CC BY
142JOURNAL OF MARKETING, BUSINESS AND MANAGEMENT
( /< / éjSk/V mf JmI
wC •i. n ••/
zenodo
INDEX fósf COPERNICUS
INTERNATIONAL
CYBERLENINKA
DOÁJ
DIRECTORY OF OPEN ACCESS
JOURNALS
Scholar
ARCHIVE
TOGETHER WE REACH THE GOAL
0£ UJ
8
OPEN ACCESS
AIVANCIB SCIINCiS INKX
ADVANCED SCIENCE INDEX
ISSN (E): 2181-3000 Vol. 2 ISSUE 1 APRIL 2023
TAHRIRIYAT
Editor in chief
Boyjigitov Sanjarbek Komiljon ugli Executive Secretary
Muradova Nargiza Uljayevna
PhD, docent of department of Marketing SamIES
Preparing for publishing
Narkulova Shakhnoza Shakarbekovna
Senior lecture of department of Marketing SamIES Yakhyokhonov Niyozkhuja Bakhroil ugli
PhD student of Marketing, SamIES
Bosh muharrir
Boyjigitov Sanjarbek Komiljon o'g'li Mas'ul kotib
Muradova Nargiza Uljayevna
SamISI Marketing kafedrasi dotsenti, PhD
Nashrga tayyorlovchi
Narkulova Shaxnoza Shakarbekovna
SamISI Marketing kafedrasi katta o 'qituvchisi Yahyoxonov Niyozxo'ja Bahroil o'g'li
SamISI Marketing kafedrasi tayanch doktoranti
H -
S -
o <
N <
Q
N <
vi
en -
N
HH
en P CÛ
O
N
HH
H -
<
Li.
O
hJ
<
N
Ä
p
o
TAHRIR KENGASHI A'ZOLARI
Pardayev Mamayunus Qarshiboyevich
SamISI, "Iqtisodiy tahlil va statistika" kafedrasi professori, i.f.d. Alimova Mashhura Toirxonovna SamISI, "Menejment" kafedrasi professori, i.f.d. Sharipov To'lqin Saidaxmedovich SamISI O'quv ishlari bo'yicha prorektori, dotsent, i.f.n.
Xolmamatov Diyor Haqberdiyevich SamISI, "Marketing" kafedrasi mudiri, dotsent, i.f.f.d. Xusanov Baxodir Sheraliyevich Toshkent shahridagi Yodju Texnologiyalar universiteti Samarqand filiali dotsenti, i.f.n. Qurbanov Jamshed Madjidovich SamISI, "Servis" kafedrasi professori, t.f.d. Usmanova Zumrad Islamovna SamISI, "Marketing" kafedrasi dotsenti, i.f.f.d.
Babayev Nasimdjan SamISI, "Marketing" kafedrasi dotsenti, i.f.n. Tashnazarov Samiddin Nizamovich SamISI, "Buxgalteriya hisobi" kafedrasi mudiri, professor, i.f.d. Xudayberdiyev Nemat Umarovich SamISI, "Boshqa tarmoqlarda buxgalteriya hisobi va audit" kafedrasi dotsenti, i.f.n. Mardiyev To'lqin Kulibayevich SamISI, "Tillarni o'qitish" kafedrasi mudiri, dotsent, PhD
Mattiyev Ilhom Begmatdulobovich SamISI, "Tillarni o'qitish" kafedrasi professor v.b., PhD Xoliqulov Anvar Nematovich SamISI, "Iqtisodiy tahlil va statistika" kafedrasi mudiri, dotsent, i.f.n. Kurbanova Raxima Jamshedovna SamISI, "Real iqtisodiyot" kafedrasi dotsenti, i.f.f.d. Shirinov Uchqun Abduxalilovich SamISI, "Boshqa tarmoqlarda buxgalteriya hisobi va audit" kafedrasi mudiri, i.f.f.d. Artikov Zokir Sayfiddinovich SamISI, "Real iqtisodiyot" kafedrasi mudiri, dotsent, i.f.f.d.
Mustafoyev G'olib Sultonmurodovich SamISI, "Raqamli iqtisodiyot" kafedrasi dotsenti v.b., i.f.f.d. Abdusaidov Akmal Abduvaliyevich SamISI, "Investitsiyalar va innovatsiyalar" kafedrasi dotsenti v.b., i.f.f.d. Abduxamidov Sarvar Adxamovich SamISI, "Turizm" kafedrasi mudiri, dotsent, i.f.f.d.
EDITORIAL COUNCIL:
Pardaev Mamayunus Karshibaevich
DSc, Professor of the Department of Economic analysis and statistics, SamIES Alimova Mashkhura Toirkhonovna DSc, Professor of the Department of Management, SamIES Sharipov Tulkin Saidaxmedovich
PhD, Associate Professor, Vice-Rector for Academic Affairs, SamIES
Kholmamatov Diyor Khaqberdievich PhD, Associate Professor of Department of Marketing, SamIES Khusanov Bakhodir Sheralievich PhD, Associate Professor of Samarkand branch of Yeoju Technical Institute in Tashkent Kurbanov Jamshed Madjidovich DSc, Professor of the Department of Services, SamIES Usmanova Zumrad Islamovna PhD, Associate Professor of Department of Marketing, SamIES
Babyev Nasimdjan PhD, Associate Professor of Department of Marketing, SamIES
Tashnazarov Samiddin Nizamovich
DSc, Professor of Department of Accounting, SamIES Xudayberdiyev Nemat Umarovich PhD, Associate Professor of department of Accounting and audit in other industries, SamIES
Mardiyev Tulkin Kulibayevich PhD, Associate Professor of Department of Teaching languages, SamIES
Mattiyev Ilhom Begmatdulobovich PhD, Associate Professor of Department of Teaching languages, SamIES Xoliqulov Anvar Nematovich PhD, Associate Professor of the Department of Economic analysis and statistics, SamIES Kurbanova Rakhima Jamshedovna PhD, Associate Professor of Department of Real economy, SamIES Shirinov Uchkun Abuxalilovich PhD, Department of Accounting and audit in other industries, SamIES
Artikov Zokir Sayfiddinovich PhD, Associate Professor of the Department of Real economy, SamIES
Mustafoyev G'olib Sultonmurodovich PhD, Associate Professor of the Department of Digital economy, SamIES Abdusaidov Akmal Abduvaliyevich PhD, Associate Professor of the Department of Investment and innovation, SamIES Abduxamidov Sarvar Adxamovich PhD, Associate Professor of the Department of Tourism, SamIES ISSN (E): 2181-3000 Vol. 2 ISSUE 1 APRIL 2023
Publisher: SP Boyjigitov Sanjarbek Komiljon ugli
MUNDARIJA / TABLE OF CONTENTS / СОДЕРЖАНЫЕ
1. 2. 3.
5.
6.
7.
8.
9.
10. 11. 12.
13.
14.
15.
16.
Nurniyozov F.A. Sattarova N.T Ostonov U.
Сатторов Т.Т.
Ostonov U.
Nurniyozov F.A. Turg'unova R.Sh.
Сатторов Т.Т.
Abdumonnonov M. Abdumannonov B. Abdumannonov A.
Сатторов Т.Т.
Пулатов Х.У. Сайитхонова М.И.
Шодиева Г.Н. Саттарова Н.Т. Po'latov X.O'. Шодиева Г.Н. Пулатов Х.У.
Искандаров Б.А.
Xalqaro standartlarga utishning bosqichlari
Strategik menejmentning iqtisodiyotda tutgan
o'mi
Definition and study of the term as a linguistic
object
Корхоналар устав капитали ва ундаги узгаришларни аудиторлик текширувидан _утказиш услубияти_
Semantic field of tourism terminology
Elektr energiyasi ishlab chiqarish usullari va ishlab chiqarish samaradorligini oshirish
Корхоналар таксимланмаган фойдасига аудит текшируви натижалари асосида тузатишлар _киритишнинг услубий жихатлари_
Qurilish tashkilotlarida inson resurslarini boshqarish strategiyasi
Корхоналар резерв капитали ва ундаги узгаришларни аудити
Ракамли иктисодиётни бугунги кундаги тутган урни
Билингвизм и его потенциал в обучении иностранным языкам
Савдо хизматларининг ривожланишига назарий карашлар
Mamlakatimizda islomiy moliyalashtirishning ayrim masalalari
Актуальные проблемы теории языка и перевода
«Счётлар тизими ва икки ёклама ёзувнинг мохияти ва хусусиятлари»
Ракамли иктисодиёт шароитида курилиш корхоналари бошкарув механизмларини _такомиллаштириш_
1-5 6-10 11-14
15-24
25-28 29-35
36-44
45-52
53-58 59-63 64-67 68-70 71-74 75-78 79-82
83-86
17
18
19
20
21
22.
23.
24
25.
26
27
28
29
30
31
32
33
Шaдиeвa Г.М. Бекмухамедов И.Ж.
Искандаров Б.А.
Мардиев Т.К. Туракулова Н.
Искандаров Б.А.
Kadirova Z.A. Gazieva.S.A.
Искандаров Б.А.
Mirzaaxmedov D. Xolmamatov D.H.
Ишонкулова Ф.А.
Ravshanov S. Yusupov O.R.
Умаров Т.О.
Аллаёров Р.А. Алимова М.Т.
Nasrulloyeva R.N. Рахмонов А.И. Рахмонов А.И. Babayev N.
Ракамли иктисодиёт шароитида бизнес тузилмаларида фойда ва рентабелликнинг
_ошишига таъсир килувчи омиллар_
Узбекистонда курилиш махсулотлари бозорининг ривожланиш холати
Узбек тилида ватан концептининг этимологик ва семантик жихатлари
Курилиш корхоналари бошкарув фаолиятини куп омилли богланишлар тахлили
Regulation of labor migration processes (experience of turkey)
Курилиш корхоналари самарадорлигини оширишда инновацион бошкарув усулларини _жорий этиш_
Raqamli iqtisodiyot sharoitida transport xizmatlarini rivojlantirish yo'nalishlari
Ulgurji savdo rivojlanishining dolzarb masalalari: xorij va O'zbekistonda
Особенности транспортной сферы Узбекистана
Gistogrammali ekvalizatsiya usulining mohiyati va mazmuni
«Ракобатбардошлик» мохияти: назарий ёндашувлар тахлили
"Сервакшн" хизматлар маркетинги модели ва унинг туризм сохасига татбиги
Multimediya texnologiyalari asosida oddiy differensial tenglamalar fanini o'qitishni
takomillashtirish Инновацион иктисодиёт шароитида самарканд вилоятида экспорт хажмини
_ошириш истикболлари_
Самарканд вилоятида экспорт ва импорт товар айланмаси курсаткичларининг _таркибий тахлили_
Marketingda strategik rejalashtirishning mohiyati
87-94
95-98 99-104 105-108 109-119
120-123
124-126 127-136 137-139 140-143 144-150 151-155
156-158 159-165 166-174 175-178
Babayev N.
Strategik boshqarish uslubiyotini takomillashtirish
179-182
MARKETINGDA STRATEGIK REJALASHTIRISHNING MOHIYATI
Babayev N.
SamISI "Marketing" kafedrasi dotsenti, i.f.n.
Annotatsiya. Ushbu maqolada muallif tomonidan marketingda strategic rejalashtirish mohiyati va uning mazmuni yoritib berilgan. Qolaversa, muallif tomonidan marketing imkoniyatlari borasida taklif va tavsiyalar ishlab chiqilgan.
Kalit so'zlar: marketing, strategiya, taktika, strategik rejalashtirish.
Strategik rejalashtirish-bu korxonaning missiyasi va maqsadlarini aniqlash,kelajakda korxona faoliyatini samarali tashkil etishni ta'minlash uchun zarur bo'ladigan resurslarni aniqlash va ularga ega bo'lishda mahsulot strategiyalarini tanlash jarayonlaridir.
Strategik rejalashtirish jarayoni boshqarish yechimlarini qabul qilishda yordam beruvchi vosita bo'lib hisoblanadi.Uning vazifasi tashqi muhitda sodir bo'ladigan o'zgarishlarga tegishli javob qaytarish uchun zarur bo'ladigan yangiliklarni va o'zgarishlarni ta'minlashdir.Strategiyani rejalashtirish u yoki bu holdagi tezkor harakat bilan yakunlanmaydi.U korxona pozitsiyasining o'sishi va mustahkamlanishini ta'minlashga qaratilgan umumiy yo'nalishlarni belgilash bilan tugaydi.
Korxonadagi hamma bo'linmalar,ularning birga faoliyat ko'rsatishlarini to'g'ri yo'lga qo'yish va baholash uchun rejalar tizimini tashkil etish zarurdir.
Strategik rejalashtirish jarayoni uni o'zlashtirish davomida bir qator qiyinchiliklarga duch keladi.Asosiy qiyinchilik shundaki,dastlabki yechimlarni qabul qilish jarayoni tashkilotdagi vakolatlarning tarkibi bilan bog'liqdir.Yangi strategiya odatda korxonadagi mavjud o'zaro munosabatlarni o'zgartiradi va korxona rahbariyati siyosatiga zid bo'lishi mumkin.Bunga tabiiy javob-odatiy o'zaro munosabatlarni va vakolatlar tarkibini o'zgartiruvchi har qanday yangiliklarga qarshi kurashdir.Yana bir sezilarli muammo shundaki,strategik rejalashtirishning joriy qilinishi foyda olinishini ta'minlovchi oldingi turli faoliyat bilan yangisi o'rtasida ziddiyatga olib kelishi mumkin,ya'ni tezkor rejalashtirish bilan korxonalarda dastlabki paytda strategik rejalashtirishning joriy qilinishiga tegishli na tamoyillik,na strategik fikrlashga qiziqish bo'ladi.
Keyingi muammo shu bilan bog'liqki,bunda korxona odatda samarali strategik rejalashtirishi uchun na o'zi to'g'risida,na tashqi muhit to'g'risida ma'lumotga ega bo'ladi.Bundan tashqari ularda strategiyani ishlab chiquvchi va o'zgaruvchi loyiq boshqaruvchilarning yo'qligi bu masalani ancha murakkablashtiradi.
Uzoq muddatli va strategik rejalashtirish. Ularning o'rtasidagi asosiy farqlar.
Uzoq muddatli rejalashtirishda rejalashtiruvchi sub'ekt bo'lib vazirliklar hisoblanadi.Ushbu hol bu ishlarning yetarli darajada samarali emasligidan dalolat beradi.Vazirliklar bu ishlar uchun yetarli imkoniyatlar, strategik ob'ektiv ma'lumotlar va vaqtga ega emas edilar.Bulardan tashqari joylardagi korxonalarning
o'ziga hos xususiyatlarini to'liq hisobga olmas edilar.Shu sababli rejalashtirishning ab'ektivligi past bo'lib,natijalar ham ko'ngildagidek bo'lmasdi.Reja «qattiq ko'rsatma»sifatida shakllanardi,bunda strategik rejalashtirishning asosi bo'lmish-rejaning adaptivligini inkor qilinardi.Bu uzoq muddatli rejalashtirishning strategik rejalshtirishdan muhim,lekin asosiy farqi emas.Asosiy farqi-kelajakni talqin qilishda.
Uzoq muddatli rejalashtirish tizimida kelajak rivojlanishning tarixan shakllangan tendensiya ekstropolyatsiya aytib beriladi.Korxona rahbarlari odatda kelajakda faoliyat natijalari o'tgan davrga nisbatan albatta yaxshilanadi deb yondashishadi va bu narsa rejaning asoslanishi bo'lib hisoblanadi.
Strategik rejalashtirish tizimida esa kelajakda albatta o'tgan davrga nisbatan yaxshi bo'lishi kerak degan tahmin qilinmaydi.Shu sababli strategik rejalashtirishda korxona kelajagining tahliliga katta e'tibor beriladi.Uning asosiy vazifasi bo'lib mavjud tendensiyani o'zgartiruvchi shart-sharoitlar,imkoniyatlarni aniqlash hisoblanadi.Bu tahlil raqobat kurashida korxona o'rnining tahlili bilan to'ldiriladi.
Strategik boshqarish evalyutsion yo'l bilan strategik rejalashtirishdan paydo bo'lgan,ya'ni strategik rejalashtirish uning mohiyatli asosini tashkil etadi.U prinspial yangi strategiyalarni amalga oshirish bilan bog'liq bo'lgan qiyinchiliklarga duch kelayotgan firmalarda borgan sari katta qiziqish uyg'otmoqda. Strategik boshqarishning mohiyatini kengroq tushunish uchun tijorat va notijorat korxonalarining tashkiliy «hulqi»ga e'tiborni qaratish maqsadga muvofiqdir.Bu juda muhimdir. Chunki tashkiliy «hulq»stili bilan boshqarish ko'rinishlari o'rtasida uzviy bog'liqlik bor. Tashkiliy «hulq» stili asosan ikki xil ko'rinishda bo'ladi:
• O'sishga asoslangan (inkrementalistli).Bunda «erishilgan»dan kelib chiqqan holda maqsadni qo'yish bilan izohlanadi va mavjud (shakllangan)hulq stilidan minimal og'ishga qaratilgan (korxona ichida ham,tashqi muhit bilan munosabatlarda ham).Bu konservativ stil bo'lib,yirik tarmoq korxonalari bunga amal qilishadi.
• Ishbilarmonlikka asoslangan. Bu o'zgarishlarga, kelajakdagi xavflarni yengishga va yangi imkoniyatlarga intilish bilan izohlanadi.Bunda ko'p sonli muqobil strategiyalarni ishlab chiqish va ulardan optimalini tanlab olishda boshqarish yechimlari keng izohlanadi.Ishbilarmonlikka asoslangan korxona davomiy o'zgarishlar zanjiriga intiladi.Chunki bo'lajak faoliyatining samaradorligini va muvaffaqiyatini shunda deb biladi.Bu agressiv stil bo'lib, o'sishga va rivojlanishga qaratilgan.Bunga faoliyat samaradorligi bevosita bozor sinovlari bilan bog'liq bo'lgan tijorat korxonalari amal qilishadi.
Strategik korxonaning maqsadi va tashqi muhit munosabatlariga bevosita bog'liqdir.
Kelajakda korxonaning maqsadlariga erishishini ta'minlovchi potensial strategik boshqarishning natijaviy mahsulotlaridan biri bo'lib hisoblanadi. Bunda kirish elementlari: hom-ashyo,moliyaviy va odamlar resurisi, ma'lumotlar:chiqish elementlari:ishlab chiqarilgan mahsulot, ko'rsatilgan xizmatlar, ijtimoiy hulq-atvor qoidalaridir.
Strategik boshqarishning yana Ыг mahsuloti bo'lib tashqi muhitda sodir bo'ladigan o'zgaгisЫaгga koгxonaning sezgiriigini ta'minlovchi ichki tuzilma va tashkiliy o'zgaгisЫaг hisoblanadi.
Shunday qilib strategik boshqarish faoliyati strategik nuqtai nazarlarni
ta'minlashga yo'natilgan,u esa o'z navbatida o'zgamvchan shaгoitlaгda koгxonaning uzoq muddatli faoliyat ko^satishini ta'minlaydi.
Tijorat korxonasida strategik muammolar bilan shug'ullanuvchi rahbar doimiy foyda potensialini ta'minlaydi.Uning vazifalari quyidagilaгdan iboгat:
• koгxoгnada strategik o'zgarishlami amalga oshiгish;
• strategik o^garishla^a olib keluvchi tashkiliy amtektonikani ishlab chiqish;
• stгategik o'zgarishlarni amalga oshiruvchi kadrlarni tanlash va tarbiyalash.
Strategik boshqarishdan farqli ravishda tezkor boshqarish korxona
maqsadlariga erishish uchun mavjud bo'lgan strategik pozitsiyadan foydalanish bilan shug'ullanadi. Tijoгat korconasida tezkoг boshqarish masalalari bilan shug'ullanuvchi rahbar fiгma potensialini гeal foydaga aylantirilishi lozim.Uning vazifalari quyidagilar iborat:
• umumiy tezkor masalalarni aniqlash;
• moyillik,kooгdinatsiya hamda bo'linma rahbañari va ijгochilaгni nazorat qilish.
Tijorat korxonalarni boshqarish tizimi biri ikkinchisini to'ldiгuvchi ikkita boshqaгish faoliyatini o'z ichiga oladi-strategik boshqarish (korxonaning kelajakdagi potensialini rivojldanishi bilan bog'liq) va tez^ boshqaгish (mavjud potensialni foydaga aylantirish bilan bog'liq).Stгategik boshqaгish tadbrikoriik tashkiliy «hulq»ni talab qiladi, tez^ boshqaгish esa o'sish «hulq»ga asoslanadi.
Stгategik boshqaгish tizimi bin ikkinchisini to'ldimvchi ikkita kichik tizimdan
iborat.
1. Korxona strategiyasini tahlil etish va rejalashtirish;
2. Real vaqt mashtabida strategik muammolarni boshqarish.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati
1. Воронин, ЮМ. Россия: экономический рост/ЮМ. Воронин, А.З. Селезнев, П.Г. Чередниченко. - M.: Финансовый контроль, 2004- 312 с.
2. Портер M. Конкуренция.-M.: Издательский дом "Вильяме",2000.
3. Портер M. Конкурентное преимущество: Как достичь вы-сокого результата и обеспечить его устойчивость / пер. с англ. Е. Калининой. - M.: Альпина Паблишер, 2008.
4. Долинская M.r. Mаркетинг и конкурентоспособность промышленной продукции / M.r. Долинская, И.А. Соловьев - M.: Изд-во стандартов, 1991.
5. Завьялов П. Конкурентоспособность и маркетинг / П. Завьялов // Российский экономический журнал. - 1995. - № 12. - С. 50.
6. Яшин Н.С. Конкурентоспособность промышленного предприятия: Mетодология, оценка, регулирование / Н.С. Яшин - Саратов: Изд. СГЭА, 1997.
7. Сафиуллин Л.Н., Сафиуллин Н.З. Конкурентоспособность: теория и
методология/Монография.-Казань: Центр инновационных технологий, 2008.
8. Фатхутдинов Р.А. Управление конкурентоспособностью организации. (3-е изд.) //Р. Фатхутдинов // М.: Маркет ДС, 2008 - 432с.
9. Общий и специальный менеджмент. Учебник. Под ред. Гапоненко А.Л., Панкрухин А.П. - М.: РАГС, 2001
