»-и Абулкосими Кушайр!, «Кашфу-л-машлуб»-и йулвир!, «Эшё»-и Абушомиди Баззол!, рисолашои Абдуллоши Ансор! аз лумлаи машшуртарини оншост. Аммо кисме хос бар муаррифии бузургмардони ин маслак навишта шудаанд. Чун «йиляту-л-авлиё ва табакоту-л-асфиё»-и Абунуайми Исфашон!, «Сифату-с-сафва»-и Ибна-л-Лавз!, «Табакоту-с-
суфия»-и Абуабдуррашмони Суллам!, «Манокибу-л-аброр ва машосину-л-ахёр»-и Ибни Хамис, «Табакоту-с-суфия»-и Абдуллоши Ансор!, «Тазкирату-л-авлиё»-и Аттори Нишопур!, «Нафашоту-л-унс»-и Абдуррашмони Лом! ва чанде дигар.
Бар ашли ташкик равшан аст, ки се асари охир! аз лумлаи маъруфу макбултарин тазкирашои ирфонии форс! мебошанд. Нигоше мушаккикона ошкор месозад, ки бар тадвини ин тазкирашои гаронсанги ирфон! лойгоши манобеи арзишманди дигар, ки каблан кисме аз асомии оншо ёд шуданд, хеле назаррас аст.
Мусаллам аст, ки касе наметавонад бар вулуди тазкираи ирфонии ломеу комил даъво дошта бошад, еро ч! аз лишози маънав! ва ч! ташкик! заминаи ин кор комилан мусоид нахошад буд. Худ шадафи таълифи табакоту тазкирашо таншо муаррифии рилоли барластаи ирфон ва бозшиносонидани макоми ирфонии онон аст. Аз суи дигар, шазорон сошибдил дар гушаи гумном! зиста, ё агар шушрате шам дошта, шояд орзуи пушидагии эшон ба бор нишаставу шаводиси рузгор осори вулудашонро аз дидаи агёр мастуру машлуб гардонидааст. йамчунин имкон дорад, ки иддае аз назари муаллифони тазкирашо пушида монда бошанд ва ё дар шангоми таълиф аз ашволу акволи эшон маълумоти коф! дар даст набудааст.
йамин гуна бо чанд асбоби дигар вулуди тазкираи ирфонии комил номумкин буда, боби такмили ин гуруши сарчашмашо шамеша боз аст.
Лишати дастёб! бар такмили ин навъ тазкирашо мутуни кушани ирфон!-мазшаб! макоми хоса дошта, башрабар! аз оншо, метавонад мушаккиконро бар каъбаи ин ормон восил созад.
Тафосири кушани форс! дар ин замина аз ашамияти хеле чашмгир бархурдоранд. Махсусан, он идда тафосири кушан, ки бо руйкарди ирфон! навишта шуда ва ё муаллифонашон бар ин маслаки эътикод! инояте доштаанд.
Ин манобеъ аз назари тазкиранигорон то лое дур мондааст. Он нуктае, ки Aттор дар огози «Тазкирату-л-авлиё»-и хеш аз «Кашфу-л-асрор» чун манбаи таълиф ёд намудааст, низ равшан нест, ки кадоме аз «Кашфу-л-асрор»-шо бошад, зеро тибки маълумоти «Кашфу-з-зунун»-и йол!' Халифа, «Изошу-л-макнун»-и Исмоил-пошо ибни Мушаммад ва маролеи дигар дар шудуди чишил асар бо ин ном ёд гардида, ки бахши азиме аз оншо марбут ба ирфон мебошад. Aгар фаразан мурод аз гуфтори Aттор тафсири ирфонии «Кашфу-л-асрор»-и Майбуд! шам бошад, аз анбÿши тафосири кушан луз яке нест.
Метавон аз тафосири кушани форсх-толик! ба ду рош бар такмили тазкирашои ирфон! ^мак гирифт. Aввал, маърифати шахсиятшои ирфон!'. Дувум, дастёбï бар акволи тоза ва матолиби барластаи далолатгар бар макоми ирфонии орифон.
Aз он ло, ки «ТабаKотy-с-сÿфия»-и Aбдyллоши Aнсорï, «Тазкирату-л-авлиё»-и Aттори Нишопур'х' ва «Нафашоту-л-унс»-и Aбдyррашмони Дом'х' дар байни тамоми тазкирашои ирфонии фора макоми бештарро сошибанд, ин ло дар ду бахши алошида, дар шар яке бо овардани даш намуна, бар изшори макоми ин гyрÿши сарчашмашои хатп дар такмили се тазкираи ёдшуда мепардозем.
I . Чешрашои тозаошно
Бо мутолиае гузаро дашшо чешраи тозаи ирфош ва дурмонда аз назари тазкиранигорони фора ба чашм мерасад, ки чун дурри макнун дар ганлинаи мутуни тафсир'х' пÿшида мондаанд. Кисме аз ин орифон дар манобеи мÿътабари араб'х' муарриф'х' ёфта, аммо аз иддае дар шел манобеъ наметавон маълумот ба даст овард. Дар шар сурат тазкирашои ирфонии форс'х' аз чунин шахсиятшо маълумот надодаанд. Aз ин рÿ, метавон ба василаи тафосири форсии ^шан аз акволу ашволи чанде аз орифон огошии тоза пайдо карда, бар такмилу мояварсозии тазкирашои ирфош кадаме фаротар гузошт. Aз он сабаб, ки шеваву шадафи тазкиранигорï бо чунин хусусияти тафсирнавиа фарк дорад, наметавон аз тафосир дар муаррифии рилоли ирфон маълумотгузориро ба тарзи тазкирашо чашм дошт. Муфассир зимни тавзеши матолиб ва махсусан нукташои марбут ба зÿшдy ракоик ва машраби фикрии орифон аз гуфтору кирдор ва шолоту каромоти лавонмардони тарикат бо зикри ном ёд мекунад, ки ин навъ маълумотшо барои такмили тазкирашои ирфош хеле пурашамият мебошанд. Ин ло чанде аз оншоро накл мефармоем.
1. Хо^а Мукрии Казвинї.
Ин бузургмард аз орифони номвари асри XI буда, дар рÿзгори хеш аз бузургтарин орифон буд. Муаллифи тафсири «Басоири Ямиш»1 вокеаеро накл намуда, ки аз макоми ирфош ва лалолати кадри ин марди вораста хабар мерасонад. Чунонки навишта: «^янд:- Султон Машмуд, анора-л-Лошу буршонашу, бар Хола Мукрии Казвиш, рашимашу-л-Лош, ки дар он навбат кутби авлиё буду имрÿз дар лавори «Намозгоши кушан» хоки ÿ амони ашли он хитта аст, Куръон мехонд. Ва чун бад-ин оят бирасид, тавак^ъ дошт, ки тафсири он бидонад. Пурсид, ки «Туиззу ман ташоу ва тузиллу ман ташоъ»2
ч! бошад? Хола Мукр! лавоб гуфт, ки туро бо шазору шафтсад пилу панлшазор фарсанг вилоят ва садшазор савор бар ман ораду барои талаби бешиву пеш! дар макоми ниёзманд! ба дузону бинишонад ва маро бо ин гилеми панлсола, ки дар душ дорам, мулки каноат дишад ва дар садри озод! бинишонад. Султон Машмуд бад-ин сухан гирён шуду гуфт: Ин машраб бар ман тира кард!, пас аз ин он мулк луям, ки ту дор!» (11,330-331).
2. Булшусайни АббодонУ.
Майбуд! дар «Кашфу-л-асрор»3 ин марди орифро аз лумлаи рилоли тарикат ёд намуда, чунин вокеаеро аз рузгори у накл менамояд: «Булшусайни Аббодон! марде буд аз лавонмардони тарикат, дарвеше бо вай мушаббат дошт. йар ду рафтанд аз Рамла, то ба карони дарё расиданд. Маллош эшонро дар маркаб нишонд ва ду руз дар он маркаб буданд. Дарвешеро диданд дар он маркаб дар кунле сар фуру бурда, вакти намоз бархостиду фариза бигузоридид, боз сар ба мураккаъ фуру бурдиду шеч сухан нагуфтид.
Булшусайн гуфт: Ман фаро пеши вай шудам, гуфтам: - Мо ёрони туем, агар туро чизе ба кор бояд, бо мо бигуй. Гуфт: -Фардо намози пешин аз дунё бихошам рафт. Чун ба карони дарё расед, он ло дарахтистоне бинед, дар зери он дарахтон созу барги ман нишода, лишози ман бисозеду маро он ло дафн кунед ва ин мураккаи ман зоеъ макунед. Дар роши шашри Лабала шуморо лавоне зарифи назиф пеш ояд, ин мураккаъ аз шумо бихошад, бад-у дишед. Дигар руз намози пешин бигузориду сар фуру бурд, чун фароз шудем рафта буд аз дунё, чунонки худ гуфта буд. Рафтем дар он дарахтистон, чунонки нишон дода буд. Дидем, гуре кандаву кафану шунут ва шар чи ба кор боист сохтаву он ло нишода. Уро дафн кардем ва мураккаи вай бардоштему руй ба Лабала нишодем. Он лавон, ки нишон дода буд, дар рош омад, гуфт: - Он вадиат биёред. Гуфтем: Барои Худой бо мо бигуй, ки ин ч! кисса асту ч! шол ва он мард к! буду ту к! шаст!? Гуфт: Дарвеше буд, меросе дошт, ворис талаб кард. Маро ба вай намуданд. Шумо мерос ба ман супореду равед. Он мураккаъ ба вай супурдем.
Соате аз чашми мо гоиб гашт, бозомад мураккаъ пушидаву ломаи хеш шама аз тан берун карда ва гуфт: - Ин ба шукми шумост. Ва бирафт. Мо дар маслиди Лабала шудем. Ду руз он ло будем, футуше наёмад. Порае аз он лома ба он ёри худ додем, ба бозор барад, то бифурушаду хурдан! орад. Соате буд ва вай меомаду халке азим дар вай овехта, даромаданду маро низ гирифтаву мекашиданд. Гуфтам: - Ч! будааст? Гуфтанд: Писари раиси Лабала се руз гузашт, то нопадид аст ва акнун ломаи вай бо шумо бинем.
Пас моро бурданд пеши раиси Лабала ва аз шоли писар пурсид. Мо киссаи вай бигуфтем аз у то охир чунонки буд. Он раис бигристу руй ба осмон кард, гуфт: - ал-йамду ли-л-Лош, ки аз сулби ман касе биёмад, ки шоистаи даргоши Ту буд» (4, 9,326-327).
3. Муваррики И^л1.
Зашаб! аз у бо лакаби ифтихории Имом ёд намуда, куния ва нисбаташро Абулмуътамари Баср! навиштааст. йамчунин аз обидон буданашро зикр кардааст (8,5,207). Абунуайм дар «1Ьиляту-л-авлиё» аз макоми ирфонии у
мухтасар сухан намуда, калимоти кисору шикамии ÿро накл фармудааст (13,2,215-218).
Сошиби тафсири «Кашфу-л-асрор» аз рÿзгори ин орифу донишманд чунин вокеаро накл фармуда: «Муваррики Ижт ба хонаи дарвешон шудиву эшонро зару дирам бурді.', гуфтї: - Ин наздики шумо вадиат менишам, то он гаш, ки ман талабам. Баъд аз се рÿз кас фиристидï бар эшону хошиш намуд^ ки аз ман савганде биёмада, ки он вадиат боз нахошаму ба кори ман наёяд, акнун шумо андар халали маишати хеш ба кор баред, то савганди ман рост шавад ва ман сипос дораму миннат пазирам. Ва садакашо ба дарвешон аз ин валш додï»(4,5,106).
4. Хола Мушаммади Шаддодї.
Мушаммад ибни Машмуди Нишопyрï аз ин бузургмард, ки сошиби «Тафсири Мунир» буда, бо унвоншои ифтихории «Хола Имом», «Шайху-л-шарамайн» (11,304), «Хола Имоми муфассир» (11,27,81) ёд намудааст. Aз манобеи мÿътабари зери даст аз ин шахсият маълумоте ба даст наёмад. Муфассири мазкур аз акволу ашволи ÿ боршо накл ба миён овардааст. Aз лумла дар мавриде чунин навишта: «Шайху-л-шарамайн Мушаммади &аддод':1, рашимашу-л-Лош, бо наздикони худ гуфт1': - Ман садака дар сир дишам, чунонки аз Киромулкотибин, ки бар ман муваккаланд ва акволу афъоли ман дар лароиди эшон мусаббат аст, пÿшида монад. Ва он чунон кунам, ки якеро бинам, матои косид ба даст гирифтаву кори ÿ фyрÿ монда ва касро дар харидани он рагбат набошад ва ман бад-он мÿштол набошам, онро ба башои гарон бихараму накд бад-ÿ дишам ва фариштагон онро дар ларидаи аъмоли ман нависанд ва он кас, ки сир донист, донад, ки ман садака додам»(11,304).
5. Абуна^м Суфии Курашї.
Ин ориф яке аз он лавонмардони сÿфимашраб аст, ки аз тазкирашои ирфош берун мондааст. Aбyлфазли Майбyдï матлаберо аз ÿ чунин оварда: «Aбÿналм Сÿфии Kyрашï гуфт: - Шабе аз шабшо дар тавоф будам, фаро дилам омад, ки: - Йо саййидï, култа«ва ман дахалашу кона оминан»,4, мин аййи шайъ? - Худовандо, ту гуфтї: йар ки дар йарам ояд, эмин шуд, аз чï чиз эмин шуд? Гуфт: - йотифе овоз дод, ки: - Мина-н-нор - Aз оташи дÿзах ва на дили ÿ ба оташи катиат»(4,1,365).
6. Макшули Шомї.
Aз донишмандон ва орифони номвар, ки асли ÿ аз мардуми Форс буда, дар Димишк сукунат намудааст(6,1,536). Дар «Кашфу-л-асрор» шолате аз поёни рÿзгораш ба ин шева накл гардида: «Макшули Шомï марде мардона буду дар асри хеш ягона, дарду андÿши ин шадис ÿро фyрÿ гирифт, шаргиз нахандид. Ва дар бемории марг ламоате пеши вай даршуданд ва механдид. Гуфтанд: Эй шайх, ту шамвора андÿшгин будіі, ин соат андÿш ба ту лоиктар, чаро механл!.'? Гуфт: Чаро нахандам ва офтоби лyдоï бар сари девор расиду рÿзи интизорам бирасид, инак даршои осмон гушодаву фариштагон бурдобурд мезананд, ки Макшул ба йазрат меояд:
Васл омаду аз бими лyдоï растам,
Бо дилбари худ ба коми дил биншастам»(4,1,481).
7. Буабдуллоши Кашмас.
Майбуд! аз макоми таквову паршезгории ин ориф чунин вокеаро накл намуда: «Буабдуллоши Кашмас гуфт: Вакте гуноше кардам, акнун чишил сол аст, то бад-он мегирям. Гуфтанд: Эй шайх, он ч! гунош аст? Гуфт: Дусте ба зиёрати ман омад, ба донге сим уро мошии бирён харидам. Чун хост, ки даст шуяд, аз девори шамсоя порае гил бигирифтам, то вай бад-он даст шуяд. Акнун чишил сол аст, то бад-он мазлама мегирям ва он мард намонда, то аз вай шалол! бихошам»(4, 3,682).
8. Бубакри Абдуллош.
Дар «Кашфу-л-асрор»-и Майбуд! аз макоми ирфонии ин ориф чунин матлабе омада: «Пире буд дар Тус, номи вай Бубакр ибни Абдуллош. Аз Тус берун омад, то гусле кунад. Лома баркашид, ба канори сардоба нишоду ба об фуру шуд. Беадабе биёмаду ломаи Шайх бибурд. Шайх дар миёни об бимонд. Гуфт: Бор Худоё, агар дон!, ки ин гусл бар мутобиати шариати Расул мекунам, даст аз у биситон, то ломаи ман боз- орад. йам дарсоат он мард меомаду ломаи Шайх меовард ва дасти у хушк гашта, лома бар канори сардоба нишод. Шайх гуфт: Бор Худоё, акнун ки лома бозрасонид, дасти у бозрасон. Дасти вай неку шуд»(4, 7,234).
9. Абубакри БалхУ.
Муаллифи «Басоири Ямин!» чунин оварда: «Хола Имом Мушаммад Машмуд - ладди ман, рашимашу-л-Лош, ривоят кард!, ки рузе Козию-л-куззот Абубакри Балх! намози бомдодро бигузориду дасторе дар сар баст ва бар шиори мотамзадагон бинишаст. Ва рузи дувум шамчунон кард, то Хола Имом Абдуррашмони Ал! (р) аз мулиби он бозпурсид. Он гош Коз! гуфт: Наздики ман дуруст шудааст, ки Пайгамбар, салла-л-Лошу алайши, гуфт: Баракати хушнудии модар то чишил сол аз вай бимонад. Ва акнун чишил сол тамом шуд аз вафоти модари ман ва шангоми ширмон аз он баракат омад. Ва ин мусибате бузург бошад. Хостам, ки дар азои он биншинам»(11,57).
10. Сашл ибни Абдуллоши АтмУ.
Майбуд! ба забони араб! аз макоми ирфонии ин марди шефта чунин наклеро оварда: «Ва кола баъзушум: Саллайту халфа Сашлу-бну Абдиллаши-л-Атма факараа кавлушу: «Ва сакошум раббушум шаробан ташуран». Фалаъала йушаррику фаммашу кааннашу йамассу шайъан. Фаламмо фарага мин салотиши кила лашу: А такрау ам ташрабу? Кола: Ва-л-Лоши лав лам алид лаззаташу инда кироатиши калаззати инда шурбиши мо караътушу»5(4,10,325).
Ба шамин тарик бо тааммулу тафашшус метавон аз чешрашои тозаи дигар, ки ба тазкирашои ирфонии форс! раш наёфтаанд, ошно! пайдо намуд.
11. Фавоиди мояварсозУ
Вазифаи асосии муфассир нукоти пушида ва тавзешхоши каломи илоширо бар мабнои кавоиди илми тафсир равшан сохтан аст. Дар ин замина акволу осори манкул аз забони ашли маън! ва шолоту каромоти эшон макоми
хоса дошта, наклу иктибоси оншо лишати расидан бар дарки матлаб хеле коргир мебошад.
Нигоше бар тафосири кушан ошкор месозад, ки дар ин маврид накли акволу ашволи орифон хеле назаррас мебошад. Ин гуна мавридшо бар такмили тазкирашои ирфош дар бобати афзудан бар матолиби мавлуд аз манобеи пурбор шисоб меёбанд. Дар ин гуна матолиб маълумотшои хеле лолиб вулуд доранд. Пайвастани оншо ба тазкирашои ирфош, бар рангиниву лаззобият ва кимати илмиву ирфонии оншо афзуда, дар малмÿъ лойгоши тафосири кушани форсиро бар такмили ин навъ осори илмиву адабï ошкор месозад. Инак чанд намунаеро силсилавор накл менамоем:
1. «^амри Заллолï гуфт: Aгар башарийяти ман заррае кам шавад, дÿсттар аз он дорам, ки бар об биравам»(4,7,235).
2. «Бишри йофï гуфт: Дар бозори Багдод мегузаштам, якеро шазор тозиёна бизаданд, ки ош накард. Он гош ÿро ба шабс бурданд. Aз пайи ÿ бирафтам, бипурсам, ки ин захм аз башри чï буд? Гуфт: Aз он ки шефтаи ишкам. Гуфтам: Чаро зорï накардіі, то тахфиф карданді.'? Гуфт: Aз он ки маъшукам ба назора буд, ба мушошидаи маъшук чунон мустаграк будам, ки парвои зоридан надоштам. Гуфтам: Ва лав назарта ила-л-маъшуки-л-акбар6 В-гар дидорат бар дидори дÿсти мешин омад:і, худ чун бyдï? Кола: Фазаика заъкатан ва мот7 -Наърае бизаду лон нисори ин сухан кард»(4,1,423-424).
3. Шиблï гуфт: «Тасаввуф аз саге омÿхтам, ки вакте бар дари сарое хуфта буд, худованди сарой берун омад ва он сагро меронду саг дигарбора бозмеомад. Шиблï гуфт: Ч хасис бошад ин саг, вайро меронанду шамчунон бозмеояд. Раббулъиззат он сагро ба овоз овард, то гуфт: - Эй шайх, куло равам, ки худовандам ÿCT»(4,1,447).
4. «Фузайли Иёз гÿяд: Aмал накардан аз башри мардумон риё бувад ва амал кардан аз башри мардумон ширк бувад ва ихлос он бувад, ки аз ин шар ду холï бувад» (12,1,163).
5. «йотами Aсам гуфт: Мÿъмин аз шама кас ойис бувад, магар Худои таоло. Ва мунофик ба шама кас умед дорад, магар ба Худои таоло. Ва мÿъмин амали солеш мекунаду метарсад ва мунофик маъсият мекунаду эмин мебошад. Ва мÿъмин молро сипари дин кунад ва мунофик динро сипари мол кунад, мÿъмин талаб мекунад мусташикро, ки чизе ба ÿ дишад ва мунофик тааллул мекунад, то чизе надишад ба касе. Ва мÿъмин тоат мекунаду мегиряд ва мунофик маъсият мекунаду механдад.. .»(14,138).
6. «Дунайд ^яд: Балки (муттам) он бувад, ки мардумонро бештар аз он хошад ки хешро, чунонки устоди ман Сарï рашимашу-л-Лош. Дÿсте бар вай салом кард, рÿй фарошам кашиду бихандид. Гуфтам вайро: Чаро кард'].'? Гуфт: Aз башри он ки андар хабар омадааст, ки: - йар ки бар мусалмоне салом кунад, Худованди таоло сад рашмат миёни эшон кисмат кунад. Навад онро дишад аз эшон, ки хандонтар бошаду хyшрÿйтар ва даш они дигарро дишад. Пас ман хостам, ки вай аз ман хандонтар бошад, то навад рашмат вайро бошаду даш маро» (12,1,66).
7. «Боязиди Бастом!, каддаса-л-Лошу рушашу, дар роше мерафт, овози ламъе ба гуши вай расид, хост ки он шол боз донад. Фароз расид кудаке дид дар лажани сиёш афтодаву халке ба назора истода, шаме ногош модари он кудак аз гушае дардавиду худро дар миёни лажан афканд ва он кудакро баргирифту бирафт. Боязид чун он бидид, вакташ хуш гашт, наърае бизад истода ва мегуфт: Шафкат биёмад, олоиш бибурд. Мушаббат биёмад, маъсият бибурд. Иноят биёмад, линоят бибурд.
Ал-узру инд! лака мабсутун,
Ва-з-занбу ан мислика маштутун»8 (4,8,531).
8. «йикояти Сашли Тустар! маъруф аст, ки халифаи рузгор моли фаровон бар вай арз кард, шеч напазируфт. Яке пурсид, ки чаро напазируфт? Сашл дуо кард, то Раббулъиззат парда аз дидаи он соил бардошт, дарнигарист, як лашон гавшару марворид дид. Он гаш гуфт: Эй лавонмард, моро шолат ба моли халифа нест, ки шама лашон ба фармони мост ва хазоини замин бар мо арза мекунанд, лекин мо худ намехошем» (4,2,727).
9. «йасани Баср!, каддаса-л-Лошу рушашу, аввалруз, ки пушт ба мешроб оварду бар сари мардумон сухан гуфт, огоз бад-ин калимот кард: Эй мардумон, агар шумо мунтазири гуяндаи амалкунанда хошед буд, дер хошед ёфт ва шуморо кирдори дигарон суд надораду гуфтори дигарон суд дорад. Солшо мекушидам, то кирдори худро наздики гуфтор афканам, натавонистам ва агар аз гуфтор фуру меистодам, хиёнат мебуд. Акнун бишнавед аз ман...» (11,327).
10. «Булкосими йаким гуфта, ки тарс аз Холик дигар асту тарс аз махлук дигар. йар ки аз махлук тарсад, аз вай бигрезад ва шар ки аз Холик тарсад бо Вай гурезад. Йакулу-л-Лошу таъоло: «Фафирру ила-л-Лош»9.
Ба ин усул дар дили тафосир садшо намунаи гуфтору кирдори орифон карор дорад. Он чи ин ло накл гардид, ба масобаи гуле аз бустон аст. Агар нерушои ташкик! суи тафосири кушани форс! чун сарчашмашои асили адаб! таваллуш зошир намоянд, аз оншо на таншо бар такмили тазкирашои ирфон1, балки бар танкешу тазйили давовини шуарову фаршангномашо, тасшеши мутун, тавзешу таълик ва шаршу тафсири осори адаб1 ва чандин самти ташкикоти адабиётшинос! метавон башра луст.
Калидвожашо: сарчашмашои толик!-форс1, «Кашфу-л-асрор», «Равзу-л-линон», осори ирфон!, адабиёти асри миёна, тазкира.
Ключевые слова: таджикско-персидские источники, «Кашфу-л-асрор», «Равзу-л-джинон», мистические произведения, средневековая литература, антологии, тазкира.
Key words: Tajik-Persian sources, “Kashfu-l-asror”, “Ravzu-l-djinon” , mystic works, middle century literature, anthology, tazkira
Тавзешот:
1. Тафсири «Басоири Ямин!» ба калами Мушаммад ибни Машмуди Нишопур! тааллук дошта, дар шудуди 555 ш.к./1160 м. навишта шудааст. Ба сабаби бахшида шудан ба Яминуддавла Башромшоши Еазнав! тафсир «Басоири
Ямиш» ном гирифтааст. Муфассир ба шеваи мутавассит ба тафсири оёт пардохта, бо канорагирï аз итолаи калом ва густурдани майдони башсшои печидаи тахассуа бо такя бар оёту ашодис, шавошиди шеърï, акволи пешвоёни тафсир, гуфтори орифону устодони номвари хуросош ва накли киссаву ривоёти дилчасп бар тавзеши матолиб пардохтааст.
2.Тарлума: «Касеро ки хошï азиз мекуш ва касеро ки хок^' хор месозЬ^Оли Имрон:26).
3. «Кашфу-л-асрор»-и Aбyлфазли Майбyдï аз мумтозтарин тафосири кушани Куръони малид буда, муаллиф дар соли 520 ш.к./1126 м. ба ташрири он шyрÿъ намудааст. Майбyдï «Кашфу-л-асрор»-и худро бар мабнои тафсири мухтасари Хола Aбдyллоши Aнсорï ба калам овардааст. Дар ин китоб оёти Куръон дар се бахш тарлумаву тафсир ёфтаанд. Дар бахши аввал порае аз оёт интихоб гардида, таншо тарлума пазируфтаанд. Ин бахш аз нигоши лyГавï хеле пурмоя буда, нафистарин калимаву таркибшои ноби форсиро дар дили хеш гунлонидааст. Дар бахши дувум пораи дар бахши аввал тарлума гардида, бар асоси кавоиди илми тафсирнигорï тафсир меёбад. Дар бахши савум шамин гyрÿши оёт аз нигоши ашли ирфон бар машраби сÿфиён таъвил мепазирад. Ин тафсир ба ^шиши AлиасГари йикмат аз сÿи «Интишороти Aмири Кабир» дар даш мулаллад ба табъ расидааст.
4. Тарлума: «Ва шар ки ба он дохил шуд, эмин гардад» (Оли Имрон:97).
5. Тарлума: Баъзе аз ашли ирфон гуфта: Паси Сашл писари Aбдyллоши Aтма намоз гузоштам. У сухани зерини Худованд - «Ва парвардигорашон ба онон шароби ташур нÿшонид» (Инсон;21)-ро хонда, гуё ки чизеро мемакида бошад, дашонашро шаракат медод. Чун аз намозаш фориг шуд, барояш гуфтам: Мехондï ё менÿшидï? Гуфт: Савганд ба Худованд, агар он лаззатеро ки дар шангоми нÿшиданаш аз он меёбам, дар вакти хонданаш намеёфтам, шаргиз онро намехондам.
6. Матлаби дар идома омада тарлумаи ин лумла аст.
7. Матлаби дар дунбол буда, тарлумаи маънавии ин нукта аст.
8. Тарлума: Барои ту узр назди ман фаровон аст ва гунош аз мисли ту бахшидаву каноргузошташуда мебошад.
9. Тарлума: Худованди бузургмартаба ме^яд: «Пас ба сÿи Aллош бигрезед» (Зориёт: 50).
Пайнавишт:
1. Донишномаи Куръон ва Kyръонпажÿшï. Ба ^шиши Б.Хуррамшош:і.-Тешрон: Дÿстон-Ношид, 1377.
2. Изошу-л-макнун. Исмоил-пошо.- Байрут: Дору-л-кутуби-л-илмийя,
2008.
3. Кашфу-з-зунун. йолï Халифа.- Байрут: Дору-л-кутуби-л-илмийя, 2008.
4. Кашфу-л-асрор ва уддату-л-аброр. Aбyлфазли Майбудіі. Тасшеши A. йикмат.-Тешрон: Aмири Кабир, 1376, иборат аз даш лилд.
5. ал-Куръону-л- карим. Мусшафу-л-Мадинати-л- Мунаввара,1421.
6. Лугатнома. Алиакбари Дешхудо.- Тешрон: Муассисаи интишорот ва чопи Донишгоши Тешрон, 1334-1345.
7. Нафашоту-л-унс. Абдурашмони Домї. Тасшеши Машмуд Обидї.-Тешрон: Иттилоот, 1373.
8. Сияру аъломи-н-нубало. Шамсиддин Зашабї.-Кошира: Дору-л-шадис, 2006.
9. Табакоту-с-суфия. Такрироти Абдуллоши Ансорї. Тасшеши Мушаммадсарвари Мавлої.-Тешрон: Тус, 1362.
10. Тазкирату-л-авлиё. Фаридуддин Аттори Нишопурї. Тасшеши Мушаммад Истеълом'1.- Тешрон: Интишороти Заввор, 1379.
11. Тафсири Басоири Яминї. Тасшеши А.Равокї. - Тешрон: Интишороти бунёди фаршанги Эрон, 1358.
12. Тафсири «Толу-т-таролим». Таълифи Шошфури Исфароинї. Тасшеши Н.М. йиравї ва А.Илошии Хуросонї. - Тешрон: Нашри мероси мактуб, 1374. Се лилди аввал.
13. йиляту-л-авлиё. Абунуайми Исфашонї. Ташкики Абдуллоши Миншовї.
- Кошира: Мактабату-л-имон, 2007.
14. Домиу-т-тафосир (DVD - Мавсуъату-л-Куръонийяти-л-мутааддидати-л-васоити). Ширкати Нур, Тешрон, 1390, бахши «Равзу-л-линон»- и Абулфутуши Розї.
Насриддинов Фахриддин -
докторант ХГУ им. акад. Б.Гафурова Новые источники, дополняющие жанр мистических тазкира
Статья посвящена раскрытию новых источников, таких как «Кашфу-л-асрор» Абулфазла Майбуди, «Тафсири Басоири Ямини», «Тоджу-т-тароджим» Шохфури Исфароини, «Равзу-л-джинон» Абулфутуха Рози, дополняющих жанр персидско-таджикских мистических произведений тазкира (антологий) средневековой таджикско-персидской литературы. Данная проблема исследована на основе древних персидских комментариев к Корану - тафсиров. Автор исследует роль этих источников для выявления основных аспектов исследуемой проблемы и подразделяет свои исследования на два направления. Первое - представление новых, до сих пор не известных мистиков. Во второй части исследования автор рассматривает место и роль персидских комментариев - тафсиров - в качестве дополнения к содержанию тазкира (антологий).
Nasriddinov F.
New supplementing mystic genre sources
The author of the article reveals new sources such as Abulfazl Maibudi’s “Kashfu-l-asror”, “Tafsiri Basoiri Yamini”, Shohfuri Isfaroini’s “Todju-t-tarodjim” , Abulfutuh Rozi’s “Ravzu-l-djinon” supplementing Persian-Tajik mystic tazkira(anthology) genre of middle century Tajik-Persian literature. The given problem is researched on the basis of ancient Persian Koran commentaries. The author emphasizes the role of these sources for enlightening main research problems and divides his research into two trends. First -presentation of new, unfamiliar mystics. Second - role and place of Persian commentaries in the sence of supplementation to tazkira(anthology content).
