Научная статья на тему 'Ўқитиш жараёнида «График органайзерлар» ва «Суд жараёни» интерфаол усулларидан фойдаланиш'

Ўқитиш жараёнида «График органайзерлар» ва «Суд жараёни» интерфаол усулларидан фойдаланиш Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
3058
378
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълим технологияси / тизимли фикрлаш / ижодий фикрлаш / таҳлилий ахборот / график органайзер / education technology / systems thinking / creative thinking / analytical information / a graphic organizer

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Икрамова З. А., Алимходжаева Н. Т., Гулямов С. С.

Мақолада замонавий таълимда педагогик технологиянинг ўрни, талабаларнинг таҳлилий ва ижодий фикрлашини ривожлантиришда интерактив усулларнинг аҳамияти кўрсатиб ўтилган. Мақолада фанларни ўзлаштириш, кўникмалар, касбий маҳоратни ошириш ҳамда ўтилган мавзуни мустаҳкамлашда таълим технологияларидан фойдаланиш йўналишлари тавсия этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPLEMENTATION OF GRAPHIC ORGANIZERS AND INTERACTIVE WAY, «TRIAL» IN THE TEACHING PROCESS

The article presents the importance of modern educational technologies in the educational process to develop creative and analytical thinking of students, as well as to secure the threads passed to laboratory and practical training. The article deals with the implementation of graphic organizers, such as Venn diagrams, and interactive way «TRIAL» in the learning process.

Текст научной работы на тему «Ўқитиш жараёнида «График органайзерлар» ва «Суд жараёни» интерфаол усулларидан фойдаланиш»

Икрамова З.А.,

Тошкент педиатрия тиббиёт институти «Биологик, анорганик ва органик кимё» кафедраси ассистенти; Алимходжаева Н.Т., Тошкент педиатрия тиббиёт институти «Биологик, анорганик ва органик кимё» кафедраси доценти; Гулямов С.С.,

Тошкент педиатрия тиббиёт институти «Травматология» кафедраси ассистенти

ДИТИШ ЖАРАЁНИДА «ГРАФИК ОРГАНАЙЗЕРЛАР» ВА «СУД ЖАРАЁНИ» ИНТЕРФАОЛ УСУЛЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ

ИКРАМОВА З.А., АЛИМХОДЖАЕВА Н.Т., ГУЛЯМОВ С.С. УКИТИШ ЖАРАЁНИДА ГРАФИК ОРГАНАЙЗЕРЛАР ВА «СУД ЖАРАЁНИ» ИНТЕРФАОЛ УСУЛЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ

Маколада замонавий таълимда педагогик технологиянинг урни, талабаларнинг тах,лилий ва ижодий фикрлашини ривожлантиришда интерактив усулларнинг ах,амияти курсатиб утилган. Маколада фанларни узлаштириш, куникмалар, касбий мах,оратни ошириш х,амда утилган мав-зуни мустах,камлашда таълим технологияларидан фойдаланиш йуналишлари тавсия этилган.

Таянч суз ва тушунчалар: таълим технологияси, тизимли фикрлаш, ижодий фикрлаш, тах,лилий ахборот, график органайзер.

ИКРАМОВА З.А., АЛИМХОДЖАЕВА Н.Т., ГУЛЯМОВ С.С. ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ГРАФИЧЕСКИХ ОРГАНАЙЗЕРОВ И ИНТЕРАКТИВНОГО СПОСОБА «СУДЕБНЫЙ ПРОЦЕСС» В ПРОЦЕССЕ ОБУЧЕНИЯ

В статье приведено значение педагогических технологий в процессе образования. Для развития творческого и аналитического мышления студентов, а также для закрепления пройденной темы на лабораторно-практических занятиях необходимо применять современные педагогические технологии. В статье рассматривается применение графических органайзеров, в частности, диаграммы Венна и интерактивного способа «Судебный процесс» в процессе обучения.

Ключевые слова: технология обучения, системное мышление, творческое мышление, аналитическая информация, графический органайзер.

IKRAMOVA Z.A., ALIMXODJAYEVA N.T., GULYAMOV S.S. IMPLEMENTATION OF GRAPHIC ORGANIZERS AND INTERACTIVE WAY, «TRIAL» IN THE TEACHING PROCESS

The article presents the importance of modern educational technologies in the educational process to develop creative and analytical thinking of students, as well as to secure the threads passed to laboratory and practical training. The article deals with the implementation of graphic organizers, such as Venn diagrams, and interactive way «TRIAL» in the learning process.

Keywords: education technology, systems thinking, creative thinking, analytical information, a graphic organizer.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 12

«Фан - кадрлар тайёрлаш миллий моделининг асосий тар-кибий цисмларидан бири булиб, юцори малакали мутахассис-лар тайёрловчи ва улардан фойдаланувчи, илтор педагогик ва ахборот технологияларни ишлаб чицарувчидир»1.

Таълим - бошкариладиган жараёндир, унинг натижаси куп жихатдан тайёрланган дидактик лойихага боFлик. Дидактик лойиха эса таълим технологиясининг махсулидир2. Укувчи-талабаларнинг билиш фаолияти-ни дидактик лойихага кура бошкариш таълим технологиясининг педагогик асоси са-налади. Педагогик технология асосида дарс утишда энг асосий талаб укувчининг хаётий тажрибаси аввал узлаштирган билимлари ва кизикишлари асосида билим беришни кузда тутади. Педагогик технология урганилаётган соха буйича талабаларда билим етарлича булмаган холда хам талабада салбий кечин-мага урин колдирмасликка шароит яратилади. Бундай таълим жараёнида барча талабалар-нинг фаоллиги ошиб боради.

Таълим жараёнининг муваффакияти унинг шаклигагина эмас, кулланилаётган усуллар-нинг самарадорлигига хам боFлик. Таълим на-зариясининг укитиш услублари укитиш жараёнида марказий уринни эгаллайди. Укув билиш фаолиятини ташкил килиш ва амалга оши-риш жараёнининг узи узатиш, кабул килиш, англаш, укув ахборотларини эсда саклашни хамда олинадиган билим ва куникмаларни амалиётда куллай олиш кабиларни уз ичига олади. Таълим жараёнини талабаларнинг кизикишларига таянган холда олиб бориш, шу билан уларнинг фанга, ундаги муаммолар-ни ечишга, келажакдаги касбий махоратини эгаллаши хамда шу каби бошка кизикиш ва хислатларни ривожлантириб боришга катта ахамият берилиши лозим. Хозирги кунда педагог олимлар уз изланишларида замонавий педагогикага оид «инновация», «педагогик технология», «укитиш технологияси» каби ту-шунчалар тез-тез кулламокдалар. Технология - бу бирор бир фойдали махсулотларни билим ва илмни куллаш асосида ишлаб чикаришдир. Технология тушунчаси нафакат

1 Баркамол авлод - Узбекистон тараккиётининг пойде-вори. - Т.: «Шарк», 1997. -64-б.

2 Ишмухамедов Р., Абдукодиров А., Пардаев А. Педагогик технологиялар ва педагогик махорат. - Т.: «Истеъ-дод», 2009. -240-б.

ишлаб чикаришда, балки фаолиятнинг тур-ли жабхаларида, жумладан педагогикада хам кулланилмокда. А.Е. Денисова, А.В. Беспалько, Б. Фарберман, Н. Саидахмедов, А. Очилов ва бошка олимларнинг изланишларида педагогик технология тушунчасига кенг тухталиб утилган ва х,ар бирида узига хос таъриф келтирилган. Б.Л. Фарберман «Педагогик технология - бу укитишга узига хос янгича (инновацион) ён-дашувдир» деб фикр билдиради. У педагоги-кадаги ижтимоий-мухандислик тафаккурнинг ифодаланиши, технократик илмий онгнинг педагогика сохасига кучирилган тасвири, таълим жараёнининг муайян стандартлашувидир, деб хисоблайди3.

Р.Ишмухамедов, А.Абдукодиров, А.Пардаев-лар уз изланишларида4 укитиш технологияси ва унинг асосий элементлари хакида тухталиб утишган. Укитиш технологияси туртта асосий элементларни уз ичига олади, булар укитиш шакли, жихоз, диагностика ва укитишнинг усуллари хамда услубларидир.

Укитишнинг анъанавий ва ноанъанавий усул ва услублари мавжуддир. Улар мохиятига кура фаол ва осойишта турларга булинади. Уларнинг х,ар бири уз тарихи ва шаклланиш механизмига эга булиб, купгина турлари узок йиллар давомида синовлардан муваффакиятли утган ва юксак педагогик самара бериб келмокда. Бугунги кунда катор илFор педагогик технологиялар оммалашиб келмокда. Уларда шаклланаётган янги муносабатларнинг узига хос жихати, анъанавий таълимдан фарк килиб, укувчи-талабаларнинг мустакиллиги ва укув фаолиятини такикламасдан, балки уларни белгиланган максад сари йуналтириш, бирор бир фаолиятни буйрук оркали амалга ошириш урнига педагогик жараённи самарали ташкил этиш оркали укувчи-талабаларга фан асос-ларини урганишга булган кизикишини орт-тириш, шахснинг эхтиёжи, истаги, мойиллиги

3 Омонов Н.Т., Хужаев Н.Х. Педагогик технологиялар ва педагогик махорат. - Т.: «Иктисод-молия», 2009. -38-б.

4 Ишмухамедов Р., Абдукодиров А., Пардаев А. Педагогик технологиялар ва педагогик махорат. - Т.: «Истеъ-дод», 2009. -240-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 12

ва имкониятларини чегараламасдан билим ва хунар эгаллашнинг демократик йулларга бу-риш саналади. Педагогик жараённи самара-ли ташкил этишда интерфаол усуллар мухим урин тутади.

Укитишнинг интерфаол усуллари асосан кичик гурухларда (ёки жуфтликларга бир-лашиб) ишлашга асосланади. Гурухчаларни ташкил килишда жараённинг бориш тартиби-га кура талабалар сони хамда дарс жараёни-да катнашувчи укувчиларнинг табиатини хам эътиборга олиш зарур. Укувчилар табиатига (салохиятига) кура турт турга булинадилар. Улар:

активистлар (фаоллар);

фикрловчилар;

назариётчилар;

прагматиклар.

Хар бир кичик гурухда юкорида келтириб утилган салохият эгаларидан биттадан ва-кил булиши гурухнинг тулаконли ишлашини таъминлайди. Профессор-укитувчиларнинг хохишига кура талабаларни кичик гурухларга ажратишда улардан турли усуллар билан тенг сонли жамоаларни тузиш хам мумкин.

Уз навбатида замонавий таълим техноло-гияларидан фойдаланиш укитувчиларга хам маълум бир талабларни куяди. Булар:

1. Етакчилик.

2. Тажриба.

3. Узига жалб килувчанлик.

4. Новаторлик.

5. Хурмат килиш ва хурматга сазовор булиш.

Демак, укитувчи юкорида келтирилган та-лабларга кура укувчиларга уз фикрини эркин ифодалашига имкон бериши, уз тажрибаси ва новаторлик кобилияти билан улардан устун булиши керак, чунки у бирор мавзу, уйин, вазиятли масала кабиларни ташкил килишда вазифа беради, уни таксимлайди, вактни бел-гилайди, жараённи бошкаради ва якунлаб ху-лоса чикаради, шунинг учун, муаллим албатта етакчилик, тажриба ва бошка хусусиятларга эга булиши талаб этилади.

Маълумки, фанларни узлаштириш маъруза ва амалий машFулот дарслари оркали амал-га оширилади. Амалий машFулот дарслари булажак касб эгасининг куникмаларини оши-ради. Шунга асосланган холда хар бир дарс мавзусининг узлаштириш даражасини ошириш

учун алохида услублардан фойдаланиш мумкин. Дарс жараёнида кулланилаётган интерфаол усуллар турли максадларда кулланилади. Улар ёрдамида фан ёки мавзу буйича бирор бир муаммо ечимини топиш учун шу муам-мони урганиш, унинг ечим йуналишларини аниклаш ва улардан бирини (макбулини) тан-лаб олиш, утилган мавзуни ёдда саклаш учун саволлар ёрдамида такрорлаб олиш, аввал утилган мавзулар билан солиштириш, билим-ларни тизимлаштириш каби вазифалар амалга оширилади. Масалан, «график органайзерлар» талабалар фикрини фаоллаштиради, дарс мав-зуларини узаро боFлаш ва ухшаш томонлари хамда фарклари хакида мустакил мушохада юритишни ургатади. Хозирги кунда «Балик скелети», «Нилуфар гули», «Кандай?», «Нима учун?», ««Венн» диаграммаси» график орга-найзерларидан кенг фойдаланиб келинмокда.

Барча сохалар каби тиббиёт сохасида хам фанлараро ва мавзулараро узвий боFликлик мавжуд. Ана шу боFликликларни аниклаш оркали билимларни мустахкамлаш максадида купгина график органайзерлар каторида «Венн» диаграммасидан хам кенг фойдалани-лади. Джон Венн 1881 йилда Лондонда нашр этилган «Рамзий мантик» («Symbolic Logic») номли китобида уз диаграммаси хакида ах-борот берган. Уша даврда Венн тавсия килган график органайзер «Венн» диаграммаси ёки Эйлер-«Венн» диаграммаси деб аталган.

«Венн» диаграммасини тузиш коидалари. «Венн» диаграммаси 2 ёки 3 объект, тушунча, Fоя, ходисани таккослаш фаолиятини ташкил этиш жараёнида ишлатилади. Диаграммани тузиш уч боскични уз ичига олади.

1-боскич: Талабалар ушбу диаграммани тузиш коидалари билан таништирилади.

2-боскич: Якка, жуфтликда ёки гурух ичида диаграмма асосида таккослаш фаолияти ташкил этилади.

3-боскич: Фаолият натижалари тахлил килинади ва бахоланади.

«Венн» диаграммасини тузиш учун иккита кесишувчи айлана чизилади (агар мавзунинг икки кисми солиштирилаётган булса иккита айлана, учта кисми солиштирилаётган булса учта кесишувчи айлана чизилади). Хар бир ай-ланага мавзунинг алохида бир кисми хакидаги асосий маълумотлар киритилади. Доиралар-нинг кесишувчи жойида, икки ёки уч доира-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 12

1-чизма. График органайзер: «Венн» диаграммаси

Мавзу: Комплекс бирикмалар

лардаги мавзулар солиштирилади ва умумий булган маълумотлар руйхати ёзилади.

Тиббий кимё фанининг «Эндоген комплекс бирикмалар» ва «Эгзоген комплекс бирикмалар» мавзулари бир-бирига ухшаш ва бир-бирини тулдиради. Ушбу мавзулар комплекс бирикмалар хакида умумий ва эгзоген хамда эндоген комплекс бирикмаларнинг хар бири-га хос тулик маълумотларни беради.

Талабаларга комплекс бирикмаларнинг икки синфини «Венн» диаграммаси ёрдамида солиштириш ва ухшаш жихатларини аниклаш вазифаси куйилади (бу вазифани талабаларга комплекс бирикмаларнинг икки синфини солиштириш ва мос келмайдиган жихатларини аниклаш вазифаси куринишида куйиш хам мумкин).

Мавзуга оид диаграмманинг куриниши 1-чизмада келтирилган. Диаграмманинг би-

ринчи айланасида эгзоген комплекс бирикма-ларга хос булган олтита хусусият келтирилган, иккинчи айланасида эса эндоген комплекс бирикмаларга хос булган олтита хусусият келтирилган.

Эгзоген ва эндоген комплекс бирикмаларнинг ухшаш тарафлари: 1-чизманинг эгзоген комплекс бирикмалар кисмида 1-юкори дара-жали бирикмалар, эндоген комплекс бирикмалар кисмида хам 1-юкори даражали бирикмалар каторига киради деб курсатилган, чунки, экзоген ва эндоген комплекс бирикмалар му-раккаб моддаларнинг, яъни биринчи даражали бирикмаларнинг узаро таъсиридан хосил буладиган юкори даражали бирикмалардир. Демак, хар икки мавзунинг 1-ракамдаги ху-сусиятлари ухшаш булиб, диаграмма тузиш коидаларига кура, улар айлананинг кесиш-ган жойида курсатилиши керак (1x1 шаклида

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 12

курсатиш кулай). 3-хусусиятлар х,ам мос ке-лади, яъни экзоген комплекс бирикмаларда марказий атом металл, масалан, кизил кон ту-зида темир марказий атом вазифасини бажа-ради. Ички (эндоген) комплекс бирикмалар-да эса, масалан, карбоангидраза ферментида мис металли марказий атом вазифасини ба-жаради. 5-хусусиятлар х,ам мос келади, чунки барча комплекс бирикмалар ёркин рангларга эга. Комплекс бирикмаларнинг бу икки тури буйича яна куплаб ухшаш ва фаркли хусуси-ятларини санаб утиш мумкин. Масалан, х,осил килган боFларининг турлари, дентантлиги, ва-зифалари, доривор воситалар таркибига ки-риши каби жих,атларини эътиборга оладиган булсак, катор мосликлар келиб чикади.

Кичик гурух,лар уз диаграммаларини тузиб булгач, ягона гурух,га бирлашиб, диаграмма-ларни узаро таккослайдилар. Талабалар бир-бирларининг диаграммаларидан кушимча маълумотлар оладилар, барча учун умумий булган график органайзерга х,амма маълумот-ларни киритиб фикрларни тулдирадилар. Комплекс бирикмалар мавзуси куриб чикилгандан сунг талабалар узлари эга булган маълумотлар асосида график органайзер ишлаб чиксалар, мавзу буйича мулох,азалар яна бир бор эсга олинади ва кушимча маълумотларга эга булиш имкониятлари пайдо булади.

«Венн» диаграммасининг афзалликлари: график органайзер сифатида тизимли фик-рлаш, солиштириш, таккослаш, тах,лил килиш куникмаларини ривожлантиради. Унинг ёр-дамида утилган мавзу яна бир бор такрорла-ниб, узлаштирилган билимлар талабалар ёди-да сакланиб колади. Унинг яна бир афзаллиги сифатида кам вакт талаб килинишини айтиб утиш мумкин.

«Венн» диаграммасининг камчилиги: ди-аграмманинг камчилиги шундаки, белгилан-ган айлана ичига катта сиFимдаги маълумотни жойлаштиришда кийинчилик юзага келади. Агар х,ар бир келтирилган маълумотнинг тар-тиб раками курсатилмаса, ухшаш жих,атларни айланаларнинг кесишган кисмида тулик ёзиш шарт. Ажратилган жой эса (айланаларнинг ке-сишидан х,осил булган кисми) барча маълу-мотларни сиFдириш имконини бермайди. Шу-нинг учун шартли равишда уларни ракамлар билан курсатишни тавсия киламиз (1x1).

Хозирги кунда «Венн» диаграммаси купгина график органайзерлар каторида ОТМларда кулланилиб келинмокда. Тиббий кимё фани-ни укитишда катор мавзуларни мустах,камлаш учун «Венн» диаграммасидан фойдаланила-ди. Бундай мавзуларга титриметрик анализ усуллари, углеводлар, альдегид ва кетонлар, совунланадиган ва совунланмайдиган липид-лар ва бошка катор мавзуларни ва улардаги турли муаммоларни киритиш мумкин. Таъ-лим жараёнида кулланиладиган, интерфа-ол усуллар маърузада кулланиладиган, ама-лий машFулотларда кулланиладиган турларга булинади, лекин баъзи усулларни дарснинг х,ар кандай турида куллаш мумкин. Шу билан бир каторда шундай мавзулар мавжудки, уларни узлаштириш даражаси ана шу мавзу-гагина хос усулларни куллашни талаб этади.

Тиббий кимё фанида «Ноорганоген эле-ментлар» мавзуси талабаларни кимёвий элементларнинг организмга таъсирлари билан таништиради. Кимёвий элементлар сон жих,атидан жуда куп булиб, одам организми-га микдорига кура турлича таъсир курсатади. Улар шартли равишда биотик таъсир этувчи-лар ва токсик таъсир этувчиларга булинади, чунки биотик таъсирга эга булган элементларнинг микдори чегара кийматидан ортиб кетса зарарли таъсир курсата бошлайди. Масалан, кальций кон ва суяк таркибида учрайди, бо-лаларда унинг етишмаслиги рахит касаллиги-нинг келиб чикишига сабаб булади, суяклар деформацияси кузатилади. Лекин унинг ортиб кетиши х,ам суякларнинг синувчан булишига олиб келади. Токсик элементлар каторига ки-радиган маргумуш оз микдорда кон купай-тирувчи ва юрак фаолиятини яхшиловчи ва-зифаларни бажаради. Биоген ва ноорганоген элементлар доривор препаратлар таркибида асос вазифасини утайди х,амда турли патоло-гик х,олатларда ижобий таъсир курсатади. Шу каби келтирилган ахборотларни талабалар тулик ёдда саклашлари учун ноорганоген элементлар мавзусида «Суд жараёни» интерфаол усули кулланилади.

Бунда талабалар икки гурух,га булина-дилар: 1-гуру^ - «окловчилар», 2-гуру^ «кораловчилар» деб номланади.

Укитувчи дарсни утказиш коидалари билан талабаларни таништиради.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 12

1-гурух «окловчилар», 2-гурух «кораловчи-лар» вазифасини бажариб, элементлар усти-дан суд жараёнини утказадилар. Укитувчи бир элементни номини айтганда «окловчилар» гурухи шу элементнинг биотик таъсирлари, «кораловчилар» гурухи эса токсик таъсирла-рини навбатма-навбат санаб утадилар.

Хар бир кичик гурух аъзоси узларига бе-рилган вазифани (элементни оклаш ёки коралаш) тулик бажаришга интилади ва та-лабаларнинг барчаси бир-бирларини диккат билан тинглайдилар хамда янги маълумот-ларга эга буладилар. Кичик гурух талабалари бир жамоа аъзоси сифатида уз гурухларидаги бошка талабаларнинг фикрларини тулдириш хукукига эгалар. Карама-карши гурух аъзола-ри келтирилган фактларга уз норозиликлари-ни билдиришлари ва асослаб беришни талаб килишлари хам мумкин. Шунда укувчилар факат асосланган фактларни келтиришга ин-тиладилар.

Профессор-укитувчиларга хам дарс да-вомида катта масъулият юкланади. Улар суд жараёнини бошкаришда хар бир холатда ме-ъёрни курсата билишлари ва вактни туFри таксимлай билишлари лозим. «Суд жараёни» интерфаол усули дарснинг асосий, яъни би-лимларни аниклаш кисмини эгаллайди.

Бир элементнинг суд жараёни тугагандан сунг укитувчи хулоса килади, кейинги эле-ментга навбат беради ва «окловчилар» гурухи хамда «кораловчилар» гурухини тайинлайди. Ноорганоген элементлар мавзусида асосан элементларнинг токсик таъсирлари хакида гап кетади ва кораловчилар учун ахборот-лар куп, окловчилар учун эса маълумотлар камрок, шунинг учун бир элемент учун 1-гурух «окловчилар», 2-гурух «кораловчилар» вази-фасида жавоб берган булсалар, иккинчи элемент учун 1-гурух «кораловчилар», 2-гурух «окловчилар» вазифасини бажаради.

Бунда талабалар кушимча адабиётлардан, интернет маълумотларидан фойдаланиб ах-борот туплаб келадилар хамда элементларни оклаш ва коралаш жараёнида куллайдилар.

Мавзу буйича ахборотлар жуда куп, улар-нинг бир-бирига ухшаш жихатлари куп булгани сабабли талабалар томонидан кийин узлаштирилар эди. Кафедрамиз ходимлари томонидан «Суд жараёни» интерфаол усули ишлаб чикилгандан сунг узлаштирилиш да-

ражаси ортди ва талабалар учун кизикарли, сермазмун ва ёдда сакланадиган мавзулар каторидан жой олди. Куйида токсик таъсирга эга булган баъзи элементлар мисолида интерфаол усулини куриб чикамиз. Укитувчи вази-фа беради.

Вазифа: симоб элементи.

- Кораловчилар (1-гурух талабаларидан бири жавоб беради): Симобнинг организмга кириши меъда-ичак тизими ва буйракни за-рарлайди.

- Окловчилар (2-гурух талабаларидан бири жавоб беради): Симоб кунига организмга 0,002-0,005 мг микдорда кириб тура-ди, лекин бу микдор токсик холатни келтириб чикармайди.

- Кораловчилар: Симобнинг органик би-рикмалари - метилсимоб ва этилсимоб фермент захарлари хисобланади. Ферментнинг уз фаолиятини бажара олмаслиги организмдаги кимёвий жараёнларнинг боришини секин-лаштириб, бошка йуналишда боришига са-баб булади ва паталогик холатларнинг келиб чикишига сабаб булади.

- Окловчилар: Таркибида симоб саклаган каломель препарати кузнинг шох пардасини даволашда ишлатилади.

- Кораловчилар: Симоб билан захарланганда меъда-ичак сохасида кучли оFрик пайдо булади, кайт килиш кузатилади, ахлат билан кон ажралади.

- Окловчилар: Унинг доривор препаратла-ри тери касалликларида ишлатилади.

Талабалар шу каби фикрларни билдиради-лар ва бир-бирларини диккат билан тинглаб камчиликларини аниклайдилар, кушимчалар киритиб тулдирадилар.

«Суд жараёни» интерфаол усулида профес-сор-укитувчилар узлари суд раиси вазифасини бажаришлари ёки талабалардан бири-ни тайинлаш мумкин. Бунда хар бир элемент хакида суд карори чикарилади. Берилган элементнинг токсик ва биотик таъсирлари 100% деб олинса, неча фоизи биотик, канча фоизи токсик ва нима учун бундай хулосага келин-ганлиги асослаб берилади.

«Суд жараёни» интерфаол усулининг афзалликлари. Бу усулнинг талабалар фик-рини тулик мавзуга каратиши, таккослаш, фикрларни эркин ифода этиш ва уз фикрини химоялаш кобилиятларини ривожлантиради.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 12

Бунда жараённинг таъсири дарсдан сунг х,ам талабаларни тарк этмаганлиги кузатилади.

«Суд жараёни» интерфаол усулининг камчилиги. Усулнинг камчиликлари сифатида куп вак,т талаб килиниши ва усулнинг х,амма дарсларда х,ам куллаб булмаслигини айтиш мумкин.

Хулоса килиб айтиш мумкинки, педаго-гик технология жараёнлар, х,аракатлар ва боFланишлар занжиридан иборат булиб, улар куйилган максадга х,амда кутилаётган натижа-ларга тулик мувофик келиши зарур. Утилган мавзунинг икки жих,атини солиштириш ёки утилган мавзуни такрорлаб, янги мавзуга боFлаш максадида дарс них,оясида «Венн» диаграммасидан фойдаланиш яхши натижа беради. Бунда фикрларни (маълумотлар, би-

лимларни) узаро боFлаб, солиштириш мав-зуларнинг узок вакт ёдда сакланишига сабаб булади.

«Суд жараёни» интерфаол усулининг кул-ланилиши фан буйича катта микдордаги ах-боротларни саклаган мавзуларни узлашти-ришда ижобий натижаларни беради. Унинг дарсга ажратилган вактни тулик эгаллаши укитувчининг вактни туFри таксимлашдаги масъулиятини янада оширади.

Замонавий таълим технологияларидан фойдаланиш булажак касб эгаларида муаммони мустакил х,ал этиш куникмаларини ривожлан-тиради х,амда талаба «тайёр рецепт» берил-маган очик муаммони х,ал килишга интилади. Масалалар ечимини биргаликда х,ал килишни, х,амкорликда ишлашни ургатади.

Адабиётлар:

1. Баркамол авлод - Узбекистон тараккиётининг пойдевори. -Т. «Шарк», 1997.

2. Ишмухамедов Р., Абдукодиров А., Пардаев А.. Педагогик технологиялар ва педа-гогик майорат. - Т.: «Истеъдод», 2009.

3. Омонов Н.Т., Хужаев Н.Х. Педагогик технологиялар ва педагогик майорат. - Т.: «Иктисод-молия», 2009. -240-б.

4. Тожиев М., Толипов У.К,., Зиямухамедов Б. Педагогик технология: замонавий ил-мий назарий асоси. - Т.: «Фан», 2008. -186-б.

5. Фарберман Б. ИлFор педагогик технологиялар. - Т.: «Фан», 2000.

6. Толипов У.К., Усмонбоева М. Педагогик технологияларнинг татбикий асослари. -Т.: «Фан», 2001. -246-б.

7. Саидахмедов Н., Очилов А. Янги педагогик технология мох,ияти ва замонавий лойих,аси. - Т.: «Фан», 2000. -346-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 12

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.