Научная статья на тему 'Бошланғич синфларда хорижий тилларни ўқитишда педагогик технологиялар'

Бошланғич синфларда хорижий тилларни ўқитишда педагогик технологиялар Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
3424
423
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
хорижий тиллар / педагогик технологиялар / таълим жараёни / компетенция / инновация / метод / таълим мазмуни / foreign language / pedagogical technology / competence / the process method / the meaning of education

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Кенжабоев А., Кенжабоев Ж.

Мақолада бугунги кунда бошланғич синфларда хорижий тилларни ўқитишда педагогик технологияларнинг аҳамияти ва қўлланиши ҳақида фикр юритилган. Таълим жараёнида турли интерфаол усулларни қўллашда ўқитувчида мавжуд бўлиши керак бўлган компетенцияни шакллантириш бўйича тавсиялар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

UTILIZING THE PEDAGOGICAL TECHNOLOGIES IN LEARNING FOREIGN LANGUAGES IN PRIMARY CLASSES

In the article the gist of pedagogical technologies in educating the foreign languages in current elementary classes are discussed. As well, the interactive methods in the process of teaching and the due competencies of teachers are recommended.

Текст научной работы на тему «Бошланғич синфларда хорижий тилларни ўқитишда педагогик технологиялар»

18 ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ / ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ТЕХНОЛОГИИ ч_/

Кенжабоев А.,

Сурхондарё вилояти халк, таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш институти «Тил ва адабиёт таълими» кафедраси доценти; Кенжабоев Ж.,

Термиз давлат университети «Факультетлараро инглиз тили» кафедраси укитувчиси

БОШЛАНГИЧ СИНФЛАРДА ХОРИЖИЙ ТИЛЛАРНИ ДИТИШДА ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАР

КЕНЖАБОЕВ А., КЕНЖАБОЕВ Ж. БОШЛАНМЧ СИНФЛАРДА ХОРИЖИЙ ТИЛЛАРНИ УЦИТИШДА ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАР

Маколада бугунги кунда бошланFич синфларда хорижий тилларни укитишда педагогик тех-нологияларнинг ах,амияти ва кулланиши х,акида фикр юритилган. Таълим жараёнида турли ин-терфаол усулларни куллашда укитувчида мавжуд булиши керак булган компетенцияни шакл-лантириш буйича тавсиялар берилган.

Таянч суз ва тушунчалар: хорижий тиллар, педагогик технологиялар, таълим жараёни, компетенция, инновация, метод, таълим мазмуни.

КЕНЖАБОЕВ А., КЕНЖАБОЕВ Ж. ПРИМЕНЕНИЕ ПЕДАГОГИЧЕСКИХ ТЕХНОЛОГИЙ В ПРОЦЕССЕ ПРЕПОДАВАНИЯ ИНОСТРАННЫХ ЯЗЫКОВ В НАЧАЛЬНЫХ КЛАССАХ

В статье освещаются вопросы применения педагогических технологий в процессе преподавания иностранных языков в начальных классах. Авторами даны рекомендации по формированию компетенции учителя, которая необходима для применения им различных интерактивных методов в процессе обучения.

Ключевые слова и понятия: иностранные языки, педагогическая технология, процесс обучения, компетенция, инновация, метод, содержание образования.

KENJABOYEV A., KENJABOYEV J. UTILIZING THE PEDAGOGICAL TECHNOLOGIES IN LEARNING FOREIGN LANGUAGES IN PRIMARY CLASSES

In the article the gist of pedagogical technologies in educating the foreign languages in current elementary classes are discussed. As well, the interactive methods in the process of teaching and the due competencies of teachers are recommended.

Keywords: foreign language, pedagogical technology, competence, the process method, the meaning of education.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 6

Маълумки, мамлакатимизда Узбекистон Республикасининг «Таълим тутрисида»ги цонуни ва Кадрлар тайёрлаш миллий дастурини амалга оширишда хорижий тилларни уцитишнинг мукаммал тизими, яъни %ар томонлама замонавий фикрлов-чи ёш авлодни тарбиялаш вазифаси цуйилган.

Республикамизда жах,он х,амжамиятига янада интеграциялашувга йуналтирилган ти-зим яратиш максадида Узбекистон Республи-каси Президентининг 2012 йил 10 декабрдаги «Чет тилларни урганиш тизимини янада тако-миллаштириш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПК-1875-сонли карори тасдикланди. Кадрлар тайёрлаш миллий дастурида х,алкнинг бой интеллектуал мероси ва умумбашарий кадрият-лари, замонавий маданият, иктисодиёт, фан, техника ва технологияларнинг ютуклари асо-сида кадрлар тайёрлашнинг мукаммал тизимини шакллантириш Узбекистон тараккиёти-нинг мух,им шартидир, деб алох,ида таъкидла-нади.

Дар^акикат, бугунги тараккиёт х,ар бир укитувчидан узига хос ижодкорлик, малака ва тажрибани такозо этмокда. Бу уз навбатида хорижий тиллар фани укитувчилари зиммаси-га катта масъулият юклайди. Узбекистон Рес-публикаси Президентининг 2012 йил 10 декабрдаги «Чет тилларни урганиш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПК-1875-сонли карорини тизим-ли амалга ошириш максадида бошланFич синфларда хорижий тилни укувчиларга урга-тишдан максад уларнинг шу тилда сузлаш, ёзиш, тинглаб ва укиб тушуниш каби куник-маларни шакллантириш билан бир каторда болаларнинг тафаккури, мулокот маданияти, билим олишга кизикиши, фаоллик, мустакил-лик, мах,натсеварлик, кизикувчанликни уЙFо-тишга каратилади. Болаларнинг аклий ва нут-кий кобилиятини муваффакиятли устириш келгусида фанларни пухта узлаштиришга им-коният яратади. Укувчиларда чет тили оркали мустакил ва ижодий фикрлаш куникмаларини шакллантиришда илFор педагогик технология-лар узига хос ах,амият касб этади.

Бугунги кунда укитувчига куйиладиган мух,им талаблардан бири х,ам илFор педагогик технологиялар билан танишиш, амалда куллаш ва шулар оркали болаларни мустакил фикр-лашга ургатишдан иборат.

Узлуксиз таълим тизимининг х,амма буFин-ларида х,ам укитувчи дарс жараёнида ноанъа-навий дарсларда педагогик технологиялардан фойдаланади, лекин бошланFич синфларда хорижий тилларни укувчиларга ургатишда хорижий тил укитувчиси укувчиларнинг психологик, педагогик ва физиологик ривожланиш коидаларини билиб, урганиб дарснинг максад ва мазмунидан келиб чикиб, педагогик техно-логияларни дарсда куллаш максадга муво-фикдир.

Укитувчи дарс жараёнида педагогик техно-логияларни ишлатишда куйидагиларга эъти-бор бериши лозим:

- укувчилар онгида муайян мавзу асосида янги тушунчаларни х,осил килиш;

- янги мавзуга оид коида, атамалар мо-х,иятини очиб бериш;

- янги мавзуни утилган мавзулар билан из-чилликда етказиш;

- укувчиларнинг фикрлаш даражасини ри-вожлантириб бориш;

- таълимий уйинларнинг изчиллиги, хилма-хиллиги ва кизикарли булишига эришиш;

- шу машFулотнинг узида янги билим асосида шаклланган куникмаларини текшириб бориш;

- укувчиларнинг психологик хусусиятлари-ни х,исобга олиш;

- дарс жараёнида укувчилар иштирокини кучайтириб бориш.

Демак, шуни таькидлаш керакки, келажага-миз булган ёшларнинг эркин фикрловчи, бар-камол шахс булиб шаклланиши учун уларни х,ар томонлама ривожлантириш зарур. Жум-ладан, хорижий тилларни урганиш даражала-ри мазкур максадни амалга оширишда укувчиларнинг психологик, жисмоний ва ижтимо-ий жих,атларини урганиб, узларини эркин ту-тиши ва фикрини мустакил ифодалашда тусик буладиган салбий психологик х,олатларни аниклаш ва бартараф этишда кулланилиши лозим. Демак, бошланFич синфларда таълим оладиган укувчиларнинг узига хос бир катор

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 6

мyaммoлapи мaвжyд. Укитувчи х^м пeдaгoг, х^м пcиxoлoг 6УЛИ6 кoлмacдaн, yлap билaн ишлaш тexникacини х^м билиши лoзим.

Юкopидaги мaкcaддaн кeлиб чикиб, бугун-ги кyндa xopижий тиллapни Укитиш ДTСдa кур^тил^н «А» бocкич, яъни бoшлaнFич cинфлapни уз ичигa oлaди. Дeмaк, xopижий тил Укитyвчиcи 1-2-3-cинфлapдa тaълим жa-paëнидa кaнчaлик ycтaлик билaн пeдaгoгик тexнoлoгиялapдaн уз ypнидa, мaкcaдли фoй-дaлaнca, дapc caмapaдopлиги юкopи бyлaди.

Бугунги x,ap бир фaн укитувчи^ уз фaни-нинг xycycиятидaн ^либ чикиб, тaълим жapa-ëнидa турли интepфaoл ycyллapдaн фoйдa-лaнмoкдa. Бизнинг йyнaлишимизнинг мaкcaди бoшкa фaнлapдaн фapкли paвишдa нoaнъaнa-вий дapcлapдa пeдaгoгик тexнoлoгиялapнинг турли интepaктив ycyллapидaн фoйдaлaниб, кичик ëшдaги Укyвчилapни эркин фикpлaшгa тaйëpлaшдиp. Дaвлaт тaълим cтaндapтидa x,ap бир cинф учун, мacaлaн, 1^инф учун 200 тa, 2-cинф учун 250 тa cyз вa ибopaлapни ypгaтиш мaкcaди кУйилaди, дeмaк, xopижий тил Укитyвчиcи пeдaгoгик тexнoлoгиялap acocидa юкopидa тaъкидлaнгaн мaкcaдлapни aмaлгa oшиpиши кyздa тyтилaди.

Узбeкиcтoн Рecпyбликacи Вaзиpлap Max^a-мacининг 2013 йил 8 мaйдaги «Узлyкcиз тaъ-лим тизимининг чeт тиллap бyйичa дaвлaт тaълим cтaндapтини тacдиклaш тyFpиcидa»ги 124-coнли кapopи бoшлaнFич cинфлap учун xopижий тил ур^тишнинг А-1 бoшлaнFич дa-paжacи кaбyл килинди.

Узбeкиcтoн Рecпyбликacи Хaлк тaълими ти-зимидa xopижий тиллapни ypгaтиш мaзкyp ДTСгa мyвoфик кyйидaги икки бocкичдa aмaл-гa oшиpилaди:

А-1 дapaжa: бoшлaнFич тaълим (1-4^инф-лap);

А-2 дapaжa: умумий ypтa тaълим (5-9^инф-лap).

БoшлaнFич ^нф Укyвчилapигa xopижий тил Укитyвчилapи нимaлapни ypгaтиши, кaйcи пeдaгoгик тexнoлoгиялap acocидa yкyвчилapгa энг кyлaй ycyллap вa ycлyблap ëpдaмидa тил-ни ур^тиш кepaклигини кypcaтиш тaълимнинг иннoвaциoн йyнaлишлapни тaтбик этишгa yндaйди. Tилни ypгaтишдa укитувчи иннoвa-ция - пeдaгoгик тexнoлoгиялapни тaълим ти-зимигa киритиш, тaълим тизимидa энг илFop тexнoлoгиялapни жopий килиш opкaли тaъ-

лим тизимини иcлox1 килиш, тaълим caмapa-дopлигини oшиpиш, шaxc ижтимoийлaшyвини тaъминлaш, бу бopaдa мyaйян мyвaффaкият-лapгa эришиш тaълим жapaëнидa бoлaгa дУcтoнa мyнocaбaтлapни шaклллaнтиpишгa уриниш нaтижacидa вужуд^ кeлaди.

БoшлaнFич cинф Укyвчилapи дapcлapининг тyFpи, aник, изчил caмapaли булиши учун бугунги кyндa укитувчи кyйидaгилapгa эътибop бepиши лoзим.

Биpинчидaн, пeдaгoгик тexнoлoгиялapдaн фoйдaлaниш opкaли yкyвчилapнинг билим, кyникмa вa мaлaкaлapни пyxтa yзлaштиpиши, тaълимнинг тyшyнapлилик, изчиллик вa кири-шимлилик, нaзapияни aмaлиëт билaн бoFлaш, кypгaзмaлилик, бугунги куннинг янги ëндa-шyвлapи, мyльтимeдиa yкyвчилapнинг oнгли-лигини aмaлгa oшиpиш opкaли тaъминлaнaди.

Иккинчидaн, бoшлaнFич cинф yкyвчилapигa фaкaтгинa xopижий тилни ypгaтишгинa эмac, бaлки уз дycтлapи билaн мyлoкoтни тaшкил Килиш х^м мух,им ax1aмият ^c6 этиши лoзим.

Учинчидaн, x,ap бир укитувчи пeдaгoгик тexнoлoгиялapдaн дapc жapaëнидa фoйдaлa-нишдa интepфaoл ycyллapдaн уз ypнидa фoй-дaлaниши зapyp.

Typтинчидaн, Укyвчилapнинг фикpлaш фao-лиятини шaкллaнтиpиш учун укитувчи укув-чилapнинг физиoлoгик pивoжлaнишини х,и-coбгa oлиб, турли дидaктик вa poлли yйинлap тaшкил этиши лoзим.

Бeшинчидaн, укитувчи интepфaoл ycyллap-дaн - укитувчи вa укувчи x1aмдa Укyвчилapapo биpгaликдaги x1apaкaтдaн фoйдaлaниши кepaк.

Олтинчидaн, Укyвчилap утил^н мaвзyни эcдaн чикapмacликлapининг oлдини oлиш мaкcaдидa тaкpopлaш пaccив aмaлгa oшиpил-мacлиги кepaк.

БoшлaнFич cинфлapдa <^apc - мyкaддac» кoнтeкcтидa пeдaгoгик тexнoлoгиялapдaн ca-мapaли фoйдaлaниш бугунги кyндa мух,им, дoлзapб x1иcoблaнaди.

Мaълyмки, бугунги кyндa илм-фaн, тexникa, axбopoт тизими шиддaтли pивoжлaнмoкдa. Укиш вa Укитишдa кyндaлик фaoлиятгa Кaтнaшиш учун x,ap тoмoнлaмa мyкaммaл билим, мaлaкa вa кyникмaгa эгa булишни дaвp-нинг узи тaлaб килмoкдa. Зaмoнaвий пeдaгo-гик вa axбopoт-кoммyникaция тexнoлoгиялa-pидaн фoйдaлaнгaн x1oлдa укитишнинг илFop ycлyблapини жopий этиш йули билaн ycиб

ЗAМOНAВИЙ TAЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ OБPAЗOВAНИЕ 2016, 6

лаётган ёш авлодни чет тилларга укитиш, шу тилларда эркин сузлаша оладиган мутахассис-ларни тайёрлаш тизимини тубдан такомил-лаштириш х,амда бунинг негизида уларнинг жах,он цивилизацияси ютуклари х,амда дунё ахборот ресурсларидан кенг куламда фойда-ланишлари, халкаро х,амкорлик ва мулокотни ривожлантиришлари учун шарт-шароит ва имкониятлар яратиш максадида Узбекистон Республикаси Президентининг 2012 йил 10 декабрдаги «Чет тилларни урганиш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПК-1875-сонли карори кабул килинди.

2012 йилдан бошланFич синфларда хори-жий тиллар укитиш муваффакиятли амалга оширилмокда. Таълим муассасаларида укув-чиларга билим бериш билан бир каторда хо-рижий тил укитувчиларининг узлари х,ам 2013 йил укув йилидан бошлаб х,афтанинг жума кунлари - «Хорижий тил укитиш методикаси куни»да тажрибали тренерлар ёрдамида кушимча курсларда таълим олмокдалар. Де-мак, укитувчиларда хорижий тилларни замо-навий талаблар асосида укитиш учун компе-тенциялар шаклланмокда. Бугунги кунда 1-синфдан бошлаб хорижий тилларни уки-тишни муваффакиятли амалга ошириш учун педагогларга педагогик, психологик талаблар куйилмокда. «Укитувчи кимни укитади, нима-ни ургатади ва кандай технологиялар асосида ургатади?», деган савол куйилади. Бунинг учун хорижий тил укитувчиси, авваламбор, уз она тилини, унинг фонетикаси, грамматикасини мукаммал билгандагина хорижий тилни киёслаш оркали укувчиларга ургата олади. Узлуксиз таълим тизимида фаолият юритаёт-ган х,ар бир укитувчи, жумладан, хорижий тил укитувчилари тилшунослик буйича куйидаги зарурий компетенцияларга эга булишлари ло-зим:

Лингвистик Компетенция: Социолингвистик

Прагматик

Тилшуносликка оид бу компетенциялар умумий х,олда тавсия этилган. Уларни «Кластер» усули оркали кисмларга булиб урганиш мумкин. Компетенциявий ёндашувни амали-ётга татбик этиш учун тажрибали мутахассис-

ларнинг 1-2- ва 3-синфларда хорижий тилларни ургатишининг ах,волини урганиш, мониторинг килиш ёки уларнинг фаолиятини урганиш ва уларга методик ёрдам бериш бугунги асо-сий вазифалардан биридир.

Шу максадда Сурхондарё вилояти халк таъ-лими бошкармаси, вилоят халк таълими хо-димларини кайта тайёрлаш ва уларнинг мала-касини ошириш институти ташаббуси билан 2014 укув йилида вилоят хорижий тил укитувчиларининг метод бирлашмаси ташкил этилди. Методик бирлашмага вилоятда фаолият юритувчи хорижий тил укитувчилари аъзо булиб, х,ар ойда бир марта вилоят туман-лари мактабларида очик дарслар ташкил этилмокда, ёш укитувчиларга услубий ёрдам курсатилиб келинмокда. Бу эса уз навбатида бугунги ёшларга тавсия этилаётган компетенциялар кай даражада шаклланганлигини урганиш ва уларга амалий ёрдам беришда кул келмокда. «XXI аср укитувчиси тобора тарак-кий этиб бораётган бугунги фан-техника ютук-ларига х,ар доим х,озиржавоб булиши, улардан уз дарсларида самарали фойдалана олиши ке-рак булмокда. Бу эса уз навбатида компетент-ли укитувчиларнинг купрок булишига боF-ликдир. Дарсларда кулланадиган илFор педагогик технологиялар укувчиларда хорижий тил фанига булган мех,р-мух,аббат туЙFуларини уЙFотиш, уларнинг чет тилига булган кизики-шини ошириш ва бу тилни мукаммал билиш даражасига кутариш, мантикий аник ва тулик нутк эгаси булишига эришиш каби мух,им ва-зифаларни бажаришга ёрдам беради»1.

Укитувчиларимиз бугунги кунда таълим-нинг анъанавий ва ноанъанавий шакллари асосида дарсларни ташкил килиб келмокдалар. Бизнинг бугунги кундаги асосий вазифамиз ДТС асосида укувчиларни х,ар томонлама эркин фикрловчи, узининг мустакил фикрлари-ни тулик баён эта оладиган баркамол авлод килиб тарбиялашдир. Демак, дарс давомида шогирдларимизни «укувчи-тингловчи» сифа-тида эмас, балки укитувчи билан бемалол бах,слашиш куникмаларига эга булган фаол укувчилар сифатида тайёрлашимиз керак

1 Жуманазаров И.И. Чет тили дарсларида педагогик технологияларни ташкил этиш - долзарб муаммо. / «БошланFич таълим сифати ва самарадорлигини ошириш: муаммолар, ечимлар» мавзусидаги Республика амалий конференцияси. - Т., 2014. -68-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 6

булади. Бу вазифа, албатта, ноанъанавий дарс-ларда педагогик технологиялар, интерфаол усуллардан фойдаланиш оркали амалга оши-рилади.

Термиз шах,ри хорижий тилларни ургатишга асосланган 3-таянч мактаб хорижий тил уки-тувчилар тажрибалари шуни курсатмокдаки, компетентли хорижий тил укитувчилари педагогик технологиялардан уринли, максадли, мавзуларнинг талабларидан келиб чикиб, са-марали фойдалансалар, куйидагиларга эриша-дилар:

1. Укувчиларга чет тилида гаплашиш бош-калар билан коммуникатив алокага кириша олиш, тушуна олиш ва туFри жавоб кайтара олиш.

2. Укувчиларда чет тилларни урганишга нисбатан мотив (кизикиш) уЙFотиш ва кизи-киш давомийлиги, узлуксизлигини таъмин-лаш.

Шундай экан, мактаб ёшидаги укувчиларда инглиз тили саводхонлигини туFри ташкил этиш ва узлуксизлик тамойиллари асосида ри-вожлантириб бориш уларнинг келажакда хорижий тил урганишга кизикиш билан ёнда-шишга ва самарали равишда инглиз тилида сузлашувга ургатади. Бу эса хорижий тил укитувчисига узига хос машаккатли мех,натни талаб этади.

Демак, «Педагогик технологиянинг марка-зий муаммоси укувчи шахсини ривожланти-риш оркали таълим максадига эришишини таъминлашдан иборат»1, дейди узбекистонлик педагог У.К.Толипов ва хорижий тилларни укитишда муайян интерфаол усулларни тавсия килади. Хорижий тилларни самарали укитишда турли интерфаол усулларни тавсия этиш мумкин. Мураккаб мавзуларни укувчилар онгига осонгина сингдириш учун педагогик технологияларнинг турли хил методлари (усуллари)дан фойдаланиш максадга муво-фикдир. Масалан, «Аклий х,ужум», «Кластер», «Кизил ва яшил рангли карточкалар билан ишлаш», «БББ» (биламан, билишни хох,лайман, билиб олдим), «Венн диаграммаси» методлари шулар жумласидандир Дарсларни мукам-мал ташкил этиш учун илFор педагогик техно-логияларни олиб кириш, уни таълим мазмуни-га сингдириш, дарс утишнинг янгидан-янги

1 Толипов У.К., Усмонбоева М. Педагогик технологиянинг татбикий асослари. - Т.: «Фан», 2006. -155-б.

усулларини топиш, давлат таълим стандартла-ри талабларини бажаришга замин яратади. Бунда укитувчига дарс утиш кулай ва жонли булиши учун турли кургазмали воситалар иш-лаб чикиш ва улардан дарс жараёнида опти-мал фойдаланиш, замонавий илFор педагогик технологиялардан фойдаланиш лозим.

Узбекистонлик олим, профессор Н.Саидах,-медовнинг таъкидлашича, «х,озирги кунда укитувчилар укитиш методикасини куп лолларда технологиялардан ажрата олмаяпти-лар». Методика утиш жараёнини ташкил этиш ва утказиш буйича тавсиялар мажмуасидан иборатдир, методикадан кузланган максад предмет мавзуларига оид назарияларни аник х,одисалар текислигига кучиришдир. Педагогик технология (ПТ) укитиш жараёнининг узаро боFлик кисмларини ташкилий жи^атдан тартибга келтириш, боскичларини куриш, уларни жорий этиш, шартларини аниклаш, мавжуд имкониятларини х,исобга олган ^олда белгиланган максадга эришишни таъминлай-ди. «Ёхуд, ПТ укитувчининг касбий фаолияти-ни янгиловчи ва таълимда якуний натижани кафолатлайдиган муолажалар йиFиндисидир. Технология узининг эгилувчанлиги, натижа-ларнинг туFрилиги, самарадорлиги, олдиндан лойих,аланиш зарурияти билан методикадан фаркланиб туради»2. Булардан ташкари, хорижий тил дарсларини утишда укитувчи ^ар хил усуллар: аудио дарс (тинглаб тушуниш), видео дарс, интернет дарси, саёх,ат дарси, мусика дарси, «модул» дарс, бах,с-мунозара, мусобака дарси, «Заковат» ва интерфаол педагогик усуллардан фойдаланиши мумкин. Таълим х,ар доим укитувчидан уз устида ишлаш, изланиш-ни талаб этади. Бугунги кун укитувчиси ком-петенциявий ёндашув асосида инновациялар жорий килиши, лойи^алаштириш асосида замонавий педагогик технологиялар устида бош котириши лозимдир. Шунинг учун бугунги кун укитувчиларидан иложи борича таълимнинг янги усуллари устида изланиш талаб этилади. Чунки укувчиларга анъанавий дарслар унча ёкмайди, уларни зериктиради, натижада укувчи дарс мазмунини яхши узлаштирмайди. Хар бир дарсдаги интерфаол усуллар кайта-кайта машк килиниши окибатида аник нати-жага эришилади. Укувчиларнинг зерикиб

2 Саидахмедов Н. Педагогик технологиялар. - Т.: «Фан», 2006. 32-бет.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 6

колмаслиги учун педагогик технологияларда-ги усулларнинг турлича булиши дарс самара-дорлигини янада оширади.

Дарс жараёнларида укитувчи укувчи нутки, мустакил фикрлай олиши, уз фикрини хори-жий тилда бемалол ифода эта олиши, ёзма иш, сухбат, хикоя, мустакил фикрига таяниши каби шаклларига эътибор бериши лозим. Ас-лида, педагогик технологиялардан укитувчи дарс жараёнида мажбурий фойдаланиши мумкин эмас. Айрим укитувчилар педагогик технологиялар афзалликларини узлари бил-май туриб, улардан хужакурсинга фойдалан-мокчи буладилар. Холбуки, буни х,еч кимга кераги йук. ПТ дарснинг мазмуни, максадига караб ишлатилса, у ижобий самара беради. Хорижий тил дарслари кандай шакл, метод ва воситалар ташкил этилишидан катъи назар энг аввало педагогик технологиялар:

- педагогик фаолият таълим-тарбия жара-ёнининг самарадорлигини ошириш;

- укитувчи ва укувчи уртасида узаро х,ам-корликни карор топтириш;

- укувчилар томонидан укув предметлари буйича пухта билимларни эгаллашни таъмин-лаш;

- укувчиларда мустакил, эркин ва ижодий фикрлаш куникмаларини шакллантириш;

- укувчиларнинг уз имкониятларини руёб-га чикара олишлари учун шарт-шароитлар яратиш;

- педагогик жараёнда демократик ва ин-сонпарварлик Fояларининг устуворлигига эришишни кафолатлаши лозим.

Бу каби педагогик технологиялардан фой-даланилганда, укувчиларнинг билим сало-хияти, фанга булган кизикишлари янада орта-ди; билим, малака, куникмалар янада шаклла-нади ва узлари танлаган фаннинг асосий ту-шунчаларини фарклай оладилар. Укитувчи дарс жараёнида интерфаол усуллардан фой-даланишдан олдин мавзу буйича асосий ту-шунчалар хакида маълумот бериб утади. Шун-дан сунг, укувчиларнинг мустакил равишда узлаштиришлари, такрорлашлари, олган маъ-лумотлари доирасини кенгайтиришлари ва мантикий фикр юритишлари осон кечади. Бунда интерфаол усулларнинг ахамияти янада ошади. Куйида бундай усуллардан бирининг инглиз тили дарси жараёнига татбикини куриб чикайлик.

Бугунги кунда Сурхондарё вилояти халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш институти про-фессор-укитувчилари вилоят мактаблари, айникса, бошланFич синфларда хорижий тил-ларни укитиш жараёнига катта амалий ёрдам бермокдалар.

Иккинчи синфларда хорижий тилни урга-тишнинг максади ёзиш ва укишдан иборат-дир. Дарсларни кузатиш давомида педагогик технологияларнинг кулланилиши турли интерфаол усуллар оркали булиб, улар жуда юкори натижа бермокда.

Сурхондарё вилояти Денов, Кумкур^он, Ан-гор, Кизирик туманлари мактаблари хорижий тил укитувчилари иш тажрибаларини урганиб, уларга тегишли методик маслах,атлар берилди.

Жумладан, тажрибали хорижий тил уки-тувчиларига 2-синфда «Play» методидан фой-даланиш тавсия килинди. «Play» методидан 2-синфда инглиз тили дарсида куйидагича фойдаланилади: укитувчи дастлаб укувчи-ларни икки ёки уч гурух,га булади. Уларга та-ниш булган бир сузни айтади ва маълум бир чегараланган вакт беради. Укувчилар шу сузга алокадор булган сузларни дафтарга ёзадилар. Масалан: «write« сузини олайлик. Бу сузнинг узбекча таржимаси «ёзмок»дир. Укувчи бел-гиланган вакт ичида бу сузга боFлик бошка сузларни ёзиши ва гаплар оркали мисоллар келтириши керак. Уйиннинг асосий шартлари-дан бири шундан иборатки, улар уйин давомида лугат, китоб ва дафтарларидан фойда-ланмайдилар. Берилган вакт тугагандан кейин гурух,ларнинг топган мисоллари туFри ва нотуFрилиги аникланади ва натижалари бах,оланади. Бу методни куллаш укитувчига укувчиларнинг фикрлаш доираси ва уларнинг лугат бойлиги кай даражада эканлигини били-шига ёрдам беради. Укувчиларга эса мантикий фикрлаш, гурух, билан ишлаш куникмасини шакллантириш, хар бир укувчини фаолликка ундаш, узлари билмаган ва тополмаган ми-солларни гурухдошлари ёки ракиб гурух топган мисоллар оркали эслаб колишларига ёрдам беради. Бундай методлар дарс жараёнида бир неча марта фойдаланилса, албатта укувчиларнинг суз бойлиги янада ошади.

Бундан ташкари дарс жараёнида укувчиларга хорижий тиллардан дарс утишда «Speak», яъни «гапирмок» методини куллаш

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 6

мумкин. Бу методда укувчилар узларининг суз бойлиги ва грамматик билимига таянадилар. Укитувчи доскага битта содда феълни ёзади. Укитувчи танлаган укувчилар бу феълдан кетма-кет содда ва мураккаб гаплар тузади-лар. Бу методни куллаш жараёнида укитувчи укувчиларнинг грамматик билими ва суз бой-лигини яна бир бор синовдан утказади. Маса-лан укитувчи доскага «до» феълини ёзади. Танланган укувчи эса уни содда гапга айлан-тиради. Масалан «I go» ёки «he goes», «go to s^ool» ва шу тарика кейинги танланган укувчилар бу гапни кетма-кетликда давом эттира-дилар. Бу мисолни куйидаги матнда куриб чикамиз:

Укитувчи: - go

1. Укувчи: - go to school

2. Укувчи: - go to school said my father

Бу мисоллар кетма-кетлигини таъминлаш, энг аввало, укувчиларнинг билимларни узлаш-тиришларига боFлик. Бу методни укитувчи гурухлар мисолида хам кулласа булади. Укув-чиларни укитувчи иккита гурухга булиб, улар-га иккита феълни доскага ёздиради ва х,ар бир гурух катнашчилари навбат билан феълни гапга айлантириб, гаплар кетма-кетлигини давом эттирадилар. Гапларнинг грамматик жи-хатдан туFри ишлатилганлиги ва сузларнинг туFри ёзилиши укитувчи томонидан назоратга олинади ва улар умумлаштирилиб бахоланади. Энг яхши курсаткичга эга булган укувчилар укитувчи томонидан урнак килиб курсатилади ва раFбатлантирилади.

Бу каби методлардан куплаб мисоллар кел-тиришимиз мумкин ва улардан хорижий тил дарсларида унумли фойдаланилса булади. Бу-лардан келиб чикадиган хулоса шуки, укитувчи уз дарсига илFор педагогик технология-ларни канчалик куп даражада олиб кирса, уларни таълим мазмунига сингдириб, уз урнида фойдаланса ва узи хам бундай метод-ларни янада ривожлантириб, янгидан-янги инновациялар кашф килса, ана шундагина у кузлаган натижага эришади.

Демак, «Укитувчи чет тили дарсларини педагогик технологиялардан фойдаланиб шун-

дай ташкил этсинки, у самарага эришсин»1. Бу эса уз навбатида юкори компетенцияга эриш-ган укитувчининг педагогик махоратига боF-ликдир.

Бизга маълумки, хорижий тилларни урга-нишга нисбатан энг кулай булган давр 5-8 ёш булиб, бу даврда бола томонидан уз она тили-ни урганиш тизими тулик урганилган булиб, хорижий тилни эгаллашга онгли равишда ён-дашади, атрофдагилар билан хорижий тилда алокага киришиш унчалик кийинчилик туг-дирмайди. Болаликда хорижий тилларни урганиш жараёни оркали ривожланадиган лаёкат-лар боланинг коммуникатив кобилиятлари ривожига ижобий таъсир курсатади.

Ун ёшдан сунг, хорижий тилларни урга-нувчи болаларнинг факат 5 фоизигина суз-ларни туFри талаффуз этиши мумкин. Шунинг учун хам хорижий тилларни урганишни эрта бошлаш самарали хисобланади.

Таълим самарадорлигига эришиш учун бу-гунги хорижий тил укитувчисига куйидаги та-лаблар куйилади:

1. Юкоридаги синфларни узида мужассам-лаштирган укитувчи етарли билим, куникма, малакага эга булиши, педагогик технология-ларнинг мохиятини аник билиши.

2. Таълим жараёнида бошланFич синф укувчиларининг ёшига хос педагогик, психологик индивидуал хусусиятларни хисобга олиб педагогик технологияларни куллаш.

3. Укитувчининг фазилатларидан бири у уз фанини юкори савияда билиши таълим сама-радорлигини оширишда педагогик технологиялардан унумли фойдаланиб, натижага эри-шиш.

4. Укитувчи касбига оид талаблардан бири болаларни севиши, уларнинг хаёти билан кизикиши, педагогик технологияни куллаш оркали уларнинг хорижий тилга нисбатан мехрини уЙFотишдан иборат булиши лозим.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Демак, хорижий тилни педагогик техноло-гиялар оркали укитиш ёшларни келажакда мустакил фикрга эга баркамол авлод булиб тарбияланишида мухим ахамият касб этиши лозим.

1 Кенжабоев А. Педагогик махорат асослари. - Т.: «Навруз», 2012. -76-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 6

Г ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ / ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ТЕХНОЛОГИИ 25 У

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2012 йил 10 декабрдаги «Чет тилларни урганиш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари т^рисида»ги ПК-1875-сонли карори. // «Халк, сузи» газетаси, 11.12.2012 й., 240 (5660)-сон.

2. Узбекистон Республикаси Вазирлар Мах,камасининг 2013 йил 8 майдаги «Узлук-сиз таълим тизимининг чет тиллар буйича давлат таълим стандартини тасдиклаш туFрисида»ги 124-сонли карори. // Узбекистон Республикаси конун х,ужжатлари туплами, 2013 й., 20-сон, 251-модда.

3. Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: «Маънавият», 2008.

4. Жуманазаров И.И. Чет тили дарсларида педагогик технологияларни ташкил этиш

- долзарб муаммо. / «БошланFич таълим сифати ва самарадорлигини ошириш: муам-молар, ечимлар» мавзусидаги Республика амалий конференцияси. - Т.: 2014.

5. Кенжабоев А. Педагогик технологиялар - дарс самарадорлигининг мух,им омили.

- Т.: «Навруз», 2012.

6. Кенжабоев А. Педагогик майорат асослари. - Т.: «Навруз», 2012.

7. Кенжабоев А., Саломова Г., Сох,ибов Б. Масофавий укитишнинг педагогик асослари. // «Замонавий таълим», 2014, 10-сон. -3-7-б.

8. Кенжабоев А., Кенжабоев Ж. Тарбия технологияси ва унинг долзарбл иги. // «Замонавий таълим», 2015, 4-сон. -61-64-б.

9. Саидахмедов Н. Педагогик технологиялар. - Т.: «Фан», 2006.

10. Толипов У.К., Усмонбоева М. Педагогик технологиянинг татбикий асослари. - Т.: «Фан», 2006.

11. Феберман Б. ИлFор педагогик технологиялар. - Т.: «Фан», 2000.

12. Худойкулов Х.Ж., Кенжабоев А. Замонавий педагогик технология таълим самарадорлигининг асосидир. - Т.: «Навруз», 2013.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 6

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.