Научная статья на тему 'МЕРОСГА БЎЛГАН ҲУҚУҚ ВА МЕРОСДАН ВОЗ КЕЧИШНИНГ ҲУҚУҚИЙ ТАРТИБОТИ'

МЕРОСГА БЎЛГАН ҲУҚУҚ ВА МЕРОСДАН ВОЗ КЕЧИШНИНГ ҲУҚУҚИЙ ТАРТИБОТИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
333
28
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
мерос / васиятнома / ҳуқуқ / ворислар / мерос таркиби / мерос қолдирувчи / фуқаро / меросни эгаллаш / меросдан воз кечиш. / наследство / завещание / право / наследники / состав наследства / отказополучатель / гражданин / владение наследством / отказ от наследства.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Шодмонова, М.

Дунёда фуқароларнинг ҳуқуқларини ўз ҳуқуқларини тўсқинлик амалга оширилиши кафолатлаш адолатли демократик жамият қуришнинг асосий шартларидан бири сифатида қаралади. Бунда фуқаронинг шахсий эркинлик ва дахлсизлик ҳуқуқлари билан бирга, мулкий ҳуқуқлари учун ҳам ишончли кафолатлар тизимини белгилашга алоҳида эътибор қаратилади. Жисмоний шахсларнинг ўзларига тегишли мол-мулкка нисбатан ҳуқуқларини амалга ошириш имконияти нафақат шахс ҳаётлиги пайти учун балки, вафотидан кейинги пайт учун ҳам тақдим этилиши фикримизнинг далилидир. Бунда фуқаро вафотидан олдин васиятнома қолдириш йўли билан мол-мулкнинг тақдирини ҳал қилишлари мумкин бўлади. Бироқ барча ҳолатларда ҳам фуқаролар бу имкониятдан фойдаланавермайдилар ёки бу эса ўз навбатида мерохўрларни аниқлаш ҳамда мерос мол-мулкини эгаллаш билан боғлиқ муаммоларни юзага келтиради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПРАВО НА НАСЛЕДСТВО И СУДЕБНАЯ ПРОЦЕДУРА ЛИШЕНИЯ НАСЛЕДСТВА

АННОТАЦИЯ В мире обеспечение прав граждан без ущемления считается одним из главных условий построения справедливого демократического общества. При этом особое внимание уделяется установлению системы надежных гарантий имущественных прав гражданина наряду с правами на личную свободу и неприкосновенность. Это доказательство нашего мнения о том, что возможность осуществления прав физических лиц в отношении их имущества предоставляется не только при жизни физического лица, но и на период после его смерти. В этом случае гражданин сможет решить судьбу имущества, оставив перед смертью завещание. Однако во всех случаях граждане не используют эту возможность, либо это, в свою очередь, создает проблемы, связанные с установлением наследников и владением наследственным имуществом.

Текст научной работы на тему «МЕРОСГА БЎЛГАН ҲУҚУҚ ВА МЕРОСДАН ВОЗ КЕЧИШНИНГ ҲУҚУҚИЙ ТАРТИБОТИ»

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 8 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

МЕРОСГА БУЛГАН ХУКУК ВА МЕРОСДАН ВОЗ КЕЧИШНИНГ

ХУКУКИЙ ТАРТИБОТИ

М. Шодмонова

Хукук магистри

АННОТАЦИЯ

Дунёда фуцароларнинг ууцуцларини уз ууцуцларини тусцинлик амалга оширилиши кафолатлаш адолатли демократик жамият цуришнинг асосий шартларидан бири сифатида царалади. Бунда фуцаронинг шахсий эркинлик ва дахлсизлик ууцуцлари билан бирга, мулкий ууцуцлари учун уам ишончли кафолатлар тизимини белгилашга алоуида эътибор царатилади. Жисмоний шахсларнинг узларига тегишли мол-мулкка нисбатан ууцуцларини амалга ошириш имконияти нафацат шахс уаётлиги пайти учун балки, вафотидан кейинги пайт учун уам тацдим этилиши фикримизнинг далилидир. Бунда фуцаро вафотидан олдин васиятнома цолдириш йули билан мол-мулкнинг тацдирини уал цилишлари мумкин булади. Бироц барча уолатларда уам фуцаролар бу имкониятдан фойдаланавермайдилар ёки бу эса уз навбатида мерохурларни аницлаш уамда мерос мол-мулкини эгаллаш билан боглиц муаммоларни юзага келтиради.

Калит сузлар: мерос, васиятнома, ууцуц, ворислар, мерос таркиби, мерос цолдирувчи, фуцаро, меросни эгаллаш, меросдан воз кечиш.

ПРАВО НА НАСЛЕДСТВО И СУДЕБНАЯ ПРОЦЕДУРА ЛИШЕНИЯ

В мире обеспечение прав граждан без ущемления считается одним из главных условий построения справедливого демократического общества. При этом особое внимание уделяется установлению системы надежных гарантий имущественных прав гражданина наряду с правами на личную свободу и неприкосновенность. Это доказательство нашего мнения о том, что возможность осуществления прав физических лиц в отношении их имущества предоставляется не только при жизни физического лица, но и на период после его смерти. В этом случае гражданин сможет решить судьбу имущества, оставив перед смертью завещание. Однако во всех случаях граждане не используют эту возможность, либо это, в свою очередь, создает проблемы,

НАСЛЕДСТВА

АННОТАЦИЯ

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 8

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

связанные с установлением наследников и владением наследственным имуществом.

Ключевые слова: наследство, завещание, право, наследники, состав наследства, отказополучателъ, гражданин, владение наследством, отказ от наследства.

КИРИШ

Фукаро вафот этгандан сунг, вафот этган (мерос колдирувчи)га тегишли булган ашёларларга, бошка мол-мулкка, шу жумладан мулкий хукук ва мажбуриятларга эгалик килиш хукуки вужудга келиши мумкин. Бу мерос тартибида амалга оширилади. Мерос олиш тартиби мулкнинг конуний утказилишини таъминлайди ва фукаролик конунчилиги билан етарлича батафсил тартибга солинади. ФКнинг 9-моддасининг умумий нормасига кура, меросни олиш меросхурнинг ихтиёрига (хохишига) кура амалга оширилади, шунинг учун меросни кабул килиш коидалари билан бир каторда, меросдан воз кечиш хукукига оид коидалар хам мавжуд. Крнун, шунингдек, меросхурга конун буйича хам, васиятнома буйича хам харакатсиз колишга имкон беради ва бундай харакатсизлик конуний деб тан олинади, аммо мерос тартибида иштирок этиш хукукини йукотишга олиб келади.

С.С. Каширский мерос хукукий муносабатларининг асосий вазифасини мерос колдирувчининг хукук ва мажбуриятларини меросхур томонидан худди ана шу хукук ва мажбуриятлар кулга киритилиши деб хисоблайди. Л.И. Попова мерос деганда фукаронинг (васият килувчининг) вафотидан кейин унга тегишли булган хусусий мулк хукукига, мулкка, шунингдек мулкий хукук ва мажбуриятларни универсал ворислик асосида бир ёки бир нечта шахсга (меросхурларга) утказишнинг конун билан курикланадиган тартиби деб тушунади1.

Мерос очилганда меросхурда альтернатив холатлар: меросни кабул килиш, уни кабул килмаслик ёки меросдан воз кечиш вужудга келади. Меросни амалда кабул килмаган такдирда, меросхур уз харакат килиш хукукидан фойдаланмайди (пассив харакат, харакатсизлик, сукунат - ФКнинг 105-моддаси иккини кисми), яъни, бу шундай фактик холатки, меросхурликка чакирилган меросхур мерос масаласига бефарк карайди: меросни кабул килиш тугрисидаги аризани такдим етмайди (ёки мерос хукуки тугрисидаги гувохнома бериш учун, агар ариза берилган булса тугридан-тугри меросни кабул килиш учун такдим

1 Попова Л.И. Универсальное правопреемство при наследовании // Наследственное право. 2012. № 4. С. 7-8.

145

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

O

R

VOLUME 2 | ISSUE 8 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

eTu.MaraH), MepocHu KaSy. Ku.um Tyrpucuga ryBox.uK SepyBnu xaKuKufi xapaKar.apHu aMa.ra omupMafigu Ba MepocgaH BO3 Kenum Tyrpucuga Terum.u apu3a SepMafigu. Mepocxyp ymSy xapaKar.apHu omu ofi.uK Myggar unuga ucTanraH BaKTga aMa.ra omupumu MyMKuHnuru caSaS.u, MepocHu KaSy. KunMac.uK Tyrpucuga apu3a $aK;ar ymSy Myggar yTraHgaH KefiuH MyMKuH. MepocHu KaSyn KunMacnuK, BO3 Kenum пpeзyмпцнacн SynuS, OKHuHr 1147-Moggacura SuHoaH, MepocHu KaSyn Kunum MyggaTu TyraraHugaH KefiuH xaM MepocHu KaSyn Kunum uMKoHuaTura эгa. XyKyK Ha3apuacuga MepocHu KaSyn Ku.MacnuK Sutum cu^aruga эмac, Sa.Ku xyKyKufi xo.ar cu^aruga Kapanagu.

MepocgaH bo3 Kenum MepocxypHu Mepocxyp.ap ca^ugaH nuKapagu, xyKyKufi BopucnuKgaH neT.amTupagu. By xo.arga Mepoc xyKyKu SomKa xyKyKKa TpaH^opMaqua Sy.Mafigu Ba y Tyraranagu. Bo3 Kenum caSaS.apu axaMuaTra эгa эмac. MepocgaH bo3 Kenum ^aKTuKruK xapaKar xucoSnaHagu.

MYXpKAMA BA HATH^AHAP

MepocgaH bo3 Kenum - Sy MepocxypHuHr MepocHu o.umra (aHuKporu, o.umHu ucTaMacnurura) cySteKruB MyHocaSaruHu TaBcu^.oBHu Ba opKara KafiTum Tatcupura эra Sy.raH Sup TOMoHnaMa Sutum Sy.uS, y cy3cu3nuru Ba opKara KafiTMacnuru Su.aH TaBcu^naHagu MepocHu KaSy. KunumgaH ^apKgu y.apoK, KoHyH xy^^arnapuga SenrnnaHraH Myggaraapga SenrnnaHraH TapTuSga aManra omupunumu KepaK Sy.raH .

OKHuHr Mepoc Macanacuga KafiTapuS SynMafiguraHnuK Senrucura acoc.aHuS, MepocgaH Bo3 KenumHuHr $a^ar pacMufi ycy^napuHu SenrnnaS Kyfigu: pag этнm Tyrpucuga HoTapuycra ökk Bamnarau MaHcaSgop maxcra (MacanaH, KoHcy.nnuK MyaccacacuHuHr MaHcaSgop maxcura) apu3a Sepum). ByHgafi Sutum BaKu. opKanu xaM aMa.ra omupunumu MyMKuH, .eKMH $a^ar MepocxypHuHr xoxumura Kypa Ba yHuHr xaKuKufinuruHu TatMuHnafiguraH Bocuranap (ryrpu cepTu^uKarnam, yHuHr MaH^aaru y^yH uM3o KyfiumgaH Som TopTumra fiy. KyfiunMafigu). Kyptep eKu nonTa opKanu Mypo^aar Ku.raHga yHuHr Mepocxypra Sy.raH xyKyKuHu Tacappy^ этнm, BaKnnHuHr umoHHHoMacuga SyHgafi Bo3 Kenum xyKyKuHu Ha3apga TyryBnu SaHg). KoHyHufi BaKM.HuHr MepocgaH Bo3 Kenumu ynyH umoHHHoMa Ta.aS KunuHMafigu.

BacuarnoMa Syfiuna Mepoc o.umga gaB.ar, myHuHrgeK SomKa Mepocxyp.ap (my ^yMnagaH K>puguK maxc.ap) MepocgaH Bo3 Kenum xyKyKura эгa, my ^yMnagaH yHuHr ^ofigacura SeBocura pag этнпraн TaKgupga xaM. 3racu3 Ko.raH My.KHu pag этнmra fiy. KyfiunMafigu. Mepocra naKupunraH Mepocxyp MepocgaH Bo3 KenumHuHr ukku TypugaH SupuHu TaH.afigu: fiyHanTupunraH Bo3 Kenum Ba ogarufi.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

o

R

VOLUME 2 | ISSUE 8 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

1) HyHarrapHnraH (ManaKanu) bo3 KeHumra, Mepocxyp Sup ökh Sup HeHTa

Mepocxypnap ^ofigacura B03 KeHca, (ynap Ha$a;aT HaKupunraH, SanKu Mepoc onumra HaKHpHHMaraH), BacuaTHoMa SyfiuHa xaM, ;oHyH SyfiuHa xaM Mepocxypnap Karopura KupaguraH, MepocgaH MaxpyM эranмaraн ökh Mepoc KongupyBHu TOMOHHgaH (ogaTga) MepocgaH Hu;apuS roSopunMaraH, my ^yMnagaH TaKguM этнm xyKy;u ökh Mepoc TpaHcMuccuacu op;anu Mepoc onum xyKyKura эгa Synraanap Kupagu (OKHuHr 1148-Moggacu SupuHHu kucmu). YmSy MoggaHuHr hkkhhhh KucMuga Mepocxyp upogacu ÖHnaH Sorau; neKnoBnap MaB^yg. fflyHgafi KunuS, Mepocxyp y3ura ;oHyH SunaH SepnnraH Mepocgaru Ma^Sypufi ynym xyKyKugaH ;acggaH bo3 Kena onMafigu, BacuaT KHnyBHHHHHr npogacHHH HeraaS yTa onMafigu, arap Mepoc KongupyBHu SapHa Mon-MynKHH TafiHHnaHraH Mepocxypnapra BacuaT KunraH Synca ökh MepocxypHuHr (yHu MepocgaH Heraamumu ökh MepocgaH bo3 KeHum mapraapuHu KypcamacgaH) xoxumura Kypa, MepocgaH bo3 KennnraHga SyHuHr Harn^acuga Mepoc onum xyKyKura эгa SynraH maxcnap goupacu y3rapTHpumH MyMKHH. Mepocra HaKupunraH Mepocxypnap cohh (Ba BacuaT SyfiuHa Mepocxyp my SnnaH BacuaT KunyBHHHHHr oxupru BacuaTura xanaKHT Sepagu) Ba y ^ofigacura pag этгaн MepocxypnapHHHr x,aMMacu ökk Sup KucMuHuHr ynymnapuHu KypcaTagu. MepocgaH bo3 KeHaeTraH Mepocxyp BacuaT KunyBHu ToMoHugaH yHra BacuaT KunuS KyfinnraH aHu; MynKHu Typnu Mepocxypnap ypTacuga Ta^cuMnam xyKyKura эгa (ynap MepocHu KaSyn KunraH TaKgupga). Arap BacuaTHoMaga MynKHu Synum Macanacu x,an эranмaгaн Synca, pag eTraH Mepocxyp SyHra apanamumra xaKnu эмac, HyHKu ^y^aponuK MyoManacuHuHr SapKapopnuruHu TatMunnam Ba ymSy SurnMHuHr KafiTapuS SynMafiguraH xycycuaTuHu xucoSra onraH xpnga, MepocgaH bo3 KeHum mapTu SunaH (OKHuHr 1148-Moggacu Kouganapura MyBo^u; TyxTaraS KyfinnraH eKu HaKupuS onuHaguraH) eKu rooxpraap (Mynoxa3anap, y3rapTupumnap, KymuMHanap) SnnaH Mepocxyp SyHgafi xyKyKKa эra эмac. EyHgafi эtтнpoзnap SnnaH SepunraH aproa Mepocxyp yma nafiTga SyTyH MepocHuHr TapKuSu, Som;a MepocxypnapHuHr eKu MepocxypnapHuHr Mepocra SynraH xyKyKnapu Ba Som^a MyxuM xonaTnap Tyrpucuga Sn^MaraHnurugaH Kartu Ha3ap, xaKuKufi эмac. YmSy SocKunga MepocHu KaSyn Kunum eKu bo3 KeHum Macanacu (Mepocxypra Terumnu SynraH ynym, Mepoc HaTu^anapura Kypa Ba Mepoc ynyH acocnapHu xucoSra onraH xonga) MepocxypnapHuHr SyTyH goupacu ypHaTnnraHgaH KefiuH aManra omnpunagu, SapHa wkm SunaH Sup SyTyH xpnga x,an KunuHagu Ba MepocHu TaKcuMnafigu.

OKHuHr 1112 Moggacu 2 -kucmu Ba 1145-Moggacura SuHoaH, MepocHu KaSyn KunumHuHr SynuHMacnuru, Mepoc MynKuHuHr Sup kucmuhu ;aSyn KunraH xonga, Mepocxyp SyTyH MepocHu SyTyHnafi ;aSyn KunraH geS эtтнpo$ этнпнmнgaн uSopaT.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

o

R

VOLUME 2 | ISSUE 8 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

MepocHuHr Sup kucmuhu Sup acocga pag этнm xyKyKufi oKuSaraapra o.uS Ke.Mafigu. Bup KaTop onuM.ap Sy xy.ocara KymnnMafigu Ba "MepocHuHr Sup KucMugaH Bo3 KenraH Mepocxyp SyTyH MepocgaH Bo3 KenraH xucoSnaHagu" geraH ^uKpHu unrapu cypagu. BupoK, arap "SuTuMHuHr xaKuKufi kucmu", atHu SuTuMHuHr xaKuKufi kucmu MepocgaH Bo3 Kenum эмac, Sa.Ku MepocHuHr SomKa kucmuhu KaSy. Kunumgup. ^eMaK, MepocHuHr Sup KucMugaH Bo3 Kenum ryrpucugaiu SaHg SyryH MepocgaH Bo3 Kenumra o.uS Ke.Mafigu.

BupoK, arap Mepocxyp BacuaTHoMa Syfiuna xaM, KoHyH SnnaH xaM Mepocxyp.uKKa naKupunraH Sy.ca, y ymSy acoc.apgaH Supu eKu y.apHuHr Sup HenTacu Syfiuna, my ^yMnagaH Mepoc TpacMuccuacu TapTuSuga MepocgaH Bo3 Kenumu MyMKuH. ^tHu, gucno3uTuB.uK пpннцнпнгa Kypa, Mepoc o.um y^yH acoc.apHu MyKoSnn TaH.am xyKyKu MepocxypHuHr y3ura, yHuHr uxTuepu acocuga Terumnugup. By xo.arga yHBepca. Bopuc.uK TaMofiu.uHuHr Sy3u.umu fiyK.

Arap Mepocxyp MepocHu KaSy. Kunum acoc.apu Syfiuna MepocHu KaSy. KunraH (eKu Bo3 KenraH), .eKuH Bo3 Kenum (MepocHu KaSy. Ku.um) ryrpucuga apu3a SepMaraH Sy.ca, y xo.ga KoHyHnnnuK Ha3apga TyrunraH Myggar yrraHgaH KefiuH, SomKa caSaS.apra Kypa, Kouganap MepocHu KaSy. Ku.Mac.uK xo.arnapuga Ky^naHnnagu.

BenrnnaHraH MyggaTga acoc.apgaH Supu Syfiuna Mepoc KaSy. KunuHumu aBToMaruK paBumga SomKa acoc.ap Syfiuna MepocgaH Bo3 Kenum geS Kapanumu MyMKuH эмac. Acochu KypcarMacgaH MepocHu KaSy. Kunum (Sepum) MepocxypHuHr y3u naKupunraH Sapna caSaS.apra Kypa MepocHu KaSy. KunraHnuruHu (bo3 KenraHnuruHu) aHr.aragu. ^axoH xyKyKufi aManueTuHu Taxgun Kunum KomeKcTuga MepocHu KaSy. Kunum (bo3 Kenum) MacanarapuHu xa. KunumHuHr uKKuTa BapuaHTuHu a^paruS Kypcarum MyMKuH: KaSy. Ku.um tu3umu Ba bo3 Kenum tu3umu2. MepocHu KaSy. Ku.um tu3umu Opa^uaHuHr Mepoc xyKyKuga MycraxKaMnaHraH. MaM.aKaTuMu3ga KoHyHnnnuruga myHra yxmam eHgamyBHu KypaMu3: Mepocxyp MepocHu KaSy. Kunumra KaparnnraH MyafiaH xapaKar.apHu (^aKTuK eKu ropuguK) aMa.ra omupraH Sy.ca, MepocHu KaSy. KunraH geS xucoS.aHagu. KaSy. Ku.um Tu3uMura arrepHaruBa repMaHua OyKapo.uK KogeKcuga Ky^naHnnaguraH bo3 Kenum Tu3uMugup. HeMuc Mepoc xyKyKuga MepocgaH bo3 Kenum MyxuM axaMuaTra эra, nyHKu rrYHuHr §1943-Moggacura MyBo^uK, MepocgaH bo3 Kenum Myggaru Tyramu SnnaH Mepoc KaSy. Ku.uHraH geS xucoS.aHagu.

2 ropgoH M.B. Hac.egoBaHue no 3aKoHy u no 3aBe^aHuro. - M.: ropugunecKaa .uTepaTypa, 1967. - C. 3-6.

C. 56-57.

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 8

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

Шу билан бирга, мерос муносабатларига факат васият килувчи ва меросхурлар уртасида юзага келадиган муносабатлар сифатида ёндашиш деярли окланмайди. Масалан, агар меросхур туловга кодир булмаган карздор булса, унинг меросдан воз кечиши, шубхасиз, нафакат мерос колдирувчи ва меросхурнинг, балки унинг кредиторларининг манфаатларига хам таъсир килади, чунки мерос олиш хукукини йукотиш билан, кредиторлар талабларини мерос мулки хисобидан коплаш имконияти хам йуколади. Айни пайтда, аслида, бундай карздор мерос килиб олинган мулк хукукини йукотмаслиги мумкин, уни бошка навбатдаги меросхурларига факат расмий равишда утказади. Шунга кура, меросхурнинг тегишли меросдан воз кечиш буйича харакатлари бундай холларда нафакат меросга эга булиш хукукини йукотиш максадида килинган харакатлар сифатида каралиши керак. Бундан ташкари, конун мулкни банкротлик мулкига "кайтариб бериш" учун бундай харакатларни тухтатиш имкониятларини белгилаши керак. Куриниб турибдики, химоя килишнинг ушбу вариантларидан бири хукукларни суиистеъмол килиш институтидан фойдаланишдир (ФКнинг 9-моддаси). Шубха йукки, меросхур бошка шахслар фойдасига меросдан воз кечиб, узининг субъектив хукукидан фойдаланади. Бу хукук унга конун асосида берилади. Бирок, субъектив хукукларнинг хар кандай амалга оширилиши виждонан булиши керак; хукукдан бошка шахсга зарар йетказиш ниятида фойдаланишга, шунингдек фукаролик хукукларини бошка нохак амалга оширишга (суиистеъмол килишга) йул куйилмайди. О.Е. Блинков шундай таъкидлайди: "... фукаролик хукукининг асосий тамойилларидан бирига айланган виждонлилик меросхурларни мерос жараёнида виждонан харакат килишга мажбурлайдиган ирсий хукукий муносабатларга хам тааллуклидир» 3 . Субъектив фукаролик хукуки эгасининг хулк-атвор имкониятлари уларга тегишли булиб, у уларни уз хохишига кура амалга оширади, лекин у объектив хукукка унинг такиклари ва курсатмалари билан "эхтиёткорлик билан" харакат килишга мажбурдир. Бу шуни англатадики, фукаролик хукуки субъектлари факат конун билан белгиланадиган манфаатларга эришиш учун харакат килишлари мумкин4.

Меросдан воз кечган холда, меросхур турли манфаатларни кузлаши мумкин. Баъзи холларда, у меросни кабул килишдан шунчаки манфаатдор булмаслиги мумкин, бу унинг меросга эга булиш хукукини йукотишига олиб

3 Блинков О.Е. О добросовестности и иных изменениях в российском гражданском праве в наследственно-правовом аспекте // Наследственное право. 2013. № 1. С. 3.

4 Чеговадзе Л.А. Злоупотребление правом как форма гражданского правонарушения // Гражданское право. 2013. № 2 // СПС «КонсультантПлюс» [Электронный ресурс] (дата обращения: 19.03.2022).

149

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 8

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

келади. Бошка холларда, меросхурнинг манфаати унга тегишли булган мероснинг бир кисмини кредиторлик карзи булмаган бошка навбат меросхурларига утказишдан иборат булиши мумкин. Шундай килиб, меросхур ночор (карздор) булиб колмаслик учун, узига мерос килиб колдирилган мулкка каратилмаслигига харакат килади.

Субъектив хукукнинг максади конуний равишда фойда олишни таъминлаш эканлигини эътироф этган холда, хукукни амалга ошириш зарар етказиш ёки бошка шахсларнинг манфаатларини бошкача тарзда бузиш зарурати билан эмас, балки худди шу нарса билан боглик булиши кераклигини тан олиш керак. Бундай эхтиёжни кондирадиган субъектнинг иродаси, объектив хукук нафакат рухсат бермайди, балки, аксинча, тугридан-тугри такиклашига каратилган. Зарар етказиш ниятидаги харакатлар, бошка ёмон ниятли харакатлар эса хукукни амалга оширишга каратилган харакатлар сифатида белгиланиши мумкин эмас. Шубхасиз, бу хукукни бузишга каратилган харакатлардир, чунки маълумки, зарар йетказиш факти учун жавобгарлик субъектнинг зарар етказишни максад килганлиги ёки эхтиётсизлик килганлигидан катъи назар юзага келади5. Шундай килиб, агар меросхур уз рад этиши билан бировнинг манфаатларига (кредиторларнинг манфаатларига) зарар етказган булса, меросдан воз кечган меросхурнинг бошка шахслар фойдасига даъво килиш хукукини суиистеъмол килиш деб тан олиниши керак.

Меросдан воз кечган меросхурнинг суд амалиётида ва юридик адабиётларда6 учрайдиган хатти-харакатларини хакикий эмас битим сифатида квалификация килиш нотугри куринади. Биринчидан,чунки, хозирги вактда бундай битимларни хакикий эмас деб топиш учун махсус асослар мавжуд эмас; иккинчидан, конунда икки томонлама битимларга эътироз билдириш имкониятининг мавжудлиги; учинчидан,бундай битимни хакикий эмас деб топилиши бузилган хукукни тикланишига олиб келмайди. Худди шундай фикрни Т.Д.Чепига таъкидлаганидек, "... карздорнинг кредиторлари бир томонлама битим сифатида меросдан воз кечишга эътироз билдириши мумкин эмас. "Туловга лаёкатсизлик (банкротлик) тугрисида" конунда карздорнинг кайтариладиган асосда тузилган битимларига даъво килишни тартибга солади ва икки томонлама хисобланади.

5 Чеговадзе Л.А. Злоупотребление правом как форма гражданского правонарушения // Гражданское право. 2013. № 2 // СПС «КонсультантПлюс» [Электронный ресурс] (дата обращения: 19.03.2022).

6 Седова Н.А. О некоторых условиях реализации права на наследство // Власть закона. 2015. № 2. С. 77-83.

150

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 8 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Карздорнинг карзлари буйича ундиришни учун карздорнинг меросдан воз кечишига эътироз билдириш хам, карздорни меросни кабул килишга мажбурлаш хам мумкин эмас"7 . Бинобарин, меросхурнинг меросдан воз кечишини хакикий эмас битим сифатида эътироз билдириш оркали хукукни химоя килиш мумкин эмас.

Шу билан бирга, карздор-меросхурнинг кредиторлари манфаатларини химоя килиш, агар меросхур томонидан кредиторларга зарар етказишга каратилган инсофсиз хатти- харакатлар билан бузилган хукукни химоя килиш ва тиклаш масаласи хал етилса, самарали булади. Ва агар биз кредиторнинг унга карзни меросхурга тегишли булган мерос мол-мулки хисобидан тулаш хукуки хакида гапирадиган булсак, унда бундай хукукни химоя килиш, агар меросхурга тегишли булса, бундай хукукни химоя килиш содир булади, деган хулосага келиш мантикан тугри келади. курсатилган мулк тикланади

ФКнинг 9-моддасига кура, хукукни суиистеъмол килган такдирда, суд, хакамлик суди ёки арбитраж суди, содир этилган суиистеъмолликнинг табиати ва окибатларини хисобга олган холда, шахсни уз хукукларини химоя килишни тулик ёки кисман рад этади, шунингдек конун хужжатларида назарда тутилган бошка чораларни куллайди.

Суд кандай аник чораларни куриши лозимлиги конунда курсатилмаган ва бу холатда суднинг узи бузилишни бартараф этиш учун кулланиладиган аник чора турини белгилаши керак. Шу билан бирга, ушбу модда нормасининг мазмунидан келиб чикадики, бундай чоралар бевосита конунда назарда тутилиши керак.

Олий суд Пленум карорларида судларга тушунтирилсинки, агар тарафлардан бирининг инсофсиз хатти-харакати аникланса, суд ишнинг холатларига караб ва бундай хатти-харакатнинг табиати ва окибатларини хисобга олган холда унга тегишли хукукни тулик ёки кисман химоя килишни рад этади, шунингдек инсофли ёки учинчи шахсларнинг манфаатларини бошка томоннинг инсофсиз хатти-харакатларидан химоя килиш буйича бошка чоралар (ФКнинг 9-моддаси), масалан, агар шартнинг юз беришига унинг юз беришидан манфаатдор булмаган тараф инсофсизлик билан каршилик курсатган булса, бу шарт юз берган деб хисобланади.Агар шартнинг юз беришига ушбу шартнинг юз беришидан манфаатдор булган тараф

7 Шелютто М.Л. Обзор VII ежегодных научных чтений, посвященных памяти профессора С.Н. Братуся // Журнал российского права. 2013. № 1 // СПС «КонсультантПлюс» [Электронный ресурс] (дата обращения:

17.03.2022).

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 8 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

инсофсизлик билан ёрдамлашган булса, бу шарт содир булмаган хисобланади; бундай тараф томонидан битимни хакикий эмас деб топиш тугрисидаги талаб хукукий ахамиятга эга эмас. Бинобарин, низони хал килишда суд фукаролик-хукукий муносабатлар иштирокчисининг харакатларининг инсофлилигига караб, бирон бир фактнинг мавжудлиги ёки йуклигини аникланган деб тан олиши мумкин.

ХУЛОСА

Демак, меросхурнинг инсофсиз хатти-харакатлари белгиларини аниклаган холда, меросни кабул килиш фактини суд кредиторларнинг карздорга мерос булиб колган мол-мулк хисобидан карзни тулаш хукукларини химоя килиш ва тиклашга каратилган чора сифатида тан олиши мумкин деган хулосага келиш мантикан тугри. Бирок, амалдаги фукаролик конунчилигида бундай чора йук Шу муносабат билан, ФКнинг 9-моддаси тулик кулланилиши учун ФКнинг 1148-моддаси иккинчи куйидаги мазмун билан тулдирилиши керак: "инсофсиз харакат килиш натижасида меросдан воз кечиш ёки уни кабул килишда килинган харакатлар". Ушбу норманинг кучга кириши, шунингдек, меросхур томонидан уз кредиторларининг манфаатларига зарар етказиш максадида ликвидсиз мерос мулкини, баъзан унинг кийматидан ортик карзлар билан юкланган, била туриб, мерос килиб олиш буйича нохак харакатлар содир этишини хам истисно килади.

REFERENCES

1. Попова Л.И. Универсальное правопреемство при наследовании // Наследственное право. 2012. № 4. С. 7-8.

2. Гордон М.В. Наследование по закону и по завещанию. - М.: Юридическая литература, 1967. - С. 3-6. С. 56-57.

3. Имомов, Н. (2018). ЗАДАЧИ ГРАЖДАНСКОГО КОДЕКСА: ПРАВОВОЕ ОПРЕДЕЛЕНИЕ ИЛИ ПРАВОВОЕ УПОРЯДОЧЕНИЕ СОЦИАЛЬНЫХ ОТНОШЕНИЙ. Review of law sciences, (1), 43-49.

4. Блинков О.Е. О добросовестности и иных изменениях в российском гражданском праве в наследственно-правовом аспекте // Наследственное право. 2013. № 1. С. 3.

5. Имомов, Н. (2019). ESSENCE OF CIVIL-LAW TOOLS IN THE ANTICORRUPTION SYSTEM. Юридик фанлар ауборотномаси, (3), 41-45.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 8 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

6. Чеговадзе Л.А. Злоупотребление правом как форма гражданского правонарушения // Гражданское право. 2013. № 2 // СПС «КонсультантПлюс» [Электронный ресурс] (дата обращения: 19.03.2022).

7. Седова Н.А. О некоторых условиях реализации права на наследство // Власть закона. 2015. № 2. С. 77-83.

8. Иброхимов, А. А. У. (2021). КОРПОРАЦИЯНИ БОШ^АРИШДА ФИДУЦИАР МАЖБУРИЯТЛАР ВА УЛАРНИ УЗБЕКИСТОНДА КУЛЛАШ ИМКОНИЯТЛАРИ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, i(10), 841-853.

9. Шелютто М.Л. Обзор VII ежегодных научных чтений, посвященных памяти профессора С.Н. Братуся // Журнал российского права. 2013. № 1 // СПС «КонсультантПлюс» [Электронный ресурс] (дата обращения: 17.03.2022).

10. Имомов, Н. (2020). АНАЛИЗ НОВЫХ ПОДХОДОВ К ГРАЖДАНСКО-ПРАВОВЫМ СРЕДСТВАМ ОБЕСПЕЧЕНИЯ ПО ЗАЙМОВЫМ ОБЯЗАТЕЛЬСТВ. Review of law sciences, (3), 39-45.

11. Асадов, Ш. Ф. У. (2022). КОНСУЛЬТАЦИОННЫЕ УСЛУГИ: КАК УСЛУГИ ОКАЗЫВАЕМЫЕ НА ВОЗМЕЗДНОМ ОСНОВЕ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(7), 716-723.

12. Ibrohimov, A. A. M. O. G. L., & Nechaeva, E. V. (2022). XALQARO INVESTITSIYA HUQUQIDA MILLIY REJIM VA ENG QULAY SHARTLAR REJIMI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(2), 414-425.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.