CC BY
12
УДК 634.4.053:611.341.018.25(476.6)
МАРФАФУНКЦЫЯНАЛЬНАЯ ХАРАКТАРЫСТЫКА СЛ1З1СТАЙ АБАЛОНК1 ТОНКАГА К1ШЭЧН1КА НОВАНАРОДЖАНЫХ ПАРАСЯТ
Г. А. ТУМ1ЛОВ1Ч, Дз. М. ХАРЫТОН1К, С. В. ГРЫШЧУК, Дз. У. ВОРАНАУ
УА «Гродзенсю дзяржауны аграрны ушверсгот», г. Гродна, Рэспублiка Беларусь, 230008
(Паступта урэдакцыю 26.01.2017)
Рэзюмэ. Устаноулена, што у нованароджаных парасят на фоне антэнатальнага недаразвщця адзначаецца дысфункцыя страуткава-юшэчнага тракта. У парасят са змененым метабалiзмам адзначаецца комплекс клШка-бiяхiмiчных i марфафункцыянальных змяненняу у слЫстай абалонцы тонкага юшэчтка. Марфафункцыянальныя змены тонкага юшэчтка характарызуюцца дэструкцыяй i дэсквамацыяй эпiтэлiя варстак i крыпт слiзiстай абалоню. Адзначаны ктотныя змены шырыт варстак i крыпт, зтжэнне вышыш варстак i глыбт крыпт, памяншэнне колькасц бакалавiдных i плазматычных эmтэлiяльных клетак. Эпiтэлiяльныя клетю слiзiстай абалонт часта маюць значныя структурныя пашкоджант i звязанае з гэтым зтжэнне гiстахiмiчных паказчыкау (юслая i шчолачная фасфатазы, нуклетавыя юслоты).
Ключавыя словы: тонш юшэчтк, дванаццацтерсная юшка, худая кiшка, падуздышная юшка, слЫстая абалонка, дыспепая, залозы, парасяты, гiпатрафiя, марфагенез, марфаметрыя.
Summary. It has been established that dysfunction of the digestive tract with antenatal underdevelopment in the background occurs in newborn pigs. Complex of clinical, biochemical and morphofunctional changes in the mucous membrane of the small intestine has been observed in pigs with changed metabolism. The morphofunctional changes of the small intestines are characterized by destruction and desquamation of mucous membrane villi and crypts. Essential changes of the width of villi and crypts, decrease in the height of villi and the depth of crypts, reduction in numbers of goblet and plasmatic epithelial cells have been noted. Epithelial cells of the mucous membrane often have considerable structural lesion and associated with it decrease in histochemical parameters (acid and alkaline phosphatase, nucleic acids).
Key words: small intestine, intestine duodenum, intestine jejunum, intestine ileum, mucosa, dyspepsia, glands, pigs, hypotrophy, morphogenesis, morphometry.
Уводзшы i аналп крышц. У Рэспублщы Беларусь на блiжэйшыя гады намечаны значны рост прадукцыйнасщ ycix галш жывёлагадоул^ у тым лшу свшагадоул^ паколью менав^а гэтая галша з'яуляецца валаутваральнай у якасным i колькасным выражэнш. Для развщця галшы свiнагадоyлi неабходны умелы падыход у вырашэнш мнопх пытанняу, звязаных з узнауленнем, кармленнем i утрыманнем пагалоуя. Сучасная свшагадоуля характарызуецца канцэнтрацыяй вытворчасцi свiнiны на буйных комплексах з прамысловай тэхналопяй, дзе аддаецца вялiкае значэнне вывучэнню бiялагiчных, фiзiялагiчных i марфалагiчных асаблiвасцяy жывёл. 1мкненне да максiмальнага павышэння прадукцыйнасцi за кошт укаранення штэншуных тэхналогiй без дастатковага улшу фiзiялагiчнай патрэбы жывёл вядзе да метабалiчнай пераарыентацыi i знiжэння iмуннай рэактыунасщ жывёл, на фоне якiх узшкаюць розныя хваробы [1, 5, 6, 11, 12, 17].
Актуальным на сённяшш дзень з'яуляюцца прафiлактычныя мерапрыемствы па павышэнню захаванасцi нованароджанага маладняку сельскагаспадарчых жывёл, iх iмунабiялагiчнай рэактыунасщ на стрэс фактары i тым самым павышэнне эфектыyнасцi галiны свшагадоуля Разам з тым, да апошняга часу застаецца праблема захаванасцi i павышэння выжывальнасцi падсосных парасят, паколью смяротнасць iх да адабрання можа складаць ад 12 % да 25 %, што наносщь велiзарную шкоду галше свiнагадоУлi [2, 6, 16, 17].
Захворванне i адыход парасят-смактуноу адбываецца пераважна ад дыспепсiй i гастраэнтэрытау. У перахварэушых парасят затрымлiваецца рост, развiццё, знiжаецца акупнасць корму, дасягнуушы дарослай стадыi, яны не могуць быць высокапрадуктыyнымi i часта становяцца малапрыдатнымi для узнаулення [1, 8-11, 13, 15].
Адным з перспектыуных напрамкау у знiжэннi захворвання маладняку сельскагаспадарчых жывёл з'яуляецца комплекснае выкарыстанне лекавых прэпаратау з мэтай прадухшення страушкава-кiшэчных захворванняу, зшжэнне шкодных наступствау тэхналагiчных стрэсау, актьтазацьп росту фiзiялагiчна няспелых жывёл [6-9, 16, 17].
За апошшя гады былi праведзены параунальна вялiкiя даследаванш па вывучэннi хвароб маладняку. Раскрытыя многiя асаблiвасцi этыяпатагенеза i патамарфагенеза страушкава-юшэчных
захворванняу нованароджаных парасят i прапанаваны вытворчасщ навукова абгрунтаваныя рэкамендацып барацьбы з iMi, выкарыстанне якiх у цяперашш час дае магчымасць значна скарацщь страты маладняку свiней. Аднак у цэлым праблема барацьбы з захворваннем маладняку свiней, асаблiва падсоснага перыяду, яшчэ далёкая ад вырашэння. Сур'ёзным недахопам з'яуляецца тое, што да гэтага часу не створана навуковая тэорыя, выкарыстоуваючы якую можна было б тлумачыць заканамернасцi узшкнення i механiзмы развiцця паталогй маладога аргашзма. Для больш дэталёвага вывучэння этыялоги i патагенезу хвароб нованароджаных парасят неабходна правядзенне комплексных марфалапчных даследаванняу [11-15].
Недастатковая вывучанасць марфалагiчных, гiстахiмiчных i ультраструктурных асаблiвасцяу органау нованароджаных парасят як у норме, так i у дынамiцы хваробы не дазваляе раскрыць асноуныя моманты патамарфагенеза захворванняу стрававальнай сiстэмы. Для гэтага неабходна комплекснае прымяненне сучасных марфалапчных метадау, якiя дазваляюць вывучаць мехашзмы узшкнення паталогй. Выкарыстанне комплекснага марфалапчнага падыходу дазволiць выявiць пэуныя заканамернасщ змены у функцыянаваннi страушка i кiшэчнiка на фоне развiцця гастраэнтэральнай паталогй i даць новае бачанне праблемы суадносiн структуры i функцьи слiзiстай абалонкi кiшэчнiка [3, 4, 5, 10, 11, 18].
Мэта работы - даследаваць структурна-функцыянальную аргашзацыю ^зютай абалонкi тонкага кiшэчнiка нованароджаных парасят з рознай ступенню фiзiялагiчнай сталасцi пры нараджэннi.
Матэрыял i метады даследаванняу. Навукова-вытворчыя даследаваннi па рашэнш пастауленай мэты ажыццяулялiся у 2015-2016 гг. ва умовах СВК «№ва-2003» Гродзенскага раёна i марфалапчнай лабараторыi кафедры анатомй жывёл УА ГДАУ.
Клiнiчныя даследаваннi нованароджаных парасят праводзш згодна з агульнапрынятаму у ветэрынарыi плану (А. М. СмiрноУ i iнш., 1988 г.), а таксама зыходзячы з распрацаваных методык М. В. Валiевым [1] i А. М. Лiпатавым [8], вызначэння марфафункцыянальнай сталасцi нованароджаных парасят. Для ацэню марфафункцыянальнай сталасцi выкарыстоУвалi нованароджаных парасят. У залежнасцi ад ступеш антэнатальнага недаразвiцця нованароджаныя парасяты былi падзеленыя на чатыры групы: парасяты-нарматрофiкi з жывой масай 1395,82±51,62 кг, нiзкая ступень антэнатальнага недаразвщця парасят - жывая маса 1042,65±24,17 кг, сярэдняя ступень - жывая маса 924,15±18,34 кг i высокая ступень - жывая маса 831,87±23,74 кг. Колькасць парасят-гшатрофшау з сярэдняй ступеш недаразвщця склала 47 %, з высокой - 19 % i з шзкай - 34 %. Таму у далейшых даследаваннях прынялi удзел парасяты сярэдняй ступеш сталасщ.
Матэрыялам для гiсталагiчных даследаванняу служылi узоры сценак тонкага юшэчшка (дванаццацiперснай, падуздышнай i худой юшак), атрыманых ад 21 аднадзённага парасящ рознай ступенi фiзiялагiчнай сталасцi. Намi былi адабраны наступныя узоры тканак з дванаццацшерснай кiшкi у сярэдшм участку; у худой - з крашальнага, сярэдняга i каудальнага участкау; падуздышнай кiшцы - з крашальнага, сярэдняга i каудальнага участкау. Пры адборы матэрыялу iмкнулiся да макамальнай стандартызацыi прэпаратыуных працэдур пры фшсацыи, праводцы, залiваннi, падрыхтоуцы парафiнавых i крыястатных зрэзау. Адбор проб тонкага юшэчшка праводзiлi не пазней 10-15 мш. пасля ускрыцця брушной поласщ жывёл. Матэрыял фiксавауся у 10 %-м растворы нейтральнага фармалiну i вадкасцi Карнуа. Для правядзення марфалапчных даследаванняу ужывалi афарбоуку гiсталагiчных зрэзау гематаксшш-эазшам па Эрлiху, трывалым зяленым - па Ван Гiзану, эазшам-мецшенавым сiнiм - па Лейшману, альцшавым сiнiм з дафарбоукай ядрау гематаксшнам. Вызначэнне плазмацытау праводзiлi метадам Браше. Для апрацоУкi дадзеных выкарыстоУвалi сютэму мiкраскапii з камп'ютарнай апрацоукай праграмай «Altami Studio», якая уключае мшраскоп ЛАМА М1КМЕД-2, каляровую фотакамеру DSP 78/73 SERIES.
BbiHiKi даследаванняу i ix абмеркаванне. Устаноулена, што пасля нараджэння у парасят на працягу малодзiунага i малочнага перыядау вырошчвання назiраецца структурная i функцыянальная перабудова ^зютай абалонкi тонкага кiшэчнiка.
Клеткавы склад эпiтэлiяльнай пласта слiзiстай абалоню тонкага кiшэчнiка парасят складаецца з цылшдрычных каёмчатых энтэрацытау i сакраторных эпiтэлiяцытау. Арганэлы у энтэрацытах добра разв^ы, пераважае пiнацытозны шлях усмоктвання пажыуных рэчывау, з прычыны слабага развщця глiкакалiкса i высокай прашкальнасщ клеткавай мембраны у першыя два тыдш жыцця жывёлы. Энтэрацыты у нованароджаных парасят у першыя дш жыцця здольныя да адсорбцыi бялкоу, у тым лiку iмунаглабулiнау, у нязменным выглядзе, таму ужо у першыя суткi жыцця у крыта рэзка узрастае
колькасць iмyнaглaбyлiнay, яюя да прыëмy мaлодзiвa aдсyтнiчaюць. Вядома, што y нованароджаных жывёл слiзiстaя абалонка кiшэчнiкa на працягу некaлькiх гaдзiн (сyтaк) фyнкцыянyе па эмбрыянaльнaмy тыпу, што дазваляе 6уйным мaлекyлaм мaлодзiвa бесперашкодна прашкаць y aргaнiзм. Так, у пaрaсят-нaрмaтрофiкay на 2 сyткi памер пор рэзка памяншаецца, што засцерагае ад прашкнення y aргaнiзм патагенных мiкробaУ i aнтыгенay мaлодзiвa i малака. У той час як у парасят-гiпaтрофiкay дыяметр пор на працягу больш за 2 сутак застаецца без зменay. Гэта дазваляе патагенным мiкробaм прaнiкaць у аргашзм i выклiкaць пaтaлогiю стрававальнай сютэмы. Гэта aдзiн з многiх мехaнiзмay рaзвiцця пaтaлaгiчных прaцэсay як у стрававальнай сютэме, так i y iншых органах жывёл. Уласныя клеткавыя i aсaблiвa гумаральныя фактары абароны y парасят функцыянуюць недастаткова.
У нованароджаных парасят адзначаецца aктыyнa працякаючы марфагенез тонкага кiшэчнiкa: фaрмiрaвaнне крыпт i вaрсiнaк, пaрayнaльнa малая колькасць сфармаваных вaрсiнaк сведчыць аб адносна малой усмоктваючай пaверхнi слiзiстaй абалоню. Энтэрацыты y сiстэме «крыпта-варсшка» тaпaгрaфiчнa, структурна i функцыянальна неаднолькавыя: на паверхш вaрсiнaк яны могуць aжыццяyляць yсмоктвaнне i сакрэцыю; у крыпце - прaлiферaцыя i дыферэнцыявання. Невялшая колькасць ва yлaснaй плaсцiнцы ^зютай aбaлонкi плaзмaцытay, лiмфaцытay i значная колькасць маладыферэнцыраваных клетак сведчыць аб тым, што стрававальная, усмоктваючая i iмyннaя функцыя y рaннiм постнатальным антагенезе iстотнa aдрознiвaюццa ад такой у дарослых жывёл.
У пaрaсят-гiпaтрофiкay на фоне антэнатальнага недaрaзвiцця i aлiментaрнaгa стрэсу адзначаецца дысфункцыя стрayнiкaвa-кiшэчнaгa тракту. У парасят са змененым метaбaлiзмaм адзначаецца комплекс клiнiкa-бiяхiмiчных i марфафункцыянальных змяненняy у слiзiстaй абалонцы тонкага кiшэчнiкa. У кiшэчнiкy нованароджаных парасят пры антэнатальным недaрaзвiццi выяуляюцвд марфафункцыянальныя змены, якiя характарызуюцца дэструкцыяй i дэсквамацыяй клеткавых элементay ^зютай aбaлонкi, што выклiкaе рaзвiццë гастраэнтэральнай паталогп (мал. 1а). Адзначана ютотнае знiжэнне вышынi вaрсiнaк, памяншэнне колькасщ бaкaлaвiдных i плазматычных эпiтэлiяльных клетак. Тыя клеткi, якiя зaхaвaлiся, часта маюць значныя структурныя пaшкоджaннi i звязанае з гэтым знiжэнне гiстaхiмiчных пaкaзчыкay (кiслaя i шчолачная фасфатазы, нyклеiнaвыя кiслоты).
а - верхавшы вaрсiнaк пaрaсят-гiпaтрофiкay разбураны, вытыня i та^тным залоз неаднастайная, патж асобным1 вaрсiнкaмi выяyляюццa вялiкiя вакуолепадобныя прасторы; б - дуадэнальныя залозы i варсшю пaрaсят-нaрмaтрофiкay добра развпыя шчыльна прылягаюць адна да адной. Узрост - аднадзённыя парасяты. Гематаксшш-эазш. Miкрaфотa. Altami Studio. Пав.: 70.
M а л. 1. Maрфaлогiя дванаццацшерснай кшю нованароджаных парасят
У стзютай абалонцы тонкага кiшачнiка нованароджаных парасят-гшатрофшау назiраюцца пачатковыя стадыi парушэння абмену рэчывау i эндатаксiкозу. Прычынай развiцця эндатаксiкозу з'яуляюцца дэструктыуныя працэсы, якiя адбываюцца у слiзiстай абалонцы юшю, у вынiку якiх у аргашзме назапашваецца залiшняя колькасць прамежкавых i канчатковых прадуктау абмену, яюя аказваюць таксiчнае уздзеянне на важнейшыя сiстэмы жыццезабеспячэння.
Улiчваючы першапрычыну узшкнення паталагiчнага працэсу у слiзiстай абалонцы тонкай юшю нованароджаных парасят, звязаную з недастатковым паступленнем у аргашзм жывёлы пластычнага матэрыялу, а у далейшым мацярынскага малодзiва i як, следства матчыных iмунаглабулiнаy, што прыводзщь да узшкнення у арганiзме стрэсавых рэакцый.
Такiм чынам, марфафункцыянальнае недаразвщцё органау у нованароджаных парасят i фактарау неспецыфiчнай абароны, функцыянальныя i адаптацыйныя парушэннi ушх сiстэм аргашзма, няyстойлiвасць гамеастазу i яго станауленне у малодзiyна-малочны перыяд ствараюць экстрэмальныя умовы, у якiх неадэкватныя фiзiчныя, хiмiчныя, бiялагiчныя i iншыя раздражняльнт могуць выклiкаць дысфункцыю стрававальнай сютэмы.
Марфафункцыянальны стан кiшкi парасят нованароджанага этапу развщця вельмi дынамiчна. Яе структура змяняецца адэкватна характару i штэншунасщ функцыянальнай нагрузкi, звязанай з пераходам да новых умоу утрымання.
Вышэй сказанае пацвярджаецца праведзенымi марфалагiчнымi i марфаметрычнымi даследаваннямi. Устаноулена, што у дванаццацiперснай кiшцы вышыня варсшак у парасят-гшатрофшау склала 263,5±6,8 мкм, што на 20,6 % менш, чым у парасят-нарматрофшау. У дванаццацшерснай кiшцы глыбiня крыпт у парасят-нарматрофшау i гшатрофшау складае 77,5±2,2 мкм i 79,6±3,8 мкм адпаведна. У парасятау-гшатрофшау адзначаецца тэндэнцыя да павелiчэння глыбiнi i шырынi крыпт. Змены суадносiнаУ велiчынi слаёу сценю кiшкi указвае на наяунасць запаленчага працэсу, як суправаджаецца ацёкам пад^зютага пласта, павелiчэннем глыбiнi крыпт, разбурэннем i укарачэннем варсiнак. Каэфiцыент суадносш варсiнка : крыпта (вышыня варсшю : глыбiня крыпты) у нованароджаных парасят у залежнасщ ад ступеш фiзiялагiчнай сталасцi вар'iруе ад 3,3 да 4,3 (табл. 1). Павелiчэнне таюх параметрау, як вышыня i таушчыня варсiнак кажа пра паляпшэнне усмоктваючай функцый дванаццацiперснай кiшкi, што натуральна прыводзщь да паляпшэння працэсау стрававання у цэлым. У дванаццацшерснай юшцы вышыня варсiнак нiжэй у параунанш з худой i падуздышнай кiшкамi, а шырыня варсiнак менш у худой юшцы у параунанш з дванаццацшерснай i падуздышнай.
Юшэчныя залозы нованароджаных парасят уяуляюць сабой паглыбленш слiзiстай абалонкi у выглядзе простых трубчастых, часам разгалiнаваных, залоз. Вакол адной варсiнкi можа размяшчацца некалью крыпт. У крыпце размяшчаюцца клеткi каёмчатыя, бакалавiдныя, эндакрынныя, ашкальназяршстыя i клеткi Паннета. Для дванаццацшерснай юшю характэрна наяунасць двух вщау залоз: дуадэнальных (брунеравых) i юшэчных (лiберкюнавых). Дуадэнальныя залозы належаць да разгалшаваных альвеалярна-трубчатых. 1х вывадныя пратою у выглядзе доУгiх трубачак, праходзяць праз цяглщавыя i уласныя пласты ^зютай абалонкi i адкрываюцца порамi у прамежках памiж варсiнак (мал. 1).
Т а б л 1 ц а 1. Марфаметрыя тканкавых кампанентау слiзiстай абалонк1 дванаццацшерснай кчшкч
нованароджаных парасят, мкм
Паказчык Ступень ф1з1ялапчнай сталасщ
парасята-нарматро фт парасята-ппатрофш
таушчыня ЦПСА 21,7±0,9** 17,3±0,6
дыяметр залоз 39,3±0,8*** 29,5±0,7
дыяметр пратою залоз 8,4±0,3** 6,7±0,2
вышыня варсшак 331,2±6,7*** 263,5±6,8
шырыня варсшак 36,4±3,1 31,3±2,4
глыбшя крыпт 77,5±2,2 79,6±3,8
шырыня крыпт 38,9±5,1 38,5±3,4
Зауга: ЦПСА - цяглщавая пласцшка сл1з1стай абалоню; **Р<0,01; ***Р<0,001 - у адносшах да парасят-гшатрофжау.
Важным момантам у аргашзацьп жалезютага апарата з^ляецца ступень рaзвiцця дуадэнальных залоз i тчыльнасць iх размятчэння на адзшку плотчы слiзiстaй aбaлонкi. Ад ступеш размятчэння залежыць iнтэнсiyнaсць iх кровазабеспячэння i, тaкiм чынам, iх функцыянаванне. У нованароджаных парасят колькасць крыпт на 55Q мкм дayжынi y двaнaццaцiперснaй кimцы y залежнасщ ад стyпенi недaрaзвiцця склала 11,8 тт. у пaрaсят-нaрмaтрофiкaУ i 8,3 тт. гiпaтрофiкay.
Дыяметр залоз у пaрaсят-нaрмaтрофiкaУ мaксiмaльны i складае 39,3±Q,8 мкм, тто на 24,9 % мент, чым у пaрaсят-гiпaтрофiкay. Паказчыкам эфектыyнaсцi функцыянавання дуадэнальных залоз заявляецца дыяметр iх прaтокay. Нaмi yстaноУленa пaвелiчэнне дыяметра прaтокi залоз, пры гэтым тырыня яго неаднародная, у пaрaсят-гiпaтрофiкaУ адзначаецца патырэнне прaтокi залоз.
Цяглщавая плaсцiнкa выконвае бар'ерную i злучную ролю пaмiж слiзiстaй абалонкай i пад^зютай асновай. Цяглiцaвaя пласцшка y нованароджаных парасят павытае ахо^ыя yлaсцiвaсцi слiзiстaй aбaлонкi на yздзеянне кармавых aнтыгенay i УмоУнa патагеннай мшрафлоры. Найбольт тоУстaя цяглiцaвaя пласцшка ^зютай aбaлонкi тонкай кimкi выяyленa y двaнaццaцiперснaй кimцы i склала y пaрaсят-нaрмaтрофiкaУ 21,7±Q,9 мкм, a y парасят-гiпaтрофiкaУ 17,3±Q,6 мкм.
Варсшю сценкi худой кimкi y нованароджаных парасят маюць пальцападобную форму. Найбольтая вытыня вaрсiнaк выяyленa y парасят-нaрмaтрофiкaУ i склала 363,1±7,5 мкм, тто на 1Q,23 % мент, чым у пaрaсят-гiпaтрофiкay. Шырыня вaрсiнaк вар^руе ад 3Q,2±4,5 мкм да 3Q,9±3,9 мкм. Колькасць вaрсiнaк на 55Q мкм дayжынi слiзiстaй aбaлонкi вагаецца y зaлежнaсцi ад стyпенi недаразвщця ад 3,9 да 4,6 тт.
У функцыянальным дaчыненнi для ^зютай aбaлонкi тонкага аддзела кimэчнiкa больтае значэнне мае глыбiня залягання крыпт y пaрayнaннi з iх шырынёй. Крыпты двaнaццaцiперснaй i падуздытнай кшак залягаюць глыбей, чым у худой ютцы. Колькасць крыпт на 55Q мкм дayжынi худой кimкi y пaрaсят-нaрмaтрофiкaУ склала 14,2 тт., а пaрaсят-гiпaтрофiкaУ - 1Q,3 тт. Глыбшя крыпт y парасят-нaрмaтрофiкaУ склала 67,8±3,5 мкм, тто мент, чым у пaрaсят-гiпaтрофiкaУ на 6,4 %. У вобласщ кimэчных змортчын iх тырыня стaновiццa ментай, ляжаць крыпты больт кампактна, колькасць iх на плотчы падлшу больт, чым пaмiж зморmчынaмi. Кaэфiцыент сyaдносiн вaрсiнкa : крыпта y пaрaсят-гiпaтрофiкay у залежнасщ ад ступеш недаразвщця вар^руе ад 4,2 да 5,3.
Дыяметр залоз худой юшю y aдносiнaх да штых aддзелay мaксiмaльны i y пaрaсят-нaрмaтрофiкaУ складае 37,3±1,4 мкм, a y пaрaсят-гiпaтрофiкay - 31,7±Q,5 мкм. У пaрaсят-нaрмaтрофiкay адзначаецца пaвелiчэнне дыяметра пратою залоз i складае 1Q,7±Q,5 мкм, тто на 28,9 % больт, чым у парасят-гiпaтрофiкaУ (табл. 2).
Т а б л i ц а 2. Марфаметрыя тканкавых кампанентау слiзiстай абалоню худой кiшкi нованароджаных парасят, мкм
Паказчык Ступень фiзiялaгiчнaй сталасщ
пaрaсятa-нaрмaтрофiкi пaрaсятa-гiпaтро ф1к1
та^ш^тя ЦПСА 28,2±1,Q*** 2Q,2±Q,5
дыяметр залоз 37,3±1,4* 31,7±Q,9
дыяметр пратою залоз 10,7±0,5** 7,6±Q,2
вышыня вaрсiнaк 363,1±7,5** 3Q3,6±7,3
шырыня варсшак 30,9±3,9 30,2±4,5
глыбiня крыпт 67,8±3,5 72,4±3,1
шырыня крыпт 3Q,3±2,1 31,8±1,7
3ayra: ЦПСА - цяглщавая пласцшка сл1з1стай абалоню; **P<0,0i; ***P<0,00i - у адносшах да пaрaсят-гiпaтрофiкay.
УстaноУленa, тто з нараджэння y ^зютай абалонцы тонкага кimэчнiкa парасят-гiпaтрофiкaУ у худой юшцы адзначаюцца працэсы дэструкцып i aтрaфiя чaсткi вaрсiнaк. Аднак дыстрaфiчныя працэсы пераважаюць i прагрэсуюць у пaрaсят-гiпaтрофiкaУ у эпiтэлii варсшак: эпiтэлiяльныя клеткi на верхaвiнaх варсшак рэзка пaвялiчaны, пузыркападобныя, многiя клетю дэсквамаваны (мал. 2а), i таксама y жaлезiстым эпiтэлii: у сярэдняй частцы, mэйкi i на дне залоз.
а - варсшю падуздышнай юшю парасят-ппатрофжау маюць нераунамерную таушчыню, пам1ж асобным1 варс1нкам1 адзначаюцца вялшя пустоты, структура залозавага пласта разбурана; б - варсшю падуздышнай юшю парасят-нарматрофжау раунамернай вышыш, адзначаюцца добра выяуленыя пейеравыя бляшю. Узрост - аднадзённыя парасяты. Гематаксшш-эазш. Мжрафота. Altami Studio. Пав.: 40.
М а л. 2. Марфалогш падуздышнай юшю нованароджаных парасят
Т а б л i ц а 3. Марфаметрыя тканкавых кампанентау слiзiстай абалонк1 падуздышнай юшю
нованароджаных парасят, мкм
Паказчык Ступень фiзiялагiчнай сталасцi
парасята-нарматро фiкi парасята-гшатро фiкi
таушчыня ЦПСА 21,1±0,9** 17,2±0,6
дыяметр залоз 39,3±0,8*** 29,5±0,7
дыяметр пратою залоз 8,4±0,3** 6,7±0,2
вышыня варсiнак 399,5±6,7** 353,5±7,3
шырыня варсшак 32,4±4,1 30,1±4,2
глыбшя крыпт 79,5±4,2 78,6±3,8
шырыня крыпт 28,8±2,5 26,5±1,2
Зауга: ЦПСА - цяглщавая пласцiнка слшстай абалонкi; **P<0,01; ***P<0,001 - у адносшах да парасят-гшатрофжау.
Шырыня варсшак падуздышнай юшю парасят вагаецца ад 30,1 мкм да 32,4 мкм (табл. 3). Шырыня варсшак парасят--гшатрофшау павял1чваецца у сувяз1 з напауненнем крывяносных сасудау крывёю, шфшьтрацыяй тканкавай вадкасцю з эрытрацытам1, лейкацытам1, л1мфацытам1 i пстыяцытамя Колькасць варсшак на 550 мкм даужыш сл1зютай абалоню вагаецца у залежнасщ ад ступеш недаразвщця ад 4,5 да 5,0 шт. Варсшю худой i падуздышнай юшак парасят-гшатрофшау маюць нераунамерную таушчыню, пам1ж асобным1 варсшкам1 адзначаюцца вялшя прасторы, а у парасят-нарматрофшау варсшю раунамернай вышыш шчыльна прылягаюць адна да адной, без бачных дэфармацый.
У вобласщ асновы варсшю i па-за зморшчын варсшю вышэй, чым на бакавых паверхнях. Найбольшая вышыня варсшак выяулена у парасят-нарматрофшау i складае 399,5±6,7 мкм.
Колькасць крыпт на 550 мкм даужыш складае у парасят-нарматрофшау 14,4 шт., а у гшатрофшау на 1,9 крыпту менш. Глыбшя крыпт у нованароджаных парасят складае 79,5±4,2 i 78,6±3,8 мкм.
У парасят-нарматрофшау шырыня крыпт падуздышнай юшк складае 28,8±2,5 мкм, што больш, чым у парасят-гшатрофшау на 7,9 %. У вобласщ юшэчных зморшчын глыбiня крыпт становiцца меншай, ляжаць крыпты кампактней, колькасць ix на плошчы падлшу больш, чым памiж зморшчынамi. Дэструктыуныя змены маюць месца i у крыптах у парасят-гшатрофшау, што праяуляецца у павелiчэннi глыбш ix залягання. Глыбiня крыпт i глыбшя залягання залоз падуздышнай, худой i дванаццацшерснай юшю у парасят-гшатрофшау павялiчваецца адваротна прапарцыянальна ix масе i ступеш антэнатальнага недаразвщця. Дыяметр залоз падуздышнай юшю у парасят-нарматрофшау склау 39,3±0,8 мкм, а у гшатрофшау - 29,5±0,7 мкм.
Заключэнне. У парасят са змененым метабалiзмам адзначаецца комплекс клiнiка-бiяxiмiчныx i марфафункцыянальных змяненняу у слiзiстай абалонцы тонкага юшэчшка. У кiшэчнiку нованароджаных парасят пры антэнатальным недаразвiццi выяуляюцца марфафункцыянальныя змены, якiя характарызуюцца дэструкцыяй i дэсквамацыяй клеткавых элементау слiзiстай абалоню. У залежнасщ ад ступеш антэнатальнага недаразвщця адзначаны ютотныя змены шырыш варсiнак i крыпт, знiжэнне вышыш варсiнак i глыбiнi крыпт, памяншэнне колькасцi бакалавiдныx i плазматычных эпiтэлiяльныx клетак. Эпiтэлiяльныя клеткi слiзiстай абалоню часта маюць значныя структурныя пашкоджанш i звязанае з гэтым зшжэнне гiстаxiмiчныx паказчыкау (кiслая i шчолачная фасфатазы, нуклеiнавыя кiслоты).
Работа выканана пры падтрымцы БРФФД НАН Беларус гранд №Б15-080.
Л1ТАРАТУРА
1. Вал1еу, М. В. Клшжа-гематалапчныя даследаванш пры антэнатальнай гшатрафп парасят: аутарэф. дыс. ... канд. вет. навук: 16.00.01 / М. В. Вал1еу; Казансю вет. in-т 1м. Н. Э. Баумана. - Казань, 1974. - 28 с.
2. Гаурылава, В. А. Марфало™ тонкага аддзела юшэчшка у парасят ад нараджэння да 60-сутачнага узросту: аутарэф. дыс. ... канд. вет. навук: 16.00.02 / В. А. Гаурылава; Ульянауск дзярж. ун-т. - Ульянауск, 2008. - 20 с.
3. Даулетава, Л. В. Бiялогiя развщця органау стрававання жуйных i усеядных жывёл / Л. В. Даулетава. - М.: Навука, 1974. - 133 с.
4. Даулетава, Л. В. Развшцё страушка у дзтх i хатшх свшей / Л. В. Даулетава // Марфало™ i генетыка дзжа. - М.: Навука, 1985. - С. 183-209.
5. Даулетава, Л. В. Рост страушкава-кшэчнага тракта у дзшх i хатшх свшей / Л. В. Даулетава // Марфалогя i генетыка дзжа. - М.: Навука, 1985. - С. 167-182.
6. Дземвдов1ч, А. П. Ппатрафiя парасят: антэнатальная i постнатальная дыягностыка, прафшакшка ва умовах прамысловых комплексау: аутарэф. дыс. ... канд. вет. навук: 16.00.01 / А. П. Дзем1дов1ч; Вщебская дзярж. акад. вет. медыцыны. - Вщебск, 2006. - 20 с.
7. Дземвдов1ч, А. П. Да пытання аб мэтазгоднасщ лячэння парасят з прыроджанай гшатраф1яй / А. П. Дзем1дов1ч // Навуковыя зап. Вщеб. дзярж. акад. вет. медыцыны. - Вщебск, 2012. - Т. 48. - Вып. 2. - Ч. 2. - С. 46-48.
8. Лшатава, А. А. Сучасныя уяуленш пра антэнатальную гшатрафш парасят: манаграф1я / А. А. Лшатава. - Ульянауск: Ульянауская дзярж. сельскагасп. акад., 2005. - 88 с.
9. Шпатау, А. М. Клшжа-марфалапчная д^1ягност^1ка антэнатальнай гшатрафп парасят ва умовах комплексу: аутарэф. дыс. ... канд. вет. навук: 16.00.02 / А. М. Лшатау; Маскоуская вет. акад. 1м. К. I. Скрабша. - М., 1984. - 16 с.
10. Малашка, В. В. Адаптацыйныя мехашзмы пры гастраэнтэральнай паталогп у маладняку сельскагаспадарчых жывёл / В. В. Малашка, Е. Л. Мжул1ч, Н. I. Жарыкау // Шлях! павышэння прадукцыйнасщ жывёлагадоулг зб. навук. пр. - Горю, 1998. - 111 с.
11. Малашка, В. В. Гiпатрафiя нованароджанага маладняку сельскагаспадарчых жывёл i шлях! рэал1зацш кампенсаторных магчымасцяу аргашзма / В. В. Малашка, Н. В. Троцкая, Т. М. Скудная // Сельская гаспадарка - праблемы i перспектывы: зб. навук. пр .: Т. 4, ч. 2. - Гродна, 2005. - С. 98-101.
12. Марфаф1з1ялапчныя мехашзмы развщця страушка i тонкага кшэчнжа парасят у постнатальным антагенезе: манаграфiя / В. В. Малашка [i шш.]. - Гродна: Гродзенст дзярж. аграрны ун-т, 2016. - 230 с.
13. Марфафункцыянальныя паказчыю худой юшю у парасят пры эксперыментальным дысбактэрыёзе / Д. У. Воранау [i шш.] // Сельская гаспадарка - праблемы i перспектывы: зб. навук. пр.: Т. 25. - Гродна, 2014. - С. 42-48.
14. Патаф1з1ялапчныя мехашзмы дыярэйных захворванняу жывёл / В. В. Малашка [i гнш.] // Актуальныя праблемы штэнаунага развщця жывёлагадоулг матэрыялы м1жнар. навук.-практ. канф. - Горю, 2003. - С. 161-164.
15. Паулюк, Я. С. Клшжа-ф1з1ялапчны стан аргашзма свшаматак i парасят пры штэниунай эксплуатацып / Я. С. Паулюк, М. В. Дзямчук // Навуковыя зап. Вщеб. дзярж. акад. вет. медыцыны. - Вщебск, 1999. - Т. 35. - Ч. 1. - С. 211-213.
16. Праб1ётьжатэрашя у прафшактыцы захворванняу i лячэнш гшатрафп парасят / В. Ф. Фшёнп [i гнш.] // Перадавыя тэхналогп у жывёлагадоул1 / Башюрсю дзярж. аграрны ун-т. - Уфа, 2008. - С. 190-192.
17. Сыцько, В. М. Этыялог1я гiпатрафiя парасят прамысловых комплексау / В. М. Сыцько // Актуальныя праблемы вытворчасщ свшшы: зб. навук. пр. - Адэса, 1990. - С. 129-133.
18. Ультраструктурныя асновы паталогп стрававальнай истэмы жывёл / В. В. Малашка [i шш.] // Жывёлагадоуля i ветэрынарная медыцына. - 2012. - № 1. - С. 46-51.
