Научная статья на тему 'КОРРУПЦИЯ ВА У БИЛАН БОҒЛИҚ ЖИНОЯТЛАРНИНГ ИНСОН ВА ЖАМИЯТ ҲАЁТИГА ТАҲДИДЛАРИ'

КОРРУПЦИЯ ВА У БИЛАН БОҒЛИҚ ЖИНОЯТЛАРНИНГ ИНСОН ВА ЖАМИЯТ ҲАЁТИГА ТАҲДИДЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

629
92
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
мафия / коррупция / давлат / қонун / сиёсат / таълим / ҳукумат / виждон / mafia / corruption / state / law / politics / education / government / conscience

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Шарипов Мирзохид Латипович

Ушбу мақолада нафақат жамиятимиз балки бутун жаҳонни ларзага солиб келаётган иллатлардан бири бўлмиш коррупциянинг тарихи, келтириб чиқарувчи омиллар ҳамда унинг оқибатида келиб чиқувчи муаммолар қисқача таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THREATS OF CORRUPTION AND CRIMES RELATED TO PERSONS AND SOCIAL LIFE

The article provides a brief history of corruption, one of the evils that shakes not only our society but the whole world, the factors that cause it and the problems that arise as a result.

Текст научной работы на тему «КОРРУПЦИЯ ВА У БИЛАН БОҒЛИҚ ЖИНОЯТЛАРНИНГ ИНСОН ВА ЖАМИЯТ ҲАЁТИГА ТАҲДИДЛАРИ»

КОРРУПЦИЯ ВА У БИЛАН БОГЛЩ ЖИНОЯТЛАРНИНГ ИНСОН ВА

ЖАМИЯТ ХДЁТИГА ТАХДИДЛАРИ

Мирзохид Латипович Шарипов

Тошкент вилояти Чирчик Давлат Педагогика Институти укитувчиси

sharipovmirzoxid@gmail.com

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада нафакат жамиятимиз балки бутун жахонни ларзага солиб келаётган иллатлардан бири булмиш коррупциянинг тарихи, келтириб чикарувчи омиллар хамда унинг окибатида келиб чикувчи муаммолар кискача тахлил килинган.

Калит сузлар: мафия, коррупция, давлат, конун, сиёсат, таълим, хукумат, виждон.

THREATS OF CORRUPTION AND CRIMES RELATED TO PERSONS AND

SOCIAL LIFE

Mirzokhid Latipovich Sharipov

Teacher of Chirchik State Pedagogical Institute of Tashkent region

sharipovmirzoxid@gmail.com

ABSTRACT

The article provides a brief history of corruption, one of the evils that shakes not only our society but the whole world, the factors that cause it and the problems that arise as a result.

Keywords: mafia, corruption, state, law, politics, education, government, conscience.

КИРИШ

Инсоният жамияти бугунги ривожланиш жараёнида куплаб ютукларга эришиб, юксак тараккиёт натижаларини кулга киритиб келмокда. Ижобий ютуклар билан бирга айрим салбий ижтимоий иллатлар хам ривож топиб, узининг хавфли хусусиятларини янада якколрок намоён килмокда. Коррупция ва жиноятчилик ана шундай салбий ижтимоий иллатлардан биридир.

Коррупция хар кандай давлат ва жамиятнинг сиёсий-иктисодий ривожланишига жиддий путур етказади, давлатнинг конституциявий асосларини

ва конун устуворлигини заифлаштиради, пировардида инсон хукук ва эркинликларининг поймол булишига олиб келади.

Коррупция — бу жамиятни турли йуллар билан исканжага оладиган дахшатли иллатдир. У демократия ва хукук устуворлиги асосларига путур этказади, инсон хукуклари бузилишига олиб келади, эркин бозорлар фаолиятига тускинлик килади, хаёт сифатини ёмонлаштиради ва одамлар хавфсизлигига тахдид соладиган уюшган жиноятчилик, терроризм ва бошка ходисалар илдиз отиб, гуллаши учун шароит яратиб беради. Ушбу зарарли ходиса катта ва кичик, бадавлат ва камбаFал булишидан катъий назар, барча мамлакатларда учрайди.

Истиклол берган тинч ва осуда хаётимиз, фаровон турмуш тарзимиз, эришаётган турли сохадаги ютукларимиз, айникса ёш авлод камолоти йулида килинаётган эзгу ишларни хар канча эътироф этсак, арзийди. Албатта, бундай хавас килса арзигулик кунларга этишишнинг узи булмаётганлиги ва бунинг замирида машаккатли мехнат ётганлиги хеч биримизга сир эмас. Бугунги кунда кайси бир сохага эътибор каратмайлик, уларнинг хар бирида юкори самарадорликка эришаётганлигимиз, бу бунёдкор халкимизнинг уз Ватанига булган мехр-мухаббатидан далолат беради [2.114-б].

Дархакикат, жамиятимиз равнаки учун астойдил мехнат килаётган инсонлар билан факат фахрланишимиз керак. Лекин айрим кимсалар борки, тукликка шухлик килиб, уз вазифаларини суиистеъмол килган холда, тараккий этиб келаётган давлатимиз мулкига рахна солаётганликлари ачинарли холдир.

Коррупция ва уни вужудга келтирувчи сабаблар уртасида икки томонлама алока мавжуд. Бундан хулоса шуки, биринчидан, коррупцияни факат уни вужудга келтирувчи сабаблар ва шарт-шароитларни ечиш йули билан камайтириш хамда чеклаш мумкин; иккинчидан, бу муаммоларни эчишда коррупцияга карши барча йуналишларда катъий ва муросасиз кураш олиб бориш самара беради. Шу уринда таъкидлаш мухимки, хар кандай холатда хам коррупциядан бевосита жамият ва инсонлар азият чекади, зарар куради. Шунинг учун ушбу муаммо глобал булиб, унга карши курашнинг давлатлар уртасида мувофиклаштирилган дастурлари ва бошка хукукий меъёрлари ишлаб чикилганлиги бежиз эмас [7.265-б].

Хуш, коррупция атамаси узи нимани ифода этади? Этимологик жихатдан "коррупция" атамаси "бузиш, пора эвазига OFдириш" деган маънони англатадиган лотинча "corruptio" сузидан келиб чиккан. Юридик энциклопедия муаллифларининг таъкидлашича, "коррупция - мансабдор шахслар томонидан уларга берилган хукуклар ва хокимият имкониятларидан шахсий бойлик

орттириш учун фойдаланишда ифодаланувчи сиёсат ёки давлат бошкаруви сохасидаги жиноий фаолият".

Коррупция жиноятчилиги - синфий ва тарихан узгарувчан ходиса. Коррупция бу - мансаб, мавкеидан шахсий максадларда фойдаланиш билан боFлик булган жиноят тури хисобланади. Коррупция фаолияти хуфёна иктисодиётнинг асосий турларидан биридир. Аксарият холларда коррупция деганда давлат хизматчилари томонидан шахсий манфаатларни кузлаб, бойлик орттириш максадида халкдан пора олиш, конунга хилоф пул даромадларини кулга киритиш тушунилади. Аммо, умуман олганда, мансабдор шахсларгина эмас, балки, давлат ташкилотида ишламайдиган фукаролар хам коррупцияга доир муносабатларнинг иштирокчилари булиши, пора эмас, балки бошка нарсалар эвазига уз эхтиёж ва манфаатларини хам амалга оширишлари мумкин. Дархакикат, коррупция - илдизлари давлат хизматини ташкил этишдаги нуксонларга ва давлат хизматчиларининг узига хос психологиясига бориб такаладиган ижтимоий ходиса. Бу коррупцияга карши аввало маъмурий-хукукий ва ташкилий-бошкарув чора-тадбирлари курилишини такозо этади.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Бугунги куннинг долзарб масалаларидан бири коррупцияга карши курашишнинг мухим омили сифатида миллий FOя уз миллий ва харакат дастурлари билан якиндан ёрдам бериб келмокда. Коррупция албатта бугун пайдо булган иллат эмас, у кадимдан буён мавжуд булиб келмокда.

Антик давр юнон файласуфи Аристотел шундай деган эди: "Х,ар кандай давлат тизимида - конунлар ва бошка фармойишлар оркали ишни шундай ташкил килиш керак-ки, унда мансабдор шахсларни ноконуний йул билан бойишига йул куймаслик лозим".

Француз мутафаккири Шарл Монтеске эса бу борада "Асрлар тажрибасидан маълумки, хар кандай хокимият ваколатига эга булган шахс, уни суиистеъмол килишга мойил булади ва у маълум бир максадга эришмагунча шу йуналишда юради" деган фикрларни билдирган.

Гарбий Европа давлатларининг кейинги тарихида хам коррупциянинг турли куринишлари ва коррупцион муносабатларнинг авж олиши нафакат тарихий манбаларда балки, уша даврнинг илFор ёзувчи файласуфларининг асарларида хам уз ифодасини топган. Хусусан, Шекспирнинг "Венециялик савдогар", "Конга кон, жонга жон", Дантенинг "Дузах", "Тозаловчи" каби асарларида хам ёритилган. Данте коррупционерларни дузахни энг короли ва энг чукур жойига ташлаш керак деган фикрни билдирган.

Коррупциянинг келиб чикиши тарихи ва ривожланиши масалаларини Никколо Макиавелли урганиб, уни йуталга киёслаб шундай деган эди, "Коррупцияни хам йуталга ухшаб олдин аниклаш кийин, аммо даволаш осон, лекин бу касални утказиб юборсангиз уни аниклаш осон, аммо даволаш кийин". Мана шу сузлардаги хакикатни бугунги кунда дунё буйича кенг таркалган коррупция куринишларига нисбатан хам куллаш мумкин булади.

Коррупцияга карши курашган биринчи давлат сифатида кадимги Шумер давлати тан олинади. К,адимги давлатларни айникса хукукни мухофаза килувчи органларнинг порахурлиги каттик ташвишга солганлиги бизгача сакланиб колган манбалардан маълум. Чунки бу холат давлатнинг обрусига жуда каттик путур етказарди. Дунёнинг етакчи динларида хам биринчи навбатда хукукни мухофаза килувчи органларнинг порахурлиги каттик кораланади. Жумаладан, Инжилда "СовFаларни кабул килма, чунки совFа курни курадиган килади ва хакикатни узгартиради" дейилган булса, Куърони Каримда "Бошкаларнинг мулкини нохак йул билан олмангиз ва бошкаларга тегишли булган нарсаларни олиш учун уз мулкингиздан хокимларингизга пора килиб узатмангизлар" дейилган [7. 263-бет].

Буюк сохибкрон бобомиз Амир Темур таъкидлаганларидек, "каердаги конун хукмронлик килар экан, уша жойда эркинлик булади". Коррупция жинояти эса конунларнинг устуворлигини инкор этишга, уларни бузишга, айланиб утишга олиб келадиган иллатдир [4. 16-бет].

Буюк аждодларимиз ижодида таълим-тарбия масалаларига баFишланган куплаб нодир асарлар ва таълимотларни куришимиз мумкин. Ана шундай шаркона ахлок кодексини яратган мутафаккирлардан бири Хусайн Воиз Кошифийдир. Кошифий ижодига мансуб «Ахлоки Мухсиний» асарининг хар бир бобида муайян инсоний фазилатларнинг мохияти очиб берилган. Асарнинг 40-боби «Мулозимлар тарбияти ва одоби баёнида» деб номланиб, порахурликнинг окибатлари келтириб утилган. "Вазир иш юритувчи амалдорлардан пора олишдан эхтиёт булсин. Билсинки, то бир киши бошкалардан пора олмаса, бошкага пора бермайди. Агар вазир пора олишга сабаб булса, пора олишга рухсат берган булади. Пора бериш ва пора олиш харомдир. Пора олган пора бергандан ёмонрок булади, чунки олувчи берувчи олдида забун булади. Бундай забунликка вазир муносиб эмас" [5. 95-бет].

НАТИЖАЛАР

Коррупцияга карши кураш бугунги куннинг долзарб муаммоси булиб колаётганлигини, унга карши жиддий ва кескин кураш олиб бориш зарурлигини

вазият такозо этмокда. К,айси бир сохани олмайлик уша сохада ривожланиш, тараккиёт руй бермаётган экан, унинг сабабларидан бири коррупцияга бориб такалади. Амалда коррупция мамлакатда ислохотларни амалга оширилиши, уз олдимизга куйилган максадлар йулидаги жиддий тусик булиб колмокда.

Миллий конунчилигимизда мазкур атаманинг аник хукукий таърифи мавжуд. Узбекистон Республикасининг "Коррупцияга карши курашиш туFрисида ги конунининг 3-моддасида коррупция тушунчасига куйидагича таъриф берилган: "Коррупция — шахснинг уз мансаб ёки хизмат мавкеидан шахсий манфаатларини ёхуд узга шахсларнинг манфаатларини кузлаб моддий ёки номоддий наф олиш максадида конунга хилоф равишда фойдаланиши, худди шунингдек бундай нафни конунга хилоф равишда такдим этиш". Бундан куриниб турибдики, коррупция нафакат пора олиш ёки бериш эмас, балки хизмат, мансаб лавозимидан конунга хилоф равишда фойдаланиши хам коррупция хисобланар экан.

Шунингдек, халкаро хукукнинг айрим манбаларида хусусан, Коррупция муаммолари буйича Европа Кенгаши гурухларининг 1-сессияси (1995 йил 22-24 феврал, Страсбург)да "Коррупция"га шундай таъриф берилган. "Коррупция -пора олиш (узига OFдириш), давлат ёки хусусий сохада муайян ваколатга эга булган шахс, мансабдор шахснинг ёки хусусий сохада фаолият юритадиган шахс ёки мустакил агентнинг уз мансаб вазифасидан ёки шунга ухшаш муносабатлардан келиб чикадиган мажбуриятларини бузадиган шунингдек узи ёхуд узга шахслар манфаати учун хар кандай шаклдаги афзалликларга эга булиш максадида ифодаланган хатти-харакат".

Мансабдор ёки мансабдор булмаган шахслар томонидан юкорида назарда тутилган хатти-харакатлар содир этилиши окибатида фукароларнинг хукуклари ёки конун билан курикланадиган манфаатларига ёхуд давлат ёки жамоат манфаатларига куп микдорда зарар ёхуд жиддий зиён етказилади.

Шунингдек, "Коррупция - мансабдор шахс томонидан муайян харакат ёки харакатсизлик содир этиш (этмаслик) эвазига моддий манфаатдор килаётган шахснинг манфаатини кузлаб мансаб вазифасини бузган ёзи бузмаган холда, турли шаклда моддий кимматликлар олиши ёхуд мулкий наф куриши." (БМТ Мансабдор шахсларининг обод-ахлок Кодекси 17.12.1979 йил).

"Коррупция - шахсий манфаати йулида давлат хокимияти вазифаларини суиистеъмол килиши (БМТнинг Коррупцияга карши халкаро кураш буйича ахборот хужжати).

Коррупция - бу шахсий манфаат учун давлат хокимияти мансаб вазифасини суиистеъмол килиш (Бутунжахон банки хисоботи, 1997 йил.)

Бундан ташкари биринчи президентимиз Ислом Каримов томонидан хам мазкур турдаги жиноят учун шундай таъриф берилган: "Жиноятнинг ёпик ва энг кабих тури бор. Бу - коррупция ва порахурлик. Жиноятнинг бу тури бошкарув аппаратини издан чикарибгина колмай, бозор асосларини хам барбод этиши мумкин".

"Коррупция, энг аввало, уюшган жиноий тузилмаларга мададкор булиш ёки туFридан-туFри ёрдам бериш учун давлат хизматининг имкониятларидан фойдаланишдир".

Коррупцияга карши кураш ишларини ташкиллаштириш максадида Вазирлар Махкамасининг 1992 йил 3 мартдаги "Узбекистон Республикаси Прокуратураси тузилмасида ташки иктисодий фаолият сохасидаги порахурлик, УFирликлар ва бошка суиистеъмолчиликларга карши кураш бошкармасини ташкил этиш туFрисида"ги; 1994 йил 11 майдаги "Хусусий мулкчилик ва тадбиркорликни коррупция, рекет ва уюшган жиноятчиликнинг бошка куринишларидан химоя килишнинг ташкилий чора -тадбирлари туFрисида"ги; 1997 йил 28 майдаги "Коррупция, рекет ва терроризмга карши курашни такомиллаштириш ишларини янада ривожлантириш туFрисида"ги карорлари кабул килинди ва уларнинг ижросини таъминлаш юзасидан чора-тадбирлар ишлаб чикилди.

БМТ Ривожланиш Дастурининг ("UN Development Program") назарий тахлилига кура коррупцияни вужудга келишида куйидаги омиллар катта рол уйнайди: ваколат ёки хокимиятга, шахсий манфаат ва узбошимчалик, хисобдорсизлик ва ошкорасизлик.

Жахон микёсида куйидаги коррупцияга карши курашиш буйича халкаро -хукукий хужжатларни алохида таъкидлаб утиш лозимдир:

а) БМТнинг "Коррупцияга карши курашиш конвенцияси";

б) Европа Иттифокининг "Коррупция учун жиноий жавобгорлик туFрисидаги Конвенцияси;

в) Европа Иттифокининг "Коррупция учун фукаровий жавобгарлик туFрисида"ги Конвенцияси;

г) Мустакил Давлатлар Хамдустлиги доирасида "Коррупцияга карши сиёсатнинг конунчилик асослари туFрисида"ги модел конуни;

д) "Осиё Тараккиёт Банки ва Европа Тикланиш ва Тараккиёт Банки Осиё ва Тинч океани коррупцияга карши харакат дастури".

Умуман олганда, коррупцияни вужудга келтирувчи шарт-шароитларга куйидагиларни киритиш мумкин:

- утиш давридаги кийинчилик;

- ижро этиш тизимининг ёмонлашуви;

- хукукий нигилизм;

- жамиятда инсонларнинг хукукий маданияти;

- иктисодий аспектлар;

Дунёдаги мамлакатларда коррупциянинг мамлакат бошкаруви, иктисодиёти ва бошка сохаларига таъсирини халкаро нодавлат-нотижорат "Transparency International" - тадкикотларига асосан бахолаб келинади.

Шунингдек, "Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг 2003 йил 31 октябр кунги Коррупцияга карши курашиш конвенцияси (2003 йил 31 октябрда кабул килинган булиб, мазкур хужжат мукаддима хамда 8 та боб, 71 та моддадан иборат)га Узбекистон Республикасининг кушилиши туFрисида"ги 2008 йил 7 июл кунги УРК-158-сонли Крнуни кабул килинди.

Крнунчилик тахлили коррупция билан боFлик килмишларга карши курашиш фаолиятининг хукукий асослари купрок Узбекистон Республикасининг амалдаги Жиноят кодексида уз ифодасини топган. Буни куйидагиларда куришимиз мумкин:

Узбекистон Республикасининг Жиноят кодексининг "Коррупция билан боFлик жиноятлар"ни назарда тутувчи сохта тадбиркорлик, мулкни талон-тарож килиш, сохта банкротлик, бож, солик ва бошка туловларни тулашдан буйин товлаш, хокимият ёки лавозимни суиистеъмол килиш, пора олиш, товламачилик, пора олиш ёки беришда воситачилик килиш, контробанда, жиноий фаолиятдан олинган даромадларни легаллаштириш каби моддалари киритилиб, уларга мос жазолар белгиланган.

МУХОКАМА

Корруция ва у билан боFлик "мафия" атамалари жамоатчилик томонидан уюшган жиноятчиликка нисбатан кулланадиган тушунчалардир. Уларнинг бир -бирига ухшаш ва фаркли жахатлари мавжуд. Мафия деганда куркитиш, зуравонлик билан OFир жиноятлар содир этувчи гурух, пировардида, уюшган жиноятчиликнинг энг юкори нуктаси тушунилади. Бу атама кулланганда OFир жиноятлар содир этган шахслар ва гурухлар тушунилади.

Мафияларнинг келиб чикиши Урта асрларга бориб такалади. Уша даврларда хозирги Италия давлатига карашли Сицилия оролидаги автоном вилоятнинг номи расмий равишда "мафия" деб атала бошланган. XVI-XVII асрларда Сицилия оролидаги феодалларнинг жабр-зулми ва халкни эксплуатация килиши кучайиб кетган. Бундай адолатсизликларга карши курашиш учун халк орасида "мафия" деб номланган гурух пайдо булган. Бу

сузнинг асл этимологияси маълум эмас, аммо у дастлаб хурлик, озодлик, эзгу ниятни кузда тутган халк харакати булган. Балки бу суз Урта ер денгизининг Африкага туташган ерларида жойлашган Мафия деб номланган оролдан мажбуран келтирилган кишиларнинг уз хак-хукуклари учун узаро бирлашиб кураш олиб борганлари ёки XVII асрда Италияда яшаб озодликни мадх этган хамда зуравонликка карши асарлар яратган шоир Шипион Мафей номи билан боFлик булиши мумкин.

Замонлар утиши билан бу сузнинг мазмун-мохияти тубдан узгарди. Хозирги кунда мафия тушунчасининг асосини зуравонлик, эркинликларни поймол килиш, жавобгарликдан куркмаслик, хурлаш кабилар ташкил этади. Бу таърифларни жиноят хукукидаги тахлил килинаётган муаммо билан боFласак, у хакикатан хам жиноий фаолият билан шуFулланувчи гурух эканлигини англашимиз мумкин. Демак, мафия халк томонидан уюшган жиноий гурухларга берилган номдир. Бу уюшган жиноий гурухларнинг жамиятдаги тинчлик ва осойишталикка, жамият аъзоларининг хукук ва эркинликларига салбий таъсир курсатишини туFри англаймиз. Аммо айнан бу гурухларнинг давлатнинг маълум лавозим вазифаларини бажариб турган мансабдор шахслар билан тил бириктириши ва унинг салбий окибатларини эса тасаввур хам килиш кийин. Бу холатда жиноий гурухлар учун жиноят эшиклар кенг очилади ва фукаролар химоясиз вазиятга тушиб коладилар.

ХУЛОСА

Коррупцияни олдини олмасдан туриб баркарор тараккиётга эришиб булмайди. Коррупцияга карши курашнинг самарадорлиги ахолининг хукукий саводхонлиги, маънавияти, ахлок-одоби ва демократия принципларига канчалик амал килиши билан узвий боFликдир.

Коррупцияга карши маърифат - инсонда билим, иммунитет, шунингдек, коррупцияга карши курашда олий максадга мос келувчи баркарор хулк-атвор меъёрларида уз аксини топган тегишли маънавий-ахлокий эхтиёжлар, виждон, инсоф, иймон, эътикод, халоллик каби сифат ва хиссиётларни шакллантиришга каратилган максадли жараёндир [8. 37-бет].

Узбекистон Республикасининг "Коррупцияга карши курашиш туFрисида ги конунининг 5-моддасида коррупцияга карши курашиш сохасидаги давлат сиёсатининг асосий йуналишлари белгилаб берилган булиб, улар куйидагича:

- ахолининг хукукий онги ва хукукий маданиятини юксалтириш, жамиятда коррупцияга нисбатан муросасиз муносабатни шакллантириш;

- давлат ва жамият хаётининг барча сохаларида коррупциянинг олдини олишга доир чора-тадбирларни амалга ошириш;

- коррупцияга оид хукукбузарликларни уз вактида аниклаш, уларга чек куйиш, уларнинг окибатларини, уларга имкон берувчи сабаблар ва шарт-шароитларни бартараф этиш, коррупцияга оид хукукбузарликларни содир этганлик учун жавобгарликнинг мукаррарлиги принципини таъминлаш [9.2-бет].

Бугунги кунда хаётнинг узи коррупцияга карши маънавият ва маърифат билан курашишни талаб этмокда. Жамиятдаги мавжуд иллатларга, жумладан коррупцияга карши кураш ва унга муросасиз муносабатда булиш коррупцияга карши маърифатнинг узаги булиб хизмат килади. Уз нафсининг кулига айланган, уз манфаатини давлат ва жамият манфаатидан устун куядиган хар бир киши коррупция домига илиниши мукаррар. Маънавияти етарли даражада шаклланмаган кишилар эртами-кечми ахлокий тубанликка юз тутадилар. Айнан шундай мухит коррупцияни шакллантирувчи омил эканлиги хеч кимга сир эмас.

REFERENCES

1. Akhatov, L.K., Rasulov, A.N., Mirzorakhimov, O.K., Sharipov, M.L., & Ibrokhimov, F.A. (2020). The Outlookings of Religious and Sufism in Teaching of Abdurakhman Jami. Journal of Critical Reviews, 7(17), 112-116.

2. Кошанова, Н. М. (2020). Оила ва мураббий манфаатли хамкорлигининг таьлим сифатини оширишдаги ахамияти. Academic Research in Educational Sciences, 1 (3), 32-41.

3. Шарипов, М. Л. (2020). Ёшлар маънавиятини юксалтиришда Хусайн Воиз Кошифий ахлок фалсафасининг ахамияти. Музаллим уем узликсиз билимлендириу, 1(1), 94-98.

4. Шарипов, М. (2020). Тарихни узгартирган буюк сохибкирон. Тамаддун нури, 2(25), 14-17.

5. Mardonov, S., Toshtemirova, S., Ahmadjonov, B., & Koshanova, N. (2020). Structure and Mechanisms of Action of the Educational Cluster. International Journal of Psychological Rehabilitation, 24(7), 8104-8111.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.