Научная статья на тему '“МЕҲРОБДАН ЧАЁН” АСАРИДА КЎЧИМ ВА УНИНГ ТУРЛАРИ'

“МЕҲРОБДАН ЧАЁН” АСАРИДА КЎЧИМ ВА УНИНГ ТУРЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
506
29
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
“Меҳробдан чаён” / лексема / сема / полисемия / деннотатив маъно / коннотатив маъно / метафора / метонимия / синекдоха / оксюморон. / “Mekhrobdan chayon”(“Scorpion from the altar”) / lexeme / sema / polysemy / dennotative meaning / connotative meaning / metaphor / metonymy / synecdoche / oxymoron.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Зиётова, Сурайё Эркин Қизи

Ушбу мақолада Абдулла Қодирийнинг “Меҳробдан чаён” асарида қўлланган метафора, метонимия, синекдоха, оксюморон ҳодисалари таҳлил қилинган. Мазкур тилшунослик ҳодисаси бадиий асар поэтикасидаги ўрни мисоллар ёрдамида далиллаб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

MOVABLE AND ITS TYPES IN THE WORK" SCORPION FROM THE SANCTUARY"

This article analyzes the phenomena of metaphor, metonymy, synecdoche, oxymoron used in Abdullah Qadiri's work “Mekhrobdan chayon”(“Scorpion from the altar”). The role of these linguistic phenomena in the poetics of a work of art can be proved by examples

Текст научной работы на тему «“МЕҲРОБДАН ЧАЁН” АСАРИДА КЎЧИМ ВА УНИНГ ТУРЛАРИ»

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 4/2

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

" МЕХ,РОБДАН ЧАЁН" АСАРИДА КУЧИМ ВА УНИНГ ТУРЛАРИ

Зиётова Сурайё Эркин кизи,

Тошкент давлат узбек тили ва адабиёти университети таянч докторанти.

E-mail: z.surayyo_92@mail.ru

АННОТАЦИЯ

Ушбу мацолада Абдулла Цодирийнинг "Меуробдан чаён" асарида цулланган метафора, метонимия, синекдоха, оксюморон уодисалари таулил цилинган. Мазкур тилшунослик уодисаси бадиий асар поэтикасидаги урни мисоллар ёрдамида далиллаб берилган.

Калит сузлар. "Меуробдан чаён", лексема, сема, полисемия, деннотатив маъно, коннотатив маъно, метафора, метонимия, синекдоха, оксюморон.

ABSTRACT

This article analyzes the phenomena of metaphor, metonymy, synecdoche, oxymoron used in Abdullah Qadiri's work "Mekhrobdan chayon"("Scorpion from the altar"). The role of these linguistic phenomena in the poetics of a work of art can be proved by examples

Keywords. "Mekhrobdan chayon"("Scorpion from the altar"), lexeme, sema, polysemy, dennotative meaning, connotative meaning, metaphor, metonymy, synecdoche, oxymoron.

КИРИШ

Полисемия хар кандай тилда хам салмокди урин тутади. Тил бойлиги факат сузлар, иборалар микдори билан эмас, сузларнинг лексик маънолари микдори билан хам улчанади. Сузларнинг купмаънолилиги тил бойлигида, шубхасиз, уз урнига эгадир 1 . Борликдаги купгина нарса-ходиса, белги-хусусият, харакат-холатлар алохида номланмайди, уларга ном кучирилиши маълум, шунинг учун тилнинг асосий кисмини полисемем лексемалар ташкил килади2 . Бадиятни оширишдаги воситалардан бири - кучимдир. У куп маънолилик ходисаси негизида шаклланади.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ.

Полисемия ходисаси, кучим турлари узбек тилшунослигида атрофлича урганилган. Хусусан, М.Миртожиевнинг "Узбек тилида полисемия", "Узбек

1 Миртожиев М. Узбек тили семасиологияси. - Тошкент, 2000. - Б. 158.

2 Жумаева Ф. Полисемем лексемалар доирасидаги синоним ва антоним семалар тадкики. Филол.фан.буйича фал. докт. дисс. - Фаргона, 2018. - Б. 17.

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 4/2

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

тили семасиологияси", М.Хдкимованинг "Семасиология" каби монографиялари; Г.Кобулжонованинг "Метафоранинг системавий лингвистик талкини", Р.Сувонованинг "Узбек тилида метонимия" каби тадкикот ишлари узбек тилшунослигида фундаментал асос вазифасини бажарган.

МУ^ОКАМА

Абдулла Крдирий бадиий асар тилининг таъсири ва ихчам услубининг эса равон хамда жозибали булишига катта эътибор берган. Шу боис, адиб ижодида кучимнинг турли шакллари асар бадиятини оширишга хизмат килган. Куйида роман матнидаги метафора, метонимия, синекдоха, ирония, оксюморон ходисалари тахлил килинди.

Метафора. Н.Махмудов метафорани дунёни билишнинг энг кудрадли куролларидан бири деб таъкидлайди 3 . Метафоранинг асосий мохиятини ухшатиш, киёслашдан иборат мантикий амал ташкил этади4. Метафора -объектив (ёки субъектив) борликдаги ухшашликнинг лисоний акси булмиш мутаносиб семалар асосида бир нарса номининг иккинчи бир нарса номи урнида кулланилишидир5 . Бадиий метафорада эса предметлар орасидаги ухшашлик асосида бадиий буёк, образлилик ётади6 . Бадиий метафорада ухшашлик образлар воситасида яширинган холда юзага келади. Асардаги метафоралар кайси сема асосида кучимни хосил килганлигини компонент тахлил методи воситасида куриб чикамиз:

1. Мавхум тушунчани ифодаловчи метафорик кучим

1-мисол: Зулм тиги камбагаллар цони билан сарбаст буяган (МЧ,161). Келтирилган гапда метафораланаётган суз - зулм, метафора хосил килган суз -тиг. Кучим мавхум нарсани номлаган. Кучим асосини аниклаш учун "тиг" сузининг семаларини ажратамиз:

1) темир буюм;

2) совук курол;

3) кескир, уткир киррали;

4) кесишга мулжалланган нарса.

Мазкур кучим мураккаб характерда булиб, унинг учун асос булган семани

аниклаш кийин. Тиг сузи уз маънодасида, яъни пичок тиги, найза тиги тарзида

тиг

3 Махмудов Н. Термин, образли суз, метафора // Узбек тили ва адабиёти. - №4. - Тошкент, 2013. - Б. 5.

4 Йулдошев М. Чулпон сузининг сирлари. - Тошкент: Маънавият, 2002. - Б. 67.

5 Кобулжонова Г. Метафоранинг системавий лингвистик талкини. Филол.фан. номз. дисс. - Тошкент, 2000. - Б. 55.

6 Джалалова Л. Абдулла Кодирийнинг "Утган кунлар" романининг лингвистик тахлили. Филол. фан. номз.

...дисс. - Тошкент, 2009. - Б. 24.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

иштилиши мумкин, аммо кучим сифатида зулм тиги шаклида келтирилиши 4-сема (кесишга мулжалланган нарса) ёрдамида хосил булган.

2-мисол: Соцолга царанг, улим иси келади (МЧ,160). Ушбу мисолдаги метофорик кучим мавхум тушунчани ифодалаш учун кулланган. Ис лексемаси метафорани шакллантирган, улим - метафораланаётган суз. Кучим ис лексемасининг кайси семаси асосида шаклланганини аниклаймиз:

1) сезги аъзоси натижасида юзага келувчи сезги, хид

2) белги, ишора; ис

3) жуда сезгир.

Улим иси метафораси ис сузининг 2-семаси асосига курилган. Улимнинг дараги, белгиси тарзида берилган.

2. Белги асосидаги метафорик кучим

1-мисол: Шубуа ичида цизарган му^аббат (МЧ,146). Бу жумлада метафорик ифода цизарган сузи оркали шакллантирилган. Метафораланаётган суз - мухаббат. Бу кучим ходиса (мухаббат) нинг белги (кизарган) сини ифодалагани учун белги воситасидаги метафорик кучим саналади. Кучим асосини топиш максадида цизарган сузининг семаларини келтирамиз:

1) кизил, алвон ранг;

2) уялиш, ийманиш холати; кизарган

3) етилмок, пишмок.

Кизарган сузи феълнинг белги-хусусиятни ифодаловчи сифатдош шакли. Маълумки, кизармок феълининг пишиш, маромига етиб шаклланиш каби семалари мавжуд, мухаббатнинг кизарган сузи билан богликлиги айни 3-сема негизида пайдо булган.

2-мисол: Огир соатларда ёнингизда тургучи дустдир (МЧ,316).Мазкур мисолдаги кучим хам нарса-белги хусусияти асосида хосил килинган. Огир сузи оркали метафорик ифода шаклланган булса, соат метафораланаётган кисм. Кучим учун кайси сема замин булганини аниклаш учун огир сузининг семаларига мурожаат киламиз:

1) вазни катта булган холат;

2) кийин, мураккаб;

мушкил, масълуятли; огир

салмокли, салобатли; босик, вазмин;

муайян меъёр бузилиш холати; жиддий, хавфли.

3)

4)

5)

6) 7)

>

J

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 4/2

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

Бу уринда кучим асоси сифатида 3-семани курсатиш мумкин. Сабаби мисолда келтирилган метафоралашган кучимнинг маъноси 3-сема оркали юзага келган, яъни мушкил, масъулиятли соатларда мазмунини билдиради.

3. Уринни ифодалаш асосидаги метафорик кучим.

1-мисол: Лаганни суфа лабига цуйиб ултурди (МЧ,59). Келтирилган жумлада лаб сузи оркали урин-жойга нисбатан метафорик кучим хосил килинган. Суфа - метафораланаётган лексема, лабига - метафоралаётган суз. Кучим асосини аниклаш учун лаб сузининг семаларини ажратамиз:

1) инсонга хос аъзо;

2) буртиб чиккан;

3) кирралик белгиси мавжуд; лаб

4) юзнинг пастки кисмида жойлашган;

5) харакат килади.

Маълумки, суфа истилохи адабий тилда супа тарзида келтирилади. Х,овли,

бог ва умуман очик ерда утириш, ётиш-туриш учун тупрокдан чорбурчак шаклида кутариб курилган жой (УТИЛ,Ш,588) маъносида ишлатилади. Суфа лаби метафорасида лаб сузининг 3-, 4-семалари етакчилик килмокда. Суфанинг чекка, кирра кисми мазмунида келган.

2-мисол: Нигоройим учоц бошида овцат пишириш билан машгул эди (МЧ,147). Бу гапда урин-жойни ифодалаш мазмунидаги метафорик кучимдан фойдаланилган. Бош - метафора хосил килувчи суз хисобланса, учок -метафораланаётган лексема. Кучим кайси сема асосида шаклланганини аниклаймиз:

1) инсон аъзоси;

2) инсоннинг юкори кисмида жойлашган;

3) харакатланади; бош

4) фикр юритади;

5) думалок шаклда.

Келтирилган семалардан кучим асоси сифатида 2-семани олишимиз

мумкин, чунки бу семада урин мазмуни ифодаланган. Учоцнинг боши, яъни учокнинг олд, юкори кисми маъносини англаймиз.

4. Хдракатни ифодалаш асосидаги метафорик кучим

1-мисол: Туй цилиниб, Раъно Анварга берилса, даромаднинг кесилиш эутимоли бор эди (МЧ,140). Ушбу мисолда харакат тарзидаги кучим мавжуд. Кучма маъно кесилмоц феъли оркали юзага келган ва бу метафоралаётган суз,

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

MeTa^opanaHaeTraH neKceMa эса gapoMag. KyHHM acocuHH Tonum MaKcaguga KecuHMoK ^etnuHHHr ceManapura Mypo^aaT KunaMH3:

1) thf öunaH TaHacH thhmok;

2) thf öunaH öynaKnapra a^paTMo^;

3) opTH^na khcmhh thf öunaH ohhö TamnaMoK;

4) öanaHgnuKHH KOBnaö, Ka3HÖ, epuö, opacHHH ohmok;

5) öyn ohmok, öyHanMoK; KecuHMoK

6) ranHH öynMoK, TyxTaTMoK.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

7) öenrunaMoK ;

8) ^a3ora xyKM khhmok;

9) nacaÖMoK, fiyK khhmok.

MKopugaru ceManap HHugaH 9-ceMa, atHH "nacaÖMoK, fiyK khhmok"

MatHocHHH KyHHM acocu cu^araga onumuMH3 MyMKHH. ^yHKH äapoMaÖHUm vecunurnu MeTa^opuK KyHHM opKanu gapoMagHHHr nacafiumu eKH öyTyHnaö Tyramu Ma3MyHHHH ÖHngupagH.

2-mhcoh: Bern vyn aMama muhuö, ymmu3 üunnuv Mup3onapnu Kßöp ^mMaöu, öeMaüöuMU? (M^,251). Ey ypuHga muhmo% cy3HHHHr geHoTaTHB maKHH "oTra mhhmok" Tap3uga Kenca, aMama muhmo% maKHH KoHHoTaTHB maKHH xucoönaHagu. ÄMax - MeTa^opanaHaeTraH hcthhox, öynca, миnмоц - MeTa^opanaeTraH cy3gup. MeTa^opuK KyHHMHH xpcun Kunumga muhmo% ^etnuHHHr Kaficu MatHocu acoc Khhhö onuHraHHHH öenrunam ynyH yHHHr öapna ceManapuHH Kypuö HHKaMH3:

1) oT-ynoBra yTupuö ohmok;

2) TpaHcnopT BocuTanapura hhkmok;

3) TpaHcnopT BocuTanapuHH öomKapMoK, x,aögaMoK; mhhmok

4) yTupMoK, hhmok;

5) aMan, MaHcaÖHH эгaннaмoк;

6) öupop xpnaT ^3 öepMoK.

Kafig этннгaн ceManap HHuga KyHHM 5-ceMa Heru3uga maKnnaHraH,

tftHH

aMaHHH эгaннagн Ma3MyHuga KynnaHunraH. fflyHHHrgeK, acapga MeTa^opuK cy3 öunaH H^oganaHraH KyHHMHap x,aM MaB^yg: yrum capu vymö кeÄгyци 6up apcnoHHU y3 mapuxuöa 6ириnци Mapma6a vypöu (M^,375). ApcnoH cy3HHHHr "^acyp", "KaTtHtfrau" MatHonapu acap nepcoHa^u AHBapra HucöaTaH KyHHaHMoKga. Сизгa ^aprnu ^ammus ^ymypsan uvvu umuMU3 6op эöи, эnöи yцynцuсunu y3umu3 кe^muргanгa yxmaücu3 (M^,242). Ma3Kyp ran CynTOHanu ToMoHugaH afiranraH 6ynH6, um MeTa^opacu opKanu fflaxogaT My^TH, KanoHmox,

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 4/2

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

мирзо, Абдурахмон каби персонажлар назарда тутилмокда. Метафора ит сузининг "очкузлик", "пасткашлик" каби салбий семалари воситасида шаклланган. Турмушда уй-рузгор буюмлари тез-тез ишлатилиб турилганидан уларнинг номлари, яъни конкрет маъноли от сузлар метафоралашишга мойиллигини куришимиз мумкин7. Муаллиф Зулм учоги (МЧ,161) сарлавхаси ёрдамида хоннинг амалга оширган ишлари, зулм макони эканлиги, учокнинг "куйдириш", "жизганак килиш" семемалари метафора асосида хосил булган. Асарда метафорик кучимлар ибораларни шакллантиришда хам кенг кулланган. Кина сацлаш бир руймолни ювиб цурутцанча экан, - деди Сафар бузчи, - бизлар булсац, турт кундан бери шайтонни апичлаб юруймиз (МЧ,136). Ушбу парчадаги шайтонни апичлаб юриш бирикмаси кенгайган метафора шаклида булиб, шайтоннинг "нифок солиш" семаси асосида юзага келган. Улим ягмогари келиб узди ибораси таркибидаги ягмо сузи эски узбек тилида "талон-тарож", "бузгунлик" (УТИЛ,У,131) маъносида кулланилган. Мазкур ибора Азроил фариштага ишора килувчи муаллифга хос фраземадир: Бир кун орадаги дустлиц риштасини улим ягмогари келиб узди (МЧ,77). Ушбу ибора жон бермоц, охирги йулга узатмоц, тупроцца топширмоц, туз-насибаси узилмоц, жонини жабборга топширмоц, вацти-куни битмоц фраземаларига семантик жихатдан жуда якин.

Метонимия ва синекдоха. Асар тилида метафора билан бир каторда метонимия ва синекдоха ходисалари хам кенг учрайди. Метонимия ва метафора орасидаги фарк ном кучириш асосларидадир. Метафорага ухшашлик, метонимияга богликдик асос булади8. Метонимия хам ном кучиш усули хисобланаб, нарсалар орасидаги алокадорликка, богликдикка асосланган кучим булса, синекдоха бутун-кисм, кисм-бутун муносабатига таянган кучим шаклидир. Метонимияда шакллантирувчи ва хосила маъно денотатлари уртасидаги алокадорлик эътиборга олинса, синекдохада асос ва хосила маъно денотатларининг бири бутун, иккинчиси булак булиши назарда тутилади9. "Мехробдан чаён" романида метонимия, синекдоха ходисалари сузнинг ифода имконияти, кулланиш даражасини кенг очиб берган: Шунга ухшаш жамият уам бир касал билан огридими, унинг уар бир табаца ёки синфига, яна тугриси, фардига шу касал сироят цилмай цолмайдир (МЧ,107). Ушбу жумлада жамият

7 Сулаймонова Г. Узбек тилида от туркумидаги сузларнинг полифункционаллиги. Филол. фан. номз. ...дисс. -Тошкент, 2012. - Б. 49.

8 Крбулжонова Г. Метафоранинг системавий лингвистик талкини. Филол.фан. номз. дисс. - Тошкент, 2000. - Б. 60.

9 Сувонова Р. Узбек тилида метонимия. Филол. фан. номз. дисс. - Самарканд, 2001. - Б. 10.

668

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

сузи метонимия ходисасини шакллантирган, яъни жамиятдаги одамлар мазмуни билан алокадорликни хосил килган. Махдум соцолидаги хамир ушогини олиб, меумонни лаганга таргиб цилди (МЧ,57). Келтирилган парчанинг лаганга таргиб цилди кисмида ундаги метонимия хрдисасини кузатамиз, яъни лагандаги овкатга таргиб килди шаклида. Нарса номи ва унинг асосидаги бошка бир нарсага кучади. Лаган ва овкат сузи билвосита алокадорлик асосида метонимияни хосил килган. Мууаммад Ражаббек маруум Мууаммадалихон замонидан бери девон билан олишиб келар эди (МЧ,144). Мазкур мисолда девон билан олишиш - бу девондаги амалдорларга алокадорлик мавжудлигини билдириб келади ва метонимияни шакллантиради. Бу уовуз ;арамнинг бутун эутиёжини утар, уни уафтада бир неча мартаба махсус соатларда мешкоблар томонидан тулдириб турилар эди (МЧ,171). Мазкур гапда уарам сузи харамда яшовчи одамлар, аёллар, хотинлар маъносини ифодалаб, метонимияни хосил килган. Сен бориб учоц уаракатини курабер (МЧ,276). Учоц лексемаси полисемантик ходисанинг хосила семаси хисобланиб, учоц уаракатини кура бер деганда овкат пишириш тараддуди, козон-учокни тайёрлаш жараёни назарда тутилиб, метонимия ходисаси юзага келмокда. Уз уйида бир нонхур ортиши махдумга, албатта, ёцмас эди (МЧ,73). Ушбу жумлада нонхур сузи "одам" маъносини узида англатади ва метонимия кучимини шакллантирган.

Ортицча такаллуфни Шауидбекнинг узи цабул цилса уам, гушти цабул цилмас эди (МЧ,52). Асарда ушбу кахрамон семиз, бесунакай тарзда тасвирланган. Гушти цабул цилмасди - бирикмасидаги гушт сузи "инсон танаси" мазмунини билдиради, яъни кисм ва бутун муносабати оркали ифодаланган. Ун йиллардин бери Куцонда булмаганлигини, бухоролиц бир саркарда эшигида хизмат цилганлигини сузлади (МЧ,351). Келтирилган гапда эшигида лексемаси "уйида, ховлисида" семасини англатиб, синекдоха ходисасини шакллантиришга хизмат килган. Эшик - кисм, уй - бутун тарзида келмокда.

Оксюморон. Абдулла Кодирий ижодида шундай бирикма, бирликлар мавжудки, улар узаро зидланиб, кучли эмоционаллик, экспрессивликни оширишга хизмат килган. Бундай тушунча тилшуносликда оксюморон ходисаси дейилади. Оксюморон - юнонча суз булиб, бир-бирига мос келмайдиган икки лексик бирликнинг уйгунлашувини англатади. Оксюморон

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 4/2

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

янги тушунча ва тасаввурларни хосил килади10. Оксюморон ходисасининг белгиланишида унинг компонентлари уртасидаги карама-каршилик бирламчи ахамиятга эга булиб, бу холатда уларнинг антонимик талабларга жавоб бериш-бермаслиги мухим эмас. Шунга кура таъкидлаш керакки, оксюморон антонимик эмас, антисемик бирликлар асосида хрсил буладиган стилистик фигурадир11. Кодирий ушбу асарни "Мехробдан чаён" деб номлашининг узида оксюморон ходисаси мавжуд. Меуроб сузи асли арабча суздан олинган булиб, "ибодатхона", "токча", "тахмон тепасининг ярим доира килиб сихланган кисми" (УТИЛ,П,588) деган маънони билдириб, масжид ичида унинг кибла томонидаги деворида тахмон шаклида курилган жой (намоз шу тарафга караб укилади) хисобланади. Чаён лексемаси кучма маънода кулланилиб, зимдан иш килувчи зиёли, муллалар киёфасини англатади. Меуроб мукаддас жой, поклик мазмунини ифодаласа, унинг олдидаги чаён бадминлик, разиллик тимсолидир. Асар номидаги айнан шу семалар оксюморонни шакллантирган. Асар персонажи Самад букокни муаллиф ширин суз гийбатчи деб таърифлайди: Булардан биринчи муутарам шу масжиднинг ёш имом ва хатиби Абдураумон домла жаноблари булиб, иккинчиси мауалланинг ширин суз гийбатчиларидан Самад буцоц, учунчиси масжиднинг муаззини Шукур суфи эди (МЧ,97). Ушбу бирикмада ширин суз хушмуомалаликни ифодалаб, узида ижобий бахони мужассам этади. Гийбатчи сузи эса игво таркатувчи мазмунини англатиб, унда салбий муносабат мавжуд. Айни бир бирикмада икки карама-карши бирликнинг учраши оксюморонни юзага келтирган.

НАТИЖАЛАР

Кузатишларимизга кура роман тилида юздан ортик метафорик кучимлар келтирилган, фраземаларнинг шаклланишида, бадиий асарда образлилик, экспрессивлик, эмоционалликни оширишга ёрдам берган.

ХУЛОСА.

Асар тилини тадкик киларканмиз, кучимнинг метафора турига нисбатан метонимия, синекдоха ходисалари камрок кулланилганига гувох булдик. Кези келганда шуни айтиш жоизки, Кодирийнинг уз тили, услубига хос оргинал шаклларда ифодаланган. Шунингдек, оксюморон ходисаси маъновий жихатдан

10 Камолиддинова В. Оксюморон ва унинг услубий - семантик хусусиятларининг кулланиши // Суз санъати. 1. -Тошкент, 2021. - Б. 121.

11 Абдуллаева Д. Узбек тилида антисемия. Филол. фан. номз. ...дисс. автореф. - Тошкент, 2010. - Б. 21.

670

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 4/2

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

икки карама-карши бирликнинг уйгунлашишдир хамда асар тилида эмоционалликни, бадиий ифодани оширишга хизмат килган.

REFERENCES

1. Абдуллаева Д. Узбек тилида антисемия. Филол. фан. номз. ...дисс. автореф. - Тошкент, 2010. - Б. 21.

2. Джалалова Л. Абдулла Кодирийнинг "Утган кунлар" романининг лингвистик тахлили. Филол. фан. номз. ...дисс. - Тошкент, 2009. - Б. 24.

3. Йулдошев М. Чулпон сузининг сирлари. - Тошкент: Маънавият, 2002. - Б. 67.

4. Камолиддинова В. Оксюморон ва унинг услубий - семантик хусусиятларининг кулланиши // Суз санъати. 1. - Тошкент, 2021. - Б. 112.

5. Кобулжонова Г. Метафоранинг системавий лингвистик талкини. Филол.фан. номз. дисс. - Тошкент, 2000. - Б. 55.

6. Кобулжонова Г. Метафоранинг системавий лингвистик талкини. Филол.фан. номз. дисс. - Тошкент, 2000. - Б. 60.

7. Миртожиев М. Узбек тили семасиологияси. - Тошкент, 2000. - Б. 158. Жумаева Ф. Полисемем лексемалар доирасидаги синоним ва антоним семалар тадкдкд. Филол.фан.буйича фал. докт. дисс. - Фаргона, 2018. - Б. 17. Махмудов Н. Термин, образли суз, метафора // Узбек тили ва адабиёти. - №4. -Тошкент, 2013. - Б. 5.

8. Сувонова Р. Узбек тилида метонимия. Филол. фан. номз. дисс. - Самарканд, 2001. - Б. 10.

9. Сулаймонова Г. Узбек тилида от туркумидаги сузларнинг полифункционаллиги. Филол. фан. номз. ...дисс. - Тошкент, 2012. - Б. 49

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.