Научная статья на тему 'Компетенциявий ёндашувга асосланган давлат таълим стандартларини жорий этиш – замонавий таълим парадигмаси сифатида'

Компетенциявий ёндашувга асосланган давлат таълим стандартларини жорий этиш – замонавий таълим парадигмаси сифатида Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
5095
759
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Давлат таълим стандартлари / компетентлилик / рақобатбардошлилик / маънавият / тенденциялар / парадигма / таълим сифатини баҳолаш / State education standarts / competence / competitiveness / ethics / trends / paradigm / assessment of the quality of education

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Вахобов М. М.

Мақолада умумий ўрта таълим тизими ўқув-тарбия жараёнига компетенциявий ёндашувга асосланган давлат таълим стандартлари ва ўқув дастурларини жорий этиш масаласига асосий эътибор қаратилган. Компетентлилик, рақобатбардошлилик, маънавиятлилик умумий ўрта таълимнинг асосий вазифалари эканлиги ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPLEMENTATION OF STATE EDUCATIONAL STANDARDS BASED ON COMPETENCE APPROACH AS A PARADIGM OF MODERN EDUCATION

The article deals with the development and implementation of state education standards and curricula to teaching and educational process on the basis of competence approach. Such trends as competence, competitiveness and morality are considered as the main tasks of continuous education system. Moreover, the article describes modeling of monitoring the quality of education issues.

Текст научной работы на тему «Компетенциявий ёндашувга асосланган давлат таълим стандартларини жорий этиш – замонавий таълим парадигмаси сифатида»

Вахобов М.М.,

Узбекистон Республикаси Халк таълими вазирлиги «Таълим муассасаларида укув-тарбия жараёнини ривожлантириш» Бош бошкармаси бошлиFи

КОМПЕТЕНЦИЯВИЙ ЁНДАШУВГА АСОСЛАНГАН ДАВЛАТ ТАЪЛИМ СТАНДАРТЛАРИНИ ЖОРИЙ ЭТИШ - ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ ПАРАДИГМАСИ СИФАТИДА

ВАХОБОВ М.М. КОМПЕТЕНЦИЯВИЙ ЁНДАШУВГА АСОСЛАНГАН ДАВЛАТ ТАЪЛИМ СТАНДАРТЛАРИНИ ЖОРИЙ ЭТИШ - ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ ПАРАДИГМАСИ СИФАТИДА

Маколада умумий урта таълим тизими укув-тарбия жараёнига компетенциявий ёндашувга асосланган давлат таълим стандартлари ва укув дастурларини жорий этиш масаласига асосий эътибор каратилган. Компетентлилик, ракобатбардошлилик, маънавиятлилик умумий урта таъ-лимнинг асосий вазифалари эканлиги ёритилган.

Таячн суз ва тушунчалар: Давлат таълим стандартлари, компетентлилик, ракобатбардошлилик, маънавият, тенденциялар, парадигма, таълим сифатини бах,олаш.

ВАХОБОВ М.М. ВНЕДРЕНИЕ ГОСУДАРСТВЕННЫХ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ СТАНДАРТОВ НА ОСНОВЕ КОМПЕТЕНТНОСТНОГО ПОДХОДА КАК ПАРАДИГМА СОВРЕМЕННОГО ОБРАЗОВАНИЯ

В статье рассматриваются вопросы разработки и внедрения в учебно-воспитательный процесс государственных образовательных стандартов и учебных программ на основе компетент-ностного подхода. Такие тенденции как компетентность, конкурентоспособность и нравственность рассматриваются в качестве основных задач непрерывного образования. Также рассматриваются вопросы моделирования мониторинга качества образования.

Ключевые слова: Государственные образовательные стандарты, компетентность, конкурентоспособность, нравственность, тенденции, парадигма, оценка качества образования.

IMPLEMENTATION OF STATE EDUCATIONAL STANDARDS BASED ON COMPETENCE APPROACH AS A PARADIGM OF MODERN EDUCATION

The article deals with the development and implementation of state education standards and curricula to teaching and educational process on the basis of competence approach. Such trends as competence, competitiveness and morality are considered as the main tasks of continuous education system. Moreover, the article describes modeling of monitoring the quality of education issues.

Keywords: State education standarts, competence, competitiveness, ethics, trends, paradigm, assessment of the quality of education.

Бугунги кунда илм-фан, техника ва ишлаб чицариш соцаларининг тез суръатларда жадал ривожланиши куза-тилмоцда. Таълим-тарбия жараёнига умумтаълим фанла-рини уцитишнинг принципиал янги методологияси сифати-да компетенциявий ёндашувга асосланган таълимни жорий этиш сиёсий, умумдавлат ва дидактик ацамиятга эга булган цодиса цисобланади.

Мазкур жараёнда Узбекистон Республика-сининг биринчи Президенти Ислом Каримов таъкидлаганидек, «Узлуксиз таълимни давлат таълим стандартлари ва тегишли таълим дас-турлари билан таъминлашда, аввало, уларнинг жах,он талаблари даражасида булишига, юк-сак маънавият заминида к,урилганига асосий эътибор бериш керак»1. Албатта, энг аввало, таълим-тарбия жараёнининг самарадорлиги бугунги кун талаби, жамият эх,тиёжи, фан ва техниканинг ривожланиш тенденциялари асо-сида ишлаб чикилган давлат таълим стандартлари ва укув дастурларига боFлик.

XXI асрда дунёнинг ривожланган давлат-ларида таълим мазмунини модернизация килишнинг асосий йуналишларидан бири си-фатида таълимда компетенциявий ёндашув-ни жорий этиш масаласига асосий эътибор каратилмокда. Компетенциявий ёндашувга асосланган таълим укувчиларда эгалланган билим, куникма ва малакаларини уз шахсий, касбий ва ижтимоий фаолиятларида амалий куллай олиш лаёкатларини шакллантиришга йуналтирилган таълим х,исобланади.

Мазкур масала буйича Европа Кенгаши 1996 йилда «Европа учун таянч компетенциялар» мавзусидаги Симпозиум ташкил этиб, унда Европа Иттифокига аъзо давлатларнинг узлуксиз таълим тизими учун дастлабки таянч компе-тенциялари белгиланган2. Европа Парламенти амалий тажриба ва таклифлар асосида 2006 йил 18 декабрда Европа Иттифокига аъзо дав-латларга узлуксиз таълим тизими жараёни-да шакллантирилиши лозим булган 8 та таянч компетенцияларни тавсия килган3. Дунёнинг ривожланган давлатларининг давлат таълим

1 Каримов И.А. Баркамол авлод - Узбекистан тарак,-киётининг пойдевори. - Т.: «Шарк», 1998. -63-б.

2 OECD Reviews of Evaluation and Assessment in Education «Synergies for Better Learning». OECD publishing, PARIS CEDEC. 2013. 148-p.

3 Совет Европы: Симпозиум по теме «Ключевые компе-

тенции для Европы»: Док. DECS / SC / Sec. (96) 43. Берн,

1996.

стандартларидаги таянч компетенциялар-нинг тахлили бугунги кунда мазкур масалага караш ва ёндашувлар х,ар мамлакатнинг таъ-лимдан кузлаган максади, имконияти ва шарт-шароитларидан келиб чикканлигини курсатди.

Бугунги кунда илм-фан, техника ва техноло-гиянинг ривожланиши, жамият эхтиёжларининг узгариб бориши дунёнинг ривожланган ва ри-вожланаётган давлатларида таълим парадигма-сини узгартириб, укув жараёни назарий билим-лар беришдан олинган билимларни амалиётда куллай олиш куникмаларини ривожлантиришга караб узгармокда.

Амалиётда фойдаланилаётган тизимли фао-лиятли ёндашувга асосланган давлат таълим стандартлари жамиятнинг ижтимоий-маънавий ва маданий тараккиёти хамда Узбекистоннинг 2030 йилгача баркарор ривожлантириш стра-тегияси талабларига тула жавоб бермайди4.

Мазкур масалани комплекс хал этиш макса-дида умумий урта ва урта махсус, касб-хунар таълимида узвий укитиладиган умумтаълим фанлари буйича компетенциявий ёндашувга асосланган давлат таълим стандартлари ва укув дастурларини ишлаб чикиб, амалиётга жорий этиш лозим. Айнан мазкур жихатларни инобат-га олган холда «СоFлом она ва бола йили» Давлат дастурининг 62-бандида умумий мажбурий таълимнинг барча боскичларида укув фанлари-ни, биринчи навбатда аник ва табиий фанларни укитишнинг принципиал янги методологиясини жорий этиш вазифаси белгиланган5.

Компетенция сузи лотин тилидаги «competo», «competentia» сузларидан олинган булиб, эришаман, мос келаман, лойик каби маъноларни билдиради. Мазкур атаманинг мазмун-мохияти эса муваффакиятлилик, на-

4 Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2016 йил 15 февралдаги 111-ф-сон Фармойиши.

5 Узбекистон Республикаси Президентининг 2016 йил 9 февралдаги ПК.-2487-сон «СоFлом она ва бола йили» Давлат дастури туFрисида»ги карори. // Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2016 йил, 7 (715)-сон, 62-модда.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 10

1-жадвал. Узбекистон ва дунёнинг ривожланган давлатларининг давлат таълим стандартларидаги таянч компетенцияларининг к,иёсий тах,лили

Давлатлар номи Таянч компетен-циялар сони Таянч компетенцияларнинг номланиши

Узбекистон Республикаси 6 та 1. Коммуникатив компетенция. 2. Ахборот билан ишлаш компетенцияси. 3. Шахс сифатида уз-узини ривожлантириш компетенцияси. 4. Ижтимоий фаол фукаролик компетенцияси. 5. Умуммаданий компетенция. 6. Математик саводхонлик, фан ва техника ютукларидан хабардор булиш хамда фойдаланиш компетенцияси.

Европа Иттифок,ига аъзо давлатлар (28 та давлат: Буюк Британия, Венгрия, Германия, Финляндия, Франция, Испания, Италия, Австрия, Бельгия, Болгария, Греция, Дания, Ирландия, Кипр, Латвия, Литва, Люксембург, Мальта, Нидерландия, Польша, Португалия, Руминия, Словакия, Словения, Хорватия, Чехия, Швеция ва Эстония) 8 та 1. Она тилида мулокот кила олиш (Communication in the mother tongue). 2. Чет тилида мулокот кила олиш (Communication in foreign languages). 3. Математик саводхонлик, фан ва техника оид компетенциялар (Mathematical competence and basic competences in science and technology). 4. Ахборот технологияларидан фойдаланиш компетенцияси (Digital competence). 5. Урганиш учун укиш ёки мустакил билим олиш компетенцияси (Learning to learn). 6. Ижтимоий ва фукаролик компетенцияси (Social and civic competences). 7. Ташаббускорлик ва тадбиркорлик компетенцияси (Sense of initiative and entrepreneurship). 8. Турли маданиятлар, кадриятларни тушуниш ва уз маданиятига эга булиш, номойиш этиш компетенцияси (Cultural awareness and expression).

Америка Кушма Штатлари 4 та туркум 1. Фикрлаш йуллари ёки куп киррали фикрлашга оид компетенциялар -ways of thinking (креатив, инновацион, танкидий фикрлаш, муаммоларни мустакил хал кила олиш, карор кабул кила олиш, урганиш учун укиш, метабилиш (metacognition). 2. Самарали ишлаш йулларига оид компетенциялар - ways o working. Жамоада, хамкорликда, биргаликда ишлай олиш, сохаси буйича самарали мулокот кила олиш. 3. Мехнат килишнинг самарали методлари ва воситаларидан фойдалана олиш - tools for working. Ахборотлардан фойдаланиш саводхонлиги (informational cognition), АКТ сохасидаги саводхонлик (ICT cognition). 4. Дунёда, жамиятда яшай олиш - living in the community, world. Фукаролик позициясига эга булиш, уз касби сохасида боскичма-боскич юкори мартабаларга эришиш, шахс сифатида ижтимоий куникмаларга эга булиш (local and global citizenship, life and career, Personal and social responsibility).

Жанубий Корея 6 та 1. Соха буйича карьера килишга оид компетенциялар (career inquiry skills). 2. Мустакил билим олиш компетенцияси (basic learning skills). 3. Муаммоларни хал кила олиш компетенцияси (problem-solving skills). 4. Креатив фикрлаш, ижодкорлик компетенцияси (creative skills). 5. Коммуникатив компетенция (communication skills). 6. Фукаролик компетенцияси (citizenship).

тижалилик, ютук,лилик каби тушунчалар билан тавсифланади.

Бизнингча «компетенция» деганда, укув-чилар томонидан эгалланган билим ва куникмаларни мустакил равишда шахсий, кас-бий ва ижтимоий фаолиятларда амалий куллай олиш лаёкати тушунилади.

Мазкур йуналишда халкаро илFор тажриба сифатида Германия, Англия, Сингапур, Жанубий Корея Республикаси ва Япония давлатларининг таълим тизими кабул килиниб, Узбекистон Рес-

публикасида таълимнинг узлуксизлиги, барка-мол шахсни тарбиялашга йуналтирилганлигидан келиб чиккан холда, умумий урта, урта мах-сус, касб-хунар таълимида (9+3) укитиладиган умумтаълим фанлари мазмунининг изчиллиги-ни таъминлаш максадида таянч ва фанлараро интеграллашган компетенциялар хамда хар бир укув фани мазмунидан келиб чиккан холда фанга оид умумий компетенциялар мавжуд.

Умумий урта таълимнинг Давлат таълим стандарти укувчиларнинг умумтаълим фанла-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 10

ри буйича тайёргарлигининг зарур ва етарлича даражасини хамда таълим муассасалари би-тирувчиларига нисбатан куйиладиган малака-вий талабларни, укув юкламасининг зарурий хажмини, таълим муассасалари фаолиятини ва кадрлар тайёрлаш сифатини бахолаш тартиби ва механизмини белгилайди хамда укув режа ва дастурлар, дарсликлар, кулланмаларни иш-лаб чикишда асос булиб хизмат килади.

Тадкикот натижалари шуни курсатдики, уму-мий урта ва урта махсус, касб-хунар таълими-нинг умумтаълим фанлари буйича компетен-циявий ёндашувга асосланган давлат таълим стандартларининг концептуал моделининг тар-кибий кисми куйидагилардан иборат булади:

1. Умумий коидалар.

2. Асос килиб олинган меъёрий ва конун ости хужжатлари.

3. Стандартнинг даражалари ва номланиши.

4. Таянч ва фанга оид умумий компетенция-лар.

5. Укув фанининг максад ва вазифалари.

6. Умумтаълим фанларини урганишнинг маз-муни.

7. Умумий урта ва урта махсус, касб-хунар таълим муассасалари битирувчиларига нисбатан куйиладиган малакавий талаблар.

Давлат таълим стандартининг таркибий кисмларига куйидагича изох бериш мумкин:

Давлат таълим стандартининг ядроси хисобланган узлуксиз мажбурий таълим ти-зимининг боскичларига куйиладиган мажбурий минимал талаблар укувчи ва талабалар-нинг умутаълим фанлари буйича тайёргарлиги ва компетентлилик даражасига куйиладиган талаблар хисобланади.

Узлуксиз мажбурий таълим тизимининг мажбурий минимал таълим мазмуни ва эгалланади-ган компетенциялар укувчи ва талабаларнинг таълим-тарбия максадларига каратилган турли хатти-харакатларни бажаришга имкон беради-ган назарий билимлар, амалий куникма, малака ва шахсий фазилатлар йиFиндисидир.

Таянч укув режа - укитиладиган фанлар номи, хажми хамда уларнинг синфлар буйича таксимоти белгиланган меъёрий хужжат.

Укув дастурлари - укув режада белгиланган фан хажмининг мавзулар буйича кетма-кетликда таксимланиши.

Бахолаш тизими стандарт буйича эгаллани-ши лозим булган билим, куникма ва малакалар-

нинг укувчилар томонидан узлаштирилишини аниклайдиган мезон хисобланади.

Узбекистон Республикаси умумий урта ва урта махсус, касб-хунар таълими тизимида Давлат таълим стандартларига асосланган холда умумтаълим фанларини урганиш боскичлари муайян даражалардан иборат булиши максадга мувофик (2-жадвал).

Мазкур стандарт асосида таълим муасса-сасининг тури ва хусусиятларини инобатга олган холда давлат аттестацияси учун умумтаълим фанлари буйича назорат-бахолаш курсаткичлари, укув дастурлари ишлаб чикилади ва ваколатли вазирлик, идоралар-нинг буйруклари билан тасдикланади.

Умумтаълим фанлари буйича умумий урта ва урта махсус, касб-хунар таълимининг давлат таълим стандарти куйидагиларни белгилаб бе-ради:

- укув фанининг максад ва вазифаларини;

- умумтаълим фанларини урганишнинг маз-мунини;

- таянч ва фанга оид умумий компетенция-ларни;

- умумий урта ва урта махсус, касб-хунар таълим муассасалари битирувчиларининг умумтаълим фанлари буйича тайёргарлигининг зарур ва етарлича даражасини хамда таълим муассасаларининг битирувчиларига нисбатан куйиладиган малака талабларини.

Узбекистон Республикасида таълимнинг узлуксизлиги, узвийлиги, укувчи шахси усту-ворлигидан келиб чикиб уларнинг ёш хусусият-ларига мос равишда куйидаги таянч компетенциялар шакллантирилади:

Коммуникатив компетенция ижтимоий ва-зиятларда энг аввало она тилида хамда бирор-та хорижий тилда узаро самарали мулокотга кириша олиш, мулокотда муомала мадания-тига амал килиш, ижтимоий мослашувчанлик, хамкорликда жамоада самарали ишлай олиш лаёкатини назарда тутади.

Иккинчи таянч компетенция ахборотлар би-лан ишлаш компетенцияси хисобланиб, у медиа манбалардан зарур маълумотларни излаб топа олиш, саралаш, кайта ишлаш, саклаш, улардан самарали фойдалана олиш, уларнинг хавфсиз-лигини таъминлаш куникмаларини эгаллашни хамда медиамаданиятга эга булишни англа-тади.

Уз-узини ривожлантириш компетенцияси эса доимий равишда уз-узини жисмоний, маъ-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 10

2-жадвал. Умумий урта ва урта махсус, касб-х,унар таълими тизимида умумтаълим фанларини урганиш боск,ичлари ва даражалари

Стандарт даражалари Даражаларнинг номланиши Таълим турлари

А1 Умумтаълим фанларини урганишнинг бошланFич даражаси БошланFич таълим (1-4-синфлар)

А1+ Умумтаълим фанларини урганишнинг ихтисослаштирилган бошланFич даражаси

А2 Умумтаълим фанларини урганишнинг таянч даражаси Умумий урта таълим (5-9-синфлар)

А2+ Умумтаълим фанларини урганишнинг ихтисослаштирилган таянч даражаси

В1 Умумтаълим фанларини урганишнинг умумий даражаси Урта махсус, касб-хунар таълими (1-3-боск.ичлар)

В1+ Умумтаълим фанларини урганишнинг ихтисослаштирилган умумий даражаси

навий, рухий ва интеллектуал ривожлантириш, камолотга интилиш, хаёт давомида мустакил укиб-урганиш, билим ва тажрибани мустакил равишда мунтазам ошириб бориш, уз хатти-харакатини адекват бахолаш ва мустакил карор кабул кила олишни билдиради.

Ижтимоий фаол фукаролик компетенцияси жамиятда булаётган вокеа, ходиса ва жараён-ларга дахлдорликни х,ис этиш ва уларда фаол иштирок этиш, узининг фукаролик бурч ва хукукларини билиш, унга риоя килиш, мехнат ва фукаролик муносабатларида муомала ва хукукий маданиятга эга булишни англатади.

Миллий ва умуммаданий компетенция ва-танга садокатли, инсонларга мехр-окибатли хамда умуминсоний ва миллий кадриятларга эътикодли булишни, бадиий ва санъат асар-ларини тушуниш, ораста кийиниш, маданий меъёрларга ва соFлом турмуш тарзига амал килишдан иборат.

Математик саводхонлик, фан ва техника ян-гиликларидан хабардор булиш хамда фойда-ланиш компетенцияси аник хисоб-китобларга асосланган холда шахсий, оилавий, касбий ва иктисодий режаларни туза олиш, кундалик фаолиятда турли формула, модель, чизма ва диаграммаларни укий олиш, инсон мехнатини енгиллаштирадиган, мехнат унумдорлигини оширадиган, кулай шарт-шароитга олиб кела-диган фан ва техника янгиликларидан фойдала-на олиш куникмаларини назарда тутади.

Умумтаълим фанлари укувчиларда компе-тенцияларни шакллантириш воситаси хисоб-ланади. Шунингдек, хар бир умумтаълим фанининг мазмунидан келиб чиккан холда

укувчиларда фанга оид умумий компетенция-лар хам шакллантирилади.

Республикамизда умумий урта ва урта махсус, касб-хунар таълимининг умумтаълим фанлари буйича компетенциявий ёндашувга асос-ланган давлат таълим стандартларининг кон-цептуал модели ишлаб чикилган.

Дунёнинг ривожланган давлатлари хамда мамлакатимизда чет тили буйича давлат таълим стандартлари, укув дастурларини яра-тиш тажрибасидан келиб чикиб, умумий урта ва урта махсус, касб-хунар таълимнинг 16 та умумтаълим фани буйича компетенцияни шак-ллантиришга йуналтирилган ДТС ва укув да-стурлари лойихалари ишлаб чикилиб, 20132014 укув йилидан бошлаб тажриба-синов жараёни Узбекистан Республикаси Халк таълими вазирлиги, Узбекистан Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазирлиги хамда Урта махсус, касб-хунар таълими маркази-нинг 2016 йил 25 мартдаги «Умумий урта ва урта махсус, касб-хунар таълимининг умумтаълим фанлари буйича укувчиларда компе-тенцияларни шакллантиришга йуналтирилган давлат таълим стандартлари ва укув дастурла-ри лойихаларини ишлаб чикиш туFрисида»ги кушма буйрукларига асосан турт боскичда (аникловчи, таъкидловчи, шакллантирувчи ва якунловчи боскич) КоракалпоFистон Республикаси Халк таълими вазирлиги, Тошкент шахар ва вилоят халк таълими бошкармалари, таълим муассасалари фаолиятини методик таъмин-лаш ва ташкил этиш туман (шахар) булимлари хамда республиканинг барча худудларидаги 28 та умумий урта таълим муассасаларида

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 10

1-расм. Умумий урта ва урта махсус, касб-^унар таълимининг умумтаълим фанлари буйича компетенциявий ёндашувга асосланган давлат таълим стандартларининг концептуал модели

УМУМИЙ УРТА ВА УРТА МАХСУС, КАСБ-ХУНАР ТАЪЛИМИ УМУМТАЪЛИМ ФАНЛАРИНИНГ ДАВЛАТ ТАЪЛИМ СТАНДАРТИНИНГ ТАРКИБИЙ ТУЗИЛМАСИ

Умумий кондалар, ншлаб чнкнш ва жорин этнш асосларн

Давлат таълнм стандартларининг асоснй принципларн:

давлат таълнм стандартининг давлат ва жамнят талабларнга, шахе эхтнёжнга моелнгн:

умумий урта таълнмнннг оопща таълнм турларн в а боскнчларн бнлан узлуксиз лиги ва таълнм мазмунннннг узвийлиги;

умумий урта таълнм мазмунннннг ннсониарварлнгн; таълнм мазмунннннг республнкадагн барча худудларда бнрлнгн в а яхлнтлнги;

умумий урта таълнмнинг мазмуни, шаклн: военталарн ва усулларнни танлашда инновация технологняларга таяннш;

педагогнк тафаккурда карор топган анъанавнй карашлар бнлан замонавнй талабларнннг узвнйлнгн;

нлгор демократнк хорнжнй мамлакатларнннг таълнм сохаснда меъёрларнн белгнлаш тажрнбаларндан миллий хусуснятларнн хнеобга олган холда фойдаланнш.

Давлат таълим стандартининг комионентлари

Г

Таянч укув режа

Умут аълим фанларини

<ргинш BJ \рглиш

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

заражали (боанчяари)

._J

Давлат компонент

Мактао компонент

н

к

А1 заража

А1 + заража

В1 даража

А2 заража —

А2 + заража

В1 + заража

EitmpvBHt'jiapra нисоатан к^йилган малака талаблар»

Таянч компетенцнилар

Фанлараро ннтеграишлаштаи комлетеяшилар

Фанга оиз умумий компетениипар

Таълим енфати «оннторннги тинши

К</п балл» не рейпшг лшши

Якуний лавлат аттестации:« ва ооскнчлн назорат

Таълим муассасалари аттестация«!

Милтш ва халкаро мониторе 1НГ тгцкнкотлари

3-жадвал. Ук,увчиларда таянч компетенцияларнинг шаклланган даражасининг к,иёсий тах,лили

Гурухлар Укувчилар сони Узлаштириш даражаси

Аъло Яхши Коникарли Коникарсиз

Коммуникатив компетенция буйича

Тажриба гурухи 1672 501 754 334 83

Назорат гурухи 1718 171 343 859 345

Ахборот билан ишлаш компетенцияси

Тажриба гурухи 1672 411 812 361 88

Назорат гурухи 1718 201 246 1031 240

Шахс сифатида ривожлантириш компетенция

Тажриба гурухи 1672 392 702 456 122

Назорат гурухи 1718 159 256 1083 220

Ижтимоий фаол фукаролик компетенцияси

Тажриба гурухи 1672 378 698 503 93

Назорат гурухи 1718 144 307 1122 145

Умуммаданий компетенция

Тажриба гурухи 1672 532 814 291 35

Назорат гурухи 1718 254 395 852 217

Математик саводхонлик

Тажриба гурухи 1672 423 725 468 56

Назорат гурухи 1718 211 302 963 242

3390 нафар укувчиларни камраб олган холда утказилди. Тажриба-синов утказилган давр-да яратилган модель, технология ва механизм, назорат ва тажриба гурухлари таркибининг ухшашлигини эътиборга олган холда натижалар 2016 йилда укув жараёнига жорий килинган янгиликларнинг таъсирини бахолаш нуктаи на-заридан таккосланди.

Укувчиларда 6 та таянч компетенция шакл-ланганлиги самарадорлик даражасини аниклаш юзасидан утказилган тажриба-синов натижала-ри урганиб чикилди (3-жадвал).

Юкоридаги жадвал натижаларига асосланган холда утказилган тажриба-синов самарадорлик даражасини аниклаш юзасидан тажриба-синов натижалари буйича тажриба ва назорат гурухларидаги уртача узлаштиришлар Стьюдент ва Пирсоннинг х2 математик-статистика мето-ди ёрдамида тахлил этилди. Тажриба-синовда жами 3390 нафар укувчилар катнашди.

Масаланинг кискача мохияти куйидагилар-дан иборат: иккита бош туплам берилган булсин. Бири тажриба якунидаги тажриба

гурухи укувчилари билимининг уртача балла-ри, иккинчиси эса назорат гурухи укувчилари билимининг уртача баллари. Бахолар нор-мал таксимотга эга деб хисобланади. Бундай фараз уринлидир, чунки нормал таксимотга якинлашиш шартлари содда булиб, улар бажа-рилади.

Жадваллардаги натижаларга асосланган холда математик-статистик тахлил килиниб, тажриба якунидаги холат учун топилган на-тижалардан уртача квадратик четланиш, тан-ланма дисперсия, вариация курсаткичлари, Стьюдентнинг танланма мезони, Стьюдент ме-зони асосида эркинлик даражаси, Пирсоннинг мувофиклик критерийси ва ишончли четла-нишлари топилди (4-жадвал).

Олинган натижалардан тажриба-синов иш-ларининг сифат курсаткичларини хисоблаймиз.

Бизга маълум, 1. Х=2,19; 7=1,84; Ал=0,04; Ау=0,04.

Бундан сифат курсаткичлари:

(ЪА£)=М^ = ^ = 1Д4> 1;

у (7 + А^,) 1,84+0,04 1,88

4-жадвал. Тажриба-синов натижаларининг уртача квадратик четланиш, танланма дисперсияси ва вариация курсаткичлари

X Y S2 X S Cx T К X2 n,m Am AK

1. 2,19 1,84 0,4739 0,4344 1 1 11,32 1946,88 125,35 0,04 0,04

2. 3 2,2 0,7 0,76 1 1 27,62 3361,82 707,5 0,04 0,04

3. 2,94 2,24 0,6564 0,7024 1 1 25 3200 767,77 0,04 0,04

4. 2,83 2,2 0,7611 0,6 1 1 22,5 3280,5 589,69 0,04 0,04

5. 2,83 2,26 0,7011 0,5124 1 1 27,1 3240 504,18 0,04 0,03

6. 3,11 2,41 0,5579 0,7819 1 1 25 3263,2 640,33 0,04 0,04

7. 2,89 2,28 0,6779 0,7216 1 1 21,03 3444,5 532,44 0,04 0,04

Кбдб = (Х -Ах )-(7) = (2,19- 0,04) -- (1,84-0,04)=2,15-1,8 = 0,35 > 0;

Барча олинган натижалардан укитиш сама-радорлигини бахолаш мезони бирдан ва би-лиш даражасини бахолаш мезонининг нолдан катталигини куриш мумкин. Бундан маълумки, тажриба гурухидаги узлаштиришлар назорат гурухидаги узлаштиришлардан юкори экан.

Хулоса килиб айтганда, таълимнинг юк-сак сифатини хамда мамлакатда амалга оши-

рилаётган чукур иктисодий ва ижтимоий исло-хотлар, ривожланган демократик давлат барпо этиш талабларига жавоб берувчи кадрлар тайёрланишини таъминлаш, умумий урта таъ-лим тизимида фаолиятли ёндашувга асослан-ган таълим бугунги кун талабларига мос кел-маётганлиги сабабли умумтаълим фанларини укитишнинг принципиал янги методологияси сифатида компетенциявий ёндашувга асослан-ган давлат таълим стандартлари, укув-методик мажмуаларни ишлаб чикиб амалиётга жорий этишни такозо килади.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2016 йил 9 февралдаги «СоFлом она ва бола йили» Давлат дастури туFрисида»ги ПК-2487-сон карори. // Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2016 йил, 7 (715)-сон, 62-модда.

2. Каримов И.А. Амалга ошираётган ислохотларимизни янада чукурлаштириш ва фукаролик жамиятини куриш - ёруг келажагимизнинг асосий омилидир. - Т.: «Узбекистон», 2013.

3. Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: «Маънавият», 2008.

4. Каримов И.А. Баркамол авлод - Узбекистон тараккиётининг пойдевори. - Т: «Шарк», 1998.

5. Курбонов Ш., Сайтхалилов Э. Таълим сифатини бошкариш. - Т.: «Турон-икбол», 2006.

6. Совет Европы: Симпозиум по теме «Ключевые компетенции для Европы»: Док. DECS / SC / Sec. (96) 43. Берн, 1996.

7. OECD Reviews of Evaluation and Assessment in Education «Synergies for Better Learning». OECD publishing, PARIS CEDEC. 2013.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.