Научная статья на тему 'ИНГЛИЗ ТИЛИ ФРАЗЕОЛОГИЗМЛАРИНИ ҲОСИЛ БЎЛИШИДА ДЕОНИМИЗАЦИЯ ҲОДИСАСИНИНГ ЎРНИ'

ИНГЛИЗ ТИЛИ ФРАЗЕОЛОГИЗМЛАРИНИ ҲОСИЛ БЎЛИШИДА ДЕОНИМИЗАЦИЯ ҲОДИСАСИНИНГ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

63
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
деоним / деонимизация / фразеологизмлар

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Ўғлоной Худайназарова

Ушбу мақолада инглиз ва ўзбек тилларида фразеологизмларнинг ҳосил бўлиш жараѐнида деонимизация ҳодисасининг ўрни ѐритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИНГЛИЗ ТИЛИ ФРАЗЕОЛОГИЗМЛАРИНИ ҲОСИЛ БЎЛИШИДА ДЕОНИМИЗАЦИЯ ҲОДИСАСИНИНГ ЎРНИ»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-551-555

ИНГЛИЗ ТИЛИ ФРАЗЕОЛОГИЗМЛАРИНИ ХОСИЛ БУЛИШИДА ДЕОНИМИЗАЦИЯ ХОДИСАСИНИНГ УРНИ

УFлоной Худайназарова

Термиз давлат университети укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада инглиз ва узбек тилларида фразеологизмларнинг хосил булиш жараёнида деонимизация ходисасининг урни ёритилган.

Калит сузлар: деоним, деонимизация, фразеологизмлар.

КИРИШ

Деонимизация ходисаси оним яъни исмларнинг узга маъно касб этиши булиб у асосан куйидаги холатларда кузатилади: шахс номининг шахсга кучиши; шахс нарсанинг номи сифатида, жой нарсаниинг номи, шахснинг исми харакат маъносида, шахс номи улчов бирлиги сифатида, жой номи харакат маъносида кулланилишидир.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Caesar, Caesarea, caesarean, Caesarism, caesarist, caesaricize, Caerorapapism каби бир канча бир канча лексемалар инглиз тилида милоддан аввалги 102 йилларда пайдо булган. Машхур рим харбий жангчиси, давлат арбобининг номи инглиз ва бошка тилларда бир катор сузлар, жумладан рус тилидаги Цар сузи ва ибораларнинг вужудга келишига сабаб булган. Унинг номи билан боFлик катор суз ва жумлалар унинг куч-кудрати ифодасидир. Caesarea-Исроилдаги денгиз порти-шахс номининг шахсга кучиш уодисаси ни англатса, Caesarean- Ю.Цезар бошкарувидаги давлатлар ахолиси шахс номининг шахсга кучишига нисбатан кулланган.

Caesarism (империализм)-шахс номининг сиёсий тузумни англатиши, caesarist(империалист)- шахс номининг сиёсий фаолиёт аъзоси, caesaricize (империялаштирмок)- шахс номининг харакатга кучиш уодисаси маъноларида кулланган. Caerorapapism давлатнинг сиёсати ва черковни бошкариш ваколати бир шахс томонидан амалга оширилиши назарда тутилган. Инглиз ва узбек лексикологиясида деонимизация ходисаси асосан шахс номининг нарсанинг номи сифатида яъни атокли отларнинг турдош отлар маъносини изохлаши куп кузатиладиган холат хисобланади.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-551-555

Деонимизация ходисаси баъзида бир суз доирасида ёки икки ва ундан ортик сузнинг бирикуви натижасида хосил булади. Жумладан: Barbie doll-Ушбу суз 1960 йил охирларида Америкаликлар нуткида инсонпарвар инсон маъносида кулланилган булиб, биринчи маротаба 1973 йилда Rolling Stone журналида нашр этилган. Ушбу атама жажжи кизчаларга атаб тайёрланган жуда машхур ок танли, мовий кузли куFирчоклар савдоси билан боFликдир. Ушбу турдаги куFирчоклар номи Рут Хэндлернинг кизи Барбара Миллисент Робертс номидан олинган ёки Adam^s apple фразеологик бирлиги Ислом динидаги биринчи инсон номининг олма- apple сузи билан бирлашиб деоминизация хосил килганлигини куришимиз мумкин. Ушбу фразелогик бирликнинг этимологияси куйидаги диний манбаларга таянади. Оллох таоло томонидан Жаннат боFидаги таъкикланган мевани Одам Ато Момо Хдвонинг истаги ила тишлаб куяди ва шу бир парча булак унинг томок йулида колиб кетади. Урта асрлар адабий манбаларида жуда куп меваларнинг номи apple -олма сузи билан аталган. Масалан: помидор-севги олмаси, картошка-ер олмаси, анор-тупрок олмаси каби. Бугунги кунда усмир ёшлар хикилдоFининг олдинги калконсимон тоFайи Adams apple номи билан боFлик. Бундан ташкари инглиз тили тилшунослигида деонимизация ходисаси сифатида хосил булган куйидаги фразеологизмларни учратишимиз мумкин.

1. Charlie Chaplin, chaplinesque, Charlie Chaplin mustache .1889 йил, 16-апрелда Англияда дунёга келган машхур комик актёр серкирра иктидори туфайли инсонлар калбидан чукур жой олган ва унинг унутилмас хотираси инглиз лексикологиясида Charlie Chaplin s walk Чарли Чанлин кадамлари, chaplinesque (в стиле чаплина )-Чаплин услубида, Charlie Chaplin mustache-Чарли Чаплин муйлови эса тиш чуткаси маъносини ифодалайди.

2. Confucius say; kung-fu. Тарихчилар бугунги кунда кунг-фу санъатини машхур Хитой файласуфи Конфуций номи билан боFлайди. Confucius сузи кунг-фу санъатининг келиб чикишида узининг назарияларини илгари сурган машхур файласуф K^ung Fu-tzu нинг лотин тилидаги (Устоз Кунг, мураббий Кунг) куриниши эканлиги тахмин килинмокда. У умрининг сунгига кадар Кунг-фу санъатининг "Олтин коидалари" асосини ташкил этувчи "Узинг истамаганларни бошкаларга хам раво курма" дея аталувчи ахлокий карашларини минглаб шогирдлари калбига мухрлаган.

3. California widow-Калифорниялик бева. Ушбу фразеологик бирлик 1850 йилда бойлик орттириш максадида бир умрга ёки маълум муддатга олтин талвасасида уз оиласини ташлаб кетган эркаклар туфайли инглиз

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-551-555

лексикологиясида пайдо булган. Ушбу ибора бугунги кунда пул топиш максадида Америка сафарига отланган Англиялик хонимларга нисбатан кулланилади

4. Lazy Susan-Ялков Сюзана. Британия халки ушбу фразеологик бирликни айланувчи сервитор, Америкада нисбатан якингача (кухонний лифт) ошхона лифти маъносида куллаган. Ушбу курилма ошхона ва ресторанларида унга уз урнини бушатиб берган Сюзана исмли хизматкорнинг номи билан аталган. Кейинчалик эса Сюзана исми барча хизматчи аёлларнинг умумий номига айланган.

5. Adam; human.Библияда Парвардигор томонидан яратилган илк одам шундай номланади ва ушбу суз яхудийча adama-ер ва лотинча humanus, humus-ер маъносини англатади. Унинг номи билан боFлик Adam's wine, Adam's ale, Adamic-озодлик истовчи Адам (Одам Ато), Adamite-Одам Ато авлодлари, The second Adam-Библияда Исо Масихга нисбатан кулланилган суз, Old Adam in us -инсоннинг ёвузликка булган нафрати ифодаси ва хокозо.

6. Adam's profession-Инсоният хаётининг энг дастлабки даври Одам Ато номи билан боFлик экан, уз-узидан Adam^s profession-термини хам уша даврда мавжуд булган дехкончилик, гурковлик, бекорчилик билан боFлик суз хисобланади. Шу туфайли, ушбу фразеологик бирлик дехкончилик сохаси маъносида кулланилади десак адашмаган буламиз.

7. Alexander's beard-Искандар соколи. Искандар Зулкарнайн хамиша суратларда соколсиз холатда тасвирланганлиги сабабли ушбу фразеологик бирлик бугунги кунда сокол-муйлови киртишлаб олинган инсонларга нисбатан кулланилади.

Узбек тили луFатшунослигида тиббий атама хисобланмиш "Кесарча кесиш" атамаси мавжуд. Ушбу термин буюк саркарда Ю.Цезар хаёти билан боFлик. Плиний оксоколнинг сузларига кура, Ю.Цезар мамлакатидаги бир гудак она корнидан кесиб олиниши caesarean section- кесарева сечения яъни кесарча кесиш амалиёти натижасида дунёга келган. Уша давр халки учун янгилик булган бу операция асосан вафот этган аёлларда амалга оширилган. Кейинчалик ушбу жараён гудакларни саклаб колиш максадида улими аник булган аёллар билан олиб борилган ва у Рим империясининг К,атъий конунлари (lex Cesarium^ белгилаб куйилган. Бугунги кунда ушбу фразеологик бирлик тиббиётда тез-тез ишлатилувчи термин хисобланади. Caesarean section лотин тилидаги caedere-кесмок сузининг утган замон шакли caesus сузидан хам олинган булиши мумкин.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-551-555

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Узбек тилида деонимизация ходисаси куп холатларда инсонларнинг ички ва ташки характер хусусияти оркали амалга оширилади ва асосан сифат суз туркуми билан боFлик сузларда уз аксини топади. Масалан: Лайли-беFам инсонларга нисбатан, Мажнун-телбанамо, ишк дардига мубтало булганлар, Афанди^айритабиий харакатлар эгаси; тулки-кув ва айёр инсонларга нисбатан, чумоли ва киркоёк-ишлаб чарчамайдиган инсон маъносида кулланилади. Бугунги кун узбек тили OFзаки нуткида бури ^араш-ёктирмаслик хисси, девона Машраб- уз ички оламига Fарк булган, узгалар хаётидан бехабар инсонга нисбатан кулланилади. Ошиц Гариб-ишкий-романтик достон кахрамони. "Гариб" сузининг мусофир, бечора, кимсасиз, мушфик, мададга мухтож маънолари мавжуддир. ПаЙFамбаримиз (с.а.в)нинг эътироф этишича "Оллохнинг энг севимли куллари Fариблардир". Бугунги кунда ушбу ухшатиш босик, узи билан узи овра булган инсонлар учун кулланилади. Ушбу достон Урта Осиё ва Якин Шаркда турли вариант ва версияларда кенг тapкалган: «Ошик Гариб ва Шохсанам», «Гариб ва Санам», «Гариб Ошик», «Гарибжон» каби номлар билан хам машхур. Дастлабки

варианти Озарбайжон ёки Туркияда тахм. 14-а. да яратилган. Инглиз тилида хам кишининг ички оламини акс эттирувчи Роберт Луис Стевенсон асари асосида Jekyll and Hyde personality-турли характер хусусиятли инсон хакида сузлайди.

Узбек тилида деонимизация ходисаси асосида хосил килинган фразеологик бирликлар деярли учрамайди. Чунки бу усул билан боFлик турFун бирикмалар тасвирий ифода сифатида каралади.

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтадиган булсак, деонимизация ходисаси маълум бир тарихий жараёнлар асосида хосил булувчи хамда ушбу тиллар фразеологик сатхида узига хос ахамият касб этувчи йуналишдир.

REFERENCES

1. Wellington's , Watts and Windsor knots:how the names bacame the words. Sholl, Andrew.1997.Lincolnwood III.:Contemporary Pub.Co.

2. God bless America: the origins of over 1,500 patriotic words and phrases. Hendrickson, Robert, 1933.New York. Scyhorse pub.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-551-555

3. Idiomantics:the weird and wonderful world of popular phrases. Gooden Philip. 2012.London. Bloomsbury Publishing PLC. The facts on File encyclopedia of word and phrase origins. Hendrickson, Robert, 1933. New York, NY:Facts on File.

4. God bless America: the origins of over 1,500 patriotic words and phrases. Hendrickson, Robert, 1933.New York. Scyhorse pub.

5. Idiomantics:the weird and wonderful world of popular phrases. Gooden Philip. 2012.London. Bloomsbury Publishing PLC. The facts on File encyclopedia of word and phrase origins. Hendrickson, Robert, 1933. New York, NY:Facts on File. Иброхдм Хдккул. Мохдятга толиб, рух,ониятга ошик. 2010

6. https://qomus.info/encyclopedia/cat-o/oshiq-garib-uz

7. Dictionary of eponyms. Manser, Martin H. 1988. London. Sphere.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.