CC BY
15
УДК 8 Т1 ББК 83, 3 (0) 9
А^мадова Умеда,
унвонцуи кафедраи филологияи араби ДДХ ба номи акад. Б.Гафуров (Тоцикистон, Хуцанд)
Ахмедова Умеда,
соискатель кафедры арабской филологии ХГУ им.акад. Б.Гафурова (Таджикистан, Худжанд)
Akhmadova Umeda,
claimant for candidate S degree of the department of Arabic philology under the KhSU named after acad. B. Gafurov (Tajikistan, Khujand) E-MAIL: [email protected]
Калидвожа^о: Исои Масеу, Тоцу-т-тароцим, Шоуфури ИсфаройиМ, тафсир, Мавлоно Руми, Хоцонии Шервонй, робитаи адаби.
Дар мацола вижагиуои достони Исои Масеу дар шаруи "Тоцу-т-тароцим"-и Шоуфури Исфаройини мавриди барраси царор гирифтааст. Кайд гардидааст, ки достони Исои Масеу дар шаруи мазкур бо вуцуди на он цадар муфассал будан, аз цаззобияти махсус бархурдор мебошад. Шоуфури Исфаройини зимни нацли достони Исои Масеу усулуои хосаро истифода кардааст, ки онуо дар тафосири дигар ба назар намерасанд. Муаллиф ба нацши шурууи Куръон, аз цумла "Тоцу-т-тароцим" ба интишори достони Исои Масеу дар адабиёти форсу тоцик диццати махсус додааст. Дар асоси мисолуои фаровон аз эцодиёти шоирони машуури адабиёти форсу тоцик, ба мисли Цалолуддини Руми, %оцонии Шарвони ва дигарон собит гардидааст, ки достони Исо ва Марям сарчашмаи талмеуоти цаззобу ациб шудааст. Кобили цайд аст, ки шоирони форсу тоцик ба Марями бикр ва дами Исо дилбастагии хосе зоуир кардаанд.
Ключевые слова: Иисус Христос, «Тадж ат-тароджим», Шахфур Исфаройини, комментарии к Корану, Джалолиддин Руми, Хакани Шарвони, литературные связи
Статья посвящена анализу особенностей сказания об Иисусе Христе в комментарии ««Тадж ат-тароджим» Шохфура Исфаройини (XII в). Утверждается, что, хотя сказание об Иисусе в указанном комментарии не отличается обстоятельностью, однако обладает особой притягательностью. Шахфур Исфаройини в изложении рассказов об Иисусе Христе использует приёмы, не встречающиеся в других комментариях к Корану. Автор уделяет особое внимание роли комментариев к Корану, в частности ««Тадж ат-тароджим», способствовавшим распространению сказания об Иисусе Христе в персидско-таджикской литературе. На основании многочисленных примеров из творчества выдающихся представителей персидско-
ДОСТОНИ ИСО (А) ВА ШАРХИ ОН ДАР "ТОЦУ-Т-ТАРОЦИМ"
СКАЗАНИЕ ОБ ИИСУСЕ И ЕГО ТОЛКОВАНИЕ В «ТАДЖ АТ-ТАРОДЖИМЕ» ШОХФУРА ИСФАРОЙИНИ
THE TALE ABOUT JESUS AND ITS INTERPRETATION IN «TADGE-AT-TAROJIM» BY SHOKHFURISFAROYINI
таджикской литературы, таких как Джалолиддин Руми, Хакани Шарвани и других, автор доказывает, что эпизоды из жизни Иисуса и Марии послужили основой для создания очень интересных образцов фигуры аллюзий. Отмечается, что особую привлекательность для персидско-таджикских поэтов имели предания о непорочном зачатии и чуде Иисуса - воскрешении мертвых.
Key words: Jesus Christ, «Tadge at Tarojim», Shokhfur Isfaroyini, commentaries to Koran, Djaloluddin Rumi, Khakani, Sharvoni, literary ties
The article dwells on the peculiarities concerned with the tale about Jesus Christ in Shokhfur Isfarayini's «Tadge at-Tarojim» (XIIc.). It is asserted that though the tale in question is not distinguished with substantiality it possesses a specific attractiveness. In the stories about Jesus Christ Isfaroyini uses devices non-occurred in other commentaries to Koran.
The author pays special attention to the role of commentaries, in particular, to «Todge at-Tarojim», to spread tales about Jesus Christ in the Persian-Tajik literature. Proceeding from numerous examples from the creation of the outstanding representatives of the Persian-Tajik literature, as Djaloliddin Rumi, Khokani Sharvani and others, the author proves that the episodes from the lives of Jesus and Maria served as a basic for the creation of very interesting patterns referring to the trope of allusion. It is marked that these were the tales about the Immaculate Conception and miracle related to Christ that attracted mostly Persian-Tajik poets; that being his resurrection from the dead.
"Точу-т-тарочим фй тафсири-л-К^уръон ли аочим", ки ба "Тафсири Исфаройинй" низ машхур аст, асари Абулмузаффар Шохфур ибни Тох,ир ибни Мухаммад Исфаройинй буда, яке аз тафсирхои форсии карни панчуми хичрй мебошад. "Точу-т-тарочим" фарогири тамоми Куръон буда, аз назари ахамият хампояи "Тарчумаи "Тафсири Табарй" ва "Тафсири Сурободй" махсуб мешавад. Соли 1375/ 1996 бо кушиши Начиб Моили Х,иравй ва Алиакбар Илохди Хуросонй се чилди он нашр гардидааст. Дар хусуси нашр нагардидани чилдхои бокимонда Ислом Рахимов дар рисолаи номзадии хеш чунин зикр намудааст: "Хднгоми сафар дар Чумхурии исломии Эрон (соли 2009) бо Алиакбар Илохди Хуросонй мулокот доштем ва сабаби нашр нагардидани чилдхои баъдинаро пурсон гаштем. Ба гуфти ин мухакки; нусхахои дигари хаттии ин китоб пайдо гаштааст ва бо нусхабадалкунихои чадид он комилан нашр хохад гашт" (6, с.75).
Шохфури Исфаройинй дар тафсири хеш сабки тафсирнигории пешиниёнро истифода накардааст. Дар "Тарчумаи "Тафсири Табарй" дар навбати аввал тарчумаи оят ва баъд тафсири он зикр мегардад, аммо дар "Точу-т-тарочим" ин шева риоя нагардидааст. Муфассир зимни тарчумаи оёт истиклоли фикр дорад ва мухтавои сураро хамзамон тарчума ва тафсир менамояд. Шохфури Исфаройинй яке аз он нухбагонест, ки барои равшанй афрухтан ба кисаси куръонй аходиси набавй ва суханони сахобагонро дар мавриди он достон тарчума менамояд. Чунончи дар сураи Олй Имрон омадааст: "Ва бидон, ки ривоят кард Абухурайра аз Пайгамбар (с), ки вай гуфт: Пайомбарони дини эшон яке буд ва ман авлотарин мардумонам ба Исо ибни Марям (а), ки миёни ман ва вай набй набудааст ва вай боз фуруд ояд бар уммати ман ва халифати ман бошад бар эшон ва чун вайро бинанд, бишносанд ба он ки вай марде аст ду бархи рангаш бо сурхй ва сапедй занад ва муяш фархол, чунон ки гуйй
об аз муяш хамеравад, валекин хеч тарй фаро вай нарасида бошад, салибро бишканад, хинзирро бикушад ва мол фарох кунад ва хаччу умра бикунад ва бо халк китол кунад, то Худои азза ва чалла андар замони вай хама миллатхоро халок кунад ва Даччол бар дасти вай халок кунад ва андар замин эминй падид ояд, шер ва шутур ба як чо чаро кунанд ва юз бо гов ва гург бо гуспанд ва кудакон бо мор бозй кунанд ва хеч якдигарро назананд ва накушанд. Ва Исо (а) андар замин бибошад чихил сол ва андар ривояти Каъб бист ва чахор сол он гах зан кунад ва уро фарзанд ояд, он гах бимирад ва мусалмонон бар вай намоз кунанд ва уро дафн кунанд андар хучраи Мустафо (с)" (5,1,с.368).
Хдмин тавр, муфассир дар бисёр маврид зимни накли достон ривоёти сахоба-гонро аз Паёмбари ислом накл намудааст, ки ин барои равшану чаззоб баромадани достон хиссагузор гардидааст.
Дар "Тафсири Сурободй" номи ровиён дар мукаддима зикр мегардад, вале Шохфури Исфаройинй ин усулро истифода накардааст ва достонро бо зикри исми ровиён дар матни тафсираш чой медихад. Ровиёни асосии чузъхо ва кисматхои асосии достони Исои Масех дар тафсири мавриди назари мо инхоянд: Ибни Аббос, Абулкосим Хдбиб, Алй ибн Абитолиб, Вахб бин Мунаббах, Калбй, Суддй, Ато, Мусъаб, Заххок, Шайбонй, Абдуллох ибни Муборак, Мукотил, Кдтода, Рабиъ, Шаъбй, Мучохид, Абдуллох ибни Умар, Аммор ибни Ёсир, Исхок ибни Абдуллох, Икрима. Инчунин ин муфассир ривоётро аз муфассирону таърихнигорон низ бо ибороти: "ва муфассирон гуфтаанд", "ахли таворих гуфтаанд", "ва гуфтаанд" ва монанди инхоро истифода карда, кавлхоро накл намудааст. Аз хар кадоми ин афрод ривоёт дар бораи ин ё он чузъи кисса накл мегардад, ки дар назари хонанда ба ин васила чанд варианти достон пайдо мешавад. Дар ин тарзи тафсири достон хонанда дарк менамояд, ки кадом аз ин махсули исроилиёт аст ва кадоме ба матни куръонй наздиктар аст.
Дар "Тарчумаи "Тафсири Табарй" хар як достон унвони худро дорад. Аммо дар "Точу-т-тарочим" унвонгузорй на хама вакт риоя гардидааст ва дар се чилде, ки мунташир шудааст, дар мавриди достони Исои Масех ягон унвон дида намешавад. Кисас баъзан бо мисоли "Тафсири Сурободй" бо иборахои "андар хабар омадааст, ки", "кисса он аст, ки" ва монанди инхо огоз мегарданд. Асосан зикри номи ровии достон вазифаи унвони он киссаро ба чо меоварад. Чунончи зикр шудааст: "Ибни Аббос гуяд...", "Калбй гуяд ва Мукотил ва Кдтода ва Рабиъ ва Шаъбй гуфтанд..." ва монанди инхо.
Дар "Тафсири Сурободй" зимни накли достони Исои Масех як, ду ё се ривоёт оварда шудааст, аммо Шохфури Исфаройинй дар тафсири хеш ривоётро хеле фаровон истифода кардааст. Масалан, хангоми тафсири ояти 49-уми сураи Оли Имрон чунин нигоштааст: "Ва расуле кунем ба чумлаи Банй Исроил, он гах чун вайро бифристед, гуфт эшонро: Ман овардам ба шумо нишоне аз Худои таоло. Гуфтанд: Он чист? Гуфт: Ман сурат кунам шуморо аз гил хамчун сурати мург. Пас андар дамам андар вай, то бибошад мурге ба машийяти Худои таоло ва бибарам нобинои модарзод ва дуруст кунам абрасро ва зинда кунам мурдагонро ба машийяти Худои таоло ва хабар дихам шуморо ба он чи хурда бошед ва он чи бознихода бошед андар хонахои шумо, худ андар он чи гуфтам нишоне аст шуморо, агар шумо хастед боваркунандагон" (5, 1, с.359). Шохфури Исфаройинй зимни тафсири ин оят сифати
чахор муъчизае, ки Исо (а) номбар намyдааст, шарх додааст ва хамзамон мутобик ба хар як аз он муъчиза акволу хикоёти хурдеро накл намудааст: "Аввал сифати тайр ва-Ллоху аълам. Муфассирон гуфтанд: он ки вай сурат кард хаффош буд ва аз бахри он (он) ро махсус карда буд, вайро чизхоест андар хилкат, ки дигар мургонро нест. Чун дандон ва пистон ва валодат ва хайз афтодан. Пас чун вай комилтар буд андар хилкат онро аз чумлаи мургон касд кард, то балегтар бошад андар маънии муъчиза. Вахб ибни Мунаббах гуяд, ки хаме паридй чунонки мардумон ба вай нигаристандй, чун аз чашм гоиб шудй, бияфтидй мурда, то тамйиз афтидй миёни он чинси мурда ки вай сурат ба сурат хаме кардй. Bа миёни он кас ки Худои таоло вайро ба ибтидо биёфаридй. Ва дуввум сифати аброи акма ва абрас. Bа бидон, ки ин навъро аз чумлаи беморихои махсус кард аз бахри он ки ин ду иллат табибонро очиз гардонидааст, харгиз хеч табиб онро дору натавонист кард. Bа голиб бар ахли замонаи Исо (а)- тиб буд аз бахри он Худойи - азза ва чалла - муъчизаи вай аз чинси он кард, то ба хдкикат бидонад, ки он аз назди Худой аст ва бандагон ба хилат бад-он нарасанд.
Вахб ибни Мунаббах гуяд, ки руз будй, ки панчох хазор бемори гуногун гирди y омада буданд, он ки дасташ ба вай расидй, даст бар вай бимолидй, пок шудй аз иллат ба фармони Худои таоло. Bа илоч ба дуо кардй башорат, на ба анвои дорухо. Севум сифати эхёи мавтй ва аз чумлаи он ки муфассирон ва асхоби таворих бад-он гирд омаданд, ки вай эхё кард аз мурдагон, яке Озар буд. Bа киссаи вай чунин буд, ки вай дусти Исо будй. Пас чун нолон шуд хохари вай, ки кас фиристед, ки Исо (а)ро бигу, бародари ту бимурд ва миёни эшон серуза рох буд, Исо бархост бо асхоби хеш касди он чо карданд, чун он чо расид, вайро мурда дид ва серуз буд, ки вай мурда буд хохарашро гуфт: моро бар сари гури вай бар. (Агар миёни эшон 3-руза рох буд ва нафаре барои хабардор кардани Исо (а) се руза рохро тай намуд ва боз се рузи дигар гузашт то Исо (а) ба он чо хозир шуд, пас аз байн шаш руз мегузарад, вале Мунаббах мегуяд, ки се руз буд, ки вай мурда буд. - У.А) Пас вай бархост ва эшонро бар он чо бурд. Исо (а) дуо кард ва гуфт: "Эй бор Худои хафт осмон ва хафт замин! Ту маро фиристодй бар Банй Исроил, то ман эшонро бихонам ба дини ту ва хабар дихам эшонро, ки ман мурдагонро зинда кунам ба фармони ту, зинда гардон, ё Раб Озарро!" Чун вай бипардохт аз ин, Озар бархост ва чарбаш аз вай хамечакид катра- катра, аз гур берун омад ва муддати дароз зиндагониш буд, то уро фарзанд омад. Bа дигар Ибналачуз буд, ки чанозаи вай хаме буданд, уро бар чаноза нихода буданд мурда. Пас (а) Исо (а) бигзашт ва дуо хаме кард, вай бознишаст бар чаноза бар гардани мардумон, пас чома андар пушид ва фуруд омад ва чаноза бар гардан ниход ва бо наздики ахли хеш шуд. Пас аз он муддати дароз бимонд ва вайро фарзанд омад. Дигар Сом ибни Нух буд, ки Исо (а) дуо кард ва Худойро - азза ва чалла - бихонд ба номи бузургтарини вай, аз гур берун омад ва ниме аз сари вай сапед шуда буд, гуфт: "Киёмат бархост?" Исо (а) гуфто: "На, валекин ман туро номи бузургтарин Худои таолоро бихондам". Bа Сом ибни Нухро понсад сол зиндагонй буд ва хануз пир нашуда буд ва андар он вакт хеч кас пир нашудй ва агарчи умраш дароз будй, пас чун вайро гуфт: "Ин пирии ту аз чист?" Гуфт: "Аз хавли киёмат, ки пиндоштам, ки киёмат омад". Исо (а) вайро гуфт: "Боз бимирй?" Гуфто: "Ба шарти он ки дуо кунй, то Худои азза ва чалла маро аз ранчи сакароти мавт нигох дорад". Пас вай дуо кард, то Худой азза ва чалла вайро бе ранч бимиронид.
Ва Калбй гуяд, ки он ки вай ёд кардй андар холи эхёи мавтй, он 6удй, ки гуфтй: Ё хайю ва ё ;айюм. Ва чахорум сифат хабар додан аз он чи хурда будандй ва боз нщода будандй андар хонахо. Калбй чунин гуяд, ки чун Исо (а) аброи акма ва абрас ва эхёи мавтй хаме кардй, гуфтанд вайро ин чодуй аст, валекин, агар хохй, ки ба ту имон орем, моро 6игуй, то чи хyрдаем ва чи бозниходаем. Пас вай эшонро хабар хамедодй хар якеро ба он чи бомдод хyрда будй ва ба он чи шабонгох хостй хyрдан. Суддй гуяд, ки андар он ва;т, ки Исо (а) андар китоб буд бо кудакон эшонро хабар додй он чи падарошон хамекардандй андар хонахо, бигуфтй хар якеро. Гуфтй бирав ба хона шав, ки мардумони ту чунин ва чунин хамехyранд ва туро чунине боз ниходаанд. Kyдак ба хона шудй ва хамегиристй, то он чиз фаро вай медодандй. Пас вайро гуфтанд туро ки хабар дод? Гуфтй: Исо. Эшон кудаконро аз вай манъ кардандй ва гуфтандй бозй макунед бо ин чоду. Bа кyдакон андар як хона чамъ карданд, Исо биёмад ба талаби эшон, падарони эшон гуфтанд вайро: инчо наанд кудакон. Гуфто: пас онон, ки андар ин хонаанд, кианд? Гуфтанд: ханозир (хук - У.А). Гуфто: бибошед чунон. Дари хона бигшоданд, бингаристанд хама хук гашта буданд. Пас он хабар машхур шуд андар миёни Банй Исроил, ;асди куштани вай карданд, модари вай битарсид ва вайро бар хараке нишонид ва баргурехт ва аз суи Миср шуд. Чунон ки ёд кунем аз ;иссаи вай иншоа азза ва чалла" (5, 1, с.359-362).
Чунон ки мебинем Шохфури Исфаройинй зимни тафсири як оят якчанд ;авлхову ривоётро на;л намудааст, ки ин барои равшану чаззоб баромадани достони Исои Масех хиссагузор гардидааст. Bа инчунин барои шархи оят муъчизотро ба чахор сифат та;сим намуда, хар кадоми онро бо овардани а;воли мухталиф на;л намудааст, ки ин усул дар тафосири дигар ба назар намерасад.
Яке аз ;иссахои чолибу марFyби Исо ибни Марям ин ;иссаи нузули моидаи осмонй мебошад, ки аз ояти 112 то 117 - уми сураи Моида бо чаззобият на;л гардидааст. Муфассир зимни тафсири ин оёт якчанд ;авлхоро овардааст. Аввал дар хусуси он азобе, ки Худованд ба кофирон ваъда карда буд, ривоятро аз Абдуллох ибни Умар на;л менамояд: "Сахттарин хал; ба азоб рузи ;иёмат мунофи;он бошад ва он касе ки куфр овард аз асхоби моида ва оли Фиръавн" (5, 2, с.627). Сониян дар бораи фуру наомадан ва ё омадани он моида ;авли дигарро бозгу менамояд. Дар "Тарчумаи "Тафсири Табарй" ва "Тафсири Сурободй" дар хусуси фуру наомадани моидаи осмонй ишорае нашудааст, аммо Шохфури Исфаройинй чунин овардааст, ки 'Ъа бидон ки гурухе аз муфассирон гуфтаанд, ки моида фуру наёмад, балки он гурух чун шарти он бишниданд, ки гуфт: хар ки бад-он кофир шавад ман уро азоб кунам азобе азим, истюфор хостанд ва гуфтанд: моро моида хаме набояд, пас фуру наёмад (5, 2,с.628).
Чунон ки зикраш рафт дар ин тафсир ду ;аринаи достон на;л мегардад, ки яке ба хадиси Паёмбари ислом (с) OFOз меёбад.
Bа Аммор ибни Ёсир аз Паёмбари ислом (с) ривоят кардааст: фуру омад моида ва бар вай нон буд ва гушт ва эшон аз Исо таоме хоста буданд, ки бинарасид. Пас эшонро гуфтанд: ин ба наздики шумо му;им аст, то он гох ки шумо хиёнат кунед ва ё чизе аз он хон пинхон кунед, агар чунон кунед шуморо азоб кунанд. Пас як руз бар наёмад, ки эшон хиёнат карданд, моида бо осмон шуд (5, 2, с. 624).
Хдмин тарз боз чанд ;авли дигар дар бораи он моида на;л шудааст: Bа Исхо; бин Абдуллох гуяд, ки бархе аз эшон гуфтанд, ки буд ки харгиз ин моида фуру наёяд
ва аз он чо чизе бидуздед, пас аз он бардоштанд ва ба осмон бурданд ва эшонро масх бикарданд.
Bа Ибн Аббос гуяд, ки Исо (а) Банй Исроилро гуфт: руза доред сй руз, он гох бихохед аз Худои таоло он чи хохед, то шуморо бидихад. Он сй руз руза бидоштанд, чун бипардохтанд аз руза гуфтанд: Ё Исо агар мо касеро коре хаме кардемй чун аз кор бипардохтиме моро таом додй. Пас руза бидоштем ва гуруснагй кашидем, бихон Худойро, то фуру фиристад бар мо хоне аз осмон. Фариштагон хаме омаданд, ки Исо (а) дуо кард, хоне хаме оварданд бар он чо хафт гирда ва хафт мохй ва онро андар пеши эшон ниходанд аввал ва охири эшон аз он бихурданд.
Bа андар хабар омадааст, ки эшон панч хазор ва чизе буданд. Пас чун бо нохиятхои хеш шуданд аз он хабар доданд ва гурухож ки онро надида буданд эшон бихандиданд ва гуфтанд: Исо шуморо чодуйй кардааст ва гурухе аз эшон кабул накарданд ва бо кофир шуданд, Худои азза ва чалла эшонро масх кард каппй ва хук, се руз бимонданд ва он гах халок шуданд.
Дар мавриди киссаи "Нузули моидаи осмонй" акоиди мухталиф зиёданд, каринахои мухталиф пешоруи хонанда карор мегирад ба хар хол мухтаво ва мазмун мумтоз баён гардидааст. Дар "Тафсири Сурободй" ин кисса муфассал накл мегардад, аммо Шохфури Исфаройинй онро мухтасар накл намудааст. Чи тавре ки худи муфассир зикр менамояд: 'Ъа муфассиронро андар сифати моида хилофи бисёр аст ва андар ахволи он сухан бисёр аст ва он чи мухтасартар ва пайдотар ёд кардем, то бидонй ба тавфики Худои азза ва чалла" (5, 2,с.629).
Муфассири тафсири зикргардида, барои ба мардум 6озгу намудани акволи сахобагон хизмати азим кардааст. Шохфури Исфаройинй сараввал, он кавлхоро ба забони форсй-точикй манзури хонандагон намудааст, ки он барои тартиб додани достонхои паёмбарон хамчун марчаъ истифода шудааст. Сониян, як катор аходиси Паёмбари ислом Мухаммад (с), ки марбут ба кисаси анбиё хастанд, зимни тафсири оёт тарчума гардидаанд.
Хдр тафсир дар баробари асари динй будан, хамзамон як асари бадей низ махсуб мешавад. Зеро дар онхо хам ба масоили забоншиносй ва хам ба масоили адабй таваччух зохир мегардад. Таъсири маводи тафосир дар каламрави адабиёти форсй-точикй хеле намоён ва барчаста ба назар мерасад. Аз чумла тафсирхо барои густариш додани киссаи Исои Масех дар адабиёти форсу точик мавкеи муайян дорад. Дар ашъори шуаро мисолхои мутааддидеро овардан мумкин аст, ки дар онхо ба достони Исо ибни Марям талмех баста шуда ва ё ишорате ба ин достон шудааст.
Аз зумраи он осоре, ки зикри Исои Масехро хеле зиёд чой додааст, "Маснавии маънавй"-и Ч,алолиддини Румй мебошад. Дар асари мазкур суханвари мумтоз рочеъ ба Исову Марям муфассал сухан ронда, бисёр лахзахои анъанавии ба хаёти ин ду шахс марбутро ба сабку саликаи хоси хеш шарху эзох додааст. Х,алли мавзyъ дар доираи мазомини динию ирфонй анчом пазируфтааст, ки сабаби ин хамоно мутолиаи тафсирхо мебошад. Дар боби хомила шудани Марям ва чигунагии дамида шудани бод ба Марям якчанд ривоятхо дар тафосир омадааст, ки онро шайх Румй ба тарики назм баён карда санъати ташбехро ба кор бурдааст ва тарси Марямро ба монанди мохии дар заминбуда нишон додааст:
Чунки Марям музтариб шуд як замон, Хамчунон ки бар замин он моуиён,
Бонг бар вай зад намудори, карам. Ки амини уазратам, аз ман марам, Аз сарафрозони иззат сар макаш,
Аз чунин xушмаурамон xуд дармакаш. (10, д.3, 3769-3771) Сухан кардани Исо (а) дар гахвора ин аломати нубуввати y буд, ки инро низ шоирон ба назм даровардаанд. Нутки y таълими Х,ак аст ва атои мутлак дар ин маврид Мавлоно Румй ба тафсир баён кардааст: Он ки бетаълим буд нотик, Худост, Ки сифоти Узи иллатуо цудост. Ё чу Одам карда талкинаш Худо, Беуицоби модару доя- визо. Бо Масеуе, ки ба таълими вадуд, Дар валодат нотик омад дар вуцуд. Аз барои дафъи туумат дар валод, Ки назодаст аз зинову аз фасод. (10, д4, 3042-3045) Акма ва абрасро шифо бахшидан, мурдаро зинда кардан аз муъчизоти хазрати Масех махсуб мешаванд. Шохфури Исфаройинй дар мавриди зинда кардани мурдагон киссаи се нафарро овардааст: яке Озар дигаре Ибналачуза ва севум Сом ибни Нух мебошад, ки Шайх Румй дар боби зинда кардани Озар чунин ме^яд: Ин ки ту кардй, дусад модар накард, Исй аз афсун-ш бо Озар накард. Аз ту цонам аз ацал нак цон бибурд, Озар ар шуд зинда, он дам боз мурд. (10, д.5, 276-277) Дар мавриди зинда кардани Сом ибни Нух Шохфури Исфаройинй ме^яд, ки "Исо (а) дуо кард Худоро азза ва чалла бо номи бузургтарини вай..."(ин кисса дар боло ба пуррагй зикр шудааст) шояд хамин лахзаи достон ба Мавлоно Румй илхом бахшида, ки ме^яд:
Хонд Исо номи Хак бар устуxон, Аз барои илтимоси он цавон. (10, д.2, 460) Мyъчизаи дигар ин нузули моидаи осмонй мебошад, ки онро низ Шайх Румй ба назм дароварда чунин ме^яд:
Боз, Исо чун шафоат кард, Хак, Хон фиристоду ганимат бар табак, Моида аз осмон шуд оида, Чун ки гуфт унзил алайно моида, Боз густоxон адаб бигзоштанд. Чун гадоён заллауо бардоштанд, Кард Исо лоба эшонро, ки ин Доим асту кам нагардад аз замин. Бадгумонй кардану уирсоварй, Куфр бошад назди xони меутарй. З-он гадоруёни нодида зи оз, Он дари раумат бар эшон шуд фароз, Нону xон аз осмон шуд мущатеъ,
Баъд аз он з-он xон нашуд кас мунтафеъ. (10, д.1, 83-87) Дар Маснавй Исо тамсили рух омадааст ва хар тамсили чисм аст.
Тарки Исо кард харпарвардае, Лоцарам чун хар буруни пардае. Толеъи Исист илму маърифат, Толеъи хар нест, эй ту харсифат. Нолаи хар бишнавй раум оядат, Пас надонй, хар харй фармоядат. Раум бар Исо куну бар хар макун, Табъро бар ацли худ сарвар макун. Табъро уил то бигиряд зор-зор, Ту аз у бистону воми цон гузор. Солуо харбанда буди, бас бувад,
З-он ки харбанда зи хар вопас бувад. ( 10, д.2, 1854-1859) Дар осори шоири машхури форсу точик Хоконии Шарвонй низ ба истилохоти Исавй ишороти зиёде дида мешавад, ки y аз паёмбарони дигар дида симои Исо ва модараш Марямро дар ашъораш хеле фаровон истифода кардааст.
Дарахти хушкшудаи хурмо ба фармони Парвардигор барои Марям тару тоза мешавад ва бор меоварад. Ба хамин чихат тасвирхои Хоконй низ чон мегирад ва пурсамар мешавад.
Ман нахламу ту Марям, ман Озарам ту Исо, Нахл аз ту гашт тозаву цон аз ту ёфт Озар. (1, с.227) Хоконй дар ашъораш аз хама бештар ба муъчизаи дами шифодиханда ва нафаси рухбахши хазрати Масех ишора дорад ва онро бо тасвирхои тамсилй ба кор бурдааст:
Озари сонй манам ёфта аз вай уаёт, Исии дилуо вай аст, дода танамро шифо. (1, с.241) Салиб, чалипо ва удуссалибро Хоконии Шарвонй дар ашъораш ба зулф мушаббах кардааст, чунончи:
Меуроби цайсар куйи ту, иди Масеуо руйи ту, Удуссалиби муйи ту, оби чалипо рехта. (1, с.251) Яке аз андухбортарин даврони зиндагонй барои Марям ин давраи бордории уст, ки онро Хоконй чунин тасвир менамояд: Хотирам Марямест уомилаи бикр, Ки дамиш аз сафо фиристодй. Маряме к-аш уазору як дард аст, Сад уазораш даво фиристодй. (1, с.236) Хоконй дар ашъораш аз хама бештар ба муъчизаи дами шифодиханда ва нафаси рухбахши хазрати Масех ишора дорад ва онро бо тасвирхои тамсилй ба кор бурдааст:
На назми ман ба байти кас музаввар, На ицди ман ба дурри кас музайян. На пеши ман давовин асту ашъор, На Исоро ацоцир асту уовун. (1, с.241) Ё ин ки чунин мегуяд:
Озари сонй манам ёфта аз вай уаёт, Исии дилуо вай аст дода танамро шифо. (1, с.241) Шарвонй дар мавриди нутки Исо чунин ишорае дорад:
Чи буд он нутци Исо гоуи зодан, Чи буд он савми Марям вацти асго. (1, с.252) Ё ин ки:
Зулфаш чалипо хам шуда в-аз лаб Масеуодам шуда, Зулфу лабаш бо уам шуда, зулмоту уайвон дидаам. (1, с. 251) Х,амин тавр, дар мавриди достони Исои Масех дар эчодиёти шуаро абёти мутааддидеро дидан мумкин аст, ки албатта сабаби он хамоно мутолиаи киссахои куръонй, тафсирхо, ривоятхо ва ахбори исломй марбут ба Исо ибни Марям аст. Дар гузашта шуаро аз илми тафсир ва маонии ^уръон маълумоти мукаммал доштанд, зеро дар осори онхо ба киссаи Исо (а) ишороти фаровон чой дорад. ^иссахои куръонй, аз чумла киссаи Исо ибни Марям манбаи илхоми шоирону нависандагони классикии форсу точик карор гирифта, дар мавориди зарурй корбурд шудаанд. Умуман, Достони Исои Масех дар "Точу-т-тарочим" хеле чаззоб ва бо сабку услуби хосаи тафсирнигорй навишта шудааст. Маводи тафосир барои ташаккул додани достони Исои Масех ва симои кахрамонони достони у дар адабиёти хаттй накши босазоро доранд. Обишхурии шуаро ва адибони форсигу дар шинохти кисас ва корбурди сужахои мухталифи он хамоно тафсирхо мебошанд.
Пайнавишт:
1. Ардалон Хавон Али.. Тацаллии шоиронаи асотир ва ривоёти таърихй ва мазуабй дар ашъори Хоцонй.- Машуад, 1381.- 351 с.
2. Бахше аз тафсире кууан ба порсй. Тасуеуи Муртазо Оятуллозодаи Шерозй. -Теурон, Интишороти Кибла, 1997. -344 с.
3. Гулшани адаб х 1-2 (Тартибдиуандагон Камол Айнй, Бауром Сирус, Аълохон Афсаузод, Хобул Падалишоев)-Душанбе: Ирфон, 1975. - 432 с.
4. Гаффорова У. Кцссауои "Куръон" дар "Тарцумаи "Тафсири Табарй". - Хуцанд: Ношир, 2004. - 400 с.
5. Шоуфур, Исфаройин. Тоцу-т-тароцим фи тафсири-л-Цуръон ли аоцим. Тасуеуи Моил Хиравй ва Алй Акбари Илоуии Хуросонй. -Теурон: 1375.
6. Рауимов И. Достони Мусо (а) дар тафсируои асруои X-XII. Рисолаи номзадй. -Хуцанд, 2012. -166 с.
7. Ориёнй, Камар. Чеураи Масеу дар адабиёти форсй. - Теурон: Муин, 1969, 349 сау.
8. Шамисо, Сирус. Фаруанги талмеуот (Ишороти асотирй, достонй, таърихй, мазуабй дар адабиёти форсй). - Теурон: Митро, 1386. -732 с.
9. Румй, Цалолуддини. Маснавй. - Теурон: Пихман, 1373, ц. 1-2. - 557 с.
10. Цалолуддин Мууаммади Балхй-Румй. Маснавии Маънавй. Бар асоси матни Р.Николсон ва муцобала бо нусхауои дигар. Бауриддин Ализода, Алй. Мууаммадии Хуросонй. - Теурон: Нашри замон, 2001. -732с.
Reference Literature:
1. Ardalon Javon Ali. Brightness of Poetical Myth and Historical-Fruthful Tales in Khoqoni S Poetry. - Mashhad, 1381hijra. - 351 pp.
2. A Section of Ancient Interpretation in Persian. Revised by Murtazo Oyatullozoda Sherozi. -Tehran: Kabila publishing-house, 1997. - 344 pp.
3. Gulshani Adab. - V.V. 1 - 12. Compilers: Kamol Ayni, Bahrom Sirus, Alokhon Afsahzod, Jobul Padalishoyev. - Dushanbe: Cognition, 1975. - 432 pp.
4. Gafforova Umeda. «Koran» Fairy-Tale in the Translation of Tafsiri Tabari. - Khujand: Noshir (Publisher), 2004. - 400 pp.
5. Isfaroyini Shohfur. Toju-t-Tarojim fi tafsiri-l- Koran li aojim. Revised by Moil Hiravi and Ali Akbari Ilohii Khurosoni. - Tehran, 1375pp.
6. Rahimov Islom. The Novel of Muso(a) in the Interpretations Referring to the Periods of the X-th - the XII-th Centuries. Candidate dissertation in philology. - Khujand, 2012. - 166pp.
7. Kamar Oriyoni. Maseh's Image in Persian Literature. - Tehran: Muin, 1969. - 349 pp.
8. Shamiso Sirus. Talmehot Dictionary. Mythical, Legendary, Historical, Fruthful Points in Persian Literature. - Tehran: Mitro, 1386hijra. - 732 pp.
9. Jaloluddini Rumi. Masnavi. - Tehran: Pijman, 1373hijra. - V.1. - 557pp.
10. Jaloluddin Muhammadi Balkhi-Rumi. Masnavii Ma'navi (The Poem about the Concealed Sense). Based upon the text of R. Nicolson and comparison with other copies by Bahriddin Alizoda Ali, Muhammadi Khurosoni. - Tehran: Modern publication, 2001. - 732 pp.
