Научная статья на тему 'Малака ошириш курси тингловчиларида интерфаол дарсларни олиб бориш компетентлигини ривожлантириш'

Малака ошириш курси тингловчиларида интерфаол дарсларни олиб бориш компетентлигини ривожлантириш Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
1080
124
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
компетентлик / дарс / интерфаол / дидактика / ахборот олиш / ҳамкорлик / мустақил мушоҳода / муаммоли таълим / лойиҳали таълим / креатив таълим / эвристик таълим / компетентность / урок / интерактивный / дидактика / получение информации / сотрудничество / самостоятельное мышление / проблемное учение / проектное учение / творческое учение / эвристическое учение.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Низомова Ш. И.

Педагогик жараённи методик жиҳатдан оқилона ташкил этиш, таълим ёки тарбиявий фаолият шаклларини тўғри белгилаш, метод ва воситаларни мақсадга мувофиқ танлай олиш, уларни самарали ва муваффақиятли қўллай олиш, ахборот муҳитида керакли маълумотларни излаш, тўплаш, саралаш, қайта ишлаш ва улардан самарали фойдаланиш бугунги кун ўқитувчисидан жуда катта маҳоратни талаб қилади. Таълимнинг барча соҳасида бўлгани каби малака ошириш тизимида ҳам тингловчиларда интерфаол дарслар олиб бориш компетентлигини ривожлантириш муҳим амалий вазифалардан бири ҳисобланади. Мақолада шу ҳақидаги фикрлар баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

РАЗВИТИЕ КОМПЕТЕНТНОСТИ ПРОВЕДЕНИЯ ИНТЕРАКТИВНЫХ УРОКОВ У СЛУШАТЕЛЕЙ КУРСОВ ПОВЫШЕНИЯ КВАЛИФИКАЦИИ

Разумная организация педагогического процесса с точки зрения методики, правильное определение форм образовательной или воспитательной деятельности, целенаправленный выбор методов и средств, эффективное применение методов, продуктивное использование средств, поиск нужных, важных, необходимых, полезных данных в информационной среде, также сбор этих данных, их выбор, переработка и их эффективное, уместное применение требует много способностей от преподавателя нынешнего времени. Как и во всех сферах образования, так и в системе повышения квалификации, у специалистов, проходящих переквалификацию, развитие компетентности проведения интерактивных уроков является одной из важных практических задач. В статье выражены мнения по данной теме.

Текст научной работы на тему «Малака ошириш курси тингловчиларида интерфаол дарсларни олиб бориш компетентлигини ривожлантириш»

Низомова Ш.И.,

Сирдарё вилояти халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш институти «Табиий ва аник фанлар» кафедраси катта укитувчиси

МАЛАКА ОШИРИШ КУРСИ ТИНГЛОВЧИЛАРИДА ИНТЕРФАОЛ ДАРСЛАРНИ ОЛИБ БОРИШ КОМПЕТЕНТЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ

НИЗОМОВА Ш.И. МАЛАКА ОШИРИШ КУРСИ ТИНГЛОВЧИЛАРИДА ИНТЕРФАОЛ ДАРСЛАРНИ ОЛИБ БОРИШ КОМПЕТЕНТЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ

Педагогик жараённи методик жих,атдан окилона ташкил этиш, таълим ёки тарбиявий фао-лият шаклларини туFри белгилаш, метод ва воситаларни максадга мувофик танлай олиш, уларни самарали ва муваффакиятли куллай олиш, ахборот мух,итида керакли маълумотларни излаш, туплаш, саралаш, кайта ишлаш ва улардан самарали фойдаланиш бугунги кун укитувчисидан жуда катта мах,оратни талаб килади. Таълимнинг барча сох,асида булгани каби малака ошириш тизимида х,ам тингловчиларда интерфаол дарслар олиб бориш компетентли-гини ривожлантириш мух,им амалий вазифалардан бири х,исобланади. Маколада шу х,акидаги фикрлар баён этилган.

Таянч суз ва тушунчалар: компетентлик, дарс, интерфаол, дидактика, ахборот олиш, х,амкорлик, мустакил мушох,ода, муаммоли таълим, лойих,али таълим, креатив таълим, эвристик таълим.

НИЗОМОВА Ш.И. РАЗВИТИЕ КОМПЕТЕНТНОСТИ ПРОВЕДЕНИЯ ИНТЕРАКТИВНЫХ УРОКОВ У СЛУШАТЕЛЕЙ КУРСОВ ПОВЫШЕНИЯ КВАЛИФИКАЦИИ

Разумная организация педагогического процесса с точки зрения методики, правильное определение форм образовательной или воспитательной деятельности, целенаправленный выбор методов и средств, эффективное применение методов, продуктивное использование средств, поиск нужных, важных, необходимых, полезных данных в информационной среде, также сбор этих данных, их выбор, переработка и их эффективное, уместное применение требует много способностей от преподавателя нынешнего времени. Как и во всех сферах образования, так и в системе повышения квалификации, у специалистов, проходящих переквалификацию, развитие компетентности проведения интерактивных уроков является одной из важных практических задач. В статье выражены мнения по данной теме.

Ключевые слова и понятия: компетентность, урок, интерактивный, дидактика, получение информации, сотрудничество, самостоятельное мышление, проблемное учение, проектное учение, творческое учение, эвристическое учение.

NIZOMOVA SH.I. DEVELOPING OF THE COMPETENCE TO ORGANIZE INTERACTIVE LESSONS IN RAISING OF TEACHERS' SKILLS LEVEL

Rational organization the pedagogical process by methodics, correct forming of educational and upbringing activities, purposeful choice of methods and facilities, searching, important, necessary, useful information, also its gaining, its effective implementing - demands good skills from teachers nowadays. As in all spheres of education, also in the system of raising the level of teachers' skills developing the competence to organize interactive lessons stays one of the main practical objects. In this article this theme is discussed.

Keywords: competency, lesson, interactive, didactics, getting the information, collaboration, independent thinking, problem studies, project studies, creational studies, heuristic studies.

«Ахборот асри»да жамиятнинг цар бир аъзосидан умумин-соний цадриятларга амал цилиш, ижтимоий фойдали мецнат билан шугулланиш, самарали мулоцот цилиш, ахбо-ротни ту^ри цабул цилиш ва мувофиц талцин этиш, уз шах-сини такомиллаштириш, узлуксиз урганиш каби лаёцатларга эга булиш талаб цилинади.

Таълим сифати ва самарадорлигини таъмин-ловчи омиллардан булган инновацион технология, янги педагогик технология, жумладан интерфаол таълимни укув жараёнига жорий этиш шу куннинг заруриятига айланмокда. Узбекистон Республикаси Биринчи Президенти Ислом Каримов айтганидек, «... х,аётимизда ижобий маънодаги «портлаш эффекти»га, яъни, таълим моделининг кучли самарасига»1 эриша-диган давр давом этмокда.

Мактабларимизда дарсликларнинг янги авлоди, модернизация килинган дастурлар, тажриба-синовлардан утиб, давр талаби дара-жасида такомиллаштирилмокда, мактабларнинг моддий базаси мустах,камланмокда.

Янги мактабларни куриш, реконструкция килиш, жорий ва капитал таъмирлаш, замона-вий асбоб-ускуналар, техника воситалари билан таъминлаш, компьютерлаштириш, укувчилар ва укитувчиларни ижтимоий х,имоя килиш, моддий ва маънавий раFбатлантириш ишлари дастурлар, режалар асосида олиб борилмокда. Мактабларнинг моддий базаси канча ривож-ланмасин, дарслик, дастур, стандартлар тако-миллаштирилмасин, укувчига пухта ва чукур билим бериш, уни эркин ва ижодий фикрлашга ургатиш, укитувчининг касбий мах,орати, билим-донлиги, замонавий дарсларни, илFор техноло-гияларни кай даражада узлаштирганлиги, интерфаол дарсларни ташкил эта олиш куникма,

малакаларига бугунги битирувчи боFланиб колаверади.

Умуман бугунги педагог янгича шароитда, янгича усулларни куллаб дарсни ташкил эта оладими?

Узбекистон Республикаси Биринчи Президенти Ислом Каримов бошланFич таълим тизи-мига малакали укитувчиларни жалб этиш ушбу боскичда таълим сифати ва самарадорлигини таъминлашга йуналтирилган чора-тадбирлардан бири эканлигига эътиборни каратиб, куйи-дагиларни таъкидлаган: «... боланинг дунё-караши, диди, салох,ияти шаклланадиган бошланFич синфларга энг етук, энг тажрибали мураббийлар биркитиб куйилишини оддий мантикнинг узи талаб этади»2.

Бу эса уз навбатида, таълим жараёнини инсонпарварлаштириш, либераллаштириш (эркинлаштириш), демократлаштириш, болага дустона муносабатда булиш, х,амкорлик ва х,амижодкорликда ташкил этишни такозо этмокда. Кискача айтганда, укув жараёни мар-казида укувчи булмоFи лозим. Укув жараёни укувчига каратилган ва йуналтирилган булиши талаб этилмокда. Шахсга каратилган таълим укувчининг укув-билув мех,натини ташкил этишни х,аракатлантирувчи, кизикиш, хох,иш, талаб, истакларни руёбга чикарувчи куч булиб хизмат килади. Яъни таълим жараёнига индивидуал ёндашув деганда нимани тушуниш керак?

1 Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: «Маънавият», 2008. -63-б.

2 Каримов И.А. Хавфсизлик ва баркарорлик йулида. 6-жилд. - Т.: «Узбекистон», 1998.

Таълим жараёнида индивидуал ёндашув1:

• укувчи фаоллигини ошириш;

• укувчини мустакил фикрлашга ургатиш;

• укувчининг ижодий фикрлашини ташкил этиш;

• укувчининг мустакиллиги, эркинлигини таъминлаш;

• укувчиларнинг кизикишлари асосида иш юритиш (мотивация);

• укувчининг имкониятларини ишга солиш;

• уз кизикишлари оркали кушимча, мак-табдан (синфдан) ташкари таълим олишга йуллаш;

• уз-узини ривожлантириш, тарбиялашни назарда тутади.

Юкоридаги келтирилган индивидуал хусуси-ятларни ривожлантириш асосида укувчида мустакил билим олиш куникмалари ва малакаси шаклланади. Мустакил билим олиш ва узлаш-тириш малакасининг юкори даражаси компе-тентлик (лаёкат) билан улчанмокда.

Компетенция (лот. competere - лаёкатли, муносиб булмок) шахснинг бирор-бир сохадан хабардорлик, шу сохани билиш даражаси, сохага оид билим, куникма, малака, карашлар мажмуи, шахснинг кадрияти ва сифатлари, малаканинг намоён булиши ёки таъсир кур-сатиш кобилияти хисобланади2.

Бу таърифга кура, малака ошириш тинглов-чиси касбий компетентлигининг шаклланиш боскичлари куйидагича булиши керак:

1. Уз-узини тахлил килиш ва зарур нарса-ларни англаш.

2. Узини ривожлантиришни режалаштириш, максад, вазифа белгилаш.

3. Узини намоён этиш ва камчиликларини тузатиш.

Малака ошириш тингловчилари турт хаф-талик укиш давомида 144 соатлик укув юклама-сидаги билимларни узлаштиради, укув фанлари буйича янги куникма ва малакага эга булиш билан биргаликда тажриба алмашади.

Бунинг натижасида касбий компетенцияга эга мутахассис3:

1 www.unesco.org/efa - Таълим буйича бутунжахон форуми (БМТ Мингйиллик маърузаси, 2003. -186-б.).

2 Узбек тилининг изохли луFати. 2-жилд. - Т.: «Узбекистон миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2006. -396-б.

3 Муслимов Н.А. Касб таьлими укитувчиларининг кас-

бий шакллантириш технологияси. / Монография. - Т.:

«Фан», 2013. -127-б.

• уз билимларини изчил бойитиб боради;

• янги ахборотларни узлаштиради;

• давр талабларини чукур англайди;

• янги билимларни излаб топади;

• уларни кайта ишлайди ва уз амалий фао-лиятида самарали куллайди.

Бундай холатда дидактик компетентлик даражаси ривожланади.

Дидактик компетенция даражаси цуйи-дагилардан иборат4:

- укитиш мухитини яратиш;

- мавзу мазмунини ёритишни режалашти-риш;

- укув жараёнини бошкариш;

- укувчиларнинг ютуклари ва ривожланиш-ларини бахолаш;

- укувчиларга мотивация бериш ва ёрдам курсатиш;

- укувчилар билимини англаш ва уларни ривожлантириш.

Юкорида касбий ва дидактик компетенция хакида Н.Муслимовнинг фикрларидан келиб чикиб куйидаги фикрларни баён этамиз.

Сир эмас укув жараёнини ислох этиш дарсни ислох килишдан бошланади. Дарсни ислох этишни нимадан бошлаш керак? Дарсни:

• дарсга масъулиятли муносабатда булиш;

• дарсга янгича ёндашувни йулга куйиш;

• дарсда укувчига индивидуал ёндашув;

• дарсни укувчининг фаоллиги, хамкор ва хамижодкорлиги асосида ташкил этиш;

• интерфаол, инновацион, илFор технология-ларни куллашдан бошлаш керак.

Интерфаол усул нима ва у нимани англа-тади? Интерфаол усуллар укувчиларнинг узаро мулокот ва узаро таъсирида дарс жараёнини амалга оширади. Интерактив инглиз сузидан олинган булиб, «interad», яъни inter - узаро, ad - харакат, таъсир, фаоллик маъноларини беради5.

Малака ошириш тизимида интерфаоллик асосида ташкил этилган дарслар тингловчи-ларда андрагогик ёндашувни талаб килиб, эркин фикр юритиш ва ахборотларни фаол-ликда хал этишга уз тажрибасини туFри такдим килишда хаётий тажрибага асосланиб, гурух-ларда масалалар ечимини топиш, хамкорликда иш юритиш, уз фикрларини ёзма баён этиш

4 Уша манба, 132-б.

5 Хасанбоев Ж. ва бошкалар. Педагогика фанидан изохли луFат. - Т.: «Фан ва технология», 2009. -188-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 5

куникма, малакаларини ривожлантиришга йуналтирилади. Интерфаол методларда иш юритиш анъанавий методлардан воз кечиш дегани эмас, балки дарс мазмунини узаро фаол-лик, хамкорлик ва хамижодкорликда хал этишни ташкил эта олишдир.

Интерфаол таълимнинг куйидаги методлари мавжуд1:

• муаммоли таълим;

• лойихали таълим;

• уйин оркали кечувчи таълим;

• креатив таълим;

• эвристик таълим;

• АКТ таълими.

Интерфаоллик бу узаро икки киши фаоллиги, яъни бунда укув-билув жараёни узаро сухбат тарикасида, диалог шаклида (компьютер ало-каси) ёки укитувчи-укувчиларнинг узаро муло-котлари асосида кечади.

Малака оширувчи тингловчиларнинг компе-тентлик даражасини ривожлантиришда куйидаги уч йуналишини шахсий тажрибамдан келиб чикиб тавсия этаман:

I йуналиш. Тингловчиларга купрок психология, педагогика, методика, информатика, педа-гогик амалиёт жараёнида таълим модели, интерфаол таълимнинг мазмун-мохияти ва уни амалиётга киритиш механизмини ургатиш оркали йуналтириш.

II йуналиш. Хар бир гурухда 5-6 тингловчи-дан иборат, интерфаол таълимни ургатиб, узлаштириб борувчи кичик ижодий гурухлар шакллантириш. Уларни интерфаол таълим методларининг хар бир усулини ургангандан кейин семинар-тренинглар, давра сухбатлари, мунозараларини махсус жадвал асосида утказиб бориш. Тингловчиларнинг доимий харакатдаги бир-бирига ургатиш, укитиш тизимини йулга куйиш.

III йуналиш. Тингловчиларнинг шахсий дас-турлари асосида илмий-педагогик изланишлар олиб боришларини йулга куйиш. Педагогик фаолияти давомида илмий-методик адабиётлар ва кундалик даврий матбуот материаллари, илFор педагогик тажрибалар, интернет матери-алларини излаш, туплаш, уларнинг банкини яратиш ва улардан фойдаланиш.

Интерфаол усулнинг бош максади укув жараёни учун энг кулай мухит ва вазият яратиш

1 Йулдошев Ж^. Интерфаол таълим сифат кафолати. -Т.: «Фан», 2010. -53-б.

оркали тингловчининг фаол, эркин, ижодий фикр юритишига мухит яратишдан иборат. Укувчининг интеллектуал салохияти, ички имко-ниятларини намоён этиш оркали таълимда сифат ва самарадорликни таъминлаш демак-дир.

Интерфаолликда ташкил этилган дарслар шундай кечадики, бу жараёнда бирорта хам укувчи четда колмай, яъни улар эшитган, укиган, курган, билган фикр-мулохазаларини очик-ойдин билдириш имкониятига эга буладилар. Узаро билимлар, Fоялар, фикрлар алмашиш жараёни содир булади. Бу дарс жараёнида самимийликни таъминлайди, билим олишга хавас, кизикиш ортади, бир-бирларини куллаб-кувватлаш, узаро дустона муносабатлар шакл-ланади.

Интерфаол дарсларни ташкил этиш йули билан укувчилар якка тартибда, жуфт холатда ва кичик гурухларда ишлашга урганади.

Бундай холда ташкил этилган машFулотларда изланишга асосланган режалар, ролли уйинлар аввалдан режалаштириш, алгоритмлаш, модул-лаштириш, дарсликлар билан ишлаш, турли хужжатлар билан ишлаш, ахборот манбалари билан ишлаш, ижодий ишлардан фойдаланиш мумкин.

Интерфаол дарсларни ташкил этиш босцичлари2:

• укув предмети мавзусини ва мазмунини танлаш;

• дарснинг укув мавзуси юзасидан ягона максадни белгилаш;

• дарснинг укув мазмунини ишлаб чикишда бериладиган назарий ва амалий билимларни белгилаш;

• укувчи томонидан узлаштирилиши лозим булган тушунча, билим, куникма, малакаларии ифода этиш;

• дарснинг шакли, методи, воситаларини танлаш;

• тушунча, билим, куникма, малакаларни узлаштириш учун таълим олувчи томонидан сарфланадиган вакт бирлигини хисобга олиш;

• хар бир боскич натижаларини олиш учун машк ва мисоллар тизимини яратиш;

• назорат олиб бориш учун тестлар, савол-лар ишлаб чикиш;

2 Йулдошев Ж^., Усмонов С. И^ор педагогик техноло-гиялар. - Т.: «Укитувчи», 2004. -72-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 5

• дapc жapaëнини oлиб бopиш кeтмa-кeтлиги вa якyнлaш мexaнизмини яpaтиш.

Хyлoca cифaтидa кyйидaги фикpлapни тaвcия этaмиз.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Tинглoвчилap билaн интepфaoл дapcлap oлиб бopиш кoмпeтeнтлиги pивoжлaнгaндa:

• тинглoвчилapдa янгиликкa интилyвчaнлик, дapc жapaëнидa янги мeтoдлapни кУллaш кyникмa, мaлaкaлapи шaкллaнaди;

• yзлyкcиз paвишдa мaшFyлoтлapдa, ижoдий гypyx1лapдa вa як^ тapтибдa муегакил ишлaш opкaли интepфaoл ycyлдa ишлaш кyникмacи шaкллaнaди;

• aндpaгoгик ëндaшyв acocидa y3apo тaжpи-бaлapни эшитaди, турли caвoллapгa эркин мyлo-x,a3a юритиб жaвoб бepaди;

• мaктaблapгa, кacб-x1yнap вa aкaдeмик лицeйлapгa бopгaн тинглoвчилap илFop тexнo-лoгиялap, интepфaoл тaълимни oлиб бopиш имкoниятигa эгa бyлaдилap.

Бунинг нaтижacидa:

• интepфaoл ycyлдa дapc жapaëнини тaшкил этишдa Укyвчилapгa кyлaй ижoдий фикр юри-тиш учун мух,ит яpaтилaди;

• интepфaoл ycyлдaги дapcлapдa y3apo фикр aлмaшишгa имкoн яpaтилaди. Y3apo axбopoт oлиш вa бepиш учун шapoит тyFилaди;

• yк1yвчилap интepфaoл ycyлдaги дapcлapдa eчими кyтилaëтгaн мacaлaлapни х^мшрлик вa х^жи^ли^ мyx1oкaмa этaдилap, eчимини тoпaдилap, вaзиятдaн чикишдa х^м x1aмижoд-кopликдa бyлaдилap;

• интepфaoл ycyлдaги дapcлapдa oлгaн ax6o-poтлapи acocидa билимлapини биp-биpлapигa нaмoйиш этaдилap, биp-биpлapидaн илхрм-лaниб, рух,ий кoникиш хр^л килaдилap;

• интepфaoл ycyлдaги дapcлapдa бир-бир-лapини тушуниш yлapдa кизикиш пaйдo килиб, yлap вaкт yтгaнини билмaй кoлaдилap. Taълим мaзмyнини тyлa yзлaштиpиш вa cифaт-caмapa-дopликкa эpишaдилap;

• Укитyвчигa xoc бyлгaн мух,им cифaтлapдaн бири - x,ap дoим биpop нapcaни yйлaб тoпишгa интилиш, Укyвчилapни х^м шунга yндaш мaлa-кacи pивoжлaнaди;

• узлу^из тaълим жapaëнидa пeдaгoгик фaoлият, x,aë^a юзaгa кeлaдигaн x,ap кaндaй вaзиятдa кacбий-шaxcий ycишгa oлиб кeлaди.

Адабиётлар руйхати:

1. Kapимoв И.А. Юк^к мaънaвият - eнгилмac куч. - Т.: «Мaънaвият», 2008.

2. Kapимoв И.А. Хaвфcизлик вa бapкapopлик йyлидa. б-жилд. - Т.: «Узбeкиcтoн», 1998.

3. Мycлимoв Н.А. ^c6 тaьлими Укитyвчилapининг кacбий шaкллaнтиpиш тexнoлo-гияcи. I Мoнoгpaфия. - Т.: «^н», 2013.

4. Йyлдoшeв Ж^. Интepфaoл тaълим cифaт кaфoлaти. - T.: «^am» 2010.

5. Йyлдoшeв Ж.F., Уcмoнoв С. ИлFop пeдaгoгик тexнoлoгиялap. - Т.: «Укитувчи», 2004.

6. Xacaнбoeв Ж. вa бoшкaлap. Пeдaгoгикa фaнидaн изox1ли лyFaт. - Т.: «Фaн вa тexнo-лoгия», 2009.

7. Узбeк тилининг изox1ли лyFaти. 2-жилд. - Т.: «Узбeкиcтoн миллий энциклoпeдияcи» Дaвлaт илмий нaшpиëти, 200б.

8. www.unesco.orgIefa. Taълим бyйичa Бyтyнжax1oн фopyми (БМТ Мингйиллик мaъ-py3ac^ 2003. -18б-б).

ЗАMOНАВИЙ TАЪЛИM / COBPEMEHHOE OБРАЗOВАНИE 2017, S

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.