CC BY
10
УДК 619:616.152.112:636.227.28
МАРФАЛАГ1ЧНАЯ ХАРАКТАРЫСТЫКА ДЭСТРУКТЫУНЫХ ЗМЯНЕННЯУ СЛ1З1СТАЙ АБАЛОНК1 РУБЦА ПРЫ ВОСТРАЙ ФОРМЕ АЦЫДОЗУ У КАРОУ
Г. А. ТУМ1ЛОВ1Ч
УА «Гродзенсп дзяржауны аграрны утверстэт», г. Гродна, Рэспублжа Беларусь, 230008
(Паступыа у рэдакцыю 20.08.2018)
Установлена, што пры вострых i падвострых формах ацыдозу рубца у кароу выяуляюцца эразiуна-язвавыя пашкоджанн слiзiстай абалоню. Памеры язвау вагаюцца у шыроюх межах, мжмальная плошча можа складаць 1,2 см2, а макамальная - 43,0 см2. Адзначана, што больш буйныя язвы лакал1зуюцца пераважна у донных частках рубца, у яго вян-тральным паумешку, а самыя дробныя, наадварот, у верхтх частках дарсальнага паумешка. Характар мжраскатчных змяненняу язвы залежыць ад стадън захворвання. У дне язвы можна вылучыць чатыры пласты: першы пласт прадстаулены бесструктурнымi некратычнымi масамi, слгззю, фiбрынам, дэсквамаванъmi эпiтэлiяльнымi клеткамi, лейкацытамi i эрытрацытаmi; другi пласт - зона фiбрынойднага някрозу; трэц пласт дна язвы прадстаулены грануляцыйнай тканкай i вялжай колькасцю сасудау; чацвёрты пласт складаецца з злучальнай тканш рознай ступеш сталасщ. У рэгенераваных участках слiзiстай абалонт рубца эпiтэлiяльна-злучальнатканкавыя сасочю адсуттчаюць. Рубцовая злучальная тканка на месцы дэфектау па форме нагадвае прамятстыя цяжы.
Ключавыя словы: буйная рагатая жывёла, рубец, miзктая абалонка, эттэлш, востры ацыдоз, румтт, язва, эрозiя, малочная юслата, лятучыя тлустыя юслоты, марфалогiя, марфаметрыя.
It is established that during acute and subacute forms of ruminal acidosis in cows there are detected erosive and ulcerated mucosal damage. Dimensions of ulcers vary within wide limits, the minimum area can be 1.2 cm2, and the maximum - 43.0 cm2. It is noted that the larger ulcers are located mainly in the bottom part of the rumen, in its ventral half-sac, and the smallest, on the contrary, in the upper parts of dorsal half-sac. The character of microscopic changes in the ulcer depends on the stage of disease. Four layers can be distinguished in the bottom of the ulcer: the first layer is unstructured necrotic masses, mucus, fibrin, desquamative epithelial cells, leukocytes and erythrocytes; the second layer is the area of fibrinoid necrosis; the third layer in the ulcer bottom is represented by granulation tissue and a large number of vessels; the fourth layer consists of connective tissue of varying degrees of ripeness. In the regenerated parts of the mucous membrane of rumen, there are no epithelial connective-tissue papillae. The connective tissue of rumen at the site of defects is shaped like radiant strings.
Keywords: cattle, rumen, mucous membrane, epithelium, acute acidosis, ruminitis, ulcer, erosion, lactic acid, volatile fatty acids, morphology, morphometry.
Уводзшы
Парушэнне i невыкананне рэгламентау кармлення высокапрадуктыуных кароу, а таксама адсутнасць разумення бiялогii стрававання у жуйных жывёл выкткае метабалiчныя, бiяхiмiчныя. мiкрабiялагiчныя i структурна-функцыянальныя змены у аргашзме жывёл, яюя прыводзяць да узшкнення розных формау ацыдозу рубца [4; 5; 7; 9, 15].
Па распаусюджанасщ i цяжару паталапчных працэсау, яюя узшкаюць у аргашзме кароу, ацыдоз рубца - найбольш актуальная праблема малочнай жывёлагадоул^ Нягледзячы на тое, што гэтая праблема знаходзщца пад асаблiвай увагай навукоуцау i практыкау, не заусёды удаецца яе эфектыуна папярэджваць [2; 7; 10; 14].
Ацыдоз рубца - хвароба, якая характарызуецца працяглымi перыядамi зшжэння рН рубцовага змесщва, парушэннем стрававання i ацыдатычным станам аргашзма. Мнопя даследчыю паказваюць, што ацыдатычны стан часцей узшкае пры рН шжэй 6,0 [2-4; 6-8; 9, 12; 14]. Аптымальным узроунем рН, пры яюм мкрафлора рубца найбольш разнастайная i забяспечвае праходжанне усх мiкрабiялагiчных працэсау, у дыяпазоне ад 6,8 да 7,2. Зшжэнне актыунасщ i пбель некаторых вщау мкрааргашзмау у рубцы пачынаецца пры рН шжэй 6,4-6,2. Пры працяглым зшжэнш рН шжэй 6,2 змесщва рубца уздзейшчае на ошзютую абалонку раздражняльна i пашкоджваючы [3; 7; 12]. У iм рэзка назапашваецца малочная юслата. паскараецца утварэнне лятучых тлустых кюлот (ЛТК) за кошт росту колькасщ i актыунасщ кiслотаустойлiвай брадзшьнай мкрафлоры, узшкае гншаснае раскладанне змесщва з утварэннем таксшау. Пры хутюм i працяглым знжэнш рН да 5,6 i нжэй узнiкае рызыка праяулення вострай формы ацыдозу. якая характарызуецца развщцём агульнага некампенсаванага ац^1дозу арганiзма ж^1вёлы, развщцём стойкiх атанiй перадстраунiка, змяненнем яго мiкрабiяцэнозу Цяжар паталагiчных працэсау у шмат чым вызначаецца працягласцю перыяду зн1жэння рН [3-5; 6; 7; 11; 12].
Знжэнне рН у перадстраушку адбываецца па прычыне назапашвання у яго змесцiве ЛТК у буйных канцэнтрацыях. Гэта адбываецца на фоне значнага падзення iнтэнсiунасцi мехашзмау iх нейтралiзацыi i усмоктвання. Варта адзначыць, што працэс сiнтэзу ЛТК не з'яуляецца раунамерным i перш за усё залеж^1ць ад канцэнтрацьи у рубцовым змесцiве вугляводау у даступнай для мiкраарганiзмау форме. Легкапераварваемыя вугляводы ператвараюцца у ЛТК незалежна ад колькасцi у сярэднiм на працягу 2-4
гaдзiн. Рaзмнaжэнне aдпaведнaй мiкpaфлоpы aдбывaеццa y геaметpычнaй пpaгpэсii i xyткaсць yтвapэння ЛТК нapaстaе гэтaк жa. 1снуе пaняцце «кюлотшга выбyxy» як œpb^y, кaлi pH змесцiвa пеpaдcтpayнiкa можa pэзкa знiзiццa. 3a сyткi тaкix пеpыядay можa быць некaлькi. Меxaнiзм нейтpaлiзaцыi apгaнiчныx кiслaг y rapoy пaвiнен зaбяспечвaць кapaгкaчaсовaсць гэтыx œpb^ay i не дaпyскaць пaдзення pH нгжэй 6,0. Цэнтpaльнaе звяно y гэтым меxaнiзме - ясты^няя мaтopыкa пеpaдcтpayнiкa, якaя зaбяспечвaе œpa-мешвaнне кopмy ca шчoлaчнaй слiнoй, жуйкя i aдpыжкa. Ад кoлькaсцi i якясщ жyйкi зaлежыць aб'ём выдзялення cлiны [2; 5; 7; 9; 10; 11; 15].
npa^rabi лiшaк мaлoчнaй кicлaты, ЛТК, i нaзaпaшвaнне тaкciнay y змеcцiве pyбцa пpывoдзiць дя змены фiзiкa-xiмiчныx yлacцiвacцяy змеcцiвa pyбцa, пяшкоджяння эпiтэлiя i шжэй paзмешчaныx сляёу cлiзicтaй aбaлoнкi py6^, што y вогуле пpывoдзiць дя дэгенеpaтыyныx змен - эpoзiй, язвяу, xa-paктэpныx для вocтpaй фopмы pyмiнiтy, якяя paзвiвaеццa ня фоне вocтpaгa яцыдозу pyбцa [1; 3; 4; 6-S; 9; 12; 13; 15].
У шмaтлiкix лiтapaтypныx кpынiцax cycтpaкaеццa тэpмiн «^яичны мaлoчнaкicлы яцыдоз ^умит)» [2; 4; 7; 12]. Гэты тэpмiн aзнaчaе зaпaленне cлiзicтaй aбaлoнкi pyбцa, якое cyпpaвaджaеццa устойшвым1 мiкpaбiялaгiчнымi, бiяxiмiчнымi i мapфaфyнкцыянaльнымi зменaмi. Пеpaлiчaныя змены xapaктэpны ня толью для xpaнiчнaй фopмы яцыдозу. Пpы вocтpaй фopме яцыдозу мiкpaбiялaгiчныя, бiяxiмiчныя i мapфaфyнкцыянaльныя змены больш знячныя, пpaцякaюць xyткa i aдпaведнa тступствы больш cyp'ёзныя. Тяму мы лiчым, што тэpмiн «футшт» можня ужывяць y двyx пеpaлiчaныx выпaдкax.
Меxaнiзм paзвiцця вocтpыx эpoзiй i язвяу cлiзicтaй aбaлoнкi pyбцa npbi aцыдoзе y rapoy высветлены не цялкям, ядняк можня з утушт^ю кaнcтaтaвaць, што дэфекты (эpoзii i язвы) ^з^яй aбaлoнкi pyбцa узшкяюць з пpычыны пapyшэння 6ялянсу пaмiж фaктapaмi «^apomi» i «^грэси» эпiтэлiяльнaгa пляста, як «пaмежнaгa» кянтяктнягя i пaвяpxoyнaгa пляста. Дя «^грэс^ныи» фaктapay y pyбцы можш aднеcцi - яктыуны ciнтэз мaлoчнaй кicлaты, гiпacaлiвaцыю, пapyшэнне мaтopыкi, тpayмы cлiзicтaй абалоню i шш.; да «ахоуных» фактарау - актыуную маторыку, узровень клетачнай рэгснсрацьп. актыуную жвачку, пэуны аб'ём слшы, нармальнае кровазабеспячэнне сл1зютай абалоню i г. д., у кянчятковым вынiкy пpы знiжэннi cyпpaцiyляльнacцi стзктай aбaлoнкi pyбцa i уздзеянш пaшкoджвaльныx фaктapay ня yчacткi cлiзicтaй aбaлoнкi з пaнiжaнaй cyпpaцiyляльнacцю узшкяюць яе дэфекты. Hеaбxoднa aдзнaчыць, што усе вышэй пеpaлiчaныя «^грэс^ным» фaктapы, як пpaвiлa. выяуляюцвд у комплексе i выкткяюць знячняе пapyшэнне pyбцoвaгa метaбaлiзмy, якi пpывoдзiць дя paзвiцця во^ьи фopмay зaпaлення cлiзicтaй aбaлoнкi py6^ (pyмiнiт) i, як следствя, яе эpoзii i язвы.
Мнoгiя дяследчыю лiчaць, што aгpэciyнaе уздзеянне мялочняй кicлaты, змест якой пpы вocтpaй (некaмпенcaвaнaй) фopме яцыдозу пaвялiчвaеццa у змеcцiве pyбцa дя 77,65±1,32 ммоль/л, з'яуляецця вядучым фaктapaм y paзвiццi эpoзiй i язвяу [6; 7]. Пяшкоджвяльняе уздзеянне кicлoт пpывoдзiць дя знiжэння кpoвaзвapoтy cлiзicтaй aбaлoнкi, пявышэння пpaнiкaльнacцi кaпiляpay, лaкaльнaгa Унyтpыcценaчнaгa яцыдозу, пaвелiчэння кoлькacцi cвaбoдныx paдыкaлay, зшжэння бyфеpнaй ёмicтacцi i pэcтытyцыi эпiтэлiяльныx клетяк [9; 11].
Стpaтa клетяк з пaвеpxнi эпiтэлiяльнaгa пляста з'яуляецця нapмaльным пpaцэcaм, якi нясе axoУнyю функцыю i зябяспечвяецця пpaгpaмyемым пяшжэннем мiжклеткaвaй ядгезп пя меpы ix crarac^ i пpacoУвaння у зону злушчвяння. Пpы зaпaленчыx пpaцэcax нaзipaеццa пpaзмеpнaе злушчвянне клетяк. Эпiтэлiяльны axoymi бap'еp, якi склядяецця з 3-5 шэpaгay apaгaвелыx эпiтэлiяцытay paзбypaеццa, што ^ыводз^ь дя yтвapэння эpoзiй, a у няступным i язвяу [3].
Мapфaлaгiчныя змены ткaнкaвыx кaмпaнентay ^з^яй aбaлoнкi pyбцa выcoкaпpaдyктыyныx жывёл ^ы пapyшэнняx тэxнaлoгii кapмлення i зaxвopвaнняx пеpaдcтpayнiкa мaлoчныx кapoУ мaлa дяследявяны. Дядзеныя, aтpымaныя m гэтым пыганш, aдзiнкaвыя, няпоуныя, cyпяpэчлiвыя i не дяюць ягульнягя уяулення a6 вaжнaй бiялaгiчнaй пpaблеме.
Мэтя пpaцы - дяследявяць мapфaлaгiчныя змены cлiзicтaй ябялоню pyбцa пpы вocтpaй фopме яцыдозу у выcoкaпpaдyктыyныx кapoy.
Асноуная частка
Мarэpыялaм для гicтaлaгiчныx дяследявянняу cny^rni Узopы сценяк pyбцa у poзныx яго yчacткax. Мarэpыял aдбipaycя у - пеpaддзвеp'i, зводзе i сляпыгс выcтyпax дapcaльнaгa i вентpaльнaгa мяшкоу y выcoкaпpaдyктыyныx кapoУ 2-5-й лaктaцыi з пpaдyктыyнacцю больш зя 25 лпряу y cyткi. Пpы aдбopы мarэpыялy iмкнyлicя дя мaкciмaльнaй cm^^p^na^n пpэпapaтыyныx пpaцэдyp пpы фiкcaцыi. ^яводцы, зaлiвaннi, пaдpыxтoyцы пapaфiнaвыx i кpыяcтaтныx зpэзay. Aдбop пpoб pyбцa ^яводзЫ не пязней 10-15 мiн. пясля ycкpыцця бpyшнoй пoлacцi жывёл. Мaтэpыял пaпяpэдне фiкcaвaycя у 10 %-м pacтвopы нейтpaльнaгa фapмaлiнy i вядкясщ Кapнya. Зятым зaлiвaлi у пapaфiн i aжыццяyлялi
yнiфiкaвaнyю пpaводкy. Зpэзы тayшчынёй 5-8 мкм pыxтaвaлi нa paтaцыйны мiкpaтомe МПЗ-2 i MC-2. З дaпaмогaй aкyляp-мiкpaмeтpa вымяpaлi вышыню, шыpыню i тayшчыню cacочкaУ, тayшчыню c^rni, вiзyaльнa aцэньвaлi колep i цэлacнacць cлiзicтaй aбaлонкi. Для пpaвядзeння мapфaлaгiчныx даследаванняу ужыват афарбоуку - гс матаке i л i н-эаз1 нам па 3p.iixy, Малоры i па Браше. Для апрацоую дадзеных в ы кар ыстоу вал i сютэму mí крас кап i i з камп'ютарнай праграмай «Altami Studio», якая уключас MiKpacKon ЛАМА М1КМЕД - 2, каляровую фотакамеру D. S. Р. 78/73 SERIES.
Пpaвeдзeныя мapфaлaгiчныя дacлeдaвaннi cлiзicтaй aбaлонкi pyбцa выcокaпpaдyктыyныx кapоy пpы pозныx фоpмax aцыдозy пaкaзaлi, што npbi воcтpыx i пaдвоcтpыx фоpмax выяуляюцвд яe эpaзiyны-язвaвыя пaшкоджaннi (мaл. 1). ^д эpозiяй paзyмeюць пaвяpxнeвы дэфeкт эпiтэлiя, якi нe зaкpaнae бaзaльнyю мeмбpaнy i нiжнiя плacты, i гощвд, y aдpознeннi aд язвы, бeз yтвapэння злyчaльнaткaнкaвaгa pyбцa, a гад язвaй paзyмeюць глыбокi дэфeкт cлiзicтaй aбaлонкi з paзбypэннeм эпiтэлiя, бaзaльнaй мeмбpaны i пaдлeглaгa злyчaльнaткaнкaвaгa cлоя [1].
У шэpaгy выгад^у пpы вiзyaльным aглядзe cлiзicтaй aбaлонкi выяyляюццa множныя Ульцэpaгeныя cтpyктypы, яюя дacягaюць 18 язвay нa pyбeц. Пaмepы язвay вaгaюццa y до^щь шыpокix мeжax, мiнiмaльнaя плошчa можa cклaдaць 1,2 cм2, a мaкciмaльнaя - 43,0 cм2. Язвы мaюць aвaльнyю aбо кpyглявyю фоpмy ^an. 1б), чacaм cycтpaкaюццa язвы няпpaвiльнaй полiгaнaльнaй фоpмы ca cвeтлa-шэpым шypпaтым aбо гpyдкaвaтым дном. Дно m^b^a шэpa-бeлым зяpнicтым талё-тaм. Kpai язвay вызнaчaюццa нeвыpaзнa, чacaм вyзлaвaтыя, гpyдкaвaтыя з iнфiльтpaцыяй, якaя pacпaycюджвaeццa нa aкpyжaючyю ix cлiзicтyю aбaлонкy. Дно i кpai язвay ж мaюць кaнкpэтныx межау, у адным з участкау можа выяуляцца рыхласць краю, у шшым - выпшанне дна на край.
Maл. 1a. Эpaзiyнae пaшкоджaннe cлiзicтaй aбaлонкi py6^ Maл. 1б. Язвaвae пaшкоджaннe y воблacцi пaпяpочнaгa кapовы y дapcaльным тумяшку (нaтypaльны пpэпapaт). кpaнiяльнaгa жолaбa pyбцa кapовы (нaтypaльны пpэпapaт). Узpоcт - 4 гады Узpоcт - 3 гады
Адзнaчaнa, што больш 6уйныя язвы лaкaлiзyюццa пepaвaжнa y доных чacткax pyбцa, y яго вянтpaльным пayмяшкy, a caмыя дpобныя нaaдвapот y вepxнix чacткax дapcaльнaгa пayмяшкa. У яз-вax, лaкaлiзaвaныx y дapcaльным пayмeшкy, cвeтлa-шэpaя шypпaтacць нa днe aдcyтнiчae. Cтyпeнь мaкciмaльнaгa пpaяyлeння язвaвыx пaшкоджaнняy y доных aддзeлax можнa пaтлyмaчыць кaнтaктaм змecцiвa pyбцa з яго cцeнкaй. Язвaвыя пaшкоджaннi cлiзicтaй aбaлонкi pyбцa могуць быць нeглыбокiя цi нaaдвapот пepфapaвaць больш глыбокiя чacткi. Кaлi язвы глыбоюя, то яны зaймaюць пapayнaльнa вялiкyю плошчу. Ha днe язвay можa нaзaпaшвaццa фiбpын, кpоУ з бaгaтa iнфiльтpaвaнымi пaлiмоpфнaядзepнымi лeйкaцытaмi. Haзipaeццa пapyшэннe кpовaзвapотy, y тым лшу i ca з'явaмi лeйкaпeдэзy. У acобныx выпaдкax pэгicтpaвaлi язвы атзктай aбaлонкi pyбцa з пeнeтpaцыяй яe мышaчныx вaлокнaУ i aгaлeннeм пaдcлiзicтaгa плacтa (мaл. 2б). Язвы мeлi cклepaтычнae дно i былi пpacякнyты лiмфaплaзмaцытapным iнфiльтpaтaм, y якiм пpыcyтнiчaлi эaзiнaфiлы i нeйтpaфiлы. Iнфiльтpaты пepaвышaлi пaмepы язвay. Пaдcлiзicты плacт пaтоyшчaны зa кошт пaлiмоpфнaгa iнфiльтpaтa. Дэмapкaцыйнaя лiнiя пaмiж пaшкоджaнымi i нeпaшкоджaнымi ткaнкaмi нeвыpaзнaя.
Пaдводзячы вынiк можш aдзнaчыць, што xapaктap мiкpacкaпiчныx змяжнняу язвы pyбцa зaлeжbщь aд стадый зaxвоpвaння. У днe язвы можш вылучыць чaтыpы плacты. Пepшы raacr, caмы вepxнi, пpaдcтayлeны бeccтpyктypнымi нeкpaтычнымi мacaмi, cлiззю, фiбpынaм, дecквaмaвaнымi эпiтэлiяльнымi клeткaмi, лeйкaцытaмi i эpытpaцытaмi. flpyri плacт - зонa фiбpынойднaгa ня^озу, тayшчыня яго пepapывicтaя i cклaдae 1-1,5 мм. Пpы xyткa пpaгpэcipyючым пpaцэce aльтэpaцыi плacт фiбpынойднaгa ня^озу pэзкa пaтоУшчaны, тaк як yтвapэннe гэтaгa плacтa звязaнa з пpaмочвaннeм кaлaгeнaвыx вaлокнay фiбpынaгeнaм плaзмы, a выяyлeнacць экcyдaцыi зaлeжbщь aд ^rerai^ac^ i пpaцяглacцi aбвacтpэння. Тpэцi raacr днa язвы вылyчaeццa нe зaycёды. Ён пpaдcтayлeны гpaнyляцыйнaй ткaнкaй i вялтм лiкaм cacyдay. Тут aдзнaчaeццa выяyлeнaя y pознaй cтyпeнi плaзмaлiмфaцытapнaя iнфiльтpaцыя i cкляpоз. Пpы
прагрэсавант альтэрацьи гэты пласт падвяргаецца фiбрынойднаму някрозу, а пры гаеннi язвы -рубцаванню. Чацвёрты пласт прадстаулены злучальнай тканкай рознай ступенi сталасщ, якая распаусюджваецца далёка за межы макраскапiчна вызначанага края язвавага дэфекту. Значным зменам падвяргаюцца крывяносныя сасуды (часцей артэрыi), размешчаныя у вобласщ язвы. Адзначаецца запаленчая iнфiльтрацыя i фiбрынойдны някроз сценак, трамбоз i стаз крывi. Марфалагiчныя змены могуць быць рознымi у залежнасцi ад стадын развiцця язвавага працэсу. Пры прагрэсаванш язвы дэфект павялiчваецца у памерах у шырыню i у глыбiню. Гэта павелiчэнне памерау адбываецца за кошт разбурэн-ня краёу язвы. Акрамя таго, у акружнасщ язвы могуць утварацца новыя вострыя язвы i эрозii, яюя, злiваючыся, могуць павялiчваць памеры першаснага язвавага дэфекту. Намi выяулены шэраг марфалапчных дэструктыуных змяненняу характэрных для эрозш слiзiстай абалонкi рубца. Пры вострых эрозiях выяуляюцца паверхневыя дэфекты отзютай абалонкi дыяметрам да 2-2,5 см, рознай формы, па-крытых фiбрынозным або гемарапчным налётам, акружаных кольцам гшерэмп. Лакалiзуюцца яны часцей у вянтральным паумешку. 1х развщцю папярэднiчаюць субэпiтэлiяльныя гемарагii петэхiальнага ты-пу, але без парушэння цэласнасщ слiзiстай абалоню. Хранiчныя эразiйныя дэфекты характарызуюцца наяунасцю пляскатых, узвышаных участкау на яюх адсутнiчаюць эпiтэлiяльна-злучальнатканкавыя сасочю. Вострыя эрозii дзеляцца па ступеш пашкоджання тканак на паверхневыя i глыбокiя.
Разбурэнне паверхневых слаёу (ахоунага 1 зяртстага) Дэфект сфармаваны 4 пласташ: 1 - ф1брынозна-гнойны
эттэл1яльнага пласта сл1з1стай абалоню рубца каровы. Уз- эксудат, 2 - ф1брынойдны някроз, 3 - грануляцыйная тканка,
рост - 4 гады. ГематаксЫн-эазш. Мжрафота. Altami Studio. 4 - рубцовая тканка са склеразаваным [ палшзаваныт
Пав.: 100. сасудам1. Узрост - 3 гады. Гематаксшш-эазш. Мжрафота.
Мал. 2а. Дэструктыуныя змены (эроз1я) олзютай абалоню Altami Studio. Пав.: 100.
рубца пры вострай форме ацыдозу рубца Мал. 2б. Язвавае пашкоджанне сценю рубца, закранаючае
олзютую абалонку [ падолзютага аснову
Псталапчна паверхневыя эрозii характарызуюцца някрозам i суправаджаюцца дэсквамацыяй паверхневых слаеу эпiтэлiя. Дыстрафiчныя змены праяуляюцца вакуалiзацыяй цытаплазмы, пiкнозам ядрау, ссунутых у ашкальным наюрунку пры гэтым клетю набываюць авальную форму. Запаленчая шфшьтрацыя эпiтэлiя можа быць дыфузнай або ачаговай з фармiраваннем пэуных зон унутрыэпiтэлiяльных участкау някрозу. Большасць клетак iнфiльтрацыi эпiтэлiя мае дачыненне да палiморфнаядзерных лейкацытау. Глыбокiя эрозп выяуляюцца рэдка, бо маюць памежную лакалiзацыю. Адметнай марфалагiчнай асаблiвасцю храшчных эрозiй з'яуляецца наяунасць каагуляцыйнага някрозу, як нагадвае фiбрынойдны някроз, i выяуляецца у дне хратчных язвау рубца. Аднак у хранiчных эроз1ях не выяуляюцца характэрныя для язвау - фiбрознае перараджэнне краёу i iстотная колькасць некратычных мас на дне дэфекту. Працэс гаення язвы пачынаецца з адарвання некратычных мас дна язвы. Услед за гэтым пачынаецца працэс эпiтэлiзацыi. Актыуны рост эпiтэлiя, з пранiкненнем яго пад пласт некратызава-ных тканак спрыяе больш хуткаму i канчатковаму адарванню некратычных мас - сэквестрацыи.
Рэгенераваць могуць i элементы мышачнай пласцiнкi слiзiстай абалонкi. Пры гэтым утвараюцца буй-ныя гладкамышачныя клетю, яюя фармiруюць нераунамерныя патаушчэнш. Ва участках пасля рэгенерацыи адсутнiчаюць эластычныя валокны, што нават пры поуным аднаулент слiзiстай абалоню марюруе зону, якая мела раней пашкоджанныя участи, паколью эпiтэлiяльна-злучальнатканкавыя сасочю у гэтай вобласщ адсуттчаюць, не аднауляюцца (мал. 3а, б). Грануляцыйная тканка, замяшчаецца валакнiстай злучальнай i рубец становщца белаватым (стадыя белага рубца) (мал. 4а, б). Рубцовая злу-чальная тканка на месцы дэфектау па форме нагадвае прамянютыя цяжы (мал. 3а, б). На некаторых участках выяулены злучальнатканкавыя вузельчыкi з рознанапрауленай арыентацыяй калагенавых валокнау, акружаныя рыхлай злучальнай тканкай (мал. 4а).
Адзначаецца працэс рубцавання (гаення язвы), яю мае прамяшстую форму, V цэнтры дэфекту працягваюцца пра-цэсы сэквестрацш (ачышчэння). Узрост - 5 гадоу. Ma л. За. Злучальнатканкавы рубец на опзгстай абалонцы у пераддзвер'1 рубца (натуральны прэпарат)
Адзначаецца шацэс рубцавання з утварэннем злучальнат-канкавых вузельчыкау на месць1 дэфекту. Узрост - 4 гады. Мал. 3б. Злучальнатканкавы рубец на онзютай абалонцы кауда-дарсальнага мяшка рубца (натуральны прэпарат)
V
■ <*«!
- - _ JST'
Рознанапрауленая арыентацыя калагенавых валокнау рубца у злучальнатканкавых вузельчыках кауда-дарсальнага мяшка рубца. Узрост - 4 гады. ГематаксЫн-эазш. Мжрафота. Altami Studio. Пав.: 100.
Мал. 4а. Структурная аргашзацыя злучальнатканкавага рубца на месцы язвавага пашкоджання сценкi рубца
Шчьшьнае размяшчэнне калагенавых валокнау злучальнатканкавага рубца, адсутнасць эластычных валокнау. Узрост - 4 гады. ГематаксЫн-эазш. Мжрафота. Altami Studio. Пав.: 100.
Мал. 4б. Структурная аргашзацыя рубца на месцы язва-вага пашкоджання
Мышачная абалонка сценкi рубца у вобласцi язвы не аднауляецца. Яна замяшчаецца фiбрознай ткан-кай, у якой можна выявiць асобныя мышачныя клеткi.
Заключэнне
Таим чынам, устаноулена, што пры вострых i падвострых формах ацыдозу рубца кароу выяуляюцца эраз^на-язвавыя пашкоджант слiзiстай абалонкi. Памеры язвау вагаюцца у досыць шырокiх межах, мшмальная плошча можа складаць 1,2 см2, а макшмальная - 43,0 см2. Адзначана, што больш буйныя язвы лакашзуюцца пераважна у донных частках рубца, у яго вянтральным паумешку, а самыя дробныя на-адварот у верхнiх частках дарсальнага паумешка. Характар мiкраскапiчных змяненняу язвы залежыць ад стадыi захворвання. У дне язвы можна вылучыць чатыры пласта: першы пласт прадстаулены бесструктурнымi некратычнымi масамi, слiззю, фiбрынам, дэсквамаванымi эпiтэлiяльнымi клетками лейкацытамi i эрытрацытамц дрvгi пласт - зона фiбрынойднага някрозу; трэцi пласт дна язвы утвораны грануляцыйнай тканкай i вялшм лiкам сасудау; чацвёрты пласт прадстаулены злучальнай тканкай рознай стvпенi сталасщ, якая распаусюджваецца далёка за межы макраскапiчна вызначанага края язвавага дэфекту. Ва участках пасля рэгенерацыи адсутшчаюць эластычныя валокны, што нават пры поуным аднауленнi слiзiстай абалоню маркiрvе зону, якая мела раней пашкоджанныя участкi, паколькi эпiтэлiяльна-злучальнатканкавыя сасочкi у гэтай вобласцi адсуттчаюць. Рубцовая злучальная тканка на месцы дэфектау па форме нагадвае прамянютыя цяжы.
Праца выканана пры падтрымцы БРФФДНАНБеларус гранд № Б17-018.
Л1ТАРАТУРА
1. Ветэрынарная энцыклапедыя / Беларуская энцыклапедыя; рэдкал.: Б. I. Сачанка (гал. рэд.) [i шт.]. - Мiнск: БелЭн, 1995. - 444 с.
2. Тумiловiч, Г. А. Дыягностыка хранiчнага ацыдозу у кароу / Г. А. Тумiловiч, Дз. У. Воранау // Сучасныя тэхналогй сельскагаспадарчай вытворчасцi: матэрыялы 21-ай мiжнар. навукова-практ. канферэнцш. - Гродна, 2018. - С. 95-97.
3. Тумiловiч, Г. А. Марфалапчная характарыстыка дыстрафiчных змененняу слiзiстай абалоню рубца пры хранiчнай форме ацыдозу у кароу / Г. А. Тумiловiч // Жывёлагадоуля i ветэрынарная медыцына. - 2018. - № 2 (29). - С. 26-31.
4. Тумiловiч, Г. А. Некаторыя аспекты патагенезу хранiчнага ацыдозу у высокапрадуктыуных кароу / Г. А. Тумiловiч, Дз. У. Воранау, Дз. М. Харытошк // Сучасныя тэхналогй сельскагаспадарчай вытворчасщ: матэрыялы 21-ай мiжнароднай навукова-практычнай канферэнцш. - Гродна, 2018. - С. 93-95.
5. Воронов, Д. В. Ликвидация ацидоза у коров - путь к здоровому стаду! / Д. В. Воронов, И. В. Богданович // Наше сельское хозяйство. - 2013. - № 14. - С. 36-37.
6. Калюжный, И. И. Ацидоз рубца крупного рогатого скота: автореф. дис. ... докт. вет. наук: 16.00.01 / И. И. Калюжный; Всероссийский научно-исследовательский ветеринарный институт патологии, фармакологии и терапии. - Воронеж, 1996. - 49 с.
7. Курдеко, А. Как предупредить хронический ацидоз рубца? / А. Курдеко, А. Мацинович, А. Белко // Белорусское сельское хозяйство. - 2017. - № 5 (181). - С. 62-65.
8. Малашко, В. В. Ацидоз животных / В. В. Малашко // Ветеринарное дело. - 2014. - № 1 (31). - С. 23-30.
9. Малашко, В. В. Биология жвачных животных: монография. Ч.2. / В. В. Малашко. - Гродно: ГГАУ, 2013. - 559 с.
10. Разумовский, Н. П. Как предупредить ацидоз у коров / Н. П. Разумовский, А. А. Белко // Наше сельское хозяйство: журнал настоящего хозяина. - 2012. - № 17. - С. 48-52.
11. Структурно-метаболические процессы в рубце и влияние на них факторов питания (теоретические и практические аспекты пищеварения у жвачных животных) / В. В. Малашко [и др.] // Сельское хозяйство - проблемы и перспективы: сб. науч. тр.: Т 33. - Гродно, 2016. - С. 88-100.
12. Acidosis in cattle: a review / F.N. Owens [et al.] // J.anim.Sc. - 1998. - Vol. 76. - № 1. - P. 275-286.
13. Karazija, R. Metaboliniai procesai galviju didziajame prieskrandyje ir kraujyje eksperimentines acidozes atvejais / R. Karazija, A. Sederavicius, J. Kantautaite // Veterinarija. - Vilnius. - 1991. - № 20. - S. 50-58.
14. Voranau, D. Diagstics of rumen acidosis: evalution of rumenocentesis and oro-ruminal probes as routine techniques / D. Voranau, H. Tumilovich // The 3rdInternational Symposium on EuroAsian Biodiversity (SEAB2017). - 05-08 July 2017. - P. 590.
15. Wetzel, R. Akute Pansenazidose als Bestandserkrankung bei Milchkuhen in Verbindung mit automatischer Kraftfutterzuteilung / R. Wetzel // Prakt. Tierarzt. - 1987. - Т. 68. - № 12. - S. 18-22.
