МАЦОМ ВА МАНЗАЛАТИ ЗАБОНИ ДАВЛАТИ ВА ОМӯЗИШИ ОН ДАР ФАЗОИ МУОСИРИ ТАҲСИЛОТ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

ТДУ 74.200 ТКБ 3 73

МАК,ОМВА Рустамова Заррина Иномцоновна, унвонцуи

_ МАНЗАЛАТИ ЗАБОНИ кафедраи методикаи таълими забон ва

ДАВЛАТЙ ВА ОМУЗИШИ ОН ДАР адабиёти тоцики МДТ "ДДХ ба номи акад.

ФАЗОИ МУОСИРИ ТА^СИЛОТ Б.Гафуров " (Тоцикистон, Хуцанд)

СТАТУС Рустамова Заррина Иномджоновна,

ГОСУДАРСТВЕННОГО соискатель кафедры методики преподавания

ЯЗЫКА И ЕГО ИЗУЧЕНИЕ В таджикского языка и литературы ГОУ "ХГУ

СОВРЕМЕННОЙ имени акад. Б Гафурова" (Таджикистан,

ОБРАЗОВАТЕЛЬНОЙ СРЕДЕ Худжанд)

STATUS OF Rustamova Zarrina Inomjonovna, claimant for STATE LANGUAGE AND ITS candidate degree of the department of teaching LEARNING IN MODERN methods of Tajik language and literature under the EDUCATIONAL ENVIRONMENT SEI "KhSU named after acad. B. Gafurov"

(Tajikistan, Khujand),E-mail:uchzapgu@mail.ru

Вожщои калидй: забони давлати, таълим, забони модари, зарбулмасал ва мацол, фазой таусилот

Мацола ба баррасии мацому манзалати забони давлати дар фазой муосири таусилот ва таълими он дар синфуои таълимашон гайритоцики бахшида шудааст. Тазаккур меравад, ки яке аз афзалиятуое, ки дар раванди таълим ва тадриси забони тоцики, уамчун забони давлати мавриди истифода царор мегирад ин дар муцоиса омузонидани забонуо- модари ва гайримодарй мебошад. Муаллифи мацола зарбулмасалу мацолуои тоцикиро дар омузиши забони давлати муассир дониста, асосуои илмии таълими афоризмуои забони тоцикиро пешниуод менамояд. Таъкид мешавад, ки агар омузонидани зарбулмасал, мацол ва афоризмуои тоцики дар таълими забони давлати як цисми кор бошад, цисми дигари мууим ва мушкили он кушодани маънои онуо мебошад. Собит мешавад, ки дар натицаи маънидоди афоризмуои тоцики хонанда на тануо забон меомузад, балки бо мууит, шароит ва сабабуои ба вуцуд омадани зарбулмасал ва мацолуои зиёд шинос мегарданд.

Ключевые слова: государственный язык, обучение, родной язык, пословицы и поговорки, образовательная среда

Статья посвящена вопросу о статусе государственного языка в современной образовательной среде и его преподаванию в нетаджикских аудиториях. Отметчается, что одним из преимуществ таджикского языка как государственного в процессе преподавания и обучения является сравнение преподавания родного и неродного языков. Автор статьи считает, что изучение таджикских пословиц и поговорок весьма эффективно при обучении государственному языку, и предлагает научную основу для преподавания афоризмов таджикского языка.Подчеркивается, что, если изучение таджикских пословиц, поговорок и афоризмов при обучении государственному языку является частью данного процесса, то другой не менее важной работой считается само раскрытие их смысла. Получается, что в результате толкования таджикских афоризмов ученики не только изучают государственный язык, но и знакомятся с окружающей средой, условиями и причинами возникновения множества пословиц и поговорок.

Key words: state language, teaching, native language, proverbs and sayings, educational environment

The article dwells on the issue concerned with the status of state language in modern educational environment and its teaching in non-Tajik audiences. It is underscored that one of the advantages of Tajik language as a state one in the process of teaching and learning is considered to be a comparison of teaching the native and non-native languages. The author of the article asserts that the study of Tajik proverbs and sayings is very effective in teaching state language and offers a scientific basis for teaching aphorisms of Tajik language. The author of the article lays an emphasis upon the idea that if the study of Tajik proverbs, sayings and aphorisms when teaching state language is part of this no less important work is very disclosure of their meaning. It is turned out that as a result of interpretation of Tajik aphorisms, students not only learn state language, but also get acquainted with the environment, conditions and reasons for emergence of many proverbs and sayings either.

Гузаштагони халки точик a3 дaвpoни к^дим yмдaтapин мaeъaлaхoи capнaвишти M^raaTpo дap хaмбacтaгй 6o мacъaлaи рушд ва тозагии зaбoн ба марази мух,окима ва хaлy фасл карор додаанд. Бинo 6a фapмyдaи, Пpeзидeнти кишвap Эмомалй Рах,мон «Тулуи oлaмшyмyли зaбoни точикй 6a тaлoшy фaъoлияти ин дaвлaт Ba capвapoни coхибxиpaдy мaъpифaтпapвapи он иртиботи нoгycacтaнй дopaд» [1,с.3].

Ин шинохту бapдoшти Президента Ч,умхурии Точикистон дap paвaнди пypгycтapиши cиёcaт ва маърифати давлатдорй мучиби тулуъ ва эхёю рушди мaнзaлaти тaъpиxии зaбoни точикй гapдид, хукукдои кох,ишёфтаи oнpo 6ap^apop кард, им^н фapoхaм oвapд, ки зaбoни дaвлaтии халки точик pиcoлaти ичтимoии xyдpo 6a ичpo pacoнaд. Тaчлили чaшни Pyзи зaбoни тoчикй, тaхия вa ^були К^нуни нaви зaбoн, Бapнoмaи дaвлaтии pyшди зaбoни дaвлaтй, тaъcиcи Kyмитaи зaбoн вa иcтилoхoти тазди Xyкyмaти Ч,yмхypй, aмpи бунёди ^нуни зaбoн бapoи нaшъyнaмo вa ривочи зaбoни мoдapй o6y хaвoи мутоодби cиёcивy мaъмypй вa мaънaвиpo мухдйё нaмyд.

Президенти мамлакат худ имруз пушту татохи зaбoни дaвлaтй буда, oнpo чун pyкни acocии бинoи хacтии миллaт вa дaвлaт, чун мyкaддacoт вa нигaхбoни хуввияти миллй, apчгyзopй, Faмxopй вa пapacтopй мeнaмoянд. Аз бapaкoти ин Faмxopихoи мyхaббaтoмeз зaбoни тoчикй aз мухити xoнaвoдa вa мyхoвapaю мyoшиpaти ypфй бepyн oмaда, чилвaхoи тoзaи тaвoнмaндии xyдро aз чaлacoтy мaхфилхoи вaтaнй то бa aнчyмaнy хaмoишхoи бaйнaлмиллaлй гycтapиш ва рушд нaмyд. Ба тyфaйли cyxaнpoнихoи пурмух,тавои Сарвари кишвар Эмoмaлй Paхмoн зaбoни точикй чун забони пyxтa вa шиpaдopи cиёcй тaшaккyл ёфт, кyдpaтy тaвoнoии хешро дap ифoдaи нoзyктapин мaтлaбхoи cиёcй, иктишдй, ичтимой ва фархднгй бa зухур овард. Пpeзидeнт хaммиллaтoнy хамватанонро бa омузишу гиpoмидoшти зaбoни мoдapй хидoят нaмyдa, aз бyзypгтapин минбapхo лaфзи тoчикиpo бa гуши чaхoниён pacoнид вa шуку^у салтанати нoбиFax,ои миллaтpo аз худуди кишвар ба оламу минбари бузургтар гузошт.

Бo тaвaччyх бa сиёсати хирадмандонаи Президенти мамлакат дар мавриди зaбoндoнй, зaбoнпарварй вa зaбoндyстии донишманди маъруфи точик aкaдeмик Мyхaммaдчoн Шaкypй мегуяд: «Ч^^би Олй бa вoжa дap бopaи зaбoни мoдapй вa aзиздoшти oн cyxa^oe гyфтaaнд, ки бaндa дap ин yмpи дapoзaм aз хeч як capвapи Тoчикиcтoн нaшyнидaaм. Arap Capвapи кишвap ниcбaт бa зaбoн вa фapхaнг бa чунин хaкшинocй cиёcaт пeш бигиpaд, шaк нecт, ки aз хaлли дyшвopтapин мaсъaлaхoи pyшди чoмeaи нaви тoчикoн yмeд мeтaвoн кapд» [1,с.7].

Президенти Ч,yмхypии ^чик^гон Эмoмaлй Paхмoн бa мacъaлaи зaбoни мeъёp, пoкизaгй вa нaзoкaти зaбoн, пaдид oвapдaни иктидopмaндии зaбoни точикй дap ифoдaи мaтoлиби зaмoни тав, хaмoхaнгcoзии зaбoн вa фapхaнги фaнoвapии муосир, тaчaддyди paвишхoи тaълими зaбoни мoдapй, эхё вa бa тapкиби лyFaвии зaбoни мyocиpи тoчикй вopид нaмyдaни вoжax,ои клaccикиро чун вaзифaи мукаддаси зиёиён, пaжyхишгapoн вa донишмандон дoниcтa, зикp кapдaнд, ки «Пoйдopй вa бaкoи cyннaтy фapхaнги миллй дap шapoити кунунии тaъcиpи хaмapyзaи oмилхoи чaхoнишaвй вa нуфузи зaбoнхoи мукгад^ тaвaccyти тexнoлoгияи пeшpaфтaи мyocиp aз биcёp чихaт бaкyдpaтy тaвoнoии зaбoн вoбacтaгй дopaд. Бo нaзapдoшти шбикди тyлoнии тaъpиxй вa зaxиpaи бyзypги лyFaвй зaбoни тoчикй дap мaкoми зaбoни дaвлaтй дap acpи чaхoнишaвй низ мeтaвoнaд иктидopи тешитаи xyдpo эхё вa хифз нaмoяд»[6,с.10].

Тaълифи китоби apзишмaнди «Зaбoни миллaт - хacтии миллaт» бa мapхилaи нaви бyзypгдoшти зaбoни дaвлaтй вa capнaвишти тaъpиxии oн aз чoниби Президенти кишвар Эмoмaлй Paхмoн acoc гyзoшт, зepo ин acap бa зoти xeш бapoбapи бap тояи capчaшмaхoи мyътaмaди aдaбивy илмй мyкappap нaмyдaни capнaвишт вa чyFpoфияи тaъpиxии зaбoни тoчикй вa миллaти точик бa тaвpи aмик coбит тамуд, ки ин зaбoни Faнoмaнд дap тули rçap^o бapoи бaшapият xидмaт нaмyдa, хaмчyн зaбoни yмyмичaхoнй дap pивoчи илму aдaбиёт, фapхaнги умумииншнй такши мyaccиp гyзoштaacт.

Бa вучуд oмaдaни китoби пypapзиши илмй дap кaтopи тaълифoти дигapи Пeшвoи миллaт чун «Тoчикoн дap oинaи тaъpиx», «Нигoхe бa тaъpиx вa тaмaддyни opиёй» вa aмcoли он тaвaччУхи aмики poхбapи дaвлaти тoчикoнpo ниcбaт бa тaшaккyли хaмaчoнибa вa тaтбики биcёpчaбхaи cиёcaти зaбoнй вa мaъpифaти тaъpиxии capнaвишти oн бoзтoб мeбaxшaд. Мaхз чунин мyнocибaт бa яте aз мyхимтapин pyкнхoи дaвлaтдopии миллй - зaбoни дaвлaтй aз oн бaшopaт мepacoнaд, ки дap кaлaмpaви Тoчикиcтoни coхибиcтиклoл 6o хидoят вa paхнaмoии Пeшвoи миллaт capнaвишт вa чoйгoхи тaъpиxии зaбoни тoчикй дyбopa вa 6O cypaти кoмилaн бapчacтa бapкapop гapдидa, бa боргохи азалии хеш ворид гардид [6, с.12].

Холо забони точикй дар ма;оми забони давлатй дар партави сиёсати фархангии давлат хама василахои рушду инкишофро пайдо намуда, бо афзоиш додани зарфияти худ дар му;овимат бо чараёни чахонй шудан дар чодаи сарсабзй ва шукуфой рох мепаймояд ва чун унсури хуввиятсози ф архангй барои эхёи дастовардхои дурахшони таърихии худ фазои муносиби моънавй пайдо кардааст.

Забони адабии точик хамчун яке аз забонхои ;адимтарин, тавонотарин ва шевотарини дунё ба хисоб меравад, ки дар асрхову замонхои гуногун ди;;ати муха;;и;они зиёдеро чалб намудааст ва ин раванд то холо идома дорад. " Забони хал; - мегуяд К.Д.Ушинский , - гули бехтарини хазоннопазир, хамеша навшукуфтаи тамоми зиндагии маънавии он аст, ки аз замонхои таърихй хеле барва;ттар шуруъ мешавад. Хар гох ки забони хал; аз байн равад, хал; хам дигар вучуд дошта наметавонад" [4,с.25].Забон чун гаронбахотарин неъмати дунё аз ниёгон ба мо мерос мондааст. Пас, мо вазифадорем, ки забони модариро поку беолоиш нигох дорем, нуфуз ва мав;еи чамъиятиашро баланд бардорем ва аз хама мухимаш ба наслхои ояндаамон биомузонем. Ин забонест, ки ватандорону сохибони марзу бум хамагй бо он сухан мекунанд, хамдигарро мефахманд, одоби муомилаю муоширатро ба чо меоранд.

Маълум, ки забон дар баробари рамзхои хар як хал;, давлат ба ;атори му;аддасоти миллат дохил мешавад. " Забон - парчами миллат аст ", - гуфтани академик Мухаммадчон Шакурй барха; аст. Пешрафту комёбихои сохахои гуногуни илми забоншиносй натичаи пажухишу тад;и;оти олимони соха мебошад. Хушбахтона дар илми суханшиносии точик олимони зиёде фаъолият намуда, барои миллати тамаддунофарамон хизматхои арзанда ба чо меоранд (4, с.15).

Фазои тахсилот аз омузгор дониши васеъ, махорати баланди педагогй, салохиятмандию маърифатнокиро та;озо мекунад. Хонандагонро таълим додан вазифаи му;аддаси хар як омузгор аст. Аз хамин сабаб таълимро бояд тавре ба рох монд, ки хонанда ба натичахои бештар ноил гардад ва ба монеа дучор нашавад. Дар он сурат, на;ши хонанда дар омузиш эчодкорона буда, натичааш барои у самарабахш мегардад.

Ягон соха ё фан вазифахояшро бе забон ба ичро расонида наметавонад. Хонанда ;оидаю ;онунхо ва таърифоти фанхоро, ки ба воситаи забон (мафхумхо, чумла ва нут;) ифода меёбанд, дарк месозад. Ин муъчизаест, ки хонандагонро ба олами моддию маънавй, ходиса ва во;еахо шинос мекунад. Онхоро ба тароват, равонй, ширинбаёнй ва нозукихои забони модарй шинос мекунад, то фикрашонро ба тарзи хам хаттй ва хам шифохй озодона баён сохта тавонанд, тарзи гуфтор, одоб ва хусни баёнро риоя намоянд.

Омузгор хамеша зери назар бояд дошт, ки шогирдони у на танхо барои худ гуфтугу мекунанд ва менависанд, балки нут;и онхо бояд пеш аз хама мазмуннок, ифоданок, дуруст, фахмо ба бехато бошад.

Дар асоси ^онуни Ч,умхурии Точикистон "Дар бораи забони давлатй", ки он хамчун забони илм, коргузорй ва санадхои меъёриву ху;у;й пазируфта шудааст, алъон таълими он дар муассисахои таълимии забонашон гайридавлатй хуб ба рох монда шуда, дар амалй гаштани татби;и ин санад омузгорони фанни забону адабиёти точик сахми муассир доранд.

Муваффа;ияти кори хар омузгор аз дониши тахассусй, тачрибаи педагогй ва методикаи таълим вобастагии калон дорад. Шеваи таълим фар; ва тафовути калон дорад, зеро хонандагон дар дарси забони давлатй хам забон меомузанду хам бо фарханги ;адими мо ошной пайдо мекунанд. Аз ин нигох, омузгори фанни забони давлатй дар муассисахои тахсилоти миёнаи умумй масъулияти зиёдеро бар душ дорад. Таълими му;оисавй имкон медихад, ки шогирдон на танхо забони давлатиро хубтар аз бар кунанд, балки тавассути забони модарй донишхои навро бобати забономузй фаро гирифта тавонанд.

Холо омузгорон хини таълими забони давлатй роххо ва усулхои зиёдеро истифода карда, адабиёти зиёди илмиву методй ва дастурхои таълимиро мавриди истифода ;арор медиханд. Яке аз афзалиятхое, ки дар раванди таълим ва тадрис мавриди истифода ;арор мегирад ва он ба боло бурдани дониши шогирдон мусоидат мекунад, ин дар му;оиса омузонидани забон мебошад. Ва;те забонхо мавриди му;оиса ;арор мегиранд, монандй ва ихтилофи намоён ба назар мерасад.

Донистани методикаи таълими забони давлатй хамчун забони гайримодарй барои омузгорон шарти мухим ва ;исми таркибии донишомузонй ба хонандагон дар муассисахои таълимй мебошад. Хамзамон таълими забони давлатй дар вазъи бисёрзабонй метавонад боз як вазифаи дигарро руйнамо кунад, ки он риояи одоби сухан ва муошират аст.

Мyсаллам аст, ки омузиши масъалаyои умумии дyзабонй аyамияти илмй ва амалй дорад. Тавсифи ин падида аз чониби донишманди шинохтаи рус Е.М. Верешагин ва дигарон ба миён гузошта шуда буд. Агар yадафи муаллим дарёфт ва асоснок кардани роууои кутоутарин ва самарабахши таълими забони гайримодарй бошад, пас y бешубуа ба тауаввулоти психология, психолингвистика, этнопсихология, этнолингвистика дар соуаи асоснок кардани моуияти дузабонй ва таулили хусусиятуои он руй меорад.

Дузабонй ;обилияти шахсро дар истифодаи ду забон дар амал ифода мекунад. Полилингвизм, бисёрзабонй омезиши малакауои нут; ва салоуияти иртиботиву коммуникатсионии гуянда мебошад, ки имкон медиуад дар муошират истифодаи якчанд забонро фароуам созад. Дарки махдуд ва васеи дузабонй вучуд дорад. Билингвизм ба маънои танги калима маънои каму беш донистани ду забонро дорад: модарй ва гайримодарй. Сатуи уадду а;алли дониши забони дувумро дарачае уисобидан мумкин аст, ки барои ин ё он фард барои баёни матлаб кифоя аст, ки дар чараёни он вазифауои муайяни забон амалй карда мешаванд. Агар дониши забон аз ин сату камтар бошад, пас барои донистани чунин дониши нишонаи дузабонй ягон далели кофй вучуд надорад [5,с.6].

Омилх,ои ичтимой, ки дар он шахс ё гурухи муайяни ичтимой эутиёчи азхуд кардани забони гайримодарй (хоричй)-ро эусос мекунад, аз чониби Э.Хауген омухта шудааст(7). Тахмин меравад, ки забони модарй уамеша бо тафаккур муста;иман ало;аманд аст, яъне ба гуфтаи Б. В. Беляев, у "фикрро тавлид мекунад" ва "во;еияти фикр" аст [1,с.9].

Л.С. Виготский бо истифода аз манти;и мулоуизауои худ исбот кард ва нишон дод, ки ду «механизми гуфтор» - забонуои модарй ва гайримодарй - «бо якдигар ба таври механикй бархурд намекунанд ва ба ;онунуои асосй-активии боздории уамдигар итоат намекунанд, баръакс , байни ин намудуои тавоноиуои гуфторй таносуби мусбат вучуд дорад. Хусусияти равонии дузабонй ба муаллим имкон медиуад, ки амалияи таълими забони гайримодариро танзим намояд [1,с.10].

Хонандагони миллаташон гайриточик дар синфуои таълимашон бо забони русй уангоми омухтани забони давлатй ба мушкилиуо ру ба ру мешаванд. Дар барномаи таълимй ва китобуои дарсй аз дурдонауои гаронбауои бузургон точик, ба монанди зарбулмасалу ма;ол ва афоризмуои забони точикй фаровон ва бамаврид оварда шудааст, аммо ба мазмуну моуияти истифодабарии онуо на уамаи хонандагон сарфаум мераванд. Банда тасмим гирифтам, ки барои бартараф кардани мушкилот ва шав;овару пурмазмун гардидани машгулиятуои дарсй ва ба самъи хонандагон расонидани ганчинауои бебауои адабиёти точик ва омузонидани фаруанги мардумй ба омузиши ин масъалаи мууим машгул шавам. Бо ин ма;сад рисолаи илмиро дар мавзуи " Асосуои илмии таълими афоризмуои забони точикй дар шароити ду ва чандзабонй" интихоб намуда, дар ин самт корбарй менамоям.

Зарбулмасал ва ма;олуо чун яке аз беутарин эчодуои хал; ба худ ди;;ати махсусро талаб мекунад. Онуо дурдонауои гаронбауое мебошанд, ки дар давоми ;арнуо сай;ал ёфта, фалсафаи уаёти ачдодони гузаштаи моро дарбар гирифтаанд. Мо, омузгорон, зарбулмасал, ма;ол ва афоризмуоро бояд дастраси хонандагон гардонем. Агар омузонидани зарбулмасал, ма;ол ва афоризмуо як ;исми кор бошад, ;исми дигари мууим ва мушкили он кушодани маънои онуо мебошад. Мушкилии кушодани маъноуои зарбулмасалу ма;олуо дар он аст, ки он мууит, шароит ва сабабуои ба вучуд омадани зарбулмасал ва ма;олуои зиёде аз хонандагон ниуоят дуранд ва онуо ба осонй мазмуни зарбулмасалуоро фаумида наметавонанд.

Зарбулмасалу ма;олуои шифох,й дар тамоми шауру ноуияуои Точикистон ва берун аз он бо лахчаи уамон мауал вирди забон шудаанд. Зарбулмасалу ма;олуои китобатй онуое мебошанд, ки дар асаруои бадей, илмй, сиёсй ва матбуоти даврй истеъмол мешаванд. Ин ду навъ зарбулмасалу ма;олуо ба уамдигар муносибати ниуоят наздик доранд. Зарбулмасал ва ма;олуои китобатй, ки зухури онуо ба пайдоиши забони адабй ало;аманд аст, асосан аз зарбулмасалу ма;олуои шифохд сар зада, бо мурури замон аз чиуати сохт ва мазмун тагир ёфта, байни онуо тафовути маъной ба вучуд омадааст.

Дар даврауои аввали ташаккули забони адабии точик унсуруои забони гуфтугуй ба забони адабй ва адабиёт дохил гардида, сабаби инкишофи забон ва ;увват гирифтани он гардидаанд. Дар уамин чараён зарбулмасалу ма;олуо низ ба таври фаровон ба асаруои бадей дохил шудаанд. Яке аз ташаббускорони ин и;доми нек Абуабдуллоуи Рудакй буд. Хидмати ниуоят шоистаи у дар ин аст, ки асаруои худро ба забони фах,мою гуё навишта, бо ин роу дар инкишофи минбаъдаи забони адабй уиссаи мухим гузошт. У нахустин шуда беутарин унсуруои

забони хал;й, аз чумла зарбулмасалу ма;олхоро дар асархои худ мухимтарин воситаи тасвири бадей ;арор дод. Ин равияро бузургони дигари каломи бадей, чун Абул;осими Фирдавсй, Абулхасани Фаррухй, Абул;осими Унсурй, Асадии Тусй, Фахриддини Гургонй, Носири Хусрав, Низомии Ганчавй, Ч,алолиддини Румй, хусусан Саъдии Шерозй ва Абдурахмони Ч,омй пайравй карда, идома додаанд [2,с.3].

Дар давраи муосир барои ба омма наздик кардани забони адабии точик тадбирхои мухим гузаронида шудаст. Ахли илму адаб ба хубй дарк намуданд, ки забони адабй бояд бехтарин унсурхои забони адабии гузашта ва забони зиндаи хал;и точикро дар бар гирад ва фахмо бошад. Ин масъала аз чониби асосгузори адабиёти муосири точик - Садриддин Айнй дуруст халу фасл ёфт. Аз солхои бистум адибон ва олимони точик бо сарварии устод Айнй рохи ба забони адабй дохил намудани бехтарин унсурхои забони гуфтугуй, аз чумла зарбулмасал ва ма;олхоро пеш гирифтанд.

Ч,олиби ди;;ат аст, ки устодони сухан дар баробари истеъмоли зарбулмасалу ма;олхои хал;й худашон дар он ;олаб афоризмхои зиёде эчод карданд, ки бо гузашти рузгор ба ;атори зарбулмасал ва ма;олхои китобатй дохил шуданд. Ин навъ зарбулмасалу ма;олхо ва шохбайтхои хикматомези шоирон дар руи когаз намонда, аз тарафи дигарон низ истифода мешуданд. Ягон фикри начиберо, ки ин ё он нависанда мегуфт, дигаре сай;ал дода, ба ;олаби зарбулмасалу ма;ол мерехт. Адибон зарбулмасалу ма;олхои зиёдро аз адабиёти хал;хои дигар тарчума карда, ба забони асархои худ ворид намудаанд. Хамин тари;, дар давоми зиёда аз хазор сол ахли илму адаб бо бехтарин зарбулмасал ва ма;олхои хал;й ва афоризмхои худ ганчинаи адабиётро аз дурдонахо пур карданд [2,с.4].

Зарбулмасалу ма;олхо аз жанрхои адабиёти бадеии хал;й махсуб меёбанд. Онхо аз нахустзамонхо намунаи каломи бадеъ буда, дар давоми асрхо тагир ёфта, ба шакли хозираашон расидаанд. Акнун зарбулмасалу ма;олхо аз руи шакли зохирй ба ду гурухи муста;ил, яъне манзум ва мансур чудо мешаванд. Зарбулмасалхои манзум дорои санъати бадей хастанд. То чорй гардидани аруз зарбулмасалу ма;олхои китобатй ба мисли зарбулмасалу ма;олхои хал;й ба вазни хичой мутоби; буданд[2,с.4].

Зарбулмасалу ма;олхои хал;иро асосан шоирон ба ;олаби аруз даровардаанд ва дар либоси оростаю пероста боз хушохангу зеботар гаштаанд. Бинобар ин омухтани хусусиятхои бадеии зарбулмасал ва ма;олхо на кори лексикографхо, балки вазифаи мухими фолклоршиносону адабиётшиносон низ мебошад.

Таърихи пайдоиши зарбулмасал ва ма;олхо, хусусан зарбулмасалу ма;олхои хал;иро му;аррар кардан мушкил аст. Мо аз руи баъзе хуччатхо танхо замони пайдоиши чанде аз онхоро тахмин карда метавонем. И.С. Брагинский дар ин хусус менависад: " Пайдоиши назми хал;и точик сарчашмаи худро аз ;адимтарин эъти;одот ва урфу одатхои гузаштагони хал;и точик, аз даврахои сохти ибтидой- общинагии Осиёи Миёна мегирад" [2,с.4].

Аз ин гуфта хулосае барнамеояд, ки тамоми жанрхои адабиёти даханакии хал;, аз ;абили зарбулмасалу ма;ол, чистон, суруд, афсона, хамоса, рубой, латифа, тамсил дар як замон ба вучуд омада бошанд. Ба хар хол шубхае нест, ки зарбулмасал ва ма;олхо аз ;адимтарин намудхои эчодии бадеии хал; аст. Таърихшиноси Рим Курций Руф дар давраи якуми солшумории милодй дар китоби худ ду зарбулмасали аз забони зиндаи мардум шунидаи худро ("Овози саги тарсончак аз газиданаш сахттар аст" ва " Ч,у;уртарин дарё хамон аст, ки хамвора чорй бошад") ;айд намудааст [2,с.5].

Таърихи пайдоиши зарбулмасали " Аз мост, ки бар мост" ;обили ди;;ат аст. Ин зарбулмасал яке аз мисраъхои тамсилии Носири Хусрав буда, махз ба тавассути хидояти у чун зарбулмасал байни тамоми мардумони порсизабон интишор ёфтааст. Пеш аз Носири Хусрав ин гуфтор чун як мисраи тамсилии драматурги Юнони ;адим Эсхил ( соли 525 - 456 то милодй) ба назар мерасад [4,с.5-6].

Агар мазмуни зарбулмасалу ма;олхои китобатй ва ё шифохии форсу точик аз назар гузаронида шавад, ба назар мерасад, ки дар онхо во;еа ва ходисахои гуногуни хаёти гузаштаи мардуми Мовароуннахр, Хуросон, Эрон ва гайра акс ёфтаанд, ки ин барои омухтани таърихи хал;хои ин сарзамин ахамияти хеле калон дорад. Аз ин ру, зарбулмасал ва ма;олхо во;еаномаи хеле мухиме мебошанд, ки дар онхо дар давоми садхо сол аксари ходисахои чамъияти инсонй сабт ёфтаанд. Онхо инчунин инъикоскунандаи мафкура, савия, чахонбинии мардумони даврахои гузаштаанд.

Афоризмдо бошанд, муаллиф доранд ва сабаби эчодашон он аст, ки зарбулмасалу ма;ол ва афоризмуои чорй кудна мешаванд, ба воситаи ондо фикру а;ида ва муносибатдои ичтимоии чамъияти навро дигар ифода кардан мумкин намегардад. Аз ин ру нависандагон афоризмуои нав эчод менамоянд. Хдмин тавр дар давра таба;а ба табак;а фикру а;ида ва фалсафаи даёти худ ва дар як во;еаю додисаи барчастаи замонро инчунин ба воситаи афоризмдо ифода намуда, ба ондо умри дароз мебахшад. Афоризмдо годе муаллифони худро гум карда, ба ;атори зарбулмасалу ма;олдо медароянд ва фоидаи ондоро зиёд намуда, ондоро мазмунан бойтар мегардонанд.

ПАЙНАВИШТ:

1. Балыхина, Т.М. Методика преподавания русского языка как неродного (нового): Учебное пособие для преподавателей и студентов/Т.М.Балыхина.-М.:Издательство Российского университета дружбы народов, 2007.-185 с.

2. Брагинский, И.С.Из истории таджикской народной поэзии/ И.С. Брагинский.- Москва, Изд. АН СССР 1956.-145с.

3. Лутфуллоев,М. Асосдои таълимии ибтидоии забони модарй/М.Лутфуллоев.-Душанбе-Собириён, 2007.-463 с.

4. Радмон, Э. Забони миллат - дастии миллат/Э.Радмон. Душанбе, 2020 с.-Ч,илди 2,

5. Фозилов, М. Фарданги зарбулмасал, ма;ол ва афоризмдои точикию форсй/М.Фозилов.-Душанбе- Ирфон,1975.- 367с.

6. Фозилов, М. Зарбулмасалу ма;олдо дар тамсилу дикоядо/М.Фозилов.- Душанбе, Дониш 1973.- 156с.-1;.

7. Haugen, E.Bilingualism in the Americas: а Bibliography and Research Guide //American Dialect Society, № 2.-1956.-159 с.

REFERENCES:

1. Balykhina, T.M. Russian Methods of Teaching as a Foreign Language (new): manual for teachers and students / T.M. Balykhina. - M.: Publishing-house of the Russian Peoples" Friendship University, 2007. - 185 p.

2. Braginsky, I.S. From the History of Tajik Folk Poetry / I.S. Braginsky. - M.: Publishing-House of the USSR Academy of Sciences 1956. - 145 p.

3. Lutfulloev, M. Grounds of Primary Education of Native Language / M. Lutfulloev. - Dushanbe: Sobiriyon, 2007. - 463 p.

4. Rahmon, E. Language of the Nation - the Essence of the Nation / E. Rahmon. - Dushanbe, 2020. -V.2.

5. Fozilov, M. Tajik-Persian Proverbs, Sayings and Aphorisms / M.Fozilov. - Dushanbe: Cognition, 1975. - 367p.

6. Fozilov, М. Proverbs and Sayings in Parables and Stories / M.Fozilov. - Dushanbe: Knowledge,1973. - 156 p.

7. Haugen, E.Bilingualism in the Americas: a Bibliography and Research Guide // American Dialect Society, № 2.-1956. - 159 p.