Научная статья на тему 'Кимё дарсларида инновацион технологияларни қўллаш'

Кимё дарсларида инновацион технологияларни қўллаш Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
1349
223
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
технология / метод / таълим тизими / инновация / интерфаол / тechnology / method / education system / innovations / interactive

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Саримова Д. С.

Ушбу мақолада кимё фанидан ўқувчилар томонидан ўзлаштирилиши мураккаб бўлган мавзуларни ўтишдаги интерфаол методларни қўллаш технологияси баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

USING INNOVATION TECHNOLOGIES IN CHEMISTRY LESSONS

There are considered in the article implementation of interactive methods on teaching complicated themes of Chemistry for pupils.

Текст научной работы на тему «Кимё дарсларида инновацион технологияларни қўллаш»

Саримова Д.С.

Тошкент вилояти педагог кадрларни кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш институти катта укитувчиси

КИМЁ ДАРСЛАРИДА ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ КУЛЛАШ

САРИМОВА Д.С. КИМЁ ДАРСЛАРИДА ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ КрЛЛАШ

Ушбу маколада кимё фанидан укувчилар томонидан узлаштирилиши мураккаб булган мав-зуларни утишдаги интерфаол методларни куллаш технологияси баён этилган. Таянч тушунчалар: технология, метод, таълим тизими, инновация, интерфаол.

САРИМОВА Д.С. ПРИМЕНЕНИЕ ИННОВАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ НА УРОКАХ ХИМИИ

В данной статье изложены технологии применения интерактивных методов при проведении трудноусваиваемых тем учащимися по химии.

Ключевые слова: технология, метод, система образования, инновация, интерактив.

SARIMOVA D.S. USING INNOVATION TECHNOLOGIES IN CHEMISTRY LESSONS

There are considered in the article implementation of interactive methods on teaching complicated themes of Chemistry for pupils.

Keywords: тechnology, method, education system, innovations, interactive.

Таълим сифати ва самарадорлигини оширишнинг энг муцим омилларидан бири - цар бир педагог кадрнинг касбий билим, куникма ва малакасининг юкори даражада булиши билан ботик, булиб, буни таъминлаш цозирги куннинг дол-зарб вазифаларидан бири цисобланади. Шу максадда бугунги кунда укитувчилар малакасини ошириш тизимини такомил-лаштириш борасида бир канча ижобий ишлар амалга ошириб борилмокда.

Укитувчи таълим жараёнида укувчилар-нинг билиш фаолиятини ташкил этади, бошкаради, назорат килади, бах,олайди ва укитишдан кузда тутилган таълимий, тарбия-вий ва ривожлантирувчи максадларни амалга ошириш оркали шахснинг х,ар томонлама ри-вожланишига замин яратади.

Педагог кадрлар малакасини ошириш узлуксиз педагогик таълимнинг бир кисми х,исобланиб, унинг максади аввалрок олинган касбий билимларни янгилаш ва чукурлаштириш, педагогик тажрибани такомиллаштириш, пе-

дагогнинг касбий фаолияти билан боFлик булган таълимий эх,тиёжларни кондиришдан иборатдир.

Бугунги кунда умумий урта таълим мак-табларида янги педагогик технологияларни жорий этишга алох,ида эътибор берилмокда. Янги педагогик технология таълим тизими-нинг рационал йулларини ишлаб чикувчи ва лойих,алаштирувчи жараён булиб, унда укитувчи асосий масъул шахс х,исобланади. Чунки унинг асосий вазифаси ахборотни укувчиларга тез, аник ва тушунарли тарз-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 4

да етказиб беришдан иборат. Укувчиларнинг янгиликларни кабул килишлари ва бун-га мойилликлари хамда феъл-атворлари хар хил булишига карамай, укитувчи улар-ни мустакил фикрлаш, мушохада килиш ва хулоса чикаришга ургатиши лозим. Бунда укувчи асосий харакатланувчи куч булиб, укиш, мутолаа килиш унинг асосий вазифаси хисобланади. Таъкидлаш жоизки, таълим жа-раёнида укитувчи укувчиларга укув фанининг мазмунини узлаштиришда ёрдам бериши лозим. Бунинг учун укитувчи дарс жараёнида укитишнинг ноанъанавий усулларини хам куллаши мумкин. Негаки кимё фани давлат таълим стандарти ва шу асосда тасдикланган укув режа мазмунини, негизини белгиловчи курсаткич хамда укувчиларнинг билим ва амалий фаолиятлари даражаси меъёрини белгилайдиган мезон булиб колди. Бугунги фан, техника ва са-ноат жадал суръатлар билан ривожланаётган хамда ижтимоий экологик холат узгараётган даврда мактабларда кимё фанини мазмун жихатдан янгича укитиш зарурат ва замон та-лабидир. Бунда, энг аввало, укитувчи дастлаб узи таълим бераётган укувчилар гурухида хар бир шахснинг хислати, кимё фанига кизикиши хамда бу фанга булган ижодий муносабатини аникламоFи лозим. Кимё фанини укитишни табакалаштирилган холда ташкил килиш -бу узлаштириши паст булган укувчиларга ёрдам бериш ва уларни узлаштирувчилар каторига кутариш имконини беради. Аммо укувчилар узлари узлаштирган тушунчалари туFрисидаги саволларга оFзаки жавоб бера-ётганларида диккатлари бироз булинади ва улар кийналадилар. Шу боис, бу усулдан воз кечишдан максад барча укувчиларни дарсга баробар жалб килишдир. Куйида берилаётган ва амалиётда кулланилаётган усуллар муал-лимларга кумак беради, деб уйлаймиз.

Бу усуллар куйидагилардан иборат:

1-усул. Фронтал холда сураш. Барча укувчиларнинг утилган дарс мавзусини кандай узлаштирганлари аникланади. Уларга берила-диган саволларга жавоблар кетма-кет сураб борилади ва хамма укувчиларнинг фикри шунга каратилади. Фронтал савол-жавобда киска танаффус хам булмай, бир саволни бил-маган укувчи тухтатилиб, иккинчи укувчидан суралади. Савол-жавобда бутун синф укув-чилари иштирок этадилар.

2-усул. Индивидуал холда сураш. Укувчиларнинг айримларидан уларнинг утилган фан мавзусини канчалик чукур узлаш-тирганликлари турли мисоллар ёзилган ёки расмлар чизилган карточкалар, таркатма ма-териаллар, тест саволларидан фойдаланиб аникланади. Бунда укитувчи укувчи билан яккама-якка ишлаб, унинг жавобини эшитади, мухокама килади ва билимини бахолайди.

3-усул. Гурухларга булган холда сураш. Алохида хар бир каторда утирган укувчилар учун доскага вариант буйича мисол ёзиб бе-рилиб, ким тез, аник, биринчи булиб жавоб тайёрлаш топшириFи берилади. Бу уларни дарс жараёнида фаол фикрлашга ургатади.

1-мисол. Реакцияни тенглаштиринг ва ту-рини айтинг (7-синфлар учун).

1-катор. 4А1 + 302=2А1203

2-катор. Си(0Н)2=Си0 + Н20

3-катор. CaCl2+^Na0H=Ca (0H)2+2NaCl

4-катор. H2S04+Zn=ZnS04+H4

2-мисол. 1-катор. Тартиб раками 26 булган элементда протон, электрон ва нейтрон сони нечага тенг?

2-катор. Протонлар сони 18 булган эле-ментнинг тартиб раками неча ва бу кайси элемент?

3-катор. Нейтронлар сони 14 булган элемент кайси, ундаги протон ва электронлар сони канча?

4-катор. Электронлар сони 29 булган эле-ментнинг номи нима ва унинг нисбий атом массаси нечага тенг?

4-усул. Синов системасини куллаш. Бу усул-ни боб якунидан сунг куллаш максадида синф укувчиларидан 4 нафар ассистент тайёрлана-ди. Улар ёрдамида у бутун синф укувчиларини сураб улгуриши керак.

8-синфлар учун. Утилган материални укувчилар кандай узлаштирганликларини куйи-даги усул ёрдамида билиб олиш мумкин. Ас-систентлар укувчиларни куйидаги саволлар асосида савол-жавоб киладилар.

1-савол. Олтингугуртнинг даврий система-даги урни ва табиатда кандай холатда учра-шини тушунтириб беринг.

2-савол. Олтингугуртнинг оксидлари хакида нима биласиз?

3-савол. Концентрланган сульфат кислота-нинг реакциясини охирига етказинг ва тушунтириб беринг.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 4

4-савол. Сульфат кислотанинг тузларига мисол келтиринг ва у нима максадда ишлати-лишини тушунтиринг.

Савол-жавобдан сунг ассистентлар уки-тувчи билан биргаликда укувчилар билими-ни бах,олашади. Хар бир ассистент узига жа-воб берган укувчининг жавобини изох,лайди ва куйган бах,осини эшиттиради. Агар укувчи куйилган бахрдан каноатланмаса, унга ку-шимча савол берилади ва бах,оланади.

5-усул. Тест усули. Бу усул укувчилар би-лими ва уларнинг утилган мавзуларни кай даражада узлаштирилганлигини аниклаш билан тавсифланади. Бу усулга кура вакт те-жалади, яъни 15 минут ичида бутун синф укувчиларининг билимини аниклаш имкони яратилади.

Мисол тарикасида, "Темир" мавзуси утилганда куйидаги тест саволлари берилади (9-синф учун).

1. Пиритнинг формуласи кайси жавобда туFри ёзилган?

А) FeS В) FeS2 С) FeSO4 D) FeO Е) Fe2(SO4)з

2. Темир атомида нечта электрон бор?

А) 5 В) 6 С) 7 D) 8 Е) 9

3. Темир атоми кУзFалганда нечта ток электрон х,осил булади?

А) 7 В) 6 С) 5 D) 4 Е) 3

4. Домна печида руда эритилгандан сунг кандай мах,сулот олинади?

A) чуян D) шлак

B) пулат Е) барчаси туFри.

C) флюс

5. Чуян пулатдан нимаси билан фарк килади?

A) ранги D)таркиби

B) углерод микдори Е) барчаси туFри

C) муртлиги

Тест саволлари - билимни синашга, укувчининг уз узлаштирган билимларига катъий ишонч бор ёки йуклигини аниклашга кара-тилган. Бунинг учун тест саволлари аник, фик-рни тулик ифодалайдиган х,амда утилган ма-териалларнинг х,аммасини уз ичига камраб олган булиши керак.

6-усул. Натижаларни тадкик килиш. Бунда 3-4 нафар укувчи доска олдига чакирилиб, кулига саволлар варакаси берилади ва жаво-би бах,оланади.

1-укувчига: Реакцияни охирига етказинг ва турини айтинг.

4Р+5О2=2Р205

2-укувчига: 18 гр Р205 нинг таркибида канча микдорда Р борлигини аникланг.

3-укувчига: Фосфорли уFитларга мисол ёзинг ва уни тупрокнинг унумдорлигини оши-ришдаги ах,амияти кандайлигини тушунтириб беринг.

4-укувчига: Н3Р04 нинг фазовий курини-шини ёзинг ва Р валентлигини аникланг. На-тижада укувчиларнинг жавоблари мух,окама килинади. Бунда укувчи уз фикрини эркин баён килишга, колган укувчиларнинг эса жа-воб бераётган укувчининг жавоби туFри ёки нотуFри эканлигини кузатишга, тинглашга ва фикрлашга ургатади.

7-усул: Кузатув усули. Бу усулни амалий машFулотлар утказилганда куллаш яхши самара беради. Бунда укувчилар килинган таж-рибаларни уз кузлари билан куриб, булаётган узгаришларни кузатиб, натижаларни баён килишлари лозим.

Мисол. Амалий машFулот (8-синф учун). Кислород (О) гурух,идаги элементларнинг хоссаларини аниклаб беринг. (Жадвалга каралсин).

8-усул. Ёзма машкларни бажариш. Бу усул-дан синфдаги укувчиларни фронтал ёки индивидуал гурух,ларга булиб ишлашда фойда-ланиш мумкин, мисол учун, фосфор оксиди (Р2О5) хоссаларини урганаётганда.

1-вариант. Куйидаги реакция тенглама-си доскага ёзилади ва уни охирига етказиш суралади.

Р2О5+КОН

Н3РО4+КОН (фронтал усулга)

Са О+Р2О5

2-вариант. Генетик боFни амалга ошириш суралади.

Р^ Р2О5 №3Р04 (индивидуал усулга)

3-вариант. Хар бир каторга алох,ида (вариант буйича) тенгламани охирига етказиш суралади.

Р+Мд ^

Р+А1 (гурух, усулига)

9-усул. Кургазмали материаллар билан ишлаш. Берилган (чизилган) расмни изох,лай билиш. Масалан, расмга караб моддалар-нинг кайси бири молекуляр, атом, ион, кристалл панжарани х,осил килиши ва бу модда-нинг номини айтиш суралади ёки чуян ишлаб чикариш мавзуси буйича печнинг тузилиши

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 4

2-вариант. Амалий машFулот (7-синф учун). Кислоталар хоссаларини урганиш буйича.

№ Керакли модда Таъсир этувчи модда Реакция тенгламаси Хулоса Хулоса

1 Си0 НС1 2 мл Си + 2НС1 = СиС12+Н20 Яшил рангли эритма хосил булади. Яшил рангли эритма хосил булади.

2 СиС12 Н20 СиС12+Н20 буFлатилади Си С12 Сув буглатилгандан сунг оч яшил рангли кристалл хосил булади. Сув буглатилгандан сунг оч яшил рангли кристалл хосил булади.

3 Н2^4 суюлтирилган 7п булаги H2S04+Zп= ZпS04+H2 Газ холда водород хосил булади. Газ холда водород хосил булади.

2 Н2^4 концентрланган 7п булаги 11H2S04 +Zп = ZnS04+ + S02+H2S+10H20 Н^04 тарки- бидаги S кайтарилади. Н^04 таркибидаги S кайтарилади.

3 Н2^4 ВаС1 H2S04+BaCl2= BaS04+2HC2l Ок, рангли чукма хосил булади. Ок, рангли чукма хосил булади.

4 С1 ли сув №^+2С1 ли сув= 2NaCl + S Олтингугурт хосил булади. Олтингугурт хосил булади.

5 Na2S Вг ли сув Na2S+2 Вг ли сув= NaBr+S Олтингугурт хосил булади. Олтингугурт хосил булади.

6 Си(0Н)2 Н2^4 Си (0Н)2+ H2S04 = Си S04+ 2Н20 Хаво рангли тиник, эритма хосил булади. Хаво рангли тиник эритма хосил булади.

ва ишлаш принципини тушунтириш суралади ва х.к.

А) Кайси модда атом, молекуляр ва ион кристалл панжарани хосил килади?

Натрий Йод Ош тузи

В) Печ куйидаги кисмлардан иборат булади:

Юкори - шахта (юкори кисми) Кенгайган - распар (урта кисм) Торайган - горн (пастки кисм)

C) Керакли моддалар: руда, кокс, флюс.

D) Печнинг ишлаши: рудага тулдирилган печнинг тешиги оркали киздирилган хаво юборилади, иш жараёни давомида флюс кушилади, натижада шлак ажралиб чикади. Чуяндан шлак ажратиб олингандан сунг суюк чуян эритмаси колипларга куйилади.

10-усул. Бахс-мунозара усули. Бу усулда хар бир боб якунида утилган материал буйича укувчиларга саволлар берилади ва реферат ёздирилади. Улар асосида укувчиларнинг мавзуни кай даражада узлаштиргани, фикр юритиши ва адабиётлардан олган кушимча маълумотлари ва билимлари аникланади.

Укувчиларнинг жавоб беришдаги фаолли-гини ошириш учун уларни фарклашга маж-бурлаш, дарсга оид уйин мусобакаларини уюштириш, берилаётган саволларнинг турли-туман булишига эътибор бериш, жавоб бе-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 4

раётганда уз-узини текширишга, узаро тек-ширишга ургатиш, оFзаки машклар бажариш, бахс-мунозара килиш, натижа ва жавобларни изохлашга ургатиш лозим.

Юкорида кайд килинган усулларнинг кул-ланиши оркали укувчилар фикрлаш коби-лиятининг усиши ва кимё фанини узлаш-тириши анча юксалади. Шунингдек, бунда укувчининг турли саволлар уйлаши, савол-ларга туFри ва тулик жавоб бера олиши, олган бахосини изохлаш, уз билимини мустакил тек-

шириш, мусобакаларда фаол катнашиш хамда мустакил фикрлай олиш имконияти ортади. Бу эса укувчиларнинг билим савиясинининг усишига ижобий таъсир курсатади.

Демак, юкорида келтирилган усуллар за-монавий педагогик технологиянинг бир кури-ниши булиб, у укувчилар фикрини максадли йуналтиришга, таълим бериш натижаларини олдиндан аниклашга ва уларнинг яхши нати-жаларга эришишини таъминлашга каратилган.

Адабиётлар:

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

1. Абдулхаева М.М., Мардонов У.М. Кимё - Т.: "Узбекистон", 2002.

2. Умидли кимёгарлар. - Т., 2009.

3. Хомченко Г.П. Кимё олий укув юртларига кирувчилар учун. - Т.: "Укитувчи", 2007.

4. Ибрагимов Г.И. Современное состояние и перспективы развития химической промышленности Узбекистана. // "Узбекистон кимё журнали", 2007, №4. -С. 3-7.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 4

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.