Научная статья на тему 'Миллий қадриятлар воситасида ўқувчиларда экологик маданиятни шакллантириш'

Миллий қадриятлар воситасида ўқувчиларда экологик маданиятни шакллантириш Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
4388
219
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
баркамол шахс / тарбия / ахлоқ / қадриятлар / табиат ҳодисалари / табиий офатлар / Наврўз / атроф-муҳит / a competent person / up-bringing / ethics / values / phenomena / natural disasters / Navruz / environment.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Мусаева М. Э.

Мақолада миллат, шахснинг ўзини-ўзи англашида узоқ йиллар давомида шаклланиб, амал қилиб келинган қадриятлар, одатлар, анъаналар ва қарашларнинг ижтимоий-педагогик аҳамияти ўрганилган. Шунингдек, миллий қадриятларимизни ўрганиш, уни ижодий ўзлаштириш, унга амал қилиш орқали ўқувчиларни баркамол шахс бўлиб етишишларига имкон яратиш, уларни атроф-муҳит, табиатга нисбатан онгли муносабатда бўлиш руҳида тарбиялашнинг аҳамияти ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FORMING ECOLOGICAL CULTURE OF THE STUDENTS BY THE MEANS OF NATIONAL VALUES

The article is devoted to the social and pedagogical importance of ideas, traditions, customs and values of the nation and human-being's self-understanding, which were formed and followed for long centuries. Therefore, it also includes learning the national values, mastering it creatively, giving a chance to pupils by following national values, the importance of bringing them up in conscious relations to the environment and nature.

Текст научной работы на тему «Миллий қадриятлар воситасида ўқувчиларда экологик маданиятни шакллантириш»

Мусаева М.Э.,

Тошкент вилояти халк, таълими ходимларини к,айта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш институти маънавий-маърифий ва илмий ишлар буйича проректори, педагогика фанлари номзоди

МИЛЛИЙ КАДРИЯТЛАР ВОСИТАСИДА ЦУВЧИЛАРДА ЭКОЛОГИК МАДАНИЯТНИ ШАКЛЛАНТИРИШ

МУСАЕВА М.Э. МИЛЛИЙ КАДРИЯТЛАР ВОСИТАСИДА УК.УВЧИЛАРДА ЭКОЛОГИК МАДАНИЯТНИ ШАКЛЛАНТИРИШ

Маколада миллат, шахснинг узини-узи англашида узок йиллар давомида шаклланиб, амал килиб келинган кадриятлар, одатлар, анъаналар ва карашларнинг ижтимоий-педагогик ах,амияти урганилган. Шунингдек, миллий кадриятларимизни урганиш, уни ижодий узлаштириш, унга амал килиш оркали укувчиларни баркамол шахс булиб етишишларига имкон яратиш, улар-ни атроф-мух,ит, табиатга нисбатан онгли муносабатда булиш рух,ида тарбиялашнинг ах,амияти ёритилган.

Таянч суз ва тушунчалар: баркамол шахс, тарбия, ахлок, кадриятлар, табиат хрдисалари, та-биий офатлар, Навруз, атроф-мух,ит.

МУСАЕВА М.Э. ФОРМИРОВАНИЕ ЭКОЛОГИЧЕСКОЙ КУЛЬТУРЫ УЧАЩИХСЯ НА ОСНОВЕ НАЦИОНАЛЬНЫХ ЦЕННОСТЕЙ

В статье изучено социально-педагогическое значение национальных ценностей, обычаев, традиций, взглядов, сформировавшихся и соблюдаемых в течение многих веков, которые послужили формированию самосознания нации и личности. Также в статье раскрывается роль изучения национальных ценностей, их творческого освоения и соблюдения в создании условий для формирования учащихся гармонично развитыми личностями, воспитания у них сознательного отношения к окружающей среде и природе.

Ключевые слова и понятия: гармонично развитая личность, воспитание, мораль, ценности, природные явления, природные катаклизмы, Навруз, окружающая среда.

MUSAYEVA M.E. FORMING ECOLOGICAL CULTURE OF THE STUDENTS BY THE MEANS OF NATIONAL VALUES

The article is devoted to the social and pedagogical importance of ideas, traditions, customs and values of the nation and human-being's self-understanding, which were formed and followed for long centuries. Therefore, it also includes learning the national values, mastering it creatively, giving a chance to pupils by following national values, the importance of bringing them up in conscious relations to the environment and nature.

Keywords: a competent person, up-bringing, ethics, values, phenomena, natural disasters, Navruz, environment.

Миллат ва шахснинг узини-узи англашида узоц йиллар да-вомида шаклланиб, амал цилиб келинган цадриятлар, одат-лар, анъаналар ва царашларнинг ижтимоий-педагогик аца-мияти катта. Бироц, айни шу цадриятларнинг шаклланиши-да цандай омиллар муцим урин эгаллаб келганлиги ва улар-нинг халцимиз маданий, ижтимоий-ицтисодий, сиёсий цаётидаги таъсири цамда бугунги кунда ёшлар тарбиясида ушбу цадриятларнинг ацамиятини курсатиш муцим педаго-гик муаммо цисобланади.

Шу уринда айтиш мумкинки, табиат ходи-саларининг юз бериши муайян маънода инсон хаётининг тубдан узгариши, маданиятининг ривожланишига таъсир килади. Чунки, табиат-даги купгина ходисалар инсонни яшаш учун курашга мажбур этади. Кадимда кучли совук, Кор, ёмFир ва туфонларнинг юз бериши одам-ларни кийим уйлаб топиш, уй-жойларни бар-по этишга мажбур килган. Бу эса уз-узидан ин-сониятнинг маданийлашишига туртки булди.

Бундай табиий ходисалар ва уларнинг сал-бий окибатларидан сакланиш учун килинган харакатлар Урта Осиё халкларининг энг кадимий ёзма манбаларидан булган «Авесто» китобининг Вандидод кисмида акс этган. Унда «Кахрли ка^ратондан бурун сувлар шиддат билан оккан бу сарзаминларда гиёх ва ут-уланлар Fоят сероб булади. Аммо кахратон оёFи етиб, у бутунлай кириб келгач, корларни кутуришини курсанг, энди бу заминда сувлар-нинг х,айратбахш окимларидан ном-нишон тополмайсан»1.

Кадимдан инсон нохушлик келтирувчи тур-ли табиий х,одисаларнинг салбий окибатларига карши курашиб келган.

Табиий офатлар - сув тошкинлари ва сел-лар, совук ва иссикликлар, турли юкумли ка-салликлар, оч колиш, ёввойи х,айвонлар ^ужуми, зилзила, шиддатли ёмFирлар-у, буронлар каби куплаб х,одисалар инсон х,аётига хавф солиб келган булса, иккинчи томондан инсон умрининг узайишига, унинг давомийли-гига хам табиат билан боFлик ходисалар, унинг инжикликларига карши курашлар сабаб булган. Худди ана шу холатлар моддий ва маданий кадриятларимизнинг шаклланишига узига хос таъсир этган. Шунинг учун хам ин-соннинг утмиши ва келажаги табиат ходиса-

1 «Авесто» тарихий - адабий ёдгорлик. - Т.: «Шарк», 2001. -106-б.

ларига боFлаб тушунтирилган. Буни оFиздан-оFизга утиб келаётган халк эртаклари, достон ва афсоналар, диний мукаддас китоблар, тарихий-илмий асарлар ва бугунги кунда халкаро муаммолар орасида ижтимоий-педа-гогик нуктаи назардан караганда энг долзарб масалага айланганлигидан куриш мумкин. Хатто, азалдан утказилиб келинган куплаб ом-мавий тадбирларнинг мохиятини хам табиат билан булган муносабатлар ташкил этади.

Кадимги динлар мазмунига эътибор берсак, Куёш, Ой тутилиши, бурон, шамол, сув тошкинлари каби куплаб табиатдаги мавжуд нар-салар ва ходисалар худолар номи билан атал-ган. Дастлабки эзгулик ва ёвузлик худолари хакида тушунчалар хам табиат ходисалари, офатлар ва халокатлар сирларини билиш, унинг мохиятини англаб етишга булган инти-лишдан вужудга келганлиги тарихий манба-ларда акс этган.

Мамлакатимиз тоFлар ва текисликларга бой мураккаб географик минтакада жойлашганли-ги ва кадимдан бу худудларда турли табиий ходисалар (сел, сув тошкинлари, бурон, каттик совук, кор кучиши, зилзилалар)нинг юз бериб туриши кишилар хаёти, шунингдек, турмуш тарзига кучли салбий таъсир этиб келган. Жум-ладан, сув кадимдан бу худудда яшаётган ахолининг турмуш тарзига кучли таъсир этиб келган омиллардан бири хисобланган.

Бобокалонларимиз хаёт сувдан бошланади, деб билиб, сувсиз яшаб булмаслигини амалда куриб, чукур хис этганликлари боисдан таби-атнинг бу ажойиб тухфасининг кадр-киммати ва инсонлар такдирида тутган урнини теран идрок этганлар. Сувга эътикод ва ихлос билан муносабатда булиш, унинг худа-бехудага сарф килиниши, нопок булишига йул куймаслик шаркона, узбекона маънавий-ахлокий кадрият, кадимий миллий маданият ва маънавиятдир. Узбеклар окар сув утмаган, яъни арик окмаган

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 5

ховлини файзли, баракали хисобламаган. Диё-римизда уз ховузи ёки ховузлари булмаган кишлоклар хам, махаллалар хам якин-якинлар-гача деярли булмаган.

Хаёт манбаи, тириклик асоси сифатида сув-ни мукаддас деб кадрлаш, эъзозлаш хакидаги маънавий-ахлокий коидалар узбекларда ин-сон онгига мурFаклик кезларидан бошлаб сингдирила бошланган.

Бу хол бора-бора имон-эътикод, миллий урф-анъанага айланган.

Узбеклар каерда яшамасин, хох катта, хох кичик булмасин, хеч качон сувни нопок килмаган. «Сувни ич, аммо чашмани булFатма», «Сув ичадиган куду^ингга тупурма», «Кудукка тупурган курнамак, нонкур» кабилида айтил-ган угитлар аждодлардан авлодларга колиб келаётган пандномадир.

Утмиш аждодларимиз учун сув мукаддас хисобланганлигидан унинг поклигига алохида эътибор каратилган. Сувга нисбатан алохида муносабатлар шакллантирилган. Сувни мукаддас билиб, ундан фойдаланиш тартиблари хам бугунги кунгача оFзаки манбалар оркали ме-рос булиб келмокда. Масалан, коронFу туш-гандан кейин арик ва дарёлардан сув олиш такикланган. Агар истеъмолга сув булмай, сув олиш зарур булиб колса, у холда сув бошига бориб, унга шундай мурожаат килишган:

Сув буйида Сулаймон, Сендан савол сурайман. Уйимга мехмон келди, Сендан сувни сурайман.

Бу эса ёшларда сувни эъзозлаш хиссини уЙFотган. Сувни ифлослантиришнинг олдини олган ва тежаб-тергаб фойдаланилган.

Сувни улуFлаш максадида сув хакидаги маколлар тукилган:

• «Сув олтиндан азиз»;

• «Сув - зар, сувчи заргар»;

• «Сув келди - нур келди»;

• «Сувнинг катраси - офтобнинг зарраси»;

• «Элнинг хаёти ер билан, ер хаёти сув би-лан»;

• «Арикдан сув узилмаса, Ватандан нон ари-мас»;

• «Сувсиз ер мозор, сувли ер гулзор»;

• «Сувсиз ерга куш кунмас

Утсиз ерга юрт кунмас».

• «Дарёнинг бошида яшайдиган асал ичади, Дарёнинг охирида яшайдиган захар ичади».

Кадимда йил курук келганда ёмFир ёFдириш билан боFлик булган турли тадбирлар утка-зилган. Масалан, буларга «Суст хотин», «Сув хотин»1 каби тадбирлар мансуб булиб, улар-нинг асл мохияти кур^окчиликдан кутилишга булган харакатдан иборатдир. Дархакикат, утмишда хам Урта Осиёда сув муаммоси мав-жуд булган. Бу борада бир канча ишлар амал-га оширилган.

Боболаримиз Зарафшон, ФарFона, Самарканд, Сурхондарё, Тошкент, Хоразм вохала-рида чархпалакдан, Шеробод, Бойсун, Нурота туманларининг тоF ва тоF этакларидаги кишлокларда чашма булоклардан, Карши даштлари, Майманак, Косон туманларида эса KавFа ёки меш билан кудуклардан тортиб олинган сув билан дехкончилик килганлар. Экинзорлар, полизлар, боF-роFлар яратганлар. Какраб ётган жойларни бамисоли жаннатга айлантирганлар.

Амударёнинг куйи окими - Хоразмда бун-дан 4 минг йил аввал суFорма дехкончилик пайдо булган.

Бундан уч минг йиллар илгари аждодларимиз Чирчик дарёсини туFон билан тусиб, кет-мон билан арик казиб, Тошкентга сув олиб келганлар. Вохани обод килганлар. Инсон мехнати билан казилган катта арик Бузсувдир.

Хозирги кунда Бузсувни, унинг тармоклари булмиш Корасув, Золарик, Солар, Кайковус, Анхор, Кичкирик, Коракамишларни сунъий суFориш шахобчалари - каналлар эканлигини купчилик тасаввур хам килмаса керак.

Мамлакатимиз сейсмик фаол худудда жой-лашганлиги боис, унда кадимдан ер силки-нишлари юз бериб турган. Бундай куринишдаги табиий ходисадан сакланиш, унинг окибат-ларини бартараф этиш учун турли усул ва услублардан фойдаланиб келинган. Бу хол эса халкимизнинг одатлари ва кадриятларига ай-ланиб колган. Масалан, оилада уFил бола ду-нёга келганда 25 та терак экиш одати булган. Экилган тераклар эса бола вояга етгунга кадар тайёр махсулот куринишига келган. Окибатда

1 Камол Очил. КалдирFочни кундирган кушик. - Самарканд: «Зарафшон», 1992. -6-б.

бола учун мулжалланган уйлар синчкорлик усулида курилган. Ушбу усулда курилган уйлар, биринчидан, юз бериши мумкин булган ер силкинишларида анчагина чидамкор булган булса, иккинчидан, хавони тозалаб берган, учинчидан, бу дарахтлар арик ва бошка сув узанлари буйларида экилиб, кир*окларнинг упирилиш холатларининг олдини олган ва уни мустахкамлаш учун хизмат килган. Шу сабабли хам халкимиз орасида «Синч уйим, тинч уйим» каби маколлар пайдо булган. Бу усулдан хозирда хам фойдаланилади.

Шунингдек, халкимиз орасида бирон-бир офат юз берганда (ер кимирлаши, сув тошкини ва сел келиши), юкумли касаллик, улим купайганда, кур^окчилик юз берган вактда ун-дан халос булиш максадида ёки дехкончилик ва чорвага мул хосил барака тилаш максадида1 «Дарвешона» каби тадбирлар хам утказилган.

Бу маросимда пиширилган овкатдан хеч ким уйига олиб кетмаган. Чунки бало-казони даф этиш учун пиширилган таомни уйга олиб кирмасин, деган уй-фикр булган. Идиш-товоклар, хатто овкатлангандан сунг 0Fиз хам сой ёки дарё сувига ювилган.

Мамлакатимизнинг жанубий вилоятларида шамол кадимдан катта иктисодий зарар ва бошка нохушликлар келтирган. Шу боисдан, унга карши курашиш максадида «Чой момо» тадбири утказилиб келинган. Яъни, бу маро-сим хам ахолига катта зарар етказувчи табиий ходисага карши маънавий-рухий курашиш усули булган. Маросимнинг номи шамол маъ-носини англатувчи «Чуй» сузидан олинган булиб, кадимги туркий халкларда «шамол хомийси», «кекса аёл» сифатида тасаввур килинган. Кейинчалик «шамол она» маъноси-ни аникрок ифодалаш учун «чуй» сузига «момо» сузи кушилган, маълум вакт утиши би-лан «чуй - чой» тарзида узгаришга учраган.

Маросим асосан кекса аёллар томонидан бажарилиб, иккита кампир уст-бош кийиб, юз-ларига кора-куя суртишиб, кулларига ^асса олиб, биттадан калтакни от килиб миниб, «чой момо» кУшиFини айтиб, кучама-куча юриш-ган.

1 Хайитова Ф. ^í баFридаги адир - ЧиFатой тарихи. - Т.: «Фан». -57-б.

Чой момо цушиги

Чой, Чой, Чоймомо, Чой момоси улибди. УFли етим колибди, Боса-боса беринглар. Босилиб колсин бу шамол, Ура-ура беринглар. Урилиб колсин кув шамол, Обло-ху, обло-х,у...

Бунга бошкалар жур булган. Тадбирда бар-ча иштирок этган.

Миллий кадриятларнинг ахамияти бизни куршаб турган табиат ва унда содир буладиган ходисаларни хаётимизга канчалик таъсир эта-ётганлиги билан бирга, бугунги кунда энг дол-зарб масалага айланиб улгурган экологик му-аммолар билан хам боFликдир.

Кадриятлар куринишларидан келиб чиккан холда, инсонларга етказилиши мумкин булган азиятларнинг олдини олишга хизмат килган булса, айримлари уларнинг олдини олишга рухий мадад берган. Масалан, азалий кадриятларимиздан бири хашар хисобланади. Жуда катта маблаF ва куч талаб киладиган иш-ларни амалга оширишда бу усулдан фойдала-нилган.

Катта-катта арик ва каналлар хашар усули билан казилган, тозаланган, куприклар курил-ган, йуллар таъмирланган. Бу эса, биринчидан, тошкин ва сел сувларидан ахолининг яшаш жойлари ва ишлаб чикариш объектларини химоя килган булса, иккинчидан, турли юкумли касалликларни келтириб чикарувчи манбалар йук килинган. Учинчидан эса мул-кул хосил олиш учун хизмат килган.

Табиий кадриятларга мансуб булган «Суст хотин», «Дарвешона» каби тадбирлар киши-ларга табиат ходисаларига карши курашиш ва улардан химояланишда рухий мадад берган.

Кадриятлар тушунчаси хакида К.Назаров «... кадрият инсон учун бирор ахамиятга эга булган вокеликнинг шакллари, холатлари, нарсалар, вокеалар, ходисалар, жараёнлар, холатлар, сифатлар, талаб ва тартиблар ва бошкаларнинг кадрини ифодалаш учун ишла-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 5

тиладиган аксиологик категориядир»1, деб таъриф беради.

Бури Зиёмухаммадов ва бошкалар фикрича кадрият - муайян кишилар гурухи (оила, жа-моат, жамият) орасида алохида эътиборга са-зовор булган ва уша гурух аъзолари томони-дан эъзозланиб, кадрланиб келувчи маънавият туридир. Демак, кадрият - оила, жамоа ва жа-миятда алохида ахамиятга эга булган маънавият тури, дейиш мумкин2.

Жондор Туленов «...кадрият дейилганда ин-сон ва инсоният учун ахамиятли булган, мил-лат, элат ва ижтимоий гурухларнинг манфаат-лари ва максадларига хизмат киладиган табиат ва жамият ходисалари мажмуи тушунилмоFи лозим... Табиат ва жамият ходисалари инсон фаолияти туфайли, унинг эхтиёжларини кон-дириш натижасида кадрият сирасига кири-тилади»3, деб ёзади.

«Кадрият инсонларнинг ижтимоий, икти-содий, сиёсий эхтиёжлари билан баробар рухий эхтиёжларини хам кондиради»4.

Бугунги кунда кайта вужудга келаётган кадриятларнинг купчилиги табиат ва унинг ходисалари билан боFлик. Чунки утган асрда инсоният томонидан табиатга нисбатан нооки-лона муносабатда булиш, унга менсимасдан караш куплаб антропоген ходисаларни келти-риб чикарди. Бу хол кадриятларнинг топтали-ши ва унинг ёшлар тарбиясидаги урнига эъти-борсизлик билан карашни вужудга келтирди.

Ушбу маколанинг асосий максади табиат ва инсон уртасидаги муносабатларни ифода эт-ган кадриятлар, шунингдек, уларнинг шаклла-нишида табиат ходисаларининг урни, бу кадриятларни ижтимоий хаётга турли усуллар билан татбик этиш ва уларнинг укувчи-ёшлар тарбиясида тутган ахамиятини курсатиб бе-ришдан иборатдир.

Мактаб укувчилари онгида миллий кадриятларнинг шаклланишида табиат ва табиат ходисаларининг инсоният хаётида тутган урни хакида тушунча бериш, унга нисбатан онгли муносабатда булишда узига хос янгича ёнда-

1 Назаров К. Аксиология - кадриятлар фалсафаси. - Т.: «Маънавият», 1998. -39-б.

2 Туленов Ж. Кадриятлар фалсафаси. - Т.: «Узбекистон», 1998. -13-б.

3 Уша жойда.

4 Зиёмухаммадов Б. ва бошкалар. Маънавият асослари. - Т., 2000. -31-б.

шиш максадида укув машFулотлари ишланма-сини яратиш ва амалга жорий этиш методика-сини ишлаб чикиш мухим педагогик муаммо хисобланади.

Бу муаммони умумий урта таълим тизими жараёнида хал этишда, энг аввало, миллий кадриятлар асосида хал этиладиган табиат ходисалари мазмуни танлаб олинди. Кадриятлар мазмунини танлашда укувчиларнинг ёш хусусияти, кизикиши, билим даражаси, урганиладиган материалнинг илмийлиги ва амалий ахамияти, замонавийлиги, Давлат таълим стандарти, дастур материаллари билан боFликлигига эътибор берилди.

Куйида ана шу материалларни урганиш кандай режалаштирилганлиги хакида фикр юритилади.

1-М синф укувчиларига сув мукаддас, сув-дан фойдаланиш, кучли совук, кор, ёмFир, сув тошкинлари, сел, совук ва иссиклик, кучли буронлардан химояланиш хакида дастлабки тушунча берилади.

V-IX синфлар: «Чой момо» тадбири, шамол чакириш, ёмFир чакириш маросими; «Суст хо-тин» тадбири, Куёш ва Ой тутилиши, бурон, шамол, туфонлар хакида билимлар бериш.

«Навруз», «Хосил байрами», «Ковун сайли», «Хирмон тулди» тадбирларини утказиш оркали укувчиларда табиат, атроф-мухитга булган онгли муносабатлар тарбияланади, миллий кадриятларимизга булган хурмат ва эхтиром кучайтирилади, дастур материалларини онгли равишда узлаштириш имконияти яратилади.

Хулоса урнида кайд этиш лозимки, таълим муассасаларида юкорида санаб утилган бай-рам тадбирларининг утказилиши укув жамоа-сида узаро ахиллик, кутаринки кайфият хамда ижобий хиссиётларни вужудга келтиради, укувчиларда Ватан билан Fурурланиш, табиат-ни севиш ва ардоклашга интилишни таркиб топтиради.

Шунингдек, бу каби тадбирлар оркали мил-лат, шахснинг узини-узи англашида узок йил-лар давомида шаклланиб, амал килиб келин-ган кадриятлар, одатлар, анъаналар ва караш-ларнинг ижтимоий-педагогик ахамиятини урганиш, уни ижодий узлаштириш билан укувчиларнинг баркамол шахс булиб етишишлари-га имкон яратилади, уларни атроф-мухит, табиатга нисбатан онгли муносабатда булиш рухида тарбиялаш имконияти кенгаяди.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 5

Тадбирлар оила, мах,алла, мактаб х,амкор-лигида амалга оширилса, узлуксиз таълим-тар-биянинг сифат-самарадорлиги ошади.

Миллий кадриятларни урганиш, уни ижо-дий узлаштириш ва амал килиш укувчиларнинг

баркамол шахс булиб етишишларига имкон яратади. Уларни атроф-мух,ит, табиатга нисба-тан онгли муносабатда булиш рух,ида тарбия-лайди.

Адабиётлар:

1. «Авесто» тарихий - адабий ёдгорлик». - Т.: «Шарк», 2001.

2. Зиёмух,аммадов Б. ва бошкалар. Маънавият асослари. - Т.: «Маънавият», 2000.

3. Камол Очил. K1алдирFочни кундирган кушик. - Самарканд: «Зарафшон», 1992.

4. Назаров К. Аксиология - кадриятлар фалсафаси. - Т.: «Маънавият», 1998.

5. Туленов Ж. Кадриятлар фалсафаси. - Т.: «Узбекистон», 1998.

6. Хайитова Ф. ТоF баFридаги адир - ЧиFатой тарихи. - Т.: «Фан». 2012.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.