Научная статья на тему 'КОРРУПЦИЯГА ҚАРШИ КУРАШИШНИНГ ХАЛҚАРО СТАНДАРТЛАРИ'

КОРРУПЦИЯГА ҚАРШИ КУРАШИШНИНГ ХАЛҚАРО СТАНДАРТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
821
90
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
Ключевые слова
коррупция / латент (яширин) жиноятлар / мансабдор шахслар / мансабдорлик жиноятлари / мансабга совуққонлик билан қараш / мансаб сохтакорлиги / пора олиш / пора бериш / пора олиш-беришда воситачилик қилиш / халқаро конвенциялар (шартномалар) / ҳокимият ёки мансаб ваколатини суиистеъмол қилиш / оқ ёқалиларжинояти / corruption / latent (hidden) crimes / officials / official crimes / indifference to position / career fraud / bribery / bribery / mediation in bribery / international conventions / abuse of power or position / white collar crime

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Шахнозахон Мухаммадсобировна Садикова

Ушбу мавзуда коррупция жиноятчилигининг тушунчаси ва келиб чиқиш сабаблари, коррупция жиноятчилигининг олдини олиш чоралари, коррупцияга қарши курашишнинг халқаро стандартлари ва уларни миллий қонунчиликка имплементация қилиш масалалари ёритиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

INTERNATIONAL STANDARDS AGAINST CORRUPTION

This topic covers the concept and causes of corruption, measures to prevent corruption, international standards for combating corruption and their implementation in national legislation.

Текст научной работы на тему «КОРРУПЦИЯГА ҚАРШИ КУРАШИШНИНГ ХАЛҚАРО СТАНДАРТЛАРИ»

КОРРУПЦИЯГА КАРШИ КУРАШИШНИНГ ХАЛЦАРО СТАНДАРТЛАРИ

Ушбу мавзуда коррупция жиноятчилигининг тушунчаси ва келиб чикиш сабаблари, коррупция жиноятчилигининг олдини олиш чоралари, коррупцияга карши курашишнинг халкаро стандартлари ва уларни миллий конунчиликка имплементация килиш масалалари ёритиб берилган.

Калит сузлар: коррупция, латент (яширин) жиноятлар, мансабдор шахслар, мансабдорлик жиноятлари, мансабга совукконлик билан караш, мансаб сохтакорлиги, пора олиш, пора бериш, пора олиш-беришда воситачилик килиш, халкаро конвенциялар (шартномалар), хокимият ёки мансаб ваколатини суиистеъмол килиш, ок ёкалиларжинояти

This topic covers the concept and causes of corruption, measures to prevent corruption, international standards for combating corruption and their implementation in national legislation.

Keywords: corruption, latent (hidden) crimes, officials, official crimes, indifference to position, career fraud, bribery, bribery, mediation in bribery, international conventions, abuse of power or position, white collar crime

КИРИШ

Таянч тушунчалар:

Коррупция - мансаб мавкеидан шахсий максадларда фойдаланиш билан боглик булган жиноят. Коррупция фаолияти хуфёна иктисодиётнинг асосий турларидан бири хисобланади. Аксарият холларда, коррупция деганда, давлат амалдорлари томонидан шахсий манфаатларни кузлаб, бойлик орттириш максадида уз мансабидан фойдаланиш, фукаролардан пора олиш, конунга хилоф пул даромадларини кулга киритиш тушунилади.

"Коррупция" атамасининг этимологик жихати хусусида турли фикрлар мавжуд. Кенг оммалашган биринчи фикр тарафдорларига кура, этимологик жихатдан "коррупция" атамаси лотинча "corruptio" сузидан келиб чиккан булиб "пора эвазига огдириш" деган маънони англатади.

Шахнозахон Мухаммадсобировна Садикова

Андижон вилояти юридик техникуми укитувчиси

АННОТАЦИЯ

INTERNATIONAL STANDARDS AGAINST CORRUPTION

ABSTRACT

АСОСИЙ ЦИСМ

Тушунчаларнинг тизимли тахлили:

• коррупция жиноятчилигининг тушунчаси ва келиб чикиш сабаблари;

• коррупция жиноятчилигининг олдини олиш чоралари;

• коррупцияга карши курашишнинг халкаро стандартлари ва уларни миллий конунчиликка имплементация килиш масалалари тахлил этилади.

Мавзунинг кискача мазмуни:

Халкаро хужжатларда биринчи бор коррупция тушунчасига БМТ Бош Ассамблеясининг Резолюцияси билан 1979 йил 17 декабрда кабул килинган "Хукукий тартиботни саклаш буйича мансабдор шахсларнинг хулк-атвор кодекси"да тухталган булиб, унда коррупция деганда "... мансабдор шахснинг хар кандай шаклдаги мукофот эвазига уз мансаб ваколатлари доирасида мазкур мукофотни берувчи шахс манфаатларини кузлаб, лавозим йурикномаси коидаларини бузган холда ёки бузмасдан муайян харакатларни бажариши ёки харакатсизлиги" тушунилади дейилган.

БМТ Бош Ассамблеясининг 1990 йил Гаванада коррупция муаммоларига багишлаб утказилган минтакалараро семинарида кабул килинган Давлат хизматчилари учун халкаро хулк-атвор кодексида "коррупция бу мансабдор шахсларнинг шахсий ёки гурух манфаатини кузлаб мансабини суиистеъмол килиш, шунингдек давлат хизматчилари томонидан узлари эгаллаб турган хизмат вазифаларидан гайриконуний фойдаланиш куринишларидир", дейилади. Ушбу таърифда коррупциянинг узагини мансаб ваколатларидан гайриконуний фойдаланиш ташкил этиши курсатилган.

Манфаатлар тукнашуви деганда давлат хизматчисининг шахсий манфаатдорлиги булиб, ушбу манфаатдорлик учинчи шахслар томонидан манфаатларига салбий таъсир утказиши тушунилади.

Европа Кенгаши гурухининг коррупция муаммолари буйича 1995 йил 22-24 февралда Страсбургда утказилган биринчи сессиясида "коррупция давлат ёки хусусий тизим мансабдор шахсларини уларнинг мансаб ваколатлари доирасида узларининг вазифаларини бузиб бажаришлари учун уларни пора эвазига огдириб олинишидир", деб таъриф берилган. Аммо, коррупция тушунчаси пора эвазига огдириш, порахурлик билангина чекланиб колмайди, ундан бошка мансабдорлик жиноятларини хам камраб олади.

БМТнинг Коррупцияга карши конвенциясида коррупцияга энг киска, лекин, кенг камровли таъриф куйидагича берилган: "Коррупция - бу шахсий наф куриш максадида давлат хокимиятини суиистеъмол килишдир"

Г.Блэкнинг юридик лугатида коррупция куйидагича тавсифланади:

1) MaHcaögop maxcHuHr pacMufi Basu^anapu Ba y3ra maxcnapHuHr xyKyKgapu öunaH MyBO^HK öynMaraH MyafiaH HMTHë3 öepum HuaTuga cogup этнпagнraн KHHMHm;

2) MaHcaögop maxcHuHr y3 xroMaT naB03HMH ëKu MaKoMugaH y3ra maxcnapHHHr Basu^anapu Ba xyKyK^apura 3ug öynraH MaKcagnapga y3H ëKH y3ra maxc ynyH ôupoH-ôup ycTyHnuKHH Ky^ra KupuTum ynyH KoHyHra xuno^ paBumga ^ofiganaHumugaH uöopaT öynraH KunMum.

H.O.Ky3He^Ba кoppyпцнa geraHga, gaBnaT annaparn Ba HogaBnaT Ty3unManapuHHHr xoguMnapuHH nopa эвaзнгa oFgupumgaH uöopaT öynraH H^THMOHH xaB^nu xpgucaHu TymyHagu. Ammo, h^thmohh xoguca cu^aragaru кoppyпцнa TymyHnacuHuHr nopa эвaзнra orgupum, nopaxypnuK ôunaHruHa ôofhuk öynMaraH KeHrpoK TanKuHu x,aM MaB^yg Ba y, öroHuHrna, TyFpupoK.

"Koppyпцнa TymyHnacu A^ffl onuMnapu TOMoHugaH afiHuKca HyKyp Ba xap

ToMoHnaMa TagKuK этнпraн", geö ë3agu ^.B.MuxafinoB. Y "кoppyпцнa MyaMMonapuHuHr aMepuKanuK TagKuKoTnunapu öy xogucaHu c^cufi apöoönap, gaBnaT annapara xoguMnapu, 6u3HecMeHnap Ba öomKa maxcnap öofium Ba y3 u^tumouh MaKoMuHu WKcanTupum MaKçagnapuga, maxcufi, ounaBufi ëKu MyafiaH rypyx MaH^aaraapuHu Ky3naö, y3 pacMufi Basu^anapu Ba gaBnar ^yH^uanapuHu öa^apumgaH öyfiuH TOBnamu cu^arnga TaBcu^nafigunap", gefigu.

r.A.CaTapoB кoppyпцнaнн "MaHcaö MaBKeuHu Fapa3 HuaTga cyuucTetMon Kunum" cu^araga TaBcu^nafigu". KTo^uöoeB эca, "Koppyпцнa ^KHoaTHunuru Hara^acuga gaBnaT ôomKapyBuHuHr нмкoннaтпapнgaн ^ofiganaHum, yHu y3 MaH^aaraapura öyficyнgнpнпraн xpnga TamKun этнпнmн acocuga By^ygra Kenagu", gefigu.

n.A.KaöaHoB кoppyпцнara gaBnaT ^oKuMuaTu Ba öomKapyB opraHnapuHuHr MaHcaögop maxcu y3 xu3MaT MaBKeugaH maxcufi öofium ynyH ^ofiganaHumugaH uöopaT öynraH u^TuMoufi xoguca cu^araga ëHgamagu, neKuH кoppyпцнa yromraH ^мнoaтннпнкнннr xaB^nu KypuHumu экaнпнrн Ba yHuHr MaH^aaraapuHu Ky3naö cogup этнпнmн Ha3apgaH HeTga KonraH. Ey öopaga MaMnaKarnMro paxöapu H.A.KapuMoBHuHr ^uKpnapu эtтнöopra nofiuK öynuö, yзннннr '^öeKucTOH XXI acp öycaFacuga: xaB^cronuKKa Taxgug, öapKapopnuK mapTnapu Ba TapaKKuëT Ka^onaTnapu" acapuga "Koppyпцнa, энг aBBano, ywmraH ^RHoufi Ty3unManapra MagagKop ôynum ëKu тyFpнgaн-тyFpн ëpgaM öepum ynyH gaBnaT xнзмaтннннr нмкoннaтпapнgaн ^ofiganaHumgup"1 - geö Tatpu^ öepraH.

Eat3u MaHÖanapga эca, öy aTaMa "uKracoguëT coxacugaru ^RHoaTnap" Ba "MaHcaögopnuK ^nHoaTHapu" Kaöu cy3nap öunaH öup Karopga KynnaHunagu.

1 KapuMoB H.A. y^öcKncTOH XXI acp GycaFacnga: xaв$cнзflнккa Taxgug, öapKapopnnK mapraapn Ba TapaKKnëT Ka^o^araapn. - T.: y36eKncToH, 1997. - E.85.

Республикамизда чоп этилган китоб ва маколаларда хам коррупция дейилганда, юкори мансабдаги шахслар томонидан содир этиладиган порахурлик назарда тутилади.

Шу билан бирга бошка олимлар Жиноят кодексига ягона коррупция тушунчасининг киритилишига карши эканликларини билдиришади. Жумладан, бу жиноят хукуки нормаларининг энг оддий талабларига хам зид булиб, конуннинг купол бузилишига олиб келиши мумкин, шунинг учун хам халкаро микёсда коррупцияга куп таърифлар берилган, аммо унинг тула ва аник хукукий таърифи мавжуд эмас. Уларнинг фикрига кура, "коррупция" хукукий эмас, купрок ижтимоий ва криминологик тушунчалардир, шунинг учун унга муайян жиноятнинг таркиби сифатида эмас, балки ижтимоий ходиса деб караш керак.

Маълумки, коррупциянинг негизида хокимиятга интилиш ётади. Коррупция уюшган жиноятчиликнинг таркибий кисмларидан бири хисобланади. Мансабдор шахслар томонидан порахурлик, гараз максадларда хизмат мавкеини суиистеъмол килиш, узгалар мулкини талон-торож килиниши ва узлаштирилиши коррупциянинг куринишларидан биридир. Бундан коррупция порахурлик доирасидан кенгрок, у порахурликдан ташкари узи ва бошкалар учун конунга хилоф равишда имтиёзларни кулга киритиш максадида мансабидан фойдаланиб, содир этиладиган бошка турдаги жиноятларни хам уз ичига олади, деган хулосага келиш мумкин.

Шу уринда К.Р.Абдурасулованинг куйидаги фикрлари уринлидир: "Коррупция давлат ахамиятига молик вазифаларни бажараётган ва уларга тенглаштирилган шахслар томонидан уз хизмат ваколатлари ёки улар билан боглик имкониятлардан фойдаланиб, гараз максадда ёки бошка шахсий манфаатни кузлаб содир этилган ижтимоий хавфли килмишлар (бу килмишлар учун жавобгарлик Узбекистон Республикаси ЖКнинг тегишли моддаларида назарда тутилган) йигиндисидир".

Бизнинг фикримизча, юкорида баён этилган таърифлар тахлили куйидаги хулосаларга келиш имконини беради:

биринчидан, бу, энг аввало, аник юридик таърифи мавжуд булмаган ижтимоий ходиса, пировард натижада коррупция харакатлари жамият хаётининг кундалик меъёрига айланиши окибатида бутун фукаролик жамияти ва давлатнинг инкирозига олиб келади;

иккинчидан, мазкур хукукбузарлик субъектларининг муайян доираси мавжуд (бу, аввало, давлат хизматидаги мансабдор ва масъул мансабдор шахслар, хокимият вакиллари ва давлат функцияларини бажариш ваколатига эга булган бошка шахслар, шунингдек хусусий секторда бошкарув функцияларини бажаришга ваколатли булган шахслар булади);

учинчидан, курсатилган субъектлар уз мансаб мавкеидан, хокимият ёки мансаб ваколатидан, хизмат лавозимидан, хукукий макомидан ва эгаллаган лавозимининг нуфузидан, обруйидан гайриконуний равишда фойдаланадилар;

туртинчидан, курсатилган субъектларнинг мазкур фаолияти шахсий бойиш максадида ёки узга шахсларнинг манфаатларида ёхуд корпоратив манфаатларда амалга оширилиши мумкин.

Б.В.Волженкин коррупциянинг куйидаги уч куринишини курсатиб утади:

1) мансаб мавкеидан фойдаланиб, узганинг мулкини узлаштириш йули билан талон-торож килиш;

2) хокимият ёки мансаб ваколатини суиистеъмол килиш;

3) порахурлик.

Шу уринда Р.А.Зуфаров "Коррупцияни оддий порахурликдан ажратиб булмайди. Коррупциячи мансабдор шахс бир марта бериладиган мукофотларни олмасдан у бошпана булган жиноят тузилмаси хизматида туриб, шу туфайли у келтирилган даромаднинг узига тегишли улушини олади" деб хисоблайди. Бирок, "коррупция, айникса, бозор иктисодиёти, эркин савдо ва демократия шароитида оддий порахурликдан иборат эмас. Лоббизм, фаворитизм, протекционизм, сиёсий максадларга бадаллар, сиёсий арбоблар ва давлат амалдорларининг корпорациялар ва хусусий фирмаларнинг фахрий президентлари лавозимига утиш анъаналари, тижорат ташкилотларини давлат бюджети хисобидан молиялаштириш, давлат мулкини акциядорлик жамиятларига утказиш, жиноий уюшмаларнинг алокаларидан фойдаланиш ва хоказолар коррупциянинг никобланган шакллари хисобланади".

С.В.Максимовнинг фикрича, куйидагилар коррупция куринишларининг шакллари сифатида намоён булади:

- давлат хизматчиси томонидан жамоатчиликнинг давлат идораларидаги конунчиликнинг ахволи хакидаги фикрига кучли таъсир этиши мумкин булган хатти-харакатларнинг содир этилиши,

- давлат вазифаларини амалга оширишга вакил килинган шахснинг уз ваколати билан камраб олинган сохада тадбиркорлик фаолияти билан шугулланиши,

- хизмат вазифасини бажарганлиги, хизмат мавкеини суиистеъмол килганлиги муносабати билан совга олиши ёки хожатини чикариши,

- пора олиши,

- хизмат мавкеидан фойдаланиб, узганинг мулкини узлаштириши.

Коррупциянинг пора олиш ва хизмат мавкеини суиистеъмол килиш каби

одатдаги шаклларидан ташкари, коррупция амалда намоён булишининг куйидаги шаклларини фарклаш мумкин:

- мансабдор шахслар, давлат хизмати ходимлари, депутатлар тижорат фаолиятида шахсий ёки корпоратив наф куриш учун бевосита иштирок этиши;

- давлат пул маблагларини узлаштириш ниятида тижорат тузилмаларига утказиш учун уз хизмат мавкеидан фойдаланиш;

- уз корпоратив (сиёсий, диний, миллий ва ш.к.) гурухига давлат ресурслари хисобидан имтиёзлар бериш;

- шахсий ёки корпоратив наф куриш максадида оммавий ахборот воситаларига тазйик утказиш учун уз хизмат мавкеидан фойдаланиш;

- мансабдор шахслар ва давлат хизмати ходимлари шахсий бойиш максадида тижорат тузилмаларида сохта шахслардан ва кариндошларидан фойдаланиши;

- шахсий ёки корпоратив наф куриш максадида ахборотни манипуляция килиш (бузиб курсатиш, бермаслик, бериш муддатларини чузиш ва ш.к.) учун хизмат мавкеидан фойдаланиш;

- муайян гурух манфаатларида норматив хужжатлар кабул килиш хакидаги карорларни илгари суриш;

- айрим номзодларнинг сайлов фондларига давлат молиявий ва моддий ресурсларини такдим этиш.

Шу уринда, яна баъзи бир нарсаларни хам айтиб утиш керакки, яъни, Шахсга нисбатан пора сураб товламачилик килинган булса ва ушбу шахс жиноий харакатлар содир этилганидан кейин бу хакда уз ихтиёри билан арз килган шахс жиноий жавобгарликдан озод этилганда пора тарикасида берилган бойликлар такдири суднинг хукмига асосан давлат фойдасига мусодара килинади.

л

"Ок ёкалилар" жинояти , хукукбузарликнинг бу тури машхур социологик Эдвин Сазерленд томонидан оммавийлаштирилган булиб, унинг фикрига кура "ок ёкалилар жинояти деганда юкори мавкега эга булган, хурматга сазовор шахслар томонидан содир этилувчи" жиноят тури тушунилмоги лозим. Сазерленд фикрига кура, "ок ёка" тушунчаси бизнес вакиллари ёки ижро хокимияти вакилларини англатади. У, шунингдек, "ок ёкали" жиноятчи деганда юкори ижтимоий обру-эътиборга эга шахсларни тушунишини айтади. Сазерланд фикрига кура, энг асосий муаммо бу турдаги жиноятчилар хукукбузарлик содир этсалар, уларнинг жинояти "курмасликка олинади". Улар хукукбузарлик содир этганларида, бошкаларга кулланилган чоралар ё кулланилмайди, ёки уларга жуда енгиллаштирилган холатда, хукукни мухофаза килувчи ходимлар томонидан "мулойим", "силликкина" хал килинади.

2 Scots Criminal law, 2009. Pamela R Ferguson and Claire McDiarmid, ISBN 9781845860394, Dundee University Press.p.437

Сазерленднинг "ок ёкали" жиноятларга берган таърифи хам конунбузарларни, хам улар амалга оширган жиноятларни камраб олишга харакат килгани учун хам муаммолидир. Шахснинг касби йуналишида содир этилган жиноят оддий шахсий мактубни иш берувчисининг конвертида жунатадиган, хатни уйида иш берувчи ёзув куроллари жавонидан олинган ручка билан ёзадиган, ишчидан тортиб Барингс банкини ёлгиз холда беобру килган Ник Лисон харакатларигача камровдаги кенгликдан иборат. Бу мисоллар иш берувчига нисбатан килинган жиноятлар хисобланади. Улар купинча "касбий жиноятлар" хисобланади, бирок Сазерленднинг таърифи акциядорларни алдаш ёки сохта махсулотларни утказиш оркали содир этилган ишларга хам тенг амал килиши мумкин, ва аслида хам тенг амал килишига мулжалланган. Агар, бу феъл-атворларнинг барчаси кабул килинса, ва купчилиги "ок ёка" жиноят деб категорияланса, унда биз "ок ёка жиноятчилар"ни категориялашимиз керакми?

Бу муаммога сабаб булади, чунки, агар бахолаш факатгина бир кишининг касбий фаолиятида жиноят килиши булса, куплаб "баланд ижтимоий ахамият"дан булмаганлар хам таъсир остида колади.

Хакикатда, бу фарк узи, ва Сазерленд аниклаган жиноий конуннинг равшан фаркли кучга кириши кабул килиб булмайдиган холат.

Грин айтганидек: "чукур илдиз отган тенг химоя туридаги нормалар бизга бойлик, касб, ирк, жинс, миллат ёки бошка шахсий хусусиятлар асосида жиноятчиларни фарклашни такиклайди.

Бу мана шундай хукукбузарлик харакатлари содир булмайди дегани эмас, лекин, агар Сазерленднинг фикри бу жихатдан тугри эканлигининг далили булса, процесс давом этишига рухсат берилмаслиги керак .

Тарихдан маълумки, хар кандай давлатнинг олдида турган энг мухим вазифалардан бири бу жиноятчиликни олдини олишдир. Узбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 2-моддасида жиноят конунининг асосий вазифаларидан бири сифатида жиноятларнинг олдини олиш белгилаб куйилганлиги бежиз эмас.

"Коррупция муттасил равишда уз киёфасини узгартиради ва такомиллашиб боради. Яширинлик - унинг асосий хусусиятидир. Шу боис мазкур ходиса хакида тулик маълумотлар хеч каерда мавжуд эмас. Суд каршисида жавоб берган айбдор шахслар эса бундан хам камрок. Амалда айрим, энг куйи тоифа коррупциячиларгина жазога тортилади".

Коррупция давлатни узининг аксига - ахолига нисбатан амалдорларнинг узбошимчалигига айлантиради. Коррупция фукаронинг давлат вакили билан

3 Scots Criminal law, 2009. Pamela R Ferguson and Claire McDiarmid, ISBN 9781845860394, Dundee University Press.p.439

маъмурий муносабатлари маъно-мохиятини узгартиради ва жамият учун хам, давлат учун хам салбий окибатларга сабаб булади. "Коррупция - давлат органлари ходимлари моддий ёки мулкий йусинда гайриконуний шахсий наф куриш максадида уз хизмат мавкеидан фойдаланишида ифодаланадиган ижтимоий ходисадир. Лекин факат давлат хизматчилари коррупция фаолиятининг субъектлари хисобланади, чунки коррупция муносабатлари юзага келишига сабаб буладиган карорлар кабул килиш ёки харакатлар содир этиш учун хокимият ваколатига факат улар эга булади".

Коррупцияга карши кураш чора-тадбирларини хукукий таъминлашда "коррупция" тушунчасига амалдаги конун хужжатларининг биронтасида хам таъриф берилмаганлиги бугунги кунда энг катта муаммо тугдирмокда. Хрлбуки, мазкур иллатга карши кураш чора-тадбирларининг аник чегараларини урнатиш учун коррупцияга хукукий таъриф бериш зарур. У шунингдек кайси жиноий килмишларни коррупция хатти-харакатлари каторига киритиш лозимлигини, коррупция харакати сифатида тан олинган ножиноий килмишларнинг кайсилари учун бошка жавобгарлик турлари - маъмурий, фукаролик-хукукий, интизомий жазолар назарда тутилиши лозимлигини тушунишни енгиллаштиради.

Бундан ташкари, "коррупция" тушунчасини конун йули билан мустахкамлаш коррупцияга карши кураш олиб борадиган турли субъектларнинг ваколатлари доираси ва фаолиятининг микёсини аниклаш, уларнинг куч-гайратини тугри мувофиклаштириш ва зарур узанга солиш имконини беради. Акс холда коррупцияга карши кураш олиб борадиган субъектларнинг хар бири уни мазкур ходисанинг уз талкинидан келиб чикиб амалга оширишига бархам бериш кийин кечади. Купинча коррупцияга карши кураш никоби остида хокимият билан богланмаган оддий жиноятни аниклаш яшириниб ётади. Хрлбуки, айнан хокимият билан богликлик белгиси коррупция тугрисида суз юритиш имконини берадиган асосий белги хисобланади. Аникланган ва бархам берилган коррупциявий хукукбузарликлар микдори хакидаги статистик маълумотлардаги фарклар шу билан белгиланади.

Бизнингча, коррупциянинг олдини олиш ва унга карши курашишнинг асосий йуналишлари сифатида куйидагиларга эътибор каратиш лозим:

- коррупцияга карши курашнинг жахон хамжамияти томонидан тупланган тажрибасини чукур урганиб, ижтимоий муносабатлар ривожланишининг сиёсий, ижтимоий иктисодий, хукукий аспектларини камраб олган муаммолар ечимига каратилган Коррупцияга карши кураш давлат Дастурини ишлаб чикиш;

- "Коррупцияга карши кураш тугрисида"ги ^онунни кабул килиш;

- "Давлат хизмати тугрисида"ги ^онунни кабул килиш;

- "Давлат хизматчисининг макоми тугрисида"ги ^онунни кабул килиш;

- давлат хизматчиларининг "Хулк-атвор кодекси"ни ишлаб чикиш;

- давлат хизматчиларини ижтимоий химоялаш меъёрий актларни ишлаб чикиш, улар мехнатига хак тулаш тизимини ислох килиш, бунга тиббий хизмат билан, уй-жой билан таъминлаш (сотиб олиш) буйича имтиёзлар хам киради;

- давлатнинг коррупцияга карши кураш сиёсатини доимий амалга ошириш максадида Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарида коррупцияга карши кураш комиссияларни ташкил этиш, бу комиссиялар кабул килинаётган конунларни канчалик коррупция учун шарт-шароит яратишини тахлил ва назорат этиб боради;

- коррупциянинг барча турларига бархам бериш учун жиноят конунчилигининг мувофиклигини, шу жумладан жиноят-хукукий ва процессуал нормаларини тегишли равишда кайта куриб чикиш лозим;

- конун устуворлигини ва фукаролар хукук ва эркинликларини кафолатловчи суд-хукук тизимини, коррупцияга карши кураш олиб борувчи хукукни мухофаза килувчи органлар фаолиятини такомиллаштиришни изчил давом эттириш;

- коррупция домига илинган мансабдор шахсларни аниклаш, тергов килиш ва хукм этишнинг махсус таомилларини белгилаш;

- маълумот манбаи хамда коррупция, конунбузилиш холатлари хакида маълумот етказувчи гувохлар ва шахслар хакида маълумотлар сир тутилишини химоя киладиган институтлар ишини такомиллаштириш керак;

- хорижий мамлакатларнинг муваффаккиятли тажрибасини урганиш оркали, давлат хизматчиларининг мулки ва даромадлари хакидаги декларациялар ва уларни текшириш хамда оммага ошкор этиш тизимини яратиш;

- хусусий тадбиркорликнинг тула эркинлигини таъминлаш, бу йулда учраб турадиган когозбозлик тусикларини бартараф этиш йулида катъий олга юриш;

- барча давлат органлари ходимларини мансаб вазифаларини худудий ва сохавий принцип асосида тизимли равишда узгартириб туриш (ротация). Бундан максад давлат амалдорлари ва улар хизматларидан фойдаланувчилар уртасидаги якин ва куюк муносабатлар урнатиш имкониятларини камайтиришдир;

- давлат тузилмалари фаолиятининг ошкоралигини таъминлаш лозим, бунинг учун жамоатчилик назоратини кучайтириш; коррупцияга карши курашда оммавий ахборот воситаларининг имкониятларини ишга солиш; ишонч телефонларидан кенг фойдаланишни йулга куйиш керак;

- коррупцияни вужудга келтираётган аник сабаб ва шарт-шароитларни аниклаш: коррупциянинг "огохлантирувчи сигналлари" руйхатини ишлаб чикиш; худудлар (вилоят, туман) ва идоралар (таълим, согликни саклаш, ва х) буйича

CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL ISSN: 2181-2489

OF SCIENTIFIC RESEARCH VOLUME 2 I ISSUE 2 I 2022

коррупция даражасини доимий равишда жамоатчилик фикрини аниклаш буйича социологик тадкикотлар олиб бориш.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

ХУЛОСА

Узбекистон Республикасида норматив-хукукий хужжатлар лойихаларининг коррупцияга карши экспертизасини утказиш тартиби Адлия вазирининг буйруги билан тасдикланган "Норматив-хукукий хужжатлар лойихаларининг коррупцияга карши экспертизасини утказиш услубиёти" хужжатда ёритилган.

Коррупция Бу шахсий фойда олиш максадида маълум мансаб ишониб топширилган одам томонидан амалга ошириладиган виждонсизлик куриниши Corruption is a form of dishonest or unethical conduct by a person entrusted with a position of authority, often to acquire personal benefit.

Мансабдор шахслар Хукумат ёки ташкилотда маълум мансабга эга ва юкори ловозимда иштирок этувчи шахс An official is someone who holds an office in an organization or government and participates in the exercise of authority.

Мансаб сохтакорлиги Сохталаштирилган буюмларни сотиш томонидан фойда олиш ёки махаллий тушунчаларни узгартириш учун товламачилик килиш максади билан, хужжатлар, статистикалар ёки оъбектларни ясаш, мослаштириш ёки ухшатишга уриниш жараёни. Forgery is the process of making, adapting, or imitating objects, statistics, or documents with the intent to deceive for the sake of altering the public perception, or to earn profit by selling the forged item.

Ок ёкалилар жинояти Ок ёкаликлар жинояти деганда, юкори мавкега эга булган, хурматга сазовор шахслар томонидан содир этилувчи жиноят тури, тушунилмоги лозим. White collar crime may be defined approximately as a crime committed by a person of respectability and high social status in the course of his occupation

25

UZBEKISTAN | www.caajsr.uz

АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ (REFERENCES)

1. Рустамбоев М.Х. Курс уголовного право Республики Узбекистан. В пяти томах - Т.: ТГЮИ,2008

2. Зуфаров Р.А. Порахурлик учун жавобгарлик. - Т.: ТДЮИ, 2004. - Б. 203.; Ахроров Б.Ж. Мансабдорлик жиноятлари учун жавобгарлик. - Т.: ТДЮИ, 2007. -

3. A6gypacynoBa K., KyP^OHOB O. Коррупцнa: ACOCHH TymyHna Ba maKrnapu (pucona). - T.: Oanca^a Ba xyKyK HHCTHTyTH, 2009. - E. 60.

4. Scots Criminal law, 2009. Pamela R Ferguson and Claire McDiarmid, ISBN 9781845860394, Dundee University Press.p.437

5. Xan^apo TpaHcnapeHCH HHTepHemHn TammroTHHUHr 2015 Hunru MatnyMOTHOMacu. // HHTepHeT Marounu http://www.transparency.org.ru

Б. 268.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.