Научная статья на тему 'Маҳорат мактабларида физика ва информатика фанларидан ўтказилаётган тажриба-синов натижалари таҳлили, амалга оширилаётган ишлар мониторинги'

Маҳорат мактабларида физика ва информатика фанларидан ўтказилаётган тажриба-синов натижалари таҳлили, амалга оширилаётган ишлар мониторинги Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
649
62
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълим-тарбия сифати / маҳорат мактаби / узлуксиз таълим / компетенциявий ёндашув / тажриба-синов ишлари / фаолият таҳлили / “Таълим жараёнини фаоллаштириш” / “Коммуникатив алоқа” / “Муаммоли таълим технологияси” / “Жуфтликда ишлаш” / “Мусобақа дарси” / “Гуруҳларда ишлаш” / “Ақлий ҳужум” каби усул ва технологиялар. / quality of teaching / mastering schools / continuous professional development / approach to the competence development / experimental works / activity analysis / “Actualization of the teaching process” / “Communication” “Technology with prolem teaching” / methods and technologies like “Pairworks” / “Competion lessons” / “Working in groups” / “Brainstorming”.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Юлдашева Н., Зайнитдинова М.

Мақолада таълим-тарбия сифатини оширишнинг асоси ҳисобланган, компетенциявий ёндашувга асосланган талаблар ҳамда ўқитишнинг замонавий усул ва воситаларини амалиётга жорий этиш, умумтаълим фанлари бўйича умумий ўрта, ўрта махсус, касб-ҳунар таълимининг давлат таълим стандартлари ва ўқув дастурларининг илмий-методик жиҳатдан асосланганлигини таъминлаш, бу жараёнга кенг педагогик жамоатчиликни ва мутахассисларни жалб этган ҳолда тажриба-синов ишларини тизимли ташкил этиш ҳақида фикр юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

MONITORING AND ANALYSIS OF CONDUCTED EXPERIMENTAL WORKS IN MASTERING SCHOOLS IN PHYSICS AND INFORMATICS.

Implementing into the practice modern methods of teaching and demand to the competence development which is the main part of improving the quality of teaching, providing the secondary schools and professional colleges with methodological-scientifical proven State educational standards and syllabi, at the same time attracting whole pedagogical staff and specialists to organizing experimental works with systematically.

Текст научной работы на тему «Маҳорат мактабларида физика ва информатика фанларидан ўтказилаётган тажриба-синов натижалари таҳлили, амалга оширилаётган ишлар мониторинги»

Юлдашева Н.А.,

Тошкент вилояти педагог кадрларни кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш институти проректори, педагогика фанлари номзоди, доцент;

Зайнитдинова М.,

Тошкент вилояти педагог кадрларни кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш институти доценти, педагогика фанлари номзоди

ЮЛДАШЕВА Н., ЗАЙНИТДИНОВА М. МАЙОРАТ МАКТАБЛАРИДА ФИЗИКА ВА ИНФОРМАТИКА ФАНЛАРИДАН УТКАЗИЛАЁТГАН ТАЖРИБА-СИНОВ НАТИЖАЛАРИ ТАХ,ЛИЛИ, АМАЛГА ОШИРИЛАЁТГАН ИШЛАР МОНИТОРИНГИ

Маколада таълим-тарбия сифатини оширишнинг асоси х,исобланган, компетенциявий ён-дашувга асосланган талаблар х,амда укитишнинг замонавий усул ва воситаларини амалиётга жорий этиш, умумтаълим фанлари буйича умумий урта, урта махсус, касб-х,унар таълимининг давлат таълим стандартлари ва укув дастурларининг илмий-методик жих,атдан асосланганли-гини таъминлаш, бу жараёнга кенг педагогик жамоатчиликни ва мутахассисларни жалб этган х,олда тажриба-синов ишларини тизимли ташкил этиш х,акида фикр юритилган.

Таянч иборалар: таълим-тарбия сифати, майорат мактаби, узлуксиз таълим, компетенциявий ёндашув, тажриба-синов ишлари, фаолият тах,лили, "Таълим жараёнини фаоллаштириш", "Ком-муникатив алока", "Муаммоли таълим технологияси", "Жуфтликда ишлаш", "Мусобака дарси", "Гурух,ларда ишлаш", "Аклий х,ужум" каби усул ва технологиялар.

ЮЛДАШЕВА Н., ЗАЙНИТДИНОВА М. АНАЛИЗ РЕЗУЛЬТАТОВ ОПЫТОВ И ЭКСПЕРИМЕНТОВ, ПРОВОДИМЫХ В ШКОЛАХ МАСТЕРСТВА ПО ФИЗИКЕ И ИНФОРМАТИКЕ, И МОНИТОРИНГ ВЫПОЛНЯЕМЫХ РАБОТ

В статье высказаны мнения по внедрению в практику требований, основывающихся на ком-петентностном подходе, считающимся основой повышения качества образования и воспитания, а также современных методов и средств обучения; обеспечению научно-методического обоснования государственных образовательных стандартов и учебных программ общеобразовательных предметов в учреждениях среднего, средне-специального и профессионально-технического образования; системной организации опытно-экспериментальных работ с привлечением к этому процессу широкой педагогической общественности и специалистов.

Ключевые слова: качество воспитания и образования, школа мастерства, непрерывное образование, компетентное отношение, экспериментальные работы, анализ деятельности, технологии типа "Активизация образовательного процесса", "Коммуникативная связь", "Технология проблемного образования", "Работа в парах", "Уроки соревнования", "Работа в группах", "Мозговой штурм".

YULDASHEVA N., ZAYNITDINOVA M. MONITORING AND ANALYSIS OF CONDUCTED EXPERIMENTAL WORKS IN MASTERING SCHOOLS IN PHYSICS AND INFORMATICS.

Implementing into the practice modern methods of teaching and demand to the competence development which is the main part of improving the quality of teaching, providing the secondary schools and professional colleges with methodological-scientifical proven State educational standards and syllabi, at the same time attracting whole pedagogical staff and specialists to organizing experimental works with systematically.

Keywords: quality of teaching, mastering schools, continuous professional development, approach to the competence development, experimental works, activity analysis, "Actualization of the teaching process", "Communication" "Technology with prolem teaching", methods and technologies like "Pairworks", "Competion lessons", "Working in groups", "Brainstorming".

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 3

Халц таълими вазирлиги ва Урта махсус, касб-цунар таъ-лими марказининг 2013 йил 4 июндаги "Умумтаълим фан-лари буйича узлуксиз таълимнинг Давлат таълим стан-дартлари ва уцув дастурларини ишлаб чициш тутрисида"ги цушма царорига асосан умумий урта, урта махсус, касб-цунар таълим муассасаларида уцитиладиган 16 та умумтаълим фанлари буйича амалиётчи уцитувчилар, мето-дистлар цамда етакчи олимлардан иборат ижодий гуруцлар шакллантирилди цамда дунёнинг ривожланган давлатлари-нинг таълим стандартлари ва уларни ишлаб чициш тажри-баси урганилди.

Тахлиллар натижасида Европанинг ривожланган мамлакатлари хамда мамлакатимизда чет тиллари буйича узлуксиз таълим тизимининг давлат таълим стандартлари ва укув дастурларини ишлаб чикиш тажрибасидан келиб чикиб, компетенциявий ёндашувга асосланган умумтаълим фанлари буйича узлуксиз таълимнинг давлат таълим стандартлари ва укув дастур-лари лойихалари тайёрланди. Мазкур Давлат таълим стандартлари ва укув дастурларининг лойихалари етакчи олий таълим муассасалари, худудий малака ошириш институтлари, худудий халк таълими бошкаруви идоралари ва кенг пе-дагогик жамоатчиликнинг таклифлари асосида такомиллаштирилди хамда Республика таълим маркази кошидаги Илмий методик кенгашлар-нинг кенгайтирилган йиFилишларида мухокама килиниб, тасдикланди.

Таълим-тарбия сифатини оширишнинг асо-си хисобланган, компетенциявий ёндашувга асосланган талаблар хамда укитишнинг замо-навий усул ва воситаларини амалиётга жорий этиш, умумтаълим фанлари буйича умумий урта, урта махсус, касб-хунар таълимининг давлат таълим стандартлари ва укув дастурларини илмий-методик жихатдан асосланганлигини таъ-минлаш, бу жараёнга кенг педагогик жамоат-чилик ва мутахассисларни жалб этган холда тажриба-синов ишларини тизимли ташкил этиш максадида Узбекистан Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазирлигининг «Умумтаълим фанлари буйича умумий урта, урта махсус, касб-хунар таълимининг узвийлаштирилган Давлат таълим стандартлари (ДТС) ва укув дастурларини тажриба-синовдан утказиш туFрисида» 2013 йил 22 августдаги 39-КБ, 41-КБ ва 273-КБ-сонли кушма буйруги кабул килинди. Мазкур буйрук билан Умумтаълим фанлари буйича умумий урта, урта махсус, касб-хунар таълимининг компетенциявий ёндашувга асосланган Давлат таълим

стандартлари ва укув дастурларини тажриба-синовдан утказиш тартиби тасдикланди.

Тажриба-синов ишларини утказишдан мацсад компетенциявий ёндашувга асосланган умумтаълим фанлари буйича узлуксиз таълимнинг ДТС ва укув дастурларини амалиётга жорий этиш асосида укувчиларда компетенцияларни шакллантириш даражасини урганиш, тажриба-синов натижалари асосида ДТС, укув дастурларини ва дарсликларини такомиллаштиришдан иборат.

Тажриба-синов объекти сифатида республика буйича хар бир фандан иккитадан вилоятдаги умумий урта таълим мактаби (УУТ мактаби) хамда академик лицей ва коллежлар белгиланди.

Тажриба-синов предмети - компетенциявий ёндашувга асосланган умумтаълим фанлари буйича узлуксиз таълимнинг ДТС ва укув дастур-лари лойихалари.

Тажриба-синов цуйидаги тартибда олиб борилади деб белгиланди:

Умумтаълим фанлари буйича умумий урта, урта махсус, касб-хунар таълимининг компетенциявий ёндашувга асосланган Давлат таълим стандартлари ва укув дастурларини тажриба-синовдан утказиш 2013-2014 укув йилида амал-га оширилади. Тажриба-синов синфи сифатида белгиланган мактабнинг уртача рейтингга эга булган параллел синфлардан (академик лицей ва касб-хунар коллежларида параллел гурухлардан) биттасида утказилади. Масалан, математика-дан тажриба-синовни утказиш учун белгиланган мактабнинг 1-синфидан 9-синфигача булган уртача рейтингли 9 та синфи танлаб олинади. Тажриба-синов утказиладиган таълим муасса-сасининг колган параллел синф (гурух)лари на-зорат синф (гурух)лари хисобланади. Назорат синф (гурух)ларда тегишли фанлар амалдаги ДТС ва укув дастури асосида укитилади. Мактаблар-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 3

да тажриба-синовдан утказиладиган фанлар ва синфлар куйида келтирилган.

Кушма буйрук хамда Тошкент вилояти Халк таълими булимининг 2013 йил 9 сентябрдаги 234-сонли буйруFи асосида Тошкент вилояти Чи-ноз туманидаги 26-УУТ мактабида экспериментатор укитувчи А.Fуломов томонидан тажриба-синов майдончаси 5-9-синфларда информатика фани йуналишида, Пскент туманидаги 5-УУТ мактабида экспериментатор укитувчи В.Саидхужаева томонидан тажриба-синов майдончаси 6-9-синфларда физика фани йуналишида хамда Тошкент вилояти Халк таълими булими томонидан Мувофиклаштирувчи ва ижодий гурухлар таш-кил этилди.

Табиий ва аник фанлар кафедрасидан масъул методистлар сифатида И.Мадаминов ва М.Мусаевалар, информатика фани буйича ил-мий рахбар, А.Авлоний номидаги Республика педагог кадрларни кайта тайёрлаш ва малака-сини ошириш институти таълим муассасаларини бошкариш кафедрасининг мудири А.Бахромов, физика фани буйича УзМУ "Физика, электроника" кафедраси профессори К.Турсунметовлар белгиланди.

Физика фанидан 8 та компетенцияни шакл-лантириш кузда тутилган. Улар куйидагилардан иборат:

1. Коммуникатив компетенция.

2. Ахборотлар билан мустакил ишлаш.

3. Жараён ва ходисаларни кузатиш, тушуниш.

4. Катталикларни улчаш ва аниклаш.

5. Жараён ва хддисаларни тушунтириш.

6. Тажрибаларни утказиш ва хулосалар чика-риш.

7. Физик асбобларнинг ишлаш принциплари, тузилишларини тушунтириш.

8. Физикага оид билимларни амалиётда куллаш.

Олиб борилган тажриба-синов натижала-ри буйича цуйидаги хулосаларга келинди:

- хар бир тажриба-синов синфи учун кузатув дафтарлари юритилган ва хар бир мавзу буйича фикр-мулохазалар кайд этилиб борилган;

- 1-чоракда хар бир синфда 18 соатдан дарс утилган, 2 тадан назорат иши утказилган;

- компетенциявий ёндашувга асосланган ДТС ва укув дастури укувчиларнинг билимларини амалда куллай олиш кобилиятини ривожланти-ришга каратилган;

- 6-синф учун танланган мавзулар укувчилар ёшига мос. Дастурда физикани урганиш метод-лари учун соатлар етарли даражада ажратилган.

Куйидаги мавзулар уцувчилар учун мурак-каблик цилган:

- 7-синфда укувчиларда «Бурчак тезлик» ту-шунчаси туFрисида компетенцияни шаклланти-риш мураккаблик килди. Мавзуни соддалашти-риш керак.

- 8-синфларда «Молекулаларнинг массаси ва улчами» мавзуси мураккаблик килди. Чун-ки бу мавзу абстракт фикрлашни такозо этади. Молекула кузга куринмас заррача. «Иссиклик баланси» тенгламасини тузиш мураккаб деб топилган бу мавзуни касб-хунар коллежлари дастурига утказиш тавсия этилади.

- 9-синфларда «Ампер кучи», «Лоренц кучи», «Магнит окими» мавзулари мураккаб булганлиги ва фанлараро мутаносиблик йуклиги сабабли бу мавзуларни соддалаштириш ёки касб-хунар коллежлари дастурига утказиш тавсия эти-лади.

Юкоридаги фикр-мулохазаларни инобатга олган холда, физика фани йуналишидаги (6-9-синфларда) компетенциявий ёндашувга асосланган ДТС ва укув дастурини укувчилар ёшига мос деб хулоса килган холда уни амалиётда куллаш тавсия килинади.

Тошкент вилояти Пскент тумани 5-сонли умумий урта таълим мактабида (тажриба-синов укитувчиси В.Саидхужаева) физика фанидан 6-синфда 2-чоракда 14 соатдан дарс утилиб,

2 та назорат иши утказилган.

6-синфнинг 3-назорат ишида жараён ва ходисаларни кузатиш ва тушуниш, жараён ва ходисаларни тушунтириш, катталикларни улчаш ва аниклаш, физик асбобларнинг ишлаш прин-ципи, тузилишини тушунтириш компетенцияла-рини аниклаш учун 10 та топширикдан иборат тест утказилди. Урганилган тахлилга кура, 10 на-фар укувчи барча саволга жавоб берган - жами укувчиларнинг 33,3%и, 9 нафар укувчи 9 та саволга - 30%, 8 нафар укувчи 8 та саволга - 26,7%,

3 нафар укувчи 7 та саволга жавоб берган.

4-назорат ишида укувчиларнинг жараён ва ходисаларни кузатиш, тушуниш ва катталикларни улчаш ва аниклаш, жараён ва ходисаларни тушунтириш, физик асбобларнинг ишлаш прин-ципи, тузилишини тушунтириш, физикага оид билимларни амалиётда куллаш компетенцияла-рининг шаклланганлигини аниклаш максадида 15 та топширикдан иборат физик диктант утказилди. Тахлил натижаларига кура, 19 нафар укувчи 15 та саволга жавоб берган - жами укувчиларнинг 63%и, 8 нафар укувчи 14 та саволга - 26%, 3 нафар укувчи 13 та саволга жавоб бериб, жами укувчиларнинг 11%ини ташкил

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 3

этган. Шакллантириладиган компетенцияларни аниклаш учун топшириклар туFри танланган.

6-синфда умумий самарадорлик тажриба-синов синфида 84%, назорат синфида 78% ни ташкил этган.

7-синфнинг 3-назорат иши укувчиларнинг катталикларни улчаш ва аниклаш, жараён ва ходисаларни тушунтириш, физик асбобларнинг ишлаш принципи, тузилишини тушунтириш, фи-зикага оид билимларни амалиётда куллаш ком-петенцияларининг шаклланганлигини аниклаш максадида 12 та топширикдан иборат булган тест олинди. Тахлил натижаларига кура 18 на-фар укувчи 12 та саволга жавоб берган - жами укувчиларнинг 47%и, 10 нафар укувчи 11 та саволга - 26%, 6 нафар укувчи 10 та саволга - 16%,

2 нафар укувчи 8 та саволга жавоб берган - 11%. Укувчилар берилган тестда физикага оид билимларни амалиётда куллаш компетенцияларини узлаштиришда, масалан, "40 литр бензиннинг массаси 28,4 кг га тенг булса, бензиннинг зич-лиги кандай булади?" деган тест саволида бир-ликларни бир хил системага келтиришда бироз кийинчиликка дуч келишган.

4-назорат ишида укувчиларнинг катталиклар-ни улчаш ва аниклаш, жараён ва ходисаларни тушунтириш, физик асбобларнинг ишлаш принципи ва тузилишини тушунтириш, физикага оид билимларни амалиётда куллаш компетенцияла-рининг шаклланганлигини аниклаш максадида

3 та топширикдан иборат 2 та топшириклар варианти ташкил этилди. Бунда 20 нафар укувчи барча топширикларни бажарган - жами укувчиларнинг 53%и, 16 нафар укувчи 2 та топширикни бажарган - 42%, 2 нафар укувчи 1 та топширикни бажарган. Укувчилар берилган ёзма ишда назарий билимларни мустахкамлаш ва физикага оид билимларни амалиётда куллаш компетенциясига эга булдилар.

7-синфларда умумий самарадорлик тажриба-синов синфида 84% ни, назорат син-фида 82% ни ташкил этди.

8-синфнинг 3-назорат ишида укувчиларда жараён ва ходисаларни кузатиш, тушуниш, катталикларни улчаш ва аниклаш, жараён ва ходисаларни тушунтириш, физикага оид билимларни амалиётда куллаш компетенцияларини аниклаш максадида 15 та топширикдан иборат тест утказилди. Тахлил натижаларига кура, 3 нафар укувчи барча саволга жавоб берган - жами укувчиларнинг 8,3%и, 10 нафар укувчи 14 та саволга - 28%, 10 нафар укувчи 12 та саволга -28%, 13 нафар укувчи 10 та саволга жавоб бериб, жами укувчиларнинг 35,7% ини ташкил этган.

4-назорат ишида укувчиларда жараён ва ходисаларни тушуниш, катталикларни улчаш ва аниклаш, жараён ва ходисаларни тушунтириш, физикага оид билимларни амалиётда куллаш компетенцияларни аниклаш максадида 15 та топширикдан иборат физик диктант утказилди. Шундан 19 нафар укувчи 15 та саволга жавоб берган - жами укувчиларнинг 52%и, 10 нафар укувчи 14 та саволга - 28%, 7 нафар укувчи 13 та саволга жавоб бериб, жами укувчиларнинг 20%ини ташкил этган. Бунда укувчиларда физикага оид билимларни амалиётда куллаш, жараён ва ходисаларни тушунтириш компетенцияларини, яъни: "Стерженда 1,5-108 Па механик кучла-ниш хосил булиши учун стерженга уки буйлаб куйилган кучнинг модули нимага тенг булиши керак? Стерженнинг диаметри 0,4 см (Н)."; "Кристалл жисмнинг эриш ва котиш жараёнларида температурлари кандай булиши керак?" каби топширикларни бажаришда бироз кийинчилик кузатилган.

8-синфларда умумий самарадорлик тажриба-синов синфида 81% ни, назорат синфида 80% ни ташкил этган.

9-синфнинг 3-назорат ишида укувчиларда жараён ва ходисаларни тушуниш, катталикларни улчаш ва аниклаш, жараён ва ходисаларни тушунтириш, физикага оид билимларни амалиётда куллаш компетенцияларини аниклаш максадида 12 та топширикдан иборат физик диктант утказилди. Тахлил натижалари куйидагича: 20 нафар укувчи барча саволга жавоб берган - жами укувчиларнинг 53%и, 18 та укувчи 11 та саволга жавоб берган - жами укувчиларнинг 47%и.

9-синфнинг 4-назорат ишида укувчиларда жараён ва ходисаларни тушуниш, катталикларни улчаш ва аниклаш, жараён ва ходисаларни тушунтириш, физик билимларни амалиётда куллаш компетенцияларини аниклаш максадида 15 та топширикдан иборат тест утказилди. Тахлил натижаларига кура 20 нафар укувчи 15 та саволга жавоб берган - жами укувчиларнинг 52%и, 18 нафар укувчи 12 та саволга жавоб берган -жами укувчиларнинг 48% и. Бунда укувчилар жараён ва ходисаларни тушунтиришда, яъни "Индукцион ток качон хосил булади?" компетен-циясини шакллантиришда кийинчиликка дуч ке-лишди.

Умумий самарадорлик тажриба-синов синфида 82% ни, назорат синфида 80% ни ташкил этди ва цуйидаги таклифлар берилди:

1. Назорат саволларига бирликлар ва катталиклар туFрисида кушимча саволлар кири-тилиши максадга мувофик.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 3

2. ДТС нинг "Механик ходисалар" булимига тарози, мензурка асбоблари хакидаги маълумот-ларнинг киритилиши максадга мувофик.

3. ДТС нинг булимига физик асбобларнинг иш-лаш принципи ва тузилишини тушунтириш ком-петенциясини аниклаш учун кушимча микрофон, радиокарнай техник объектлари хакидаги маъ-лумотларнинг киритилиши максадга мувофик.

3-чорак давомида хар бир синфда 20 соатдан дарс утилиб, 2 тадан назорат иши утказилган.

6-синфнинг 5-назорат ишида жараён ва ходисаларни кузатиш ва тушуниш, жараён ва ходисаларни тушунтириш, катталикларни улчаш ва аниклаш, физик асбобларнинг ишлаш принципи ва тузилишини тушунтириш компетенция-ларини аниклаш учун 12 та топширикдан иборат физик диктант утказилган: 1 нафар укувчи барча саволларга жавоб берган - жами укувчиларнинг 3,4% и, 2 нафар укувчи 10 та саволга - 6,8%, 8 нафар укувчи 9 та саволга - 28%, 16 нафар укувчи 8 та саволга - 57%, 2 нафар укувчи 7 саволга жавоб бериб, жами укувчиларнинг 6,8% ини таш-кил этган.

6-назорат ишида укувчиларнинг жараён ва ходисаларни кузатиш, тушуниш ва катталиклар-ни улчаш ва аниклаш, жараён ва ходисаларни тушунтириш, физик асбобларнинг ишлаш принципи ва тузилишини тушунтириш, физикага оид билимларни амалиётда куллаш компетенцияла-рининг шаклланганлигини аниклаш максадида 20 та топширикдан иборат тест утказилди. Тахлил натижаларига кура, 3 нафар укувчи барча саволларга жавоб берган - жами укувчиларнинг 10%и, 10 нафар укувчи 18 та саволга - 33%, 16 нафар укувчи 16 та саволга - 53%, 1 нафар укувчи 15 та саволга жавоб бериб, жами укувчиларнинг 4% ини ташкил этган.

Умумий самарадорлик тажриба-синов синфида 82% ни, назорат синфида 80% ни ташкил этган.

7-синфда 5-назорат иши укувчиларнинг катталикларни улчаш ва аниклаш, жараён ва ходисаларни тушунтириш, физик асбобларнинг ишлаш принципи ва тузилишини тушунтириш, физикага оид билимларни амалиётда куллаш компетенцияларининг шаклланганлигини аниклаш максадида 15 та топширикдан иборат булган тест олинди. Тахлил натижаларига кура, 7 нафар укувчи 15 та саволга жавоб берган - жами укувчиларнинг 20%и, 8 нафар укувчи 14 та саволга - 22,8%, 12 нафар укувчи 12 та саволга -34,2%, 8 нафар укувчи 10 та саволга жавоб берган, бу жами укувчиларнинг 23% ини ташкил этган.

Укувчиларда кузда тутилган компетенциялар шакллантирилди.

Укувчилар берилган тестда физикага оид билимларни амалиётда куллаш компетенция-ларини узлаштиришда кийинчиликка дуч ке-лишган.

6-назорат ишида укувчиларнинг катталикларни улчаш ва аниклаш, жараён ва ходисаларни тушунтириш, физик асбобларнинг ишлаш принципи ва тузилишини тушунтириш, физикага оид билимларни амалиётда куллаш компетенцияларининг шаклланганлигини аниклаш максадида 4 та топширикдан иборат 2 та топшириклар ва-рианти берилди. Бунда 7 нафар укувчи барча топширикларни бажарган - жами укувчиларнинг 19% и, 27 нафар укувчи 3 та топширикни бажарган - 75%, 2 нафар укувчи 2 та топширикни ба-жариб, жами укувчиларнинг 6% ини ташкил эт-ган.

Укувчилар берилган ёзма ишда назарий билимларни мустахкамлаш ва физикага оид билимларни амалиётда куллаш компетенциясига эга булишди. Топшириклар мавзуларга ва укувчилар ёшига мос танланган.

7-синфларда умумий самарадорлик тажриба-синов синфида 82% ни, назорат синфида 80% ни ташкил этган.

8-синфда 5-назорат ишида укувчиларда жараён ва ходисаларни кузатиш, тушуниш, катталикларни улчаш ва аниклаш, жараён ва ходисаларни тушунтириш, физикага оид билимларни амалиётда куллаш компетенцияларини аниклаш максадида 15 та топширикдан иборат физик диктант утказилди. Тахлил натижаларига кура, 15 нафар укувчи барча саволларга жавоб берган - жами укувчиларнинг 45% и, 10 нафар укувчи 13 та саволга - 39%, 9 нафар укувчи

12 та саволга жавоб бериб, жами укувчиларнинг 26% ини ташкил этган.

6-назорат ишида укувчиларда жараён ва ходисаларни тушуниш, катталикларни улчаш ва аниклаш, жараён ва ходисаларни тушунтириш, физикага оид билимларни амалиётда куллаш компетенцияларни аниклаш максадида 15 та топширикдан иборат тест утказилди.

Бунда 5 нафар укувчи 15 та саволга жавоб берган - жами укувчиларнинг 15,6% и, 5 нафар укувчи 14 та саволга - 15,6%, 8 нафар укувчи

13 та саволга - 25%, 12 нафар укувчи 12 та саволга - 37,6%, 2 нафар укувчи 2 та саволга жавоб бериб, жами укувчиларнинг 6,2% ини ташкил этган.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 3

Шакллантириладиган компетенцияларни аниклаш усули туFри танланган. Топшириклар укувчилар ёшига мос, дастур асосида тузилган.

8-синфда умумий самарадорлик тажриба-синов синфида 83% ни, назорат синфида 81% ни ташкил этган.

9-синфда 5-назорат ишида укувчиларда шакл-ланган компетенцияларни аниклаш максадида 15 та топширикдан иборат тест утказилди. Тахлил натижалари куйидагича булди: 10 нафар укувчи барча саволларга жавоб берган - жами укувчиларнинг 30% и, 10 нафар укувчи 13 та са-волга - 30%, 8 нафар укувчи 12 та саволга - 20%, 8 нафар укувчи 11 та саволга жавоб бериб, жами укувчиларнинг 20% ини ташкил этган.

9-синфнинг 6-назорат ишида укувчиларда шакллантирилиши зарур булган компетенцияларни аниклаш максадида 18 та топширикдан иборат тест утказилди. Тахлил натижаларига кура, 16 нафар укувчи 18 та саволга жавоб берган - жами укувчиларнинг 40,6% и, 14 нафар укувчи 16 та саволга - 37,8%, 8 нафар укувчи 14 та саволга жавоб бериб, жами укувчиларнинг 21,6% ини ташкил этган.

9-синфда белгиланган компетенциялар укувчилар томонидан яхши узлаштирилган.

Умумий самарадорлик тажриба-синов синфида 81% ни, назорат синфида 79% ни ташкил этган.

Таклифлар:

1. Назорат саволларига бирликлар ва кат-таликлар туFрисида кушимча саволлар кирити-лиши максадга мувофик.

2. 9-синфда ДТС нинг "Электромагнит ходиса-лар" булимидаги "Радиоалоканинг физик асосла-ри. Хозирги замон алока воситалари" мавзусини "Хозирги замон алока воситалари" деб номлаш ва маълумотлар киритиш максадга мувофик.

3. "Радиоалоканинг физик асослари"га оид маълумотлар укувчилар ёшига мураккаб бул-ганлиги сабабли, уни ДТС ва укув дастурига киритиш тавсия этилмайди.

Уцув дастурида цуйида келтирилган мав-зуларни ДТС га киритиш буйича таклифлар тавсия цилинди:

1. Соянинг хосил булиши.

2. Суюклик ва газларда босимнинг узатилиши.

3. Жисмларнинг сузиши.

4. Динамометр ёрдамида кучларни улчаш.

5. Архимед кучини улчаш.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

6. Жисмни кучиришда бажарилган ишни аниклаш.

7. Манометр асбоби.

8. Токнинг магнит, кимёвий таъсирлари.

9. Ярим утказгичлар утказувчанлигининг температура ва ёритилганликка боFликлиги, элек-тронли ва ковакли утказувчанлик.

10. Шишанинг нур синдириш курсаткичини аниклаш.

Тошкент вилояти Чиноз туманидаги 26-УУТ мактабида тажриба-синов майдончаси 5-синф-ларда информатика фани йуналишида ташкил этилди. Чиноз туманидаги 26-УУТ мактабнинг информатика фани укитувчиси А.Fуломов экспериментатор укитувчи этиб белгиланди. Информатика фанидан 7 та компетенцияни шаклланти-риш кузда тутилган. Улар куйидагилар:

1. Ахборотларни йиFиш.

2. Ахборотларни кайта ишлаш.

3. Ахборотларни узатиш.

4. Муаммоларни хал эта олиш ва танкидий фикрлаш.

5. Коммуникабеллик ва хамкорлик килиш.

6. Ташаббускорлик ва мустакиллик.

7. Ижодий ёндашув ва новаторлик.

Тажриба-синовнинг 1-чорак натижалари

буйича цуйидаги хулосаларга келинди:

1. Хар бир тажриба-синов синфи учун кузатув дафтарлари талаблар даражасида юритилган ва хар бир мавзу буйича фикр-мулохазалар кайд этилган.

2. 1-чоракда 9-синфда 18 соатдан дарс утилган, 1 тадан назорат иши утказилган.

Информатика фанидан компетенция-вий ёндашувга асосланган ДТС ва укув дасту-ри укувчиларнинг билимларини амалда кул-лай олиш кобилиятини ривожлантиришга каратилган.

5-9-синфлардаги мавзулар укувчилар ёшига мос равишда узвийликда берилган.

Юкоридаги фикрларни инобатга олган холда, информатика фани йуналишидаги 5-9-синфларда компетенциявий ёндашувга асосланган ДТС ва укув дастурини укувчилар ёшига мос деб топиб, уларни амалиётда куллаш тавсия килинади.

26-мактабда тажриба-синов синфлари сифа-тида белгиланган 9-"Г", 8-"Б", 7-"А", 6-"А", ва 5-"Б" синфларида тажриба-синовнинг талаб даражасида утишини таъминлаш максадида 3-чорак учун Республика таълим маркази АКТни таълимга жорий килиш булими томонидан таквим-мавзу режалари, дарс ишланмалари, чораклик назорат ишлари етказиб берилди.

Берилган материаллар асосида хар бир тажриба-синов синфлари таквим-мавзу режа-ларида курсатилган мавзулар учун эгалланиши лозим булган компетенциялар белгилаб олин-ди. Ушбу компетенцияларни укувчиларда хосил

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 3

килиш максадида укувчиларнинг мавзулар буйича эгаллаган билим, куникма ва малакалари-дан кундалик хаётларида дуч келадиган амалий ва назарий масалаларни ечишда фойдаланиш ва амалиётда куллай олиш кобилиятини шакллан-тиришга эътибор каратилди. Шу максадда дарс жараёнида замонавий педагогик технологиялар элементларини танлашда шу мавзуларни укувчи осон ва тулик хамда кундалик хаётига боFлаган холатда тушуниб етишига эришишга харакат килинди. Чунончи, "Таълим жараёнини фаол-лаштириш", "Коммуникатив алока", "Муаммо-ли таълим технологияси", "Жуфтликда ишлаш", "Мусобака дарси", "Гурухларда ишлаш", "Аклий хужум" каби усул ва технологиялар танлаб олин-ди.

5-"Б" синфида:

• Клавиатура ва сичкончани мустакил ишлата олиш, уларнинг вазифаларига кура куллай олиш, компьютернинг бошкариш дастури хакида даст-лабки тушунчага эга булиш, график шаклларни узгартириш, ранглар билан ишлаш, сичконча ёр-дамида маълумотларни кирита олиш компетен-циялари яхши узлаштирилди.

• Компьютернинг бошкариш дастурининг вазифасини фарклай олиш компетенциясини узлаштиришда кийинчиликлар сезилди.

6-"А" синфида:

• Матн куринишидаги ахборотларга расм кирита олиш, уни форматлай олиш, хужжатларга шакл ва чизмаларни кирита олиш, ахборотларни кайта ишлаш ва узатиш компетенцияси, ахборот-ларнинг кераклисини танлай олиш, уз олдидаги максадларни мустакил равишда белгилаш, улар-ни приоритетлаш ва хал эта олиш, хужжатларга жадваллар кирита олиш, жадваллар устидаги амалларни мустакил бажара олиш компетенция-лари яхши узлаштирилди.

• Уз олдидаги максадларни мустакил равишда белгилаш, уларни приоритетлаш ва хал эта олиш, коммуникабеллик ва хамкорлик компетенцияла-рини узлаштиришда кийинчиликлар сезилди.

7-"А" синфида:

• Ахборотларни йиFиш ва узатиш, интер-нетда ишлашни таъминловчи дастурлар билан мустакил ишлай олиш, мустакил равишда интер-нетдан ахборотларни излаш компетенциялари яхши узлаштирилди.

8-"Б" синфида:

• Веб-сахифага матн киритиш, шрифт улчами, ранги, шрифт улчами ва веб-сахифа фонини узгартириш, Веб-сахифада расмлар билан ишлаш, Веб-сахифага руйхат жойлаштириш, Веб-

сахифада жадвал билан ишлаш компетенцияла-ри яхши узлаштирилди.

• Веб-сахифада гипермурожаат билан ишлай олиш, Веб-сахифада формалар билан ишлай олиш компетенцияларини узлаштиришда кийинчиликлар сезилди.

9-"Г" синфида:

• Белгили ва сатрли микдорлар билан ишлай олиш, уларни ажрата олиш, Паскал дастур-лаш тилида экранни график холатга утказа олиш, шакл чизиш операторлари билан мустакил ишлай олиш, файллар билан мустакил ишлай олиш компетенциялари яхши узлаштирилди.

• Процедура ва функцияларни дастур тарки-бида куллаш компетенцияларини узлаштиришда кийинчиликлар сезилди.

Шунингдек, экспериментатор укитувчи А^уломов томонидан билдирилган таклиф-мулохазалар асосида куйидаги хулосаларга ке-линди:

3-чоракдаги мавзулар ДТС ва укув дастурига хамда укувчилар ёшига мос келади.

8-синфда "Веб-сахифада "утиш" (гипермурожаат)" мавзусининг утилиши учун яна бир соат ажратилиши максадга мувофикдир.

9-синфда "Процедура ва функциялар" мавзуси билан боFлик компетенцияларни укувчилар томонидан узлаштирилиши кийин кечди. Мавзуда-ги бошланFич тушунчаларнинг мазмун-мохияти укувчилар томонидан яхши узлаштирилди. Ле-кин процедура ва функциялар катнашган дастур-ларни мустакил равишда тузиш, локал ва гло-бал узгарувчиларни танлай олиш билан боFлик амалий жараёнлар кийин узлаштирилди. Шу сабабли, "Процедура ва функциялар" мавзуси-ни таълимнинг кейинги боскичи (урта-махсус ва касб-хунар таълими)га утказиш тавсия этилади.

Табиий ва аник фанлар кафедраси томонидан тажриба-синов ишларини ташкил этиш ва уни утказишда экспериментатор укитувчиларга услу-бий ёрдам бериш максадида куйидаги ишлар амалга оширилди.

2013 йилнинг 17 сентябрь куни РТМ томонидан экспериментатор укитувчилар, МОИ мето-дистлари ва масъул укитувчилар учун Тошкент шахар Яккасарой тумани 144-УУТ мактабида тажриба-синовни ташкил этиш ва утказиш юза-сидан утказилган семинар-тренингда тайин-ланган маъсул методистлар И.Мадаминов ва М.Мусаевалар иштирок этдилар, экспериментатор укитувчиларга зарурий тавсиялар -укувчиларда компетенциянинг шаклланганли-гини аниклаш учун кириш тестлари, янги дастур ва ДТС лойихаси, 1-чорак учун 6-9-синфларга

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 3

мулжалланган таквим-мавзу режалар, чораклик назорат ишлари, мавзуларни утиш буйича тав-сиялар ва чораклик хисобот шакллари берилди.

РТМ методисти З.Сангирова, Тошкент вилоя-ти педагог кадрларни кайта тайёрлаш ва мала-касини ошириш институти физика фани методисти М.Мусаева ва Тошкент вилояти Пскент тумани методисти Ш.Муллажоновалар хамда методист С.Хафизов, Б.Болтаев, Тошкент вилояти педагог кадрларни кайта тайёрлаш ва малакаси-ни ошириш институти информатика методисти ва Тошкент вилояти Чиноз тумани методисти У.Якубовлар узларининг методик тавсиялари ва услубий амалий ёрдамларини бериб боришди.

26-УУТ мактабида информатика фанидан тажриба-синов ишларини йулга куйиш мак-садида ижодий гурух аъзолари билан белги-ланган иш режа асосида информатика фани укитувчиларидан иборат 3 нафар укитувчи (5-УУТ мактаби информатика фани укитувчиси С.Тохиров, 27-УУТ мактаби информатика фани укитувчиси F.Саитбоев, 40-УУТ мактаби информатика фани укитувчиси Р.Халилов) хамкорликда "тажриба-синов", "назорат синф"ларида амалга оширилаётган ишларни мунтазам урганишди.

Дарслар мактаблар рахбарлари, физика ва информатика фанидан ташкил этилган ижодий гурух аъзолари томонидан тахлил этилиб, керак-ли таклиф ва тавсиялар бериб борилди.

Шунингдек, физика фанидан тажриба-синов олиб бораётган укитувчиларга Э.О.Турдикулов, М.Э.Мусаеваларнинг "Мактабдан ташкари таъ-лим жараёнида укувчиларда баркарор экологик маданиятни шакллантириш", "Укитувчиларни укувчиларга узлуксиз таълим беришга тайёр-

лаш"; Э.О.Турдикуловнинг "Глобал экологик му-аммолар ва уларни хал этиш стратегияси" номли укув кулланмаларидан фойдаланиш тавсия этил-ди.

72 номдаги жихозлардан фойдаланган холда 27 та лаборатория ишларини утказиш юзасидан тавсиялар берилди.

Ушбу олиб борилаётган фаолиятни мувофик-лаштириш максадида 2014 йил 9 январь куни Тошкент вилояти педагог кадрларни кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш институтида Тошкент вилояти Халк таълими булими ва Республика таълим маркази билан хамкорликда "Табиий ва аник фанларни укитишда компетен-циявий ёндашувга асосланган ДТС ва укув дас-турларининг тажриба-синов ишлари ва фанларни укитишда ахборот таълим ресурсларидан фойдаланиш имкониятлари" мавзусида укув се-минари утказилди.

Семинарда 2013-2014 йилда республикамиз-да компетенциявий ёндашувга асосланган ДТС ва укув дастурларининг тажриба-синов ишлари, хусусан, табиий ва аник фанларни укитишда амалга оширилаётган ишлар, бу фанлар кесими-да укувчилар томонидан узлаштирилиши керак булган компетенциялар, шунингдек, таянч ком-петенциялар хакида хамда табиий ва аник фанларни укитишда интернет тармоFидаги ахборот таълим ресурсларидан фойдаланиш имкониятлари, интернет манбалардан олиниши мумкин булган ахборот таълим ресурслари, уларни яра-тиш имкониятлари хакида маълумотлар берилди, ресурсларни излаш ва олиш юзасидан амалий машFулотлар олиб борилди.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Конституцияси. - Т.: "Узбекистон", 1992.

2. Узбекистон Республикасининг «Таълим туFрисида»ги конуни. - Т., 1992.

3. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг "Умумий урта таълимнинг давлат таълим стандартларини тасдиклаш туFрисида" 1999 йил 16 августдаги 390-сон карори.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 3

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.