Научная статья на тему 'Бошланғич синфларда дидактик ўйинли таълим технологияларидан фойдаланиш самарадорлиги'

Бошланғич синфларда дидактик ўйинли таълим технологияларидан фойдаланиш самарадорлиги Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
12704
928
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ўқитиш методи / таълим технологиялари / вербал мулоқот / таълим жараёни / шахс / дидактика. / тeaching method / educational methods / oral speech / teaching process / personality / didactics.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Норбўтаев Х. Б.

Мақолада бошланғич синфларда табиатшунослик фанини ўқитиш жараёнида дидактик ўйинлардан фойдаланиш ва унинг методологияси ҳақида сўз юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE EFFECTIVENESS OF DIDACTIC GAME EDUCATIONAL TECHNOLOGIES IMPLEMENTATION IN THE PRIMARY CLASSES

In the article is lightened the place and importance of didactic game educational technologies implementation in teaching of nature studies in the primary classes and its methodics in the teaching process.

Текст научной работы на тему «Бошланғич синфларда дидактик ўйинли таълим технологияларидан фойдаланиш самарадорлиги»

64 МАКТАБ ТАЪЛИМИ / ШКОЛЬНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ ч___/

Норбутаев Х.Б.,

Термиз давлат университети «Бошла^ич таълим методикаси» кафедраси катта укитувчиси, педагогика фанлари номзоди; Эшкуватов Ш.,

Сурхондарё вилояти халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш институти «Мактабгача, бошланFич ва махсус таълим кафедраси» укитувчиси

БОШЛАНГИЧ СИНФЛАРДА ДИДАКТИК УЙИНЛИ ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ САМАРАДОРЛИГИ

НОРБУТАЕВ Х.Б., ЭШКУВАТОВ Ш. БОШЛАНГИЧ СИНФЛАРДА ДИДАКТИК УЙИНЛИ ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ САМАРАДОРЛИГИ

Маколада бошла^ич синфларда табиатшунослик фанини укитиш жараёнида дидактик уйинлардан фойдаланиш ва унинг методологияси х,акида суз юритилган.

Таянч суз ва тушунчалар: укитиш методи, таълим технологиялари, вербал мулокот, таълим жараёни, шахс, дидактика.

НОРБУТАЕВ Х.Б., ЭШКУВАТОВ Ш. ЭФФЕКТИВНОСТЬ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ДИДАКТИКО-ИГРОВЫХ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В НАЧАЛЬНЫХ КЛАССАХ

В статье освещены место и значение использования дидактико-игровых образовательных педагогических технологий, а также методика их применения в процессе обучения природоведению в начальных классов.

Ключевые слова и понятия: метод обучения, образовательные методы, вербальное общение, процесс обучения, личность, дидактика.

NORBUTAEV KH.B., ESHKUVATOV SH. THE EFFECTIVENESS OF DIDACTIC GAME EDUCATIONAL TECHNOLOGIES IMPLEMENTATION IN THE PRIMARY CLASSES

In the article is lightened the place and importance of didactic game educational technologies implementation in teaching of nature studies in the primary classes and its methodics in the teaching process.

Keywords: тeaching method, educational methods, oral speech, teaching process, personality, didactics.

Мамлакатимизда таълимни тубдан ислоу цилиш жараё-нига оид педагогик технологияларни жорий цилиш ижтимо-ий зарурат уисобланади. Бу курсатма ва маълумотларни амалда цуллаш бугунги кунда таълим муаммолари билан шугулланувчи барча таълим муассасалари уцитувчилари учун ниуоятда мууим ва долзарб вазифадир.

Ушбу муаммоларни тахлил килишдан аввал куйидаги маълумотлар, тушунча ва атамалар устида тухтаб утиш лозим.

Замонавий педагогик технологиялар мо-хияти укувчига билим бериш, уларни тулик узлаштиришдан иборат. Таълим муассасаларида педагогик технологиялар асосида дарс утишда асосий талаб укувчининг хаётий тажрибаси, аввал узлаштирган билими ва кизикишлари асосида янги билим беришни кузда тутади.

Таълим жараёнида педагогик технология-лардан фойдаланиш самарадорлиги узининг куп кирралилиги билан намоён булмокда. «Укувчининг рухий холатлари, унинг кела-жакда ривожланиши (ёки пасайиши) кандай хисобга олиняпти?», деган саволларнинг ечи-мига боFлик. Шу жихатдан олганда, педагогик технология шахс ривожланиши боскичларини лойихалаштириш, ташхислаш ва дифференция-лаш имкониятларига эга. Бу педагогнинг таълим технологияларидан фойдаланиш кобилиятига бOFЛ и к.

Узлуксиз таълим тизимида замонавий педагогик, ахборот технологияларидан фойдаланиш укув материалларини укувчи томонидан кабул килиш ва узлаштириш самарасини оширади.

Шу боис шахсий компьютерлар таълим во-ситасига айланмокда. Бу шахсий компьютер укитувчининг барча функцияларини уз зиммасига олди, дегани эмас, албатта. Балки укувчининг шахсий компьютер билан ишлаши таълим жараёнини самарали ташкил килишга имконият яратади.

Бугунги кунда х,ар бир соханинг такомилла-шиши, ривожланиши учун хилма-хил методлар кулланилаётганидек, таълим-тарбия сохасида хам турли хил методлардан фойдаланилмокда. Шундан табиат х,акидаги фан - табиатшунос-лик дарсларини укитишда дидактик уйинли технологияларнинг методларидан фойдаланиш максадга мувофикдир, чунки табиатшу-нослик дарсларида кулланиладиган методлар-нинг хилма-хиллиги укувчида фанни билишга кизикишини орттиради.

Дидактик уйинли таълим технологиясининг узига хос жихати, анъанавий таълимдагидан фарк килиб, бошланFич синф укувчиларининг мустакиллиги ва укув фани фаолиятини та-кикламасдан, балки белгиланган максадга йуналтириш укув фаолиятини хамкорликда ташкил этишни талаб этади. Уларни фаолиятига онгли равишда йуллаш бирор-бир фаолиятни буйрук оркали амалга оширмасдан, балки самарали ташкил этиш оркали укувчиларда фан асосларини урганишга булган кизикишларини орттириш, шахснинг эхтиёжи, кизикиши им-кониятларини чегараламасдан эркин танлаш хукукини бериш саналади.

Бундай дарсларни олиб боришда укувчининг табиатшунослик фанидан тулик билим олиши, ахлокли булиши, бирор-бир касб танлаш ис-теъдодини равнак топтириш, халкимизнинг яхши фазилатларини эгаллаши учун аввало укитувчининг ижодий мехнат килиши талаб этилади. Укитувчи укувчига нисбатан сергак, зийрак булиб, унинг кизикиши, кобилиятини хисобга олиб, мураббийларча муомалада булиши даркор. Шундан кейингина дарслар-да фойдаланиладиган дидактик уйинли технологиялар укувчиларнинг билиш фаолиятини фаоллаштириб, дарслик ва кушимча адабиёт-лар устида мустакил ишлаш, нутк ва мулокот маданиятини ривожлантириш, уларни онгли равишда касбга йуллаш, дидактик уйин давоми-да вужудга келган кийинчиликларни бартараф этишда мулжални туFри олиш, хар хил вазият-ларни тахлил килиб, туFри хулоса чикаришга за-мин тайёрлайди1.

Методист укитувчиларнинг куп йиллик таж-рибалари ва кузатишларидан дидактик уйинлар бошка фанлар катори табиатшунослик дарслари ва дарсдан ташкари машFулотларнинг мазмун-ли булишида энг кулай ва самарали усуллардан бири хисобланиши кайд килинган. Дарсда дидактик уйинлардан фойдаланиш укувчиларнинг

1 Норбутаев Х. Межпредметные связи при обучении природоведению. // «Начальная школа». М., 2011, № 11. -С. 25.

к,изик,иши, x1oзиpжaвoблигини билишни чук^ эгaллaшгa к1apaтилгaн кyникмa вa мaлaкaлapни oшиpиши кypcaтиб yтилaди. Шунингдeк, тaъ-лим жapaëнининг caмapaдopлигини oшиpиш мaкcaдидa биp rçarap иннoвaциoн тexнoлoгия-лap, жумлaдaн, тaбиaтшунocлик дapcлapидa poлли yйинлap, macrep, ишбилapмoнлap уйини вa бoшк1aлapдaн фoйдaлaниш зapуpлиги x,ai<^a х^м фикp юpитилгaн.

M.Xoлмeтoв мaктaбгaчa ëшдaги бoлaлap тaълим-тapбияcигa кУйилaдигaн дaвлaт тaлaб-лapининг acocий мaк1caдидa кeлaжaк aвлoдни жиcмoнaн вa pуx1aн coFлoм тapбиялaш, мaктaб-^a тaйëpгapлик тушунчacи бoлaнинг aк1лий вa мaxcуc тaйëpгapлик йyнaлишлapини уз ичига oлгaнлиги, aввaлo жиcмoний тaйëpгapлик дe-гaндa, кичкинтoй yзигa мoc миллий yйинлapнинг Koидaлapи, ундa фaoл иштиpoк этиши бeлгилaн-гaн тoпшиpик1лapни бaжapa oлиши x,ai<^a фикp юpитгaн1.

Ж.Toлипoвa вa Н.Нумaнoвaлap узлукcиз тaъ-лим тизимининг му^^ил туpи тapкибигa ^p^ бapчa вaзифaлapни aмaлгa oшиpиш учун зaмo-нaвий тaълим тexнoлoгиялapидaн фoйдaлaниш мумкинлиги x,ai<^a тyxтaлгaнлap. Ундa умумий Уpтa тaълим мaктaблapидaги тaълим-тapбия жapaëнидa мoдулли тaълим, дидaктик уйинли тaълим, муaммoли тaълим тexнoлoгиялapидaн фoйдaлaниш йyллapи кypcaтилгaн.

Дapcлapдa фoйдaлaнилaдигaн дидaктик уйинли тexнoлoгиялap Укувчилapнинг билим фao-лиятини фaoллaштиpиш, дapcлик вa кУшимчa aдaбиëтлapдaн муетакил фoйдaлaниш, нутк, вa мулoк1oт мaдaниятини pивoжлaнтиpиш, улapни oнгли paвишдa кacбгa йyллaш, дидaктик уйин дaвoмидa вужудгa кeлгaн к1ийинчиликлapни бapтapaф этишдa мyлжaлни тyFpи oлиш, x,ap xил вaзиятлapни тax1лил к,илиб, тyFpи xулoca чик^ишга зaмин тaйëpлaйди.

А.Зикиpяeв вa бoшк1aлapнинг фикpичa, тaъ-лим жapaëнидa дидaктик тaмoйиллap муaм-мocи бapчa дaвpлapдa Укувчилapнинг дик,-Kaт-эътибopидa бyлгaн2. Улap бу бopaдa мутaxaccиcлapнинг эpишгaн ютук1лapи билaн биpгa x1oзиpгa i^ap тaълим тaмoйиллapи ти-

1 Хoлмeтoв М. Tapбиядa дидaктик yйинлapнинг ax,a-мияти. II «Maъpифaт», 2002, б-шн. -1б-б.

2 Зикиpяeв А. вa бoшкaлap. Укувчилap билимини тeк-

шиpишдa иннoвaциoн тexнoлoгиялap. II «^лк, тaълими» жуpнaли, 2001, б-coн. -19-б.

зимининг илмий acocлapи мукaммaл ишлaб чик1илмaгaнини к^йд этишгaн.

А.Юcупoвa, Р.Kуpбoнниëзoвлap фикpичa, «Кaдpлap тaйëpлaш миллий дacтуpи»дa тaъ-лимдa энг зaмoнaвий x1иcoблaнгaн пeдaгoгик тexнoлoгиялapни кУллaшгa эpишиш мacaлa-лapигa xaмдa инcoн oмилигa aлox1идa эътибop кapaтилгaн булиб, унинг нeгизидa «тизимли ë^ дaшув» ëтaди. Пeдaгoгик тexнoлoгиянинг aco-cини х^м «тизимли ëндaшув» тaшкил этaди вa унинг энг мухим бeлгиcи xиcoблaнaди. Узлу^из тaълимдa пeдaгoгик тexнoлoгиянинг acocини тизимли ëндaшув лoйиxaлapи вa шу билaн биpгa бoшлaнFич тaълимдa пeдaгoгик тexнoлoгиядaн caмapaли фoйдaлaнишдa нимaлapгa эътибop бepиш лoзимлиги кypcaтилгaн3.

Ундaн тaшк1apи мaълумки, aнъaнaвий тaъ-лимдa, тaълим мaк1caди, мaзмуни, ук,итиш уcлублapи, нaзopaт нaтижaлapини бax1oлaш кaби кyплaб жapaëнлap мaълум биp тизим-cиз aмaлгa oшиpилгaн, яъни улapни бaжapиш oлдидaн лoйиxaлaштиpилмaгaн. БoшлaнFич тaълимдa yкувчилapгa тaйëp мaълумoтлap бe-pиб, yкувчилap улapни xoтиpaлapидa ^к^б Koлишлapини тaъминлaшдaн ибopaт бyлгaн эcки тaълимдa кaфoлaтлaнгaн нaтижaгa эpи-шиш фикpи юpитилмaгaн. БoшлaнFич тaълим-дa xap биp мacaлaгa чук^ ëндaшиб, oлдин-дaн лoйиxaлaштиpилгaн мaълумoтлapни фaк1aт укитувчи бepибгинa к1oлмaй, бaлки yкувчилapни му^^ил ишлaши, дapcдa ук,итувчи билaн фикp aлмaшишишигa эътибop к1apaтилгaн вa кaфo-лaтлaнгaн нaтижaгa эpишиш x,ai<^a фикp rop^ тилиб, aнъaнaвий вa нoaнъaнaвий тaълимни тaк1к1ocлaб, улapнинг aфзaлликлapи oчиб бepил-ган.

О.Бepдиeвa x1oзиpги и^ти^дий утиш дaв-pидa тaълим жapaëнини иcлox этишдa муaм-мoлap мaвжудлиги вa шу муaммoлapнинг биp к^мини х^л этишдa Укитувчидaн тaшaббуc-кopлик, излaнувчaнлик вa ижoдкopлик тaлaб килиниши вa тaълим жapaëнидa янги пeдaгo-гик тexнoлoгиянинг мaк1caди, мaк1caдгa эpишиш учун ундaн caмapa бepилишигa тyxтaлиб, янги мaвзуни тушунтиpишдa ук,итувчи peжa acocидa caвoл-жaвoб, чизмa, ^pai^ кoмпьютep вocи-тaлapидaн фoйдaлaниши лoзимлигини кeлтиp-гaн. Шундaгинa ук,итувчининг xoтиpacидa мaв-

3 Юcупoвa А., Kуpбoнниëзoвa Р. Янги пeдaгoгик тexнo-лoгиялapни кУллaш муaммoлapи. II «Пeдaгoгик тaълим» жуpнaли, 2000, 3-шн. -Б. 18.

ЗAMOНAВИЙ TAЪЛИM / COBPEMEHHOE OБPAЗOВAНИE 2015, б

зу узок вакт сакланиб колиши туFрисида фикр юритилиб, укитувчи дарс утишда нималарга эъ-тибор бериши кераклиги хакида маълумотлар келтирган1.

Р.Сафарова ва Л.Шерматов уз асарларида педагогика фанининг муаммоси ва уларни кан-дай ечиш кераклиги туFрисида тухталганлар2. Таълим-тарбия буйича унинг самарадорли-гини ошириш учун илмий жихатдан шахс-ни ривожлантириш ва унинг манфаатлари-ни уЙFунлаштириш, дунёкарашини моддий жихатдан ривожлантириш хакида хам фикр юритганлар. Бунда укувчи жамият тараккиётини фаол ривожлантиришда ижтимоий ва сиёсий, техникавий аппаратлардан фойдаланиб, уз устида купрок ишлаши лозимлиги курсатиб бе-рилган.

У.Нишоналиев тадкикотларида дастурли тех-нологик воситалар мажмуаси ва уларни компьютер оркали таълим жараёнига татбик этиш, укувчи шахсини ривожлантириш оркали таълим максадига эришиш учун таълим-тарбия жараёнини лойихалаш, ахборот ва педагогик технологиянинг методларидан фойдаланиш, укитувчи ва укувчиларнинг хамкорликда фао-лият курсатиш имкониятлари ва воситалари, укувчиларнинг ижобий, шахсий сифатлари туFрисида айтиб утилган ва шунга амал килиш лозимлиги кайд этилган3.

Педагогик технологияларни амалга ошириш учун узига хос воситалар зарур булади. Хар бир педагогик технологияда кулланиладиган воситалар умуман ухшаш булиб, уларнинг турлари куп. Уларни шартли равишда куйидаги турлар-га ажратиш мумкин: вербал, новербал, визуал, студия, табиий, укув анжомлари хамда мактаб жихозлари.

Вербал воситаларнинг асосини ахборот таш-кил килади. Булар сузлар билан ифодаланадиган ахборотлар булиб, уларни суз оркали ифодалаб бериш учун укитувчи уни узлаштирган булиши, яъни шу ахборот хакида билимга эга булиши керак. Бошкача айтганда, педагогик технология-

1 Бердиева О. Таълим жараёнида янги педагогик тех-нологиялар. // «Халк таълими» журнали, 2003, 1-сон. -16-б.

2 Сафарова Р., Шерматов Л. Педагогиканинг тараккиёт йули. // «Халк таълими» журнали, 2002, 2-сон. -14-б.

3 Нишоналиев У. Янги педагогик ва ахборот технология-лари муаммолари ва ечимлари. // «Педагогик таълим» журнали, 2000, 3-сон. -11-б.

ларнинг вербал воситалари укитувчининг би-лимлари даражасидаги ахборот хисобланади.

Шу сабабли хозирги таълим жараёнида факат укитувчи ва укувчиларнинг иштирок эти-ши етарли булмай колди.

Замонавий таълимни амалга оширишнинг яна бир зарур шарти укув фанлари буйича ахборот манбалари, шу жумладан, янги ахборот тех-нологияларидан тез ва кулай фойдаланиш им-конини берувчи турларидан хар бир укитувчи ва укувчи эркин фойдалана оладиган шароит яратишдан иборат. Яъни, хозирда сифатли таълим бериш учун укитувчи укувчига зарур ах-боротларни етказиб турувчи хизматдан иборат фаолиятни ташкил килиш зарур.

Бу йуналиш ахборот технологияларини таълим-тарбия жараёнига жорий килиш йуна-лиши деб номланади. Шу ахборотларни укув-чилар тушуна оладиган мантикий шаклларда ифодалаш укувчи билан укитувчининг вербал мулокотини ташкил килади.

Вербал мулокот шакллари турли булиб, уларнинг асосийлари нутк сузлаш, сухбатлашиш, са-вол бериш, саволга жавоб бериш, бахс, муно-зара, хабар бериш, маслахат, насихат, танбех, табрик, саломлашиш, хайрлашиш кабиларни уз ичига олади.

Ушбу вербал мулокот шаклларида кулланиладиган нутк интонациялари сузловчининг фикри унинг максадига мувофик булган маъно-мазмунни чукурлаштириш, якколлаштириш им-конини беради.

Укитувчи укувчи учун маълум булган тушун-чаларга асосланган холда янги ахборотлар билан танишиб, уни тушунтириб беради.

Бу жараёнда укувчилар диккатни жам-лаш, тинглаш, эшитиш, англаш, идрок килиш, мантикий фикрлаш, хотирада саклаш, кайта эс-лаш фаолиятлари билан банд буладилар. Бунда укувчининг кизикиши, эхтиёжи, манфаат-дорлиги, кобилият, истеъдод, иктидори унинг муваффакияти асоси булади.

Купчилик олимлар таълим объекти деб, укитиш жараёнининг максади, мазмуни, кону-ниятлари, методлари ва тамойилларини кур-сатадилар.

Таълим-тарбия тизимини такомиллаштириш-ни бевосита замонавий педагогик технологияларни жорий килишнинг инновация жараёни деб караш мумкин. Биз бунда «инновация»ни бирор-бир синф укувчилари фаолиятини тако-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 6

миллaштиpиш учун киpитилaëтгaн вa бу иннo-вaция cубъeкти тoмoнидaн янгилик дeб к^бул килинган ëндaшувни тушунaмиз.

Зaмoнaвий пeдaгoгик тexнoлoгиялapнинг пeдaгoгик жaмoaдa мувaффaк1иятли жopий килиниши вa яxши caмapa бepиши биp rçaTOp oмиллapгa бoFлик1.

Улapни учтa кaттa ^ухга aжpaтиш мумкин: биpинчи ^ух oмиллapи киpитилaëтгaн янги-ликнинг мaзмуни, cифaти вa бoшк1a xуcуcиятлapи билaн бoFликl. Бундa янгиликнинг мукaммaлли-ги, тaжpибaдa cинaб кypилгaнлиги вa миллий-мaxaллий шapoитгa мocлигини чук^ ypгaниш вa тaxлил к,илиш мухим axaмият ^c6 этaди. Ик-кинчи ^ух э^ янгиликни киpитишгa oид ëн-дaшув билaн бoFлик1 oмиллapни к1aмpaб oлaди: янгилик киpитишнинг peжaлaштиpилгaнлиги, бocк1ичмa-бocк1ичлиликкa aмaл килинганлиги. Учинчи ^ух ижтимoий-пcиxoлoгик oмиллap булиб, унинг тapкибигa янгиликкa пeдaгoгик жa-мoa мунocaбaти, paxбapлик уелуби вa бoшк1aлap киpaди. Xap к1aндaй янгилик киpитилиши, шу жумлaдaн, зaмoнaвий пeдaгoгик тexнoлoгия-нинг жopий килиниши вa зapуpий caмapa бepи-ши пeдaгoгик жaмoa aъзoлapининг янгиликни кaндaй к^бул к,илиши, унгa бyлгaн мунocaбaтигa бoFлик1.

Одaтдa янгиликнинг киpитилиши жapaë-нидa янгиликкa ниcбaтaн пcиxoлoгик Foв пaй-дo бyлaди. Пcиxoлoгик Foв янгиликкa тeгишли бyлгaн пeдaгoгик жaмoaнинг уз янгилигигa ни^ бaтaн бeфapк ëки caлбий мунocaбaтидa нaмoëн бyлaди. Кишилapдa бундaй пcиxoлoгик Foв oчик1 ëки яшиpин xoлдa учpaши кузaтилaди. Taдк1ик1oт нaтижaлapининг кypcaтишичa, бундaй Foв ки-шилapнинг oдaтдaги фaoлият уолубини aфзaл кypиши, нoaник1ликдaн кукиши, op^^a иш-лapнинг пaйдo булиши, иннoвaциянинг зapу-pияти ëки мухимлигини тушунмacликлapи би-лaн бoFлик.

Зaмoнaвий пeдaгoгик тexнoлoгиялapни тaъ-лим жapaëнигa тaтбик1 этиш caмapaдopлигигa пeдaгoгик жaмoa pax1бapлapининг янгиликкa мунocaбaти, бoшкapув уcлуби, pax^ap вa xoдим-лap ypтacидaги yзapo мунocaбaтлap xуcуcиятлa-pи кучли тaъcиp кypcaтaди. Пeдaгoгик жaмoa aъзoлapининг бу янгилик xaк1идa тулик зapуpий мaълумoтлap билaн тaъминлaниши xaмдa улap-нинг бу мунocaбaтни яxшилaшгa йyнaлтиpилгaн тaдбиpлap oлиб бopиши зapуp.

Taълим жapaëнидa дидaктик уйин тexнo-лoгиялapи дидaктик уйинли дapc шaклидa кyллaнилaди. Ушбу дapcлapдa yкувчилapнинг билим oлиш жapaëни уйин фaoлияти билaн уЙFунлaшгaн дapcлap дидaктик уйинли дapc-лap дeб aтaлaди. Дидaктик уйинли дapcлap Укувчилapнинг билим oлиш фaoлияти уйин фao-лияти билaн уЙFунлиги, мaзмуни вa мoxиятигa кypa cюжeтли-poлли yйинлap, ижoдий yйинлap, ишбилapмoнлик уйини, кoнфepeнциялap вa уйин мaшклapигa aжpaтилaди. Дapcдa дидaктик уйин тexнoлoгиялapидaн фoйдaлaнишдaн oл-дин бундaй yйингa мoc кeлувчи мaвзуни тaнлaш лoзим.

Дapc yтишдa дидaктик уйинли тexнoлoгия-лapдaн фoйдaлaнгaндa дapc дaвoмидa дидaк-тик жapaëн кeтaди. Дидaктик жapaëн 6oc-кичлapини муaйян кeтмa-кeтликдa йyлгa куйиш yкувчилapнинг билимини бeлгилaнгaн мaкcaдлapгa мoc xoлдa тaнлaнгaн укитиш мe-тoдлapи ëpдaмидa тaшкил этишдиp. Укитиш мeтoдлapи уз мoxияти вa мaзмунигa кypa мaъ-лум пeдaгoгик нaзapиягa acocлaнгaн у ë^ бу тacнифгa тeгишли бyлaди. Улapнинг caмapa-дopлиги тyFpиcидa фикp юpитилгaндa укитиш жapaëнини изгa coлaдигaн вa уни мaкcaдли йyнaлтиpa oлaдигaн, укитувчи вa укувчининг Xaмкopлигидaги фaoлиятини тaъминлaш aco-cидa жaмият тoмoнидaн мaктaб aкaдeмик ли-цeй, кacб-xунap кoллeжи oлдигa кyйилaëтгaн мaкcaдгa нeчoFлик эpишилaëтгaнини кyздa ту-тиш кepaк. Ëxуд укитиш мeтoдлapи бeвocитa тaълим aмaлиëтидa aлoxидa ypин тутaди.

Укитиш мeтoди дacтлaб пeдaгoг oнгидa фao-лиятнинг умумлaшгaн лoйиxacи тapзидa мaвжуд бyлaди. Бу лoйиxa aмaлиëтгa укитувчи фaoлия-тининг yзapo тутaшуви тeкиcлигидa, укитишнинг aник xapaкaтлap, aмaллap ëки мeтoдлap мaжмуa-cи cифaтидa жopий этилaди.

Пeдaгoгик нaшpлapдa укитиш мeтoдлapи-ни фaoл вa cуcт гуpуxлapгa aжpaтиш xoллapи мaвжуд. Агap xap биp мeтoд бeлгилaнгaн у ëки бу мaк1caдни eчишдa уз ypнидa ишлaтилca, шубxacиз, фaoлдиp. Пeдaгoгик тexнoлoгиялap xaм дapcдa yкувчилap фaoллигининг юкopи дa-paжacини тaъминлaш acocидa oлдиндaн бeлги-лaнгaн мaкcaдгa эpишишгa кapaтилaди.

Kуйидa умумий ypтa тaълим мaктaблapи-нинг бoшлaнFич cинфлapидa Укитилaдигaн «Taбиaтшунocлик» укув фaнини Укитишдa ди-

ЗAMOНAВИЙ TAЪЛИM I COBPEMEHHOE OБРAЗOВAНИE 2015, б

дактик уйинли таълим технологияларига асос-ланган дарс ишланмалари келтирилмокда.

Дарснинг мавзуси: Йирткич хайвонлар (Табиатшунослик, 3-синф).

Дарснинг таълимий мацсади: табиатшу-носликни укитишда укувчиларни хайвонот ду-нёсининг узига хос хусусиятлари ва ахамияти билан таништириш.

Дарснинг тарбиявий мацсади: укувчилар-га табиатшуносликни укитиш оркали мустакил фикр ва илмий дунёкарашни шакллантириш.

Дарснинг ривожлантирувчи мацсади: укувчиларнинг умумий ва хусусий табиатшунослик тушунчалари, дарслик ва кушимча ада-биётлар устида мустакил ишлаш, мустакил фикр юритиш куникмалари, нутк ва мулокот мадания-тини ривожлантириш.

Дарсни жи^озлаш: мавзуга оид кургазмали воситалар, таркатма ва дидактик материаллар.

Дарсда фойдаланиладиган технология: дидактик уйинли таълим технологияси (ижодий уйин методи).

Дарснинг бориши.

I. Ташкилий кисм: саломлашиш, навбатчи ахбороти, укувчиларни дарсга тайёрлаш.

II. Утган мавзуни сураш: утган мавзу юзаси-дан укувчиларнинг узлаштирган назарий били-ми, амалий куникма ва малакаларини назорат килиш ва бахолаш.

III. Янги мавзу билан таништириш: укувчиларни дарс мавзуси ва дарснинг бориши билан таништириш. Укитувчи утган мавзу юзасидан укувчиларнинг билимини рейтинг мезони асо-сида бахолагандан сунг, янги мавзунинг максади, вазифалари хакида, шунингдек, дидактик уйинли таълим технологияси ва унинг ижодий уйин методи хакида илмий тушунчалар бериб, синф укувчиларини 3 гурухга: «Табиатшунос», «Педагог», «Психолог» гурухларига ажратади ва дарс жараёнини утказиш технологиясини амал-га оширади.

Дархакикат, укитувчи машFулотни бошлаш-дан аввал тингловчиларни ижодий уйин мето-дини утказишга куйилган талаблар ва коидалар билан таништиради.

1-боскич.

Хар бир гурухдаги тингловчилар уз мав-зулари буйича керакли материаллар, далил-лар мисоллар, аник фикрлар, уз фикрини тасдикловчи кургазмали материаллар, имкони булса видеофильм, маколалар, мутафаккир ва

олимларнинг сузлари ва бошкаларни тайёр-лайдилар. Гурухдан бир кишини химоя учун танлайдилар, колганлар эса уз фикрларини кушимча килишлари мумкин. Укитувчи синф укувчиларининг тайёргарлик куриш имконият-ларини хисобга олган холда вакт беради.

2-боскич.

Гурухлар химояга тайёр булгач, укитувчи гурухларнинг бирига химоя учун суз беради (химояга чикиш ихтиёрий равишда булиши мумкин). Гурух вакили гурух номидан сузга чикиб, уларга берилган мавзуни тайёрланган материаллар, далиллар асосида химоя килишга кири-шади. Гурух вакили сузини тугатгач, гурухнинг колган аъзолари кушимча фикрлар билдириш-лари мумкин.

3-боскич.

МашFулотларнинг 2-боскичидаги каби бу боскичда хам укитувчи навбатдаги гурух ва-килига химоя учун суз беради. Иккинчи гурух хам биринчи гурух каби уз мавзусини химоя килади. Химоя тугагач, укитувчи машFулотнинг кейинги боскичига утади. Хар иккала химоя вактида укитувчи иложи борича уз фикр ва мулохазасини билдирмасликка, савол бермас-ликка харакат килади, хеч кайси гурухга ён бермаган холда мулокотни бошкаради, гурух химояси вактида тартиб сакланиши ва мулокотни утказишга куйилган талаб-коидаларнинг тулик бажарилишига эришишга харакат килади. Бу боскичда, асосан учала гурухдаги бошланFич синф укувчилари эркин, мустакил фаолият курсатишлари керак булади.

4-боскич.

Гурухлар бир-бирларига савол беришни бошлайди. Гурухлар томонидан бериладиган саволлар улар химояси вактида айтилган далиллар, мисоллар, фикрларни янада ойдинлаш-тириш максадида, шунингдек, уз гурухларининг фикрларини янада таъкидлаб, исботлаб, колганларни хам шу фикрга кушилишларига даъват килиш учун берилиши мумкин. Тингловчилар эркин холда узларининг чикишлари билан барчага таъсир курсатишга, уз фикрларини маъкуллашга харакат киладилар. Укитувчи бундай холатга шароит, имконият яратади, яъни у бахс-мунозарани самимийлик билан бошкаради.

5-боскич.

Укитувчи хар икки томоннинг бир-бирларига саволлари, маъкуллайдиган сузлари тугагач,

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 6

хар икки гурух томонидан айтилган фикрларни умумлаштиради ва узини бу масала хакидаги фикр-мулохазасини баён этади ва гурух тинг-ловчилари томонидан тушган саволларга ке-ракли жавобларни беришга харакат килади.

МашFулот охирида укитувчи хар учала гурух-нинг машFулот жараёнидаги фаолиятларини тахлил этиб, уларга миннатдорчилик билдиради ва фаол укувчиларни раFбатлантиради.

IV. Янги мавзуни урганиш: укитувчи дарс жараёнида укувчиларга янги мавзуни тушун-тиришда дарс сифати ва мазмунига эътибор берган холда куйидаги кетма-кетликни амалга оширади: укувчиларга йирткич хайвонлар: шер, арслон, йулбарс, айик, бури, утхур хайвонлар хакида (экранда йирткич хайвонлар тасвири на-мойиш этилади) илмий-назарий билимлар бери-лади; «Табиатшунослик» дарслигидан «Йирткич хайвонлар» мавзуси конспект килинади.

V. Янги мавзуни мустахкамлаш: укувчилар гурухи укитувчининг тавсиясига кура янги мавзу юзасидан эгаллаган билимларига таянган холда кургазмали куроллар асосида мавзуни тушун-тириб беришади. Сунгра укувчилар уртасида бахс-мунозара утказилади.

VI. Укувчиларни раFбатлантириш ва рейтинг мезони асосида бахолаш.

VII. Дарсни якунлаш. Дарсда фаол иштирок этган укувчилар раFбатлантирилади ва бахолар эълон килинади. Дарс табиатдаги усимлик ва хайвонларга эхтиёткорона муносабатда булиш, уларни асраб-авайлаб, бизга инъом этилган

бойликлардан тежаб-тергаб фойдаланиш каби фикрлар, даъватлар билан хулосаланади.

VIII. Уйга вазифабериш. «Йирткич хайвонлар» мавзусини укиб, укувчиларга узлари яшаётган худуддаги ноёб усимлик ва хайвонлар хакида кичик хикоя ёзиб келиш вазифаси топширилади.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Хуллас, бошланFич синфларда табиатшунос-ликни укитиш жараёнида фойдаланиладиган дидактик уйинли дарсларнинг куйидаги афзал-ликлари мавжуд:

- укувчилар дидактик уйинли дарсларга кат-та кизикиш билан тайёргарлик курадилар, на-тижада янги билимларни узлаштириш самара-дорлиги сифатли булади;

- дидактик уйинли дарслар бошланFич синф укувчиларининг илк бор касб танлашида уз кучи, билими, иктидорини синаб куришда, шунингдек, уларни хаётга тайёрлашда мухим ахамият касб этади.

Шундан келиб чикиб, бошланFич синфларда табиатшуносликни укитишда ёшга хос хусусият-ларни эътиборга олган холда таълимнинг замо-навий шакл ва методларини такомиллаштирув-чи укув-методик кулланмаларни яратиш;

- халк таълими ходимларини кайта тайёр-лаш ва уларнинг малакасини ошириш инс-титутларида укувчиларнинг назарий билим, амалий куникма ва малакаларини янада та-комиллаштириш максадида бошланFич синф укитувчиларининг замонавий билим, илмий-методик тайёргарлигини келтирилган услубга кура такомиллаштириш тавсия этилади.

Адабиётлар:

1. Бердиева О. Таълим жараёнида янги педагогик технологиялар. // «Халк таълими» журнали, 2003, 1-сон. -16-б.

2. Зикиряев А. ва бошкалар. Укувчилар билимини текширишда инновацион технологиялар. // «Халк таълими» журнали, 2001, 6-сон. -19-б.

3. Нишоналиев У. Янги педагогик ва ахборот технологиялари муаммолари ва ечим-лари. // «Педагогик таълим» журнали, 2000, 3-сон. -11-б.

4. Норбутаев Х. Межпредметные связи при обучении природоведению. // «Начальная школа». М., 2011, № 11. -С. 25.

5. Сафарова Р., Шерматов Л. Педагогиканинг тараккиёт йули. // «Халк таълими» журнали, 2002, 2-сон. -14-б.

6. Холметов М. Тарбияда дидактик уйинларнинг ахамияти. // «Маърифат», 2002, 6-сон. -16-б.

7. Юсупова А., Курбонниёзов Р. Янги педагогик технологияларни куллаш муаммолари. // «Педагогик таълим» журнали, 2000, 3-сон. -18-б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.