Научная статья на тему 'ИНТЕРНЕТ ОРҚАЛИ ШАРТНОМА ТУЗИЛГАНДА ИСТЕЪМОЛЧИЛАР ҲУҚУҚЛАРИ'

ИНТЕРНЕТ ОРҚАЛИ ШАРТНОМА ТУЗИЛГАНДА ИСТЕЪМОЛЧИЛАР ҲУҚУҚЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
167
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
истеъмолчи / шартнома / интернет / ҳуқуқ / мажбурият / оферта / онлайн шартнома / масофавий савдо / хизмат кўрсатиш. / потребитель / договор / интернет / право / обязанность / оферта / интернет-договор / дистанционная продажа / оказание услуг.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Бабаев, Джаҳонгир Исмоилбекович

Бугунги кунда ҳаётни Интернет тармоғисиз тасаввур қилиш қийин бўлиб қолди. Бу кундалик ахборотни алмашишдан тортиб, савдо ва хизмат кўрсатиш муносабатларини вужудга келтириш ва амалга ошириш бўйича шартномалар тузишгача бўлган соҳаларни қамраб олади. Ахборот-телекоммуникация технологиялари ва Интернет тармоғининг ривожланиши айни пайтда электрон тижорат шаклланиши ва амал қилишига кенг имкон яратди. Бу истеъмолчига жуда қулай, турли расмиятчиликлар ва ортиқча вақт сарфламасдан, уйдан туриб товарни харид қилиш ва қўлга киритиш имконини тақдим этади. Бироқ бу ўринда масофавий савдо ёки хизмат кўрсатишни анъанавий чакана савдо шохобчалари ва маиший хизмат кўрсатиш ташкилотларида амалга оширилаётган савдо ва хизматдан фарқли жиҳатларга эга эканини ҳисобга олишни тақозо этади. Ўз навбатида, инернет орқали шартнома тузиш ва бунда истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилишнинг ҳуқуқий асосларини яратиш ҳамда бу борадаги тадқиқотларни амалга ошириш муҳимдир.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПРАВА ПОТРЕБИТЕЛЯ ПРИ ЗАКЛЮЧЕНИИ ДОГОВОРОВ ЧЕРЕЗ ИНТЕРНЕТ

Сегодня сложно представить жизнь без Интернета. Это охватывает области, начиная от повседневного обмена информацией и заканчивая созданием и осуществлением коммерческих и сервисных отношений. Развитие информационно-телекоммуникационных технологий и сети Интернет создало широкие возможности для формирования и осуществления электронной коммерции. Это дает потребителю возможность очень удобно покупать и получать товары из дома, не затрачивая много формальностей и лишнего времени. Однако это требует учета того факта, что удаленные продажи или предоставление услуг имеют другие аспекты, чем продажи и обслуживание, осуществляемые в традиционных торговых точках и организациях обслуживания на дому. С другой стороны, важно создать правовую основу для заключения договора через Интернет и защиты прав потребителей, а также провести исследования в этой связи.

Текст научной работы на тему «ИНТЕРНЕТ ОРҚАЛИ ШАРТНОМА ТУЗИЛГАНДА ИСТЕЪМОЛЧИЛАР ҲУҚУҚЛАРИ»

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 8 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

ИНТЕРНЕТ ОРЦАЛИ ШАРТНОМА ТУЗИЛГАНДА ИСТЕЪМОЛЧИЛАР

Бугунги кунда уаётни Интернет тармозисиз тасаввур цилиш цийин булиб цолди. Бу кундалик ахборотни алмашишдан тортиб, савдо ва хизмат курсатиш муносабатларини вужудга келтириш ва амалга ошириш буйича шартномалар тузишгача булган соуаларни цамраб олади. Ахборот-телекоммуникация технологиялари ва Интернет тармозининг ривожланиши айни пайтда электрон тижорат шаклланиши ва амал цилишига кенг имкон яратди. Бу истеъмолчига жуда цулай, турли расмиятчиликлар ва ортицча вацт сарфламасдан, уйдан туриб товарни харид цилиш ва цулга киритиш имконини тацдим этади. Бироц бу уринда масофавий савдо ёки хизмат курсатишни анъанавий чакана савдо шохобчалари ва маиший хизмат курсатиш ташкилотларида амалга оширилаётган савдо ва хизматдан фарцли жщатларга эга эканини уисобга олишни тацозо этади. Уз навбатида, инернет орцали шартнома тузиш ва бунда истеъмолчиларнинг ууцуцларини уимоя цилишнинг ууцуций асосларини яратиш уамда бу борадаги тадцицотларни амалга ошириш мууимдир.

Калит сузлар: истеъмолчи, шартнома, интернет, ууцуц, мажбурият, оферта, онлайн шартнома, масофавий савдо, хизмат курсатиш.

ПРАВА ПОТРЕБИТЕЛЯ ПРИ ЗАКЛЮЧЕНИИ ДОГОВОРОВ ЧЕРЕЗ

ИНТЕРНЕТ

АННОТАЦИЯ

Сегодня сложно представить жизнь без Интернета. Это охватывает области, начиная от повседневного обмена информацией и заканчивая созданием и осуществлением коммерческих и сервисных отношений. Развитие информационно-телекоммуникационных технологий и сети Интернет создало широкие возможности для формирования и осуществления электронной коммерции. Это дает потребителю возможность очень удобно покупать и получать товары из дома, не затрачивая много формальностей и лишнего

ХУКУЦЛАРИ

Бабаев Джахонгир Исмоилбекович,

Тошкент давлат юридик университети Фукаролик хукуки кафедраси

профессори, ю.ф.д., Email: Jahongirbabaev76@mail.ru

АННОТАЦИЯ

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 8 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

времени. Однако это требует учета того факта, что удаленные продажи или предоставление услуг имеют другие аспекты, чем продажи и обслуживание, осуществляемые в традиционных торговых точках и организациях обслуживания на дому. С другой стороны, важно создать правовую основу для заключения договора через Интернет и защиты прав потребителей, а также провести исследования в этой связи.

Ключевые слова: потребитель, договор, интернет, право, обязанность, оферта, интернет-договор, дистанционная продажа, оказание услуг.

Интернет оркали истеъмолчиларга савдо ва хизмат курсатиш фаолиятини амалга ошириш, бунда тегишли шартномани тузиш, аввало, тегишли маълумотларни такдим этишдан бошланади. Бунда сотувчи ёки хизмат курсатувчи товарларни масофавий сотиш шартномасини тузишдан олдин товар тавсифини каталоглар, флаеерлар, буклетларда ёки фотосуръатларни такдим этиш йули билан ёхуд почта, электрон алока воситалари, шунингдек Интернет тармоги оркали истеъмолчига етказади. Бундан ташкари, масовафий савдо ва хизмат курсатишда телеканаллар оркали товарнинг ишлаши, хусусиятлари, фойдаланиш коидаларини курсатиш йули билан хам истеъмолчиларга товар ва унинг ишлаб чикарувчиси хакида маълумот бериб, телефон оркали буюртмани кабул килиш йули билан шартнома тузилиши мумкин. Бундай савдо ва хизмат курсатишнинг мухим хусусияти истеъмолчининг бевосита товарни уни олгунга кадар куздан кечириш имконига эга булмаслиги саналади. Битим тузар экан, истеъмолчи хам, сотувчи хам бевосита "жонли" учрашмайди ва бир-бирлари билан "куришмайди" Битим тузиш электрон шаклда, коидага кура, сотувчининг махсус интерфаол веб-сайти (Интернет магазини) жойлаштирилган оммавий офертани акцептлаш йули билан амалга оширилади. Масалан, истеъмолчи курсор ёрдамида сотувчининг сайтида кнопка куринишида расмийлаштирилган зарурий зонани босиш оркали офертани кабул килади ва очилган электрон аризани кабул килади. Бунда сотиб олинадиган товар хаки электрон тарзда тегишли электрон тизимлар оркали ёки тегишли Интернет тармоги худуди учун кабул килинган электрон пуллар оркали туланиши мумкин. Масофавий олди-сотдида сотиб олувчи нокулай, салбий таъсирга нобаркарор холатда булади, шу боис конунчиликда масофавий савдо муносабатларида истеъмолчига купрок хукукларни бериш максадга мувофик булади.

КИРИШ

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 8

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Кайд этиш лозимки, Интернет тармогидаги фукаролик-хукукий муносабатлар бир катор жихатлари билан анънавий реал маконда юзага келадиган муносабатлардан фаркланади. Шу сабабли хам Интернет тармогида вужудга келадиган фукаролик-хукукий муносабатларни хукукий тартибга солишда, ушбу муносабатларнинг субъектлари, шу жумладан, заиф тараф булган истеъмолчи хукукларини химоя килиш ва таъминлашга нисбатан хам алохида ёндашув талаб этилади. И.Р.Рустамбеков интернет тармогидаги фукаролик-хукукий муносабатларни тартибга солиш масалаларини тадкик килар экан, бу шартномаларда эътибор каратилиши лозим булган асосий жихатлар сифатида тарафларни идентификация килиш, битимларга оид ахборотни саклаш мухимлигини курсатади ва бу айни пайтда мажбуриятлар бажарилишини таъминлаш учун ахамиятли эканини кайд этади1.

М.Е.Грабилинанинг ёзишича, амалиётда "Интернет" тармогида фукаролик-хукукий шартнома тузишнинг турли хилдаги механизмлари мавжуд. Шунга карамасдан, заиф тараф учун "Интернет" тармогида шартнома тузиш учун бир хилдаги коидалар ва аниклик булишини талаб килади2.

Т.Ю.Куликнинг фикрича, электрон воситалардан фойдаланиб, шартнома тузишда электрон шаклда мустахкамланган маълумотлар алмашиниши содир булади. Шу боис, шартнома тарафлари электрон ахборот (утказиш ва саклашда ахборотни химоя килиш хусусиятлари, электрон хужжатни яратган шахсни аниклаш усули, электрон хужжат нусхасини когозда саклаш имкони)ни ифодалаш хусусиятларини назарда тутишлари лозим3.

Фикримизча, Интернет оркали истеъмолчиларга товар (иш, хизмат) сотиш шартномасини тузишда контрагентни аниклашнинг тулик имкони такдим этилиши зарур омил саналиши зарур. Колаверса, электрон савдода талаб этиладиган бошка коидалар хам мавжуд булиши талаб этилади. Узбекистон Республикасининг 2015 йил 22 майдаги "Электрон тижорат тугрисида"ги4 УРК—385-сон Конуни 15-моддасининг биринчи кисмида электрон тижоратдаги акцепт электрон хужжат, хабар ва бошка харакатларни амалга ошириш билан берилади ва шартнома тузилади.

1 Рустамбеков И.Р. Интернет тармогидаги фукаролик-хукукий муносабатларни тартибга солиш: Юрид. фан. докт. дис. ...автореф. - Тошкент: 2017. 19-б.

2 Грабилина М.Е. Совершенствование правового регулирования механизмов заключения договоров в сети «Интернет» // Пробелы в российском законодательстве. 2017. - №5. 75-с.

3Кулик Т.Ю. Особенности правового регулирования договоров, заключаемых в электронной форме: Автореф. дис. ...канд. юрид. наук. - Краснодар: 2007. 8-с.

4 // Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2015 йил, 20-сон, 250-модда.

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 8

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

Ракамли иктисодиётда савдо компанияларнинг махсус электрон майдончаларидан фойдаланиш катта роль уйнайди ва бу майдончалар ракамли дунё имкониятларига кириш, уланиш ва улардан фойдаланиш учун тегишли инфратузилмани яратади. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 5 октябрдаги ПФ-6079-сон Фармони билан тасдикланган "Ракамли Узбекистон - 2030" стратегиясида5 истеъмолчиларга ракамли технология хизматларини курсатиш сифатида ошириш хамда коммунал ва электр энергияси сохасидаги хисоблагичларни ракамли тизимга утказиш вазифалари назарда тутилган. Бу эса, уз навбатида, истеъмолчиларга масофавий савдо ва хизмат курсатишга оид махсус коидаларни ишлаб чикиш ва кабул килиш заруратини курсатади. Чунки, амалдаги конунчилик тизими масофавий савдо ва хизмат курсатишнинг узига хос жихатларини, сотувчи ва ижрочининг асосий мажбуриятлари ва жавобгарлик доирасини, мазкур сохадаги истеъмолчилар катламини химоя килишнинг махсус усулларини назарда тутмайди. Бу эса айни пайтда ривожланиб бораётган масофавий савдо ва хизмат курсатиш сохасида истеъмолчилар хукукларини таъминлаш ва химоя килиш билан боглик катор муаммоларни юзага келтириши мумкин.

Таъкидлаш лозимки, бугунги кунда ОЭРСнинг "Интернет воситачиларининг иктисодий ва ижтимоий роли" номли нашрида бу сохадаги воситачиларнинг куйидаги икки тури ажратилади:

1) Интернет провайдерлар - уй хужаликлари, бизнес ва давлат органларининг Интернетга киришлари учун техник имкониятни таъминлашни амалга оширади;

2) Веб-хостинг - маълумотларни узатиш учун шароит яратади.

Шунингдек, интернет воситачилари фойдаланувчилар ва истеъмолчиларга

контент, махсулот ёки хизматларни такдим этади, ахборотни кидириш, электрон тижорат компаниялари учун воситачилик килиш (маркетплейслар), тулов тизимлари, ижтимоий тармокларни ташкил этиш каби хизматларни амалга оширади6.

Уларнинг барчаси ракамли иктисодиётнинг инфратузилмасини шакллантирадики, бусиз Интернет тармоги иштирокчиларининг фаолиятини тасаввур этиб булмайди. Йирик платформаларнинг эгаси булган фирмаларнинг бозор капитализацияси 2,6 триллион долларни ташкил этади ва улар бутун дунё

5 // Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 06.10.2020 йил, 06/20/6079/1349-сон.

6 OEHSR. EHkonomicheskaya i social'naya rol' internet-posrednikov, 2010.

https://www.oecd.org/internet/ieconomy/44949023 .pdf.

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 8

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

буйича йирик инвестицияларни жалб этишда давом этмокда7 . Ахборот воситачилари ракамли иктисодиётнинг мустакил иштирокчиларига айланадилар ва нафакат контрагентларни излаш учун имкон такдим этадилар, балки бевосита уйин коидаларини белгилаш имконига хам эга саналадилар. Электрон савдодаги бир катор фирмалар, хусусан, eBay, Amazon, Aliexpress транзакциявий чикимларни камайтиради хамда савдони енгиллаштирувчи бир катор воситаларни такдим этади ва шу оркали кичик фирмаларни бозорга чикишига кумаклашади. Электрон савдо фирмалари савдо майдонларидан фойдаланиш транзакциявий чикимларни камайтириш билан бирга, савдони етакловчи вазифани бажаради хамда бутун дунё буйлаб махсулот етказиб берувчилар ва сотиб олувчиларни боглашга хизмат килади. Бизнес учун электрон тижоратнинг ахамияти юкори бахоланмаслигининг имкони мавжуд эмас. Чунки, ушбу савдо компаниялари истеъмолчи эхтиёжларини тушунишларини яхшилайди ва глобал бозор учун махсулот ва хизматлар очиклигини таъминлайди8. Истеъмол товарлари халкаро савдосининг 12 % дан купроги халкаро электрон тижорат доирасида амалга оширилади. Мазкур курсаткич пандемия ва карантин шароитида янада ортди ва ортиб боришда давом этмокда. Бу борада Европа комиссияси уз тадкикотида "ракамли кадриятлар"ни яратишда онлайн-платформалар етакчи роль уйнаши ва улар келгусида иктисодий усишнинг асосини ташкил этиши кайд этилган9.

Электрон савдо майдончалари маълумотларнинг йирик окимини йигади ва уларни сифатли тахлил килиш бизнеснинг моделини такомиллаштириш, электрон тижорат окимларини тахлил килиш, шунингдек истеъмолчилар хукукдарини химоя килишнинг заиф томонларини аниклаш имконини беради. Шу билан бирга, электрон тижорат истеъмолчилар учун куплаб имкониятлар ва фойда, товарлар ва хизматларга кенг танловни, бир турдаги товарлар ва хизматларнинг турли сотувчиларда бахоси канча эканини солиштириш, тулов усулларининг турларини танлаш имконини беради. Шунга карамасдан, электрон тижорат истеъмолчилар учун ракамли мухитнинг технологик хусусиятлари билан боглик сезиларли хавфларни юзага келтиради. Бунда

7 Accenture Technology R&D. Platformennaya ehkonomika: innovacionnaya biznesmodel',osnovannaya na tekhnologiyah, 2016. https://www.accenture.com/fr-fr/ acnmedia/PDF-2/Accenture-Platform-Economy-Technology-Vision-2016-france.pdf.

8E-Retailing Challenges and Opportunities in the Global Marketplace https://books.google.

9Evropejskaya Komissiya. Communication from the commission to theeuropean parliament, the council, the european economic and socialcommittee and the committee of the regions Online Platforms and the DigitalSingle Market Opportunities and Challenges for Europe URL: http://eur-

lex.europa.eu/legalcontent/EN/TXT/?qid=1466514160026&uri=CELEX:52016DC0288.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 8 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

истеъмолчилар хукукларини химоя килишда ракамли контентни ифодаловчи махсулотларни сотиб олиш, мобил иловалардан фойдаланиш, турли чакирикларнинг хавфсизлиги ва хусусиятлари, хаёт дахлсизлигининг бузилиши, туловларни химоя килиш ва такдим этилаётган махсулотнинг хавфсизлигидан келиб чикиши лозим булади.

Электрон тижоратни амалга оширишда товарларга (товар турининг хусусиятларини инобатга олиб) нисбатан истеъмолчига куйидагилар такдим этилиши керак: товарнинг асосий тайинланиш максадига кура имкониятлари ва хусусиятлари; истеъмолчи томонидан товарни кулга киритиш, унга нисбатан хукукларни амалга ошириш ёки фойдаланишга оид асосий техник ва шартномада белгиланган талаблар, чеклашлар ёки шартлар; хар кандай ёшдан товарнинг истеъмолчи хаёти ва соглиги учун хавфсизлигига оид ахборотлар. Электрон тижорат сохасида банд булган компаниялар истеъмолчи учун битим тугрисида асосли карор кабул килиш имконини берадиган муддатлар, шартлар ва чикимлар тугрисида ахборотни такдим этишлари лозим. Истеъмолчилар ушбу ахборотни битимнинг исталган боскичида осон олиш имконига эга булишлари лозим. Компаниялар истеъмолчиларга товарлар ёки хизматлар тугрисида, шунингдек етказиб бериш шартлари ёки бахо тугрисидаги умумлашган ахборотни тахлил килиш имкони истеъмолчи битимни тасдикларни сурашидан олдин такдим этишлари лозим. ОЭСРда ракамли контентни ифода этадиган товарлар, онлайн-тулов, мобил тижорат, кайд этилган ёзувлардан ноконуний фойдаланишни камайтиришга нисбатан электрон тижоратда истеъмолчилар хукукларини химоя килиш механизмларини такомиллаштиришга каратилган рахбарий принципларни хам ишлаб чиккан. ОЭСР стандартлари нафакат давлатларга, балки бугунги кунда мустакил тартибга солиш объектига айланган электрон савдо майдончаларга йуналтирилган. Онлайн-платформа ишининг юкори стандартлари -истеъмолчилар хукукларини химоя килишнинг амалий механизмлари ва умуман электрон тижорат ривожланиши калитидир. Бунда шаклланган яхши амалиёт - электрон тижорат фирмаларига истеъмочилар хукукларини химоя килишга оид провайдерлар хизмати учун рахбарий курсатмалар ва тавсияларни ишлаб чикишдир. Масалан, Австралияда ноконуний савдонинг олдини олиш учун сотувчиларга нисбатан идентификация ва ишончлилик талаблари белгиланган. Америкадаги E-bay компанияси томонидан электрон савдо майдончаларидаги сотувчиларни бахолаш ва рейтингни белгилаш тизими жорий этилган. Францияда ракамли иктисодиёт тугрисидаги конун лойихасини

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 8 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

тайёрлаш доирасида платформаларга фойдаланувчилар учун амалий маслахатлар бериш мажбуриятларини, профессионал ва нопрофессионал етказиб берувчиларни ажратиш вазифасини юклаш имкони мухокама килинган. Электрон тижоратга булган ишончни мустахкамлашнинг мухим жихати истеъмолчиларга хизмат курсатувчи онлайн-платформалар фаолиятини узини узи тартибга солишни ривожлантириш хисобланади. Масалан, ЕИда "Ecommerce Europe" ассоциацияси ташкил этилган булиб, бу ассоциация Европа истеъмолчилари учун онлайн товарлар ёки хизматларни сотаётган компанияларни умумлаштиради. Ассоциация Европа истеъмолчиларининг электрон тижоратга булган ишончини таъминлайди, ЕИ ва аъзо-мамлакатларнинг тартибга солувчи органлари мулокотини йулга куяди. Мазкур ёндашувдан келиб чикиб, Узбекистонда Истеъмолчилар хукукларини химоя килиш Агентлиги ва бошка тартибга солувчи органлар билан биргаликда электрон савдо майдончалари учун истеъмолчи хукукларини химоя килиш буйича услубий тавсиялар ва рахбарий курсатмаларни ишлаб чикиш зарур булади. Бундай курсатмалар узида куйидаги жихатларни камраб олиши зарур: истеъмолчиларни уларнинг хукуклари ва ушбу хукукларини химоя килиш усуллари тугрисида хабардор килиш; истеъмолчиларнинг шахсга доир маълумотлари хавфсизлигини таъминлаш вазифаларини белгилаш; сотувчиларни идентификация килиш ва уларга булган ишончни ошириш, низоларни мукобил хал килиш усулларини куллаш имконини такдим этиш; фойдаланувчиларнинг фикри ва изохлари хисобини юритишнинг очиклигини таъминлашда узини узи тартибга солиш вазифаларини белгилаш; контрафакт махсулотни, шу жумладан, махсулотни маркировка талабларини белгилаш хисобидан сотишга карши йуналтирилган чораларни куриш.

Коидага кура, электрон савдо, Интернет оркали шартнома тузиш йули билан товар ва хизматларни сотиш сохасида истеъмолчилар хукукларини химоя килишни учта боскичга булиш мумкин: махсулотни сотишдан олдинги боскич, сотиш жараёни боскичи ва сотишдан кейинги боскич. Бугунги кунда Интернет оркали истеъмолчиларга товар ва хизматларни сотиш буйича шартнома тузиш ва бажаришнинг барча боскичларида истеъмолчилар хукукларини химоя килишда куйидаги муаммолар юзага келмокда: Интернет тузилмасининг кучсизлиги, шу жумладан тезлиги ва ишончлигиги жихатидан; тармок алокаларининг нобаркарорлиги; Интернетга уланиш сифатининг пастлиги ва электр таъминотининг етарли эмаслиги; хорижий тилни билмаслик тусиги; товар ва хизматлар борасида, шунингдек уларнинг бахоси буйича ёлгон

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 8 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

ахборот ва нохалол маркетинг амалиёти; чалгитадиган ва адаштирадиган ахборот; сотувчининг кимлиги ва жойлашган жойи, шунингдек товарлар ва хизматлар, уларнинг бахоси ва такдим этиладиган кафолатлар тугрисидаги аник ва ишончли ахборотнинг мавжуд эмаслиги; аноним сотувчилардан электрон савдо тугрисидаги таклифларнинг мавжудлиги; сотиш жараёни тулик тугагунига кадар туланиши лозим булган якуний бахо номаълумлиги сабабли, бахо "кутариш" амалиёти; махсулотнинг товар хусусиятларига нисбатан ноаниклик; сифати етарли булмаган товарлар учун пул маблаглари кайтарилишидаги муаммолар; сотувчининг веб-сайтида курсатилган пул маблагларини кайтариш ёки коплаш сиёсатига риоя этмаслик; пулни кайтариш жараёнининг узок ва чарчатадиган жараён экани; товарларни кайтариш билан боглик харажатлар истеъмолчи томонидан копланиши лозимлиги; маълумотлар хавфсизлигининг тулик таъминланмагани ва онлайн фирибгарлик, шахсий маълумотларни угирлаш ва уларни фирибгарлик максадларида фойдаланилиши; электрон туловларни бекор килишнинг имкони йуклиги; кайтариладиган туловлар ва маблагларни учириш хакидаги ахборотнинг ноаниклиги; банклар ёки тулов тизимлари томонидан блокланадиган онлайн туловларга оид электрон савдо веб-сайтлар жавобгарликдан воз кечиши; истеъмолчилардан пулни олиб товар ёки хизматни такдим этмайдиган фирибгар-сотувчилар ва "бир кунлик-сотувчилар"; трансчегаравий электрон савдо операцияларига оид низоли холатга нисбатан юрисдикция ваколатлари ва кулланиладиган конунчилик масаласи.

Интернет оркали истеъмолчиларга товар ва хизматларни сотиш шартномасини тузиш жараёни бир кадар осон ва кулай булиши билан бирга, мазкур шартномалар бажарилишини таъминлаш масаласи бирмунча мураккаб, ва айтиш мумкинки, кийин хисобланади. Бунда анъанавий мажбуриятлар ижросини таъминлаш усуллари хисобланган неустойка, гаров, ушлаб колиш, кафиллик, кафолат, закалат билан бирга, бошка усуллар, масалан, сугурта, холатлар хакида кафолатлар, кутилмаган зарарларни коплаш тугрисида шартномага шарт киритиш кабиларни куллаш максадга мувофикдир. Бундан ташкари, интернет оркали истеъмолчи билан тузилган шартномада сотувчи ва хизмат курсатувчи томонидан мажбурият бажарилишини энг мухим усули сифатида истеъмолчи томонидан хакни товар топширилгани ва хизмат курсатилганидан кейин туланиши хисобланади. Мазкур усул сотувчи ва истеъмолчининг энг асосий мажбурияти - товарни топшириш ва хизмат

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 8 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

курсатиш якунланганидан кейин амал килади хамда бу холат интернет оркали шартнома тузаётган истеъмолчи учун узига хос кафолат булиб хизмат килади.

Интернет оркали тузилган шартномани сотувчи ва ижрочи томонидан бажарилишини таъминловчи яна бир восита сифатида товарни синаш шарти билан сотиш саналади. Куплаб ривожланган давлатларда муайян маиший эхтиёжни таъминлашга каратилган буюмлар (масалан, маиший техника воситалари, кул телефонлари, ноутбуклар каби) товарни синаб куриш муддати билан сотиш амалиёти йулга куйилган. Хусусан, Хитойнинг 2021 йил 1 январдан бошлаб кучга кирган Фукаролик кодексида товарларни синов муддати билан сотишга оид коидалар назарда тутилган булиб, унга кура, белгиланган синов муддати мобайнида сотиб олувчи товарни сотувчига кайтариб топширишга хакли саналади. Кридага кура, бу холатда товарларни хаки туланмасдан, ундан тарафларнинг келишувида белгиланган муддатга кадар сотиб олувчи фойдаланади ва товар синов муддатидан муваффакиятли утганидан сунг, унинг хаки тулик туланади. Агар синов муддати мобайнида товарнинг нуксонлари аникланса ёки унинг техник тузилишидаги хатоликлар туфайли ишламай колса, сотувчи бу товарни кайтариб олади ва сотиб олувчи синов муддати мобайнида ундан фойдалангани учун хак туламайди. Албатта, бу вазиятда сотиб олувчининг ФКнинг 9-моддасида белгиланган халол ва окилона харакат килганлиги тахмин килинади. Крлаверса, синов муддати мобайнида товар сотилганда сотиб олувчи товардан фойдаланишнинг муайян коидаларига амал килиши лозим булади. Синов муддати мобайнида товарда нуксонлар аникламаса хамда у шартномада ва ишлаб чикариш хужжатларида белгиланган талабларга жавоб берса, тарафлар уртасидаги келишувга кура сотиб олувчи унинг хакини тулик тулаши ва товарни кулга киритиши лозим булади. Бу холатда сотиб олувчининг товар хакини тулаш ва шартномадан бир тарафлама бош тортишига йул куйилмайди. Акс холда, сотиб олувчи сотувчига етказилган зарарни тулик тулаши зарур. Умуман олганда, товарни синов муддати билан сотиш реал ва виртуал мухитда истеъмолчи билан тузилган шартномалар бажарилишини таъминлашда алохида урин тутади.

Интернетда истеъмолчиларга товар сотиш ва хизмат курсатиш шартномалари бажарилишини таъминлашнинг яна бир усули сифатида неустойкани хам келтириш мумкин. Албатта, неустойканинг белгиланиши оркали сотувчи ёки ижрочи зиммасидаги мажбуриятни бажармаганда ёки бажаришни кечиктирганда ундириладиган пул суммаси назарда тутилади. Бирок истеъмолчилик муносабатларида неустойка, коида тарикасида, сотувчи

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 8 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

ва ижрочи зиммасидаги мажбуриятни уз муддатида ва лозим даражада бажаришга ундаши билан ахамиятли саналади. Шу боис, истеъмолчилар хукукларини химоя килишга оид конунчиликда неустойкага оид коидалар хам назарда тутилган. Хусусан, "Истеъмолчиларнинг хукукларини химоя килиш тугрисида"ги ^онуннинг 19-моддаси туккизинчи кисмидан англашилишича, ижрочи мажбуриятни бажармаганлиги учун неустойка тулаши уни мажбуриятни асл холида бажаришдан озод килмайди.

ХУЛОСА

Хулоса сифатида айтганда, Интернет тармогида истеъмолчига товарлар сотиш ва хизмат курсатиш шартномаларини тузиш ва бажаришда сотувчи ва хизмат курсатувчини идентификация килиш, товар хаки товар топширилганидан кейин туланиши, нуксонли товарни алмаштириб беришга нисбатан кафолатлар, товарни синов муддати билан бирга сотиш каби хукукий механизмлар оркали таъминланиши максадга мувофик. Мазкур хукукий механизмларнинг амал килиши Интернетда тузилаётган шартномаларга нисбатан ишончни орттириш билан бирга, истеъмолчилар хукукларини самарали химоя килади.

Бундан ташкари, истеъмолчилар хукукларини химоя килишнинг янги асри (онлайн, узини узи тартибга солиш ва шу кабилар) бошланганлигини инобатга олиш зарур. Ушбу принципал нуктаи назардан келиб чикиб мавжуд конунчиликни такомиллаштириш ва янги конунларни кабул килиш лозим. Жумладан, масофавий савдо ва хизмат курсатиш, телевизон дукон, электрон шартнома оркали истеъмол максадлари учун товар (хизмат)лар харид килиш сохасида истеъмолчи ва сотувчи (хизмат курсатувчи) уртасидаги муносабатларни тартибга солишга оид конунчиликни яратиш зарурати мавжуд. Бунда онлайн савдонинг хукукий асосларига багишланган Хукумат даражасидаги Низомни кабул килиш зарур. Ушбу Низомда онлайн савдоларда истеъмолчининг хукукларини кафолатлари, мазкур савдо билан шугулланувчиларга нисбатан куйиладиган талаблар, истеъмолчи хукукларини бузганлик учун аник жавобгарлик чоралари акс этиши уринлидир.

REFERENCES

1. Рустамбеков И.Р. Интернет тармогидаги фукаролик-хукукий муносабатларни тартибга солиш: Юрид. фан. докт. дис. ...автореф. - Тошкент: 2017. 19-б.

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 8

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

2. Грабилина М.Е. Совершенствование правового регулирования механизмов заключения договоров в сети «Интернет» // Пробелы в российском законодательстве. 2017. - №5. 75-с.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

3. Бабаев, Д. И. (2021). ИСТЕЪМОЛЧИЛАР ДУКУКЛАРИНИ БУЗГАНЛИК УЧУН ФУКАРОЛИК-ДУКУКИЙ ЖАВОБГАРЛИКНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ МАСАЛАЛАРИ. ЖУРНАЛ ПРАВОВЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ, 6(8).

4. Кулик Т.Ю. Особенности правового регулирования договоров, заключаемых в электронной форме: Автореф. дис. ...канд. юрид. наук. -Краснодар: 2007. 8-с.

5. Бабаев, Д. И. (2021). ИНТЕРНЕТ ТАРМОГИДА ТУЗИЛГАН ШАРТНОМАЛАР ОРКАЛИ ИСТЕЪМОЛЧИГА ЕТКАЗИЛГАН ЗАРАРНИ КОплашни фукаролик-дукукий ТАРТИБГА СОЛИШНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ. ЖУРНАЛ ПРАВОВЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ, 6(4).

6. OEHSR. EHkonomicheskaya i social'naya rol' internet-posrednikov, 2010. -https: //www.oecd.org/internet/ieconomy/44949023 .pdf.

7. БАБАЕВ, Д. (2020). ИСТЕЪМОЛЧИ БИЛАН ТУЗИЛГАН ШАРТНОМАЛАР БУЗИЛГАНИДА УНИНГ ДУКУКЛАРИНИ ДИМОЯ КИЛИШ МУАММОЛАРИ. ЮРИСТАХБОРОТНОМАСИ, 7(6), 67-75.

8. Accenture Technology R&D. Platformennaya ehkonomika: innovacionnaya biznesmodel',osnovannaya na tekhnologiyah, 2016. https : //www. accenture. com/fr-fr/_acnmedia/PDF-2/Accenture-Platform-Economy-Technology-Vision-2016-france.pdf.

9. Бабаев, Д. И. (2020). ИСТЕЪМОЛЧИГА ЕТКАЗИЛГАН ЗАРАРНИ КОПЛАШГА НИСБАТАН ФУКАРОЛИК-ХУКУКИЙ УСУЛ ВА МЕХАНИЗМЛАРНИ КУЛЛАШНИНГ ИЛМИЙ ЁНДАШУВЛАРИ ТАДЛИЛИ. ЖУРНАЛ ПРАВОВЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ, (SPECIAL 5).

10. E-Retailing Challenges and Opportunities in the Global Marketplace https://books.google.

11. Иброхимов, А. А. У. (2021). КОРПОРАЦИЯНИ БОШКАРИШДА ФИДУЦИАР МАЖБУРИЯТЛАР ВА УЛАРНИ УЗБЕКИСТОНДА КУЛЛАШ ИМКОНИЯТЛАРИ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 1(10), 841-853.

12. Evropejskaya Komissiya. Communication from the commission to theeuropean parliament, the council, the european economic and socialcommittee and the committee of the regions Online Platforms and the DigitalSingle Market

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 8 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Opportunities and Challenges for Europe URL: http://eur-lex.europa.eu/legalcontent/EN/TXT/?qid=1466514160026&uri=CELEX:52016DC02 88.

13. Бабаев, Д. (2021). Истеъмолчининг хукук ва манфаатларини таъминлашда тадбиркорлик фаолиятини хукукий тартибга солишнинг узига хос жихатлари. Общество и инновации, 2(4), 79-87.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.