Научная статья на тему 'Маҳорат мактабларида ўқувчиларда табиий ва аниқ фанлар бўйича компетенцияларни шакллантириш масалалари'

Маҳорат мактабларида ўқувчиларда табиий ва аниқ фанлар бўйича компетенцияларни шакллантириш масалалари Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
2655
229
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
маҳорат мактаби / таянч компетенция / хусусий компетенция / инновация / интерфаол методлар. / master’s school / supporting competence / personal competence / innovation / interaction methods.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Зайнитдинова М. А.

Мақолада экспериментатор ўқитувчиларнинг «Маҳорат мактаблари»да табиий ва аниқ фанлардан олиб бораётган тажриба-синов ишларининг мазмуни, шакли ҳамда ўқувчилар томонидан компетенцияларни ўзлаштирилиши масалалари, қўлланаётган инновацион технологиялар, интерфаол методлар баён қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ISSUES ON FORMING PUPILS’ COMPETENCE AT NATURAL AND EXACT SUBJECTS AT MASTER’S SCHOOLS

The article is devoted to the issues of piloted tasks on natural and exact subjects at master’s schools. Tere is dicscussed problems competence given by experimenter-teachers to the pupils. Specially, implementation of interactive methods and the innovation technologies are payd attention.

Текст научной работы на тему «Маҳорат мактабларида ўқувчиларда табиий ва аниқ фанлар бўйича компетенцияларни шакллантириш масалалари»

Зайнитдинова М.А.,

Тошкент вилояти халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш институти «Табиий ва аник фанлар таълими» кафедраси мудири, педагогика фанлари номзоди, доцент

МАЙОРАТ МАКТАБЛАРИДА УКУВЧИЛАРДА ТАБИИЙ ВА АНИК ФАНЛАР БУЙИЧА КОМПЕТЕНЦИЯЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРИШ МАСАЛАЛАРИ

ЗАЙНИТДИНОВА М.А. МАЙОРАТ МАКТАБЛАРИДА УК.УВЧИЛАРДА ТАБИИЙ ВА АНИК, ФАНЛАР БУЙИЧА КОМПЕТЕНЦИЯЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРИШ МАСАЛАЛАРИ

Маколада экспериментатор укитувчиларнинг «Майорат мактаблари»да табиий ва аник фан-лардан олиб бораётган тажриба-синов ишларининг мазмуни, шакли х,амда укувчилар томони-дан компетенцияларни узлаштирилиши масалалари, кулланаётган инновацион технологиялар, интерфаол методлар баён килинган.

Таянч суз ва тушунчалар: майорат мактаби, таянч компетенция, хусусий компетенция, инновация, интерфаол методлар.

ЗАЙНИТДИНОВА М.А. ВОПРОСЫ ФОРМИРОВАНИЯ КОМПЕТЕНЦИЙ УЧАЩИХСЯ ПО ЕСТЕСТВЕННЫМ И ТОЧНЫМ НАУКАМ В ШКОЛАХ МАСТЕРСТВА

В статье раскрывается содержание формы работ учителей-экспериментаторов «Школы мастерства» по естественным и точным наукам. Особенно уделяется внимание использованию инновационных технологий и интерактивных методов в формировании компетенции учащихся.

Ключевые слова и понятия: школа мастерства, опорная компетенция, частная компетенция, инновация, интерактивные методы.

ZAYNITDINOVA M.A. THE ISSUES ON FORMING PUPILS' COMPETENCE AT NATURAL AND EXACT SUBJECTS AT MASTER S SCHOOLS

The article is devoted to the issues of piloted tasks on natural and exact subjects at master's schools. Tere is dicscussed problems competence given by experimenter-teachers to the pupils. Specially, implementation of interactive methods and the innovation technologies are payd attention.

Keywords: master's school, supporting competence, personal competence, innovation, interaction methods.

«Биз доим урганишга, тинчликни кадрлаб, тарихдан сабок чикариб яшашга тайёр булган халкмиз. Бугун биз айни шун-дай ёшларни, х,аммани цайратда колдирадиган ёш авлодни тарбиялаяпмиз»1.

Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг ташаббуси билан таъ-лим тизимини чукур ислох килиш буйича кенг куламли ишлар олиб борилмокда. «Таълим туFрисида»ги ва «Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури» туFрисидаги конунлар, «2004-2009 йилларда мактаб таълимини ривожлантириш Давлат умуммиллий дастури»да белгиланган вазифаларнинг ижроси натижасида укувчи-ёшларнинг иктидори, билим даражалари йилдан-йилга ортиб бормокда. Жумладан, уларнинг халкаро фан олимпиадалари, спорт мусобакаларида совринли уринлар сохиблари булишлари, Узбекистонда таълим тизими-да яратилган шарт-шароитлар, педагог-уки-тувчиларнинг касбий махорати ва компетент-лилиги ривожланаётганлиги, уларни кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш тизими та-комиллашиб бораётганлиги, чет тилларини укитишга алохида эътибор каратилаётганлиги фикримизнинг яккол далилидир.

Узбекистон Республикаси Бош вазири раис-лигида Халк таълими вазирлигининг 2013 йил 8 февралдаги навбатдан ташкари кенгайти-рилган йиFилишида умумтаълим мактаблари укитувчиларининг касбий компетентлигини ошириш, замонавий педагогик ва ахборот-коммуникация технологияларидан фойдала-ниш, уларнинг дунёкарашини кенгайтириш, масъулиятини ошириш, укувчиларга замонавий билим олиш йулларини ургатиш, таълим сифати ва самарадорлигига эришиш, баркамол шахсларни тарбиялаш вазифалари белгиланди. Бу борада Тошкент вилояти умумтаълим мактаблари негизида тажриба-синов майдонлари-ни ташкил этиш, замонавий педагог кадрлар-ни тайёрлаш, кайта тайёрлаш хамда уларнинг малакасини ошириш тизимини янада тако-миллаштириш максадида Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университетининг «Тошкент вилояти умумий урта таълими муас-сасаларини илмий-методик куллаб-кувватлаш

1 Ислом Каримов. Она юртимиз бахту икболи ва буюк келажаги йулида хизмат килиш - энг олий саодатдир. - Т.: «О^Ье^оп», 2015. -248-б.

туFрисида» 2013 йил 23 февралдаги 90-у(кб)-сонли хамда Тошкент вилояти Халк таълими бошкармасининг 2013 йил 23 февралдаги 44-сонли кушма буйруFи кабул килинган. Мазкур кушма буйрук асосида фанлар кесимида вило-ятдаги туман (шахар)ларда махорат мактаблари ташкил этилган.

Тошкент вилояти халк таълими ходимла-рини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш институти томонидан «Укитувчи касбий компетентлигини ривожлантиришда «Махорат мактаблари»нинг урни» мавзусида укув-семинари утказиб келинмокда. Бугун-ги кунда республикамизнинг барча вилоят-ларида махорат мактаблари ташкил этилган булиб, улар Тошкент вилояти тажрибаларидан фойдаланмокдалар. Тажриба-синов майдон-лари сифатида моддий-техника базаси тала-бларга жавоб берадиган, илFор тажрибали, малакали амалиётчи укитувчилар фаолият юритаётган мактаблар танлаб олинган.

Зеро, бугунги кун укувчи-ёшлари малакали устозлардан нафакат замонавий билим, куникма ва малакаларни эгаллашлари, балки уларни амалий фаолиятларида куллай ола билиш даражасида узлаштирилишига эриш-мокдалар. Яъни уларда укув компетенциялари шакллантирилмокда.

Компетенция - укувчиларнинг билим, куникма ва малакалари хамда шахсий сифат-ларининг маълум сохада муваффакиятли фао-лияти учун зарур буладиган кобилиятлар маж-муи.

Европанинг ривожланган мамлакатлари хамда мамлакатимизда чет тиллари буйича узлуксиз таълим тизимининг давлат таълим стандартлари ва укув дастурларини иш-лаб чикиш тажрибасидан келиб чикиб, ком-петентли ёндашувга асосланган умумтаълим фанлари буйича узлуксиз таълимнинг Давлат таълим стандартлари (ДТС) ва укув дастур-лари лойихалари тайёрланди. Мазкур Давлат таълим стандартлари ва укув дастурла-рининг лойихалари етакчи олий таълим му-ассасалари, худудий малака ошириш инсти-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 1

тутлари, худудий халк таълими бошкаруви идоралари ва кенг педагогик жамоатчилик-нинг таклифлари асосида такомиллаштирилди хамда Республика таълим маркази кошидаги Илмий-методик кенгашларнинг кенгайти-рилган йиFилишларида мухокама килиниб, тасдикланди.

Таълим-тарбия сифатини оширишнинг асо-си хисобланган, компетентли ёндашувга асос-ланган талаблар хамда укитишнинг замона-вий усул ва воситаларини амалиётга жорий этиш, умумтаълим фанлари буйича умумий урта, урта махсус, касб-хунар таълимнинг дав-лат таълим стандартлари ва укув дастурла-рини илмий-методик жихатдан асосланган-лигини таъминлаш, бу жараёнга кенг педагогик жамоатчилик ва мутахассисларни жалб эт-ган холда тажриба-синов ишларини тизимли ташкил этиш максадида Узбекистон Республи-каси Олий ва урта махсус таълим вазирлиги, Узбекистон Республикаси Халк талими вазирлиги ва Урта махсус, касб-хунар таълими мар-казининг 2013 йил 22 августдаги «Умумтаълим фанлари буйича умумий урта, урта махсус, касб-хунар таълимининг узвийлаштирилган Давлат таълим стандартлари ва укув дастурла-рини тажриба-синовдан утказиш туFрисида»ги 39КБ, 41КБ ва 273КБ-сонли кушма буйруги кабул килинди. Мазкур буйрук билан умумтаълим фанлари буйича умумий урта, урта махсус, касб-хунар таълимининг компетенциявий ёндашувга асосланган Давлат таълим стандартлари ва укув дастурларини тажриба-синовдан утказиш тартиби тасдикланди.

Тажриба-синов ишларини утказишдан максад компетенциявий ёндашувга асосланган умумтаълим фанлари буйича узлуксиз таълимнинг ДТС ва укув дастурларини амалиётга жорий этиш асосида укувчиларда компетенцияларни шакллантириш даражаси-ни урганиш, тажриба-синов натижалари асосида ДТС, укув дастурлари ва дарсликларини такомиллаштиришдан иборат.

Тажриба-синов объекти сифатида республика буйича хар бир фандан вилоятдаги умумий урта таълим мактаби хамда академик лицей ва коллежлар белгиланди.

Тажриба-синов предмети компетенциявий ёндашувга асосланган умумтаълим фанлари

буйича узлуксиз таълимнинг ДТС ва укув дастурлари хисобланади.

Умумтаълим фанлари буйича умумий урта, урта махсус, касб-хунар таълимининг компетенциявий ёндашувга асосланган Давлат таълим стандартлари ва укув дастурларини тажриба-синовдан утказиш 2013-2014 укув йилида амалга оширила бошланди. Тажриба-синов синфи сифатида белгиланган мактаб-нинг уртача рейтингга эга булган параллел синфлардан (академик лицей ва касб-хунар коллежларида параллел гурухлардан) бит-тасида утказилади. Масалан, математикадан тажриба-синовни утказиш учун белгиланган мактабнинг 1-синфидан 9-синфигача булган уртача рейтингли 9 та синфи танлаб олинади. Тажриба-синов утказиладиган таълим муас-сасасининг колган параллел синф (гурух)лари назорат синф (гурух)лари хисобланди. Назо-рат синф (гурух)ларда тегишли фанлар амал-даги ДТС ва укув дастури асосида укитилди.

Кушма буйрук хамда Тошкент вилояти Халк таълими бошкармасининг 2013 йил 9 сентябр-даги 234-сонли буйруги асосида Тошкент вилояти Чиноз туманидаги 26-сон умумтаълим урта мактаби экспериментатор укитувчилари томо-нидан тажриба-синов майдончаси 5-9-син-фларда информатика фани йуналишида, Пи-скент туманидаги 5-сон умумтаълим урта мактаби экспериментатор укитувчилари томони-дан тажриба-синов майдончаси 6-9-синфлар-да физика фани йуналишида белгиланди хамда вилоят халк таълими бошкармаси томони-дан Мувофиклаштирувчи ва ижодий гурухлар ташкил этилди.

Тошкент вилояти халк таълими ходимла-рини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакаси-ни ошириш институти «Табиий ва аник фанлар таълими» кафедраси профессор-укитувчилари томонидан мазкур тажриба-синов майдонча-ларидаги экспериментатор укитувчиларга укув йили давомида услубий ёрдам курсатилиб ке-линди.

Узбекистон Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазирлиги, Узбекистон Республикаси Халк талими вазирлиги ва Урта махсус, касб-хунар таълими марказининг 2014 йил 15 августдаги «Умумий урта ва урта махсус, касб-хунар таълимининг умумтаълим фанлари буйича укувчиларда компетенция-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 1

ларни шакллантиришга йуналтирилган Дав-лат таълим стандартлари ва укув дастурла-ри лойих,аларини тажриба-синовдан утказиш туFрисида»ги 41/КК, 50/КБ, УС-53/КБ-сонли кушма буй руги асосида республикамизда 76 та мактабда тажриба-синов ишлари олиб борилди. Хар бир тажриба-синов мактаби би-лан биргаликда параллел равишда касб-х,унар коллежлари ва академик лицейларда х,ам тажриба-синов майдончалари ташкил этилди.

Тошкент вилоятида 5 та туман (шах,ар)да тажриба-синов майдончаси белгиланди х,амда табиий ва аник фанлар йуналишида куйидаги тажриба-синов майдонлари ташкил этилди ва бу тажриба-синов майдончаларига «Табиий ва аник фанлар таълими» кафедраси томони-дан мутахассислар бириктирилди (1-жадвал).

Табиий ва аник фанлардан х,ам барча фан-лардаги каби куйидаги таянч компетенциялар-ни шакллантириш юзасидан тажриба-синов ишлари олиб борилди:

1. Коммуникатив компетенция:

- жамиятда узаро мулокотга киришиш учун она тили ва бирорта хорижий тилни мукаммал узлаштириш х,амда мулокотда самарали фой-далана олиш;

- уз фикрини оFзаки ва ёзма тарзда аник ва тушунарли баён кила олиш, мавзудан келиб чикиб саволларни мантикан туFри куя олиш ва жавоб бериш;

- ижтимоий мослашувчанлик, узаро мулокотда муомала маданиятига амал килиш, жа-моавий х,амкорликда ишлай олиш;

- мулокотда сух,батдош фикрини х,урмат килган х,олда уз позициясини х,имоя кила би-лиш, уни ишонтира билиш;

- турли зиддиятли вазиятларда уз эх,тирос-ларини бошкариш, муаммо ва келишмовчилик-ларни х,ал этишда зарур (конструктив) булган карорларни кабул кила олиш.

2. Ахборотлар билан ишлаш компетенцияси:

- мавжуд ахборот манбаларидан (интернет, телевизор, радио (аудио-видео ёзув), телефон, компьютер, электрон почта ва бошк.) фойда-лана олиш;

- медиа воситалардан зарур булган ахбо-ротларни излаб топа олиш, саралаш, кайта ишлаш, узатиш, саклаш, хавфсизлигини таъ-минлаш ва фойдаланишда медиа-маданиятга риоя килиш;

- маълумотлар базасини ярата олиш, асо-сийларини танлай олиш ва уларни тах,лил кила билиш;

- кундалик фаолиятда учрайдиган х,ужжат-лар билан ишлай олиш (оддий табрикномалар ёза олиш, анкеталарни тулдириш, мех,монхона руйхатида узи туFрисидаги маълумотларни кайд эта олиши ва бошк.)

3. Шахс сифатида уз-узини ривожланти-риш компетенцияси:

- шахс сифатида доимий равишда уз-узини ривожлантириш, жисмоний, маънавий, рух,ий ва интеллектуал камолотга интилиш;

- х,аёт давомида укиб-урганиш, билим, таж-рибани мустакил равишда мунтазам ошириб бориш;

- уз х,атти-х,аракатини адекват бах,олаш, узини назорат кила билиш, х,алоллик, туFрилик каби сифатларга эга булиш;

- укиб-урганганлари ва х,аёт тажрибасидан фойдаланган ^олда кундалик турмушда учрайдиган муаммоларни х,ал эта олиш.

4. Ижтимоий фаол фук,аролик компетен-цияси:

- жамиятда булаётган вокеа, х,одиса ва жа-раёнларга дахлдорликни х,ис этиш ва фаол иш-тирок этиш;

- узининг фукаролик бурч ва ^укукларини билиши, унга риоя килиш (яъни харидор, сай-ловчи, мижоз, ишлаб чикарувчи сифатида фаолият юрита олиш);

- мех,нат ва фукаролик муносабатларида муомала, иктисодий, ^укукий маданиятга эга булиш;

- касбий мавкеининг усишига интилиш би-лан жамият ва оиласи манфаатлари учун хиз-мат килиш, ёрдамга мух,тожларга сах,оватли булиш.

5. Умуммаданий компетенциялар:

- Ватанга садокатли, инсонларга мех,р-окибатли ^амда умуминсоний ва миллий кад-риятларга эътикодли булиш;

- бадиий ва санъат асарларини тушуниш, таъсирлана олиш;

- ораста кийиниш, юриш-туришда мада-ний меъёрлар ва соFлом турмуш тарзига амал килиш,

- умумбашарий ах,амиятга эга булган кад-риятларни (урф одатлар, маросимлар, миллий-маданий анъаналар ва х,.к.) билиш, унга х,урмат билан муносабатда булиш;

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 1

46 МАКТАБ ТАЪЛИМИ / ШКОЛЬНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ ч___/

1-жадвал. Тошкент вилоятида табиий ва ани^ фанлардан тажриба-синов олиб борилган мактаблар1

№ Фанлар Тажриба-синов майдонлари

1 Математика Зангиота туман 56-мактаб Пискент туман 5-мактаб Бекобод шахар 16-мактаб Чиноз туман 26-мактаб Ангрен шахар 14-мактаб

2 Физика - Пискент туман 5-мактаб - - Ангрен шахар 14-мактаб

3 Информатика - Пискент туман 5-мактаб - - Ангрен шахар 14- мактаб

4 Биология - Пискент туман 5-мактаб Бекобод шахар 16-мактаб -- -

5 Кимё - Пискент туман 5-мактаб Бекобод шахар 16-мактаб - Ангрен шахар 14-мактаб

6 География Зангиота туман 56-мактаб Пискент туман 5-мактаб - - -

- узгаларга нисбатан мехр-мурувват, сахий-лик, узгаларнинг дунёкараши, диний эътикоди, миллий ва этник хусусиятлари, анъана ва ма-росимларини хурмат килиш;

- халкининг тарихий, маънавий ва мада-ний меросини асраб-авайлаш, жамиятда урна-тилган одоб-ахлок коидаларига риоя килиш.

6. Математик саводхонлик, фан ва техника янгиликларидан хабардор булиш х,амда улардан фойдаланиш компетенцияси:

- аник хисоб-китобларга асосланган холда шахсий, оилавий, касбий ва иктисодий режа-ларини туза олиш;

- шахсий, ижтимоий ва иктисодий муноса-батларда хисоб-китоб билан иш юритиш;

- кундалик фаолиятда турли формула, модель, чизма, график ва диаграммаларни укий олиш ва фойдаланиш;

- инсон мехнатини енгиллаштирадиган, мехнат унумдорлигини оширадиган ва кулай шарт-шароитга олиб келадиган фан ва техника янгиликларидан хабардор булиш хамда фой-далана олиш.

Шунингдек, фанлар кесимида куйидаги ху-сусий компетенцияларни шакллантириш юза-сидан тажриба-синов ишлари олиб борилди:

Математика фанидан:

1. Математик тушунчаларни тасаввур килиш ва англаш.

2. Хакикий ва комплекс сонлар устида амал-ларни бажариш.

3. Математик билимларни амалиётда кул-лаш.

4. Мантикий тахлил.

1 Изох,: 2015-2016 укув йилидан Чиноз туманидаги 26-мактаб урнига ОккУрFон туманидаги 6-мактаб белгиланди.

Физика фанидан:

1. Физик жараён ва ходисаларни кузатиш, тушуниш ва тушунтириш.

2. Физик катталикларни улчаш ва аниклаш.

3. Тажрибалар утказиш ва хулосалар чикариш.

4. Физик билимлар ва асбоблардан амалиётда фойдалана олиш.

Информатика фанидан:

1. Ахборотларни электрон воситаларда

й ИFИШ.

2. Электрон воситаларда ахборотларни кайта ишлаш компетенцияси.

3. Ахборотларни электрон воситалар орка-ли узатиш компетенцияси.

4. Информатик билимларни амалиётда кул-лаш.

Кимё фанидан:

1. Кимёвий жараёнлар ва ходисаларни ту-шунтириш.

2. Элемент ва формулаларни кимёвий усул-да ифодалай олиш.

3. Тажриба утказиш учун зарур жихозлар билан ишлай олиш.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

4. Кимёдан олган билимларни амалиётда куллаш.

География фанидан:

1. Табиий жараён ва ходисаларни кузатиш, тушуниш ва тушунтириш.

2. Иктисодий ва ижтимой жараёнларни кузатиш.

3. Экологик маданият.

4. Географик атлас ва хариталардан фойдалана олиш.

5. Географик билимларни амалиётда куллай олиш.

Биология фанидан:

1. Биологик жараён, ходисаларни тушуниш ва тушунтириш.

2. Экологик маданият.

3. Тажрибаларни утказиш учун зарур жихозлар билан ишлаш.

4. Биологияда олинган билимларни амали-ётда куллаш.

Табиий ва аник фанлар йуналишида юко-рида таъкидлаб утилган максадлар амалга оширилиши учун укувчиларга узлаштирилиши керак булган билимлар тизими психологик, педагогик ва дидактик конуниятлар асоси-да етказилиши, яъни билиш жараёни жонли мушохададан абстракт тафаккурга ва ундан амалиётга утиши оркали амалга оширилиши лозим. Билиш жараёнлари оркали тушунча-ларни шакллантириш методикаси уз талкини ва татбиFига кура бугунги кунда катор имко-ниятларга эгадир. Зеро, фан ва техниканинг имкониятлари бу борада барча фанлардаги каби табиий ва аник фанлар имкониятлари доирасини шундай кенгайтирдики, уларнинг интеграциясисиз натижанинг сифати ва сама-радорлиги х,акида фикр юритиш самарасиздек туюлади.

Аник фанларни укитиш жараёнида укувчи-ларда илмий дунёкараш шакллантирилади, фанга булган кизикишлари тарбияланади ва улар оркали назарда тутилаётган компетенция-лар шаклланади.

Бу жараёнда тажриба-синов ишларини олиб бораётган укитувчиларнинг асосий кон-тингенти утган укув йилида малака ошириш курсларидан утган укитувчилар табиий ва аник фанларни укитишда «Муаммо», «Аклий хужум», «Кластер («Тармоклар»)», «Бумеранг», «Карорлар шажараси», «Лойиха», «Резюме», «6х6», «Балик скелети», «Венн диаграммаси», «Мусобака дарси», «БББ», «ФСМУ», «Тушунча-лар тахлили» ва бошка интерфаол методлар-дан дарсларнинг тури, максад ва вазифалари хамда боскичларига мувофик холда куллаш юзасидан тажриба-синов олиб бораётган укитувчилар учун «Махорат дарслари»ни ташкил этиб бердилар. Бугунги кунда экспериментатор укитувчилар улардан фойда-

ланган х,олда дарсларнинг самарадорлигини таъминламокдалар.

Мазкур методлардан фойдаланишда укув-чилар нафакат аник фанлар - математика, информатика ва физика фанлари, табиий фанлар - география, биология ва кимё фанлари орасидаги алокадорликни, балки табиий ва аник фанлар орасидаги алокадорликни ама-лий машFулотлар оркали билиб оладилар, барча фанларнинг узлаштирилиши уларнинг х,ам аклан, х,ам маънан ривожланишлари учун мух,имлигини англаб етадилар. Юкорида кел-тирилган интерфаол методлар таълим жараёнида укувчилар х,амда укитувчи уртасидаги фаолликни ошириш оркали укувчиларнинг билимларни узлаштиришини фаоллаштириш, шахсий ва ахлокий сифатларини ривожлан-тиришга, шунингдек, укувчининг кобилиятини ривожлантириш, мустакиллик, уз-узини назо-рат килиш, тенгдошлари билан сух,бат, фикр-муло^азаларини эркин баён килиш, мураккаб вазиятдан чика олиш каби сифатларни шакллантириш, укувчилар томонидан билимлар-нининг мустакил, онгли узлаштирилиши ва уларни ижодий куллаш фаолиятларини йунал-тириш, таълим-тарбия жараёни иштирокчила-рининг билим, куникма, малака ^амда ахлокий сифатларини узлаштириш йулида биргалик-да, узаро х,амкорликка асосланган фаолиятни ташкил этишга хизмат килади.

Шунингдек, улар Узбекистонда таълимга оид фаолият юритаётган uzedu.uz, multimedia.uz, natlib.uz, Kitob.uz, ziyonet.uz, uzedu.uz, rtm.uz веб-сайтларидаги табиий ва аник фан-лардан электрон ахборот таълим ресурслари, мультимедиа иловалари, видеодарслар ва вир-туал лабораториялардан фойдаланмокдалар.

Мазкур инновациялардан укувчилар томонидан узлаштирилиши назарда тутилаётган компетенцияларни талаблар даражасида узлаштирилишига, масалан, математикадан оFзаки купайтиришнинг бир неча хил усулла-ри, географиядан глобус ва хариталар, кимё, физика ва биологиядан виртуал лаборато-риялар ва бу фанлардан кизикарли амалий масалалар укувчиларнинг амалий куникма ва малакалари даражаларининг ортишига им-кон беради. Укувчиларда х,ам мантикий, х,ам

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 1

мустакил фикрлаш кобилиятларининг ортиши-га, уларда интернетдан максадли фойдаланиш, ахборотлар билан ишлай олиш куникмасини хамда интернет маданиятини шакллантиришга хизмат килади.

Хар чорак натижалари кафедра томони-дан бириктирилган мутахассислар - илмий рахбарлар томонидан тахлил этиб борилди.

Экспериментатор укитувчиларга амалий-услубий ёрдам курсатиш максадида укув йи-лида махорат дарслари, семинар-тренинглар утказилиб келинди.

Жумладан, 2015 йил 3 март куни Пискент тумани 5-УУТ мактабида «УУТ мактабларида олиб борилаётган компетенциявий ёндашув-га асосан ДТС ва укув дастурининг тажриба-синов ишлари ва уларга курсатилаётган методик ёрдам» мавзусида укув-амалий семинар ташкил этилди.

Очик дарсларни кузатиш натижасида куйи-даги тавсиялар берилди.

Физика фанидан «Потенциал ва кинетик энергия» мавзусидаги дарсни кузатиш натижасида дарсда интерфаол усуллар ва АКТнинг имкониятларидан фойдаланилаётганлик, таж-риба-синов укув режасида «Кинетик ва потенциал энергия» мавзусига бир соат ажра-тилганлиги, бу мавзуни укувчилар томонидан пухта узлаштирилиши учун етарли эмасли-ги, шунингдек, формулалар куп берилганли-ги сабабли улар укувчиларга узлаштиришда кийинчилик туFдираётганлиги учун мавзуни утиш учун режада 2 соат ажратилиши максадга мувофиклиги таъкидланди.

Математика фанидан «Келтирилган квадрат тенглама» мавзусидаги дарсни кузатиш жа-раёнида интерфаол методлардан туFри фой-даланилганлиги таъкидлангани холда, дарс мавзуси буйича материаллар хажми катта булганлиги сабабли хар бир масала ечилиши-ни изохлаш учун кам вакт ажратилганлиги, бу эса укувчилар томонидан мавзуни узлаштириш учун етарли булмаганлиги сабабли ушбу мав-зуга режада 2 соат вакт ажаратилиши тавсия этилди.

Семинарда иштирок этган 5 та тажриба-синов майдончаси мутахассисларига «Таби-ий ва аник фанлардан мураккаб мавзулар-

ни укитиш юзасидан тавсиялар» тупламлари хамда табиий ва аник фанлардан электрон ах-борот таълим ресурслари - электрон дарслик-лар, мультимедиа иловалари, ресурслар диск-ларда таркатилди.

Кафедра профессор-укитувчилари томонидан тажриба-синов олиб бораётган экспериментатор укитувчиларга амалий ёрдам курсатиш максадида укувчилар томонидан узлаштирилиши кийин булган ва буш узлаштирилган мавзулар буйича «Аник фан-лар укитувчилари учун методик тавсиялар» хамда Тошкент вилояти халк таълими ходим-ларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакаси-ни ошириш институти Илмий кенгаши режаси-га асосан 2015 йилнинг апрель ойида «Табиий ва аник фанлар таълими» кафедрасининг «Табиий ва аник фанлар буйича компетенциявий ёндашувга асосланган ДТС ва укув дастурла-рининг тажриба-синов ишларининг бориши» мавзусидаги масала институт Илмий кенгаши-да мухокама этилди.

Табиий ва аник фанлар таълими хам бош-ка фанлар каби бевосита укитувчи билан укувчилар орасидаги онгли ва максадга йунал-тирилган билишга оид фаолиятни амалга ошириш оркали уз олдига куйидаги максадларни куяди:

- укув дастури асосида укувчиларга ургани-лиши лозим булган зарур билимлар тизимини бериш;

- фанларга оид билимларни бериш оркали укувчиларда мантикий фикрлаш коби-лиятларини, олам, атроф-борлик, ходиса ва жараёнлар, инсонларга нисбатан онгли ижо-бий муносабат, билимларни амалда куллаш куникма ва малакаларини шакллантириш.

2015-2016 укув йилидан бошлаб тажриба-синов майдончаларида укувчиларда таянч компетенцияларни шакллантиришга асосий эътиборни каратиш вазифаси белгиланди ва айнан шу максадда 2015 йилнинг 7 август куни Тошкент вилояти халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш институтида Республика анъанавий август кенгашининг «Укувчиларда компетенцияларни шакллантиришга йуналтирилган таълим-ни жорий этиш давр талаби» мавзусида Тош-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 1

кент вилоятидаги барча тажриба-синов май-дончаларидаги экспериментатор укитувчилар иштирокида тренинг машFулоти утказилди, иштирокчиларга хар бир таянч компетенция-ни шакллантиришда интерфаол методлардан фойдаланиш имкониятлари очиб берилди ва амалий тавсиялар берилди.

Таъкидлаш жоизки, хусусий компетенци-ялар укувчи-ёшларда таълим-тарбия жара-ёнида укитишнинг замонавий усул ва во-ситаларини амалиётга жорий этиш оркали узлаштирилиши билан бир каторда, кенг жа-моатчилик хамда турли хамкор ташкилотлар билан амалга ошириладиган кенг куламли тадбирларга укувчи-ёшларни фаол жалб этиш оркали, шунингдек, умумий урта таълим тизи-мидан кейинги боскич - касб-хунар таълими ва академик лицейлар билан мазкур компе-тенцияларни шакллантириш юзасидан узвий-лик ва узлуксизликни таъминлашга каратилган масалаларни хал этиш максадида учрашув-лар, дарслар тахлиллари, узаро мулокотлар тез-тез амалга оширилгандагина самара-дорликка эришилади, деб хисоблаймиз. Шу уринда оила, махалла ва таълим муассаса-лари хамкорлигини хам алохида таъкидлаб утиш лозим.

Маълумки, Узбекистон Республикаси Ва-зирлар Махкамасининг 2012 йил 19 июндаги «Баркамол авлодни тарбиялашда оила инсти-тути ва фукароларнинг узини узи бошкариш органларининг таълим муассасалари билан узаро хамкорлигини янада ривожланти-риш чора-тадбирлари туFрисида» 175-сон-ли карори билан «Оила-махалла-таълим му-ассасасаси» хамкорлиги механизмини ку-чайтириш буйича чора-тадбирлар мажмуи тасдикланди ва «Оила-махалла-таълим муас-сасаси» хамкорлиги Жамоат кенгашининг фа-олияти йулга куйилди.

Шунингдек, жамоат кенгашининг хар бир буFини томонидан хамкорликни мустахкамлаш юзасидан амалга оширили-ши лозим булган вазифалар ва уларни бажа-риш механизмлари аник белгилаб берилиши-га карамай, бу йуналишда амалга оширилиши лозим булган катор вазифалар ва муаммолар учраётганлигини таъкидлаган холда уларнинг

муваффакиятли хал этилишида куйидаги ма-салаларга алохида эътибор каратиш лозим, деб хисоблаймиз:

■ укувчи-ёшларда укув компетенцияла-рини «Оила-махалла-таълим муассасаси» хамкорлигида амалга ошириладиган тадбир-лар жараёнида шакллантиришга эришиш ма-салаларига алохида эътибор каратиш;

■ укувчи-ёшларда соFлом тумуш тарзи-ни шакллантириш максадида уларни спорт секциялари, Баркамол авлод марказлари тугаракларига жалб этиш ва унинг динамика-сини юритиш;

■ оила, таълим муассасалари ва махалла-ларда укувчиларни бадиий адабиёт-ларни укиш, мусика ва санъатга булган кизикишларини ривожлантириш;

■ узлуксиз таълим тизимининг биринчи боскичи булган мактабгача таълим боскичи вазифаларининг тулаконли амалга оширилиши чораларини куриш, яъни оиладаги таъ-лимнинг талаблар даражасида олиб бори-лишига эришиш; бу борада ота-оналар учун фарзандларини хам маънан, хам жисмонан, хам аклан етук килиб тарбиялаш учун кенг куламда методик адабиётлар ва тавсиялар-ни ишлаб чикиш; уй бекаларига хам узлари, хам фарзандлари тарбияси учун тизимли ра-вишда маслахатлар, амалий тавсиялар берув-чи алохида телекурсатув ёки телеканаллар-нинг мунтазам фаолият олиб боришини йулга куйиш.

Хулоса килиб айтганда, табиий ва аник фанларни укитиш жараёнида укувчиларда укув компетенциялар, айникса, таянч компетенцияларни шакллантириш жараё-нига нафакат фан укитувчиси, балки турдош фан мутахассислари, мактаб педагогик жа-моаси хамда жамоатчилик кенгашларининг хамкорлиги асосида тизимли равишда кенг куламли чора-тадбирлар белгиланиши ва амалга оширилиши керак. Мазкур ишлар си-расига, албатта, таълим тизимида амалга оши-рилаётган инновациялар ва уларни таълим-тарбия жараёнига татбик этиш йуллари, укувчилар билимида аникланган бушликлар, тахлили хамда уларнинг бартараф этилишида инновациион технологиялар - интерфаол

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 1

методлар, ахборот-коммуникация технологи-яларидан туFри ва максадли фойдаланилиш йуналишидаги тажрибалар урганилиши ва амалиётда кулланилиши чоралари курилиши лозим.

Зеро, юксак маънавиятли, интеллектуал салохиятли укувчи-ёшларда укув компе-тенцияларни шакллантиришда нафакат мак-

таб жамоаси, фан укитувчиси, балки академик лицей, касб-хунар таълими, шунингдек, жамиятнинг асосий буFИнлари хисобланган оила, махалла ва таълим муассасаси хамкорлигининг ривожлантирилиши асосий йуналтирувчи хамда харакатлантирувчи куч булиб хизмат килади.

Адабиётлар:

1. Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: «Маънавият», 2008.

2. Каримов И.А. Она юртимиз бахту икболи ва буюк келажаги йулида хизмат килиш -энг олий саодатдир. - Т.: «О^Ье^1оп», 2015.

3. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2012 йил 19 июндаги «Барка-мол авлодни тарбиялашда оила институти ва фукароларнинг узини узи бошкариш ор-ганларининг таълим муассасалари билан узаро хамкорлигини янада ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида»ги 175-сонли карори. // Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2012 й., 25-сон, 273-модда.

4. Тошкент давлат педагогика университетининг 2013 йил 23 февралдаги 90-у(кб)-сонли хамда Тошкент вилояти Халк таълими бошкармасининг 2013 йил 23 февралдаги 44-сонли кушма буйруFИ.

5. Узбекистон Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазирлиги, Узбекистон Республикаси Халк талими вазирлиги ва Урта махсус, касб-хунар таълими марказининг

2013 йил 22 августдаги «Умумтаълим фанлари буйича умумий урта, урта махсус, касб-хунар таълимининг узвийлаштирилган Давлат таълим стандартлари ва укув дастурла-рини тажриба-синовдан утказиш туFрисида»ги 39 КБ, 273 КБ ва 41 КБ-сонли кушма буй руFИ.

6. Узбекистон Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазирлиги, Узбекистон Республикаси Халк талими вазирлиги ва Урта махсус, касб-хунар таълими марказининг

2014 йил 15 августдаги «Умумий урта ва урта махсус, касб-хунар таълимининг умумтаълим фанлари буйича укувчиларда компетенцияларни шакллантиришга йуналтирилган Давлат таълим стандартлари ва укув дастурлари лойихаларини тажриба-синовдан утказиш туFрисида»ги 41/КК, 50/КБ, УС-53/КБ-сонли кушма буйруFИ.

7. Ишмухамедов Р., Абдукодиров А. ва бошкалар. Таълимда инновацион технологи-ялар. - Т., «Истеъдод», 2008.

8. г1ти - Республика таълим маркази сайти.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.