Научная статья на тему 'ОБЩЕСТВЕННЫЙ КОНТРОЛЬ ЭФФЕКТИВНОЕ СРЕДСТВО БОРЬБЫ ПРОТИВ КОРРУПЦИИ'

ОБЩЕСТВЕННЫЙ КОНТРОЛЬ ЭФФЕКТИВНОЕ СРЕДСТВО БОРЬБЫ ПРОТИВ КОРРУПЦИИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
107
43
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
коррупция / коррупционное правонарушение / общественный контроль / негосударственные некоммерческие организации / взаимодействие государственных органов. / corruption / corruptionoffence / social control / non-profit organizations / the interaction of state bodies.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — С.Саидова

в данной статье изложены вопросы дальнейшего укрепления сотрудничества между государственными органами и общественными объединениями в борьбе с коррупцией и совершенствования правовых механизмов этого сотрудничества.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SOCIAL CONTROL EFFECTIVE MEANS OF FIGHTING AGAINST CORRUPTION

this article enlightens the issues of further strengthening cooperation between state bodies and public associations in the struggle against corruption and improving its legal mechanisms.

Текст научной работы на тему «ОБЩЕСТВЕННЫЙ КОНТРОЛЬ ЭФФЕКТИВНОЕ СРЕДСТВО БОРЬБЫ ПРОТИВ КОРРУПЦИИ»

SOCIAL CONTROL - EFFECTIVE MEANS OF FIGHTING

AGAINST CORRUPTION

S.SAIDOVAa Tashkent State University of Law, Tashkent, 100047, Uzbekistan a Tashkent State University of Law

ОБЩЕСТВЕННЫЙ КОНТРОЛЬ - ЭФФЕКТИВНОЕ СРЕДСТВО БОРЬБЫ ПРОТИВ КОРРУПЦИИ

С.САИДОВА" Ташкентский государственный юридический университет, Ташкент, 100047, Узбекистан

"Ташкентского государственного юридического университета

ЖАМОАТЧИЛИК НАЗОРАТИ-КОРРУПЦИЯГА ЦАРШИ КУРАШИШНИНГ САМАРАЛИ ВОСИТАСИ

С.САИДОВА" Тошкент давлат юридик университети, Тошкент, 100047, Узбекистон a Тошкент давлат юридик университети

Аннотация: в данной статье изложены вопросы дальнейшего укрепления сотрудничества между государственными органами и общественными объединениями в борьбе с коррупцией и совершенствования правовых механизмов этого сотрудничества.

Ключевые слова: коррупция, коррупционное правонарушение, общественный

контроль,негосударственные некоммерческие организации, взаимодействие государственных органов.

Аннотация: мазкур мацолада коррупцияга царши курашда давлат органлари ва жамоат бирлашмаларининг узаро уамкорлигини янада мустаукамлаш уамда мазкур уамкорликнинг ууцуций механизмларини такомиллаштириш масалалари ёритилган.

Калит сузлар: коррупция, коррупцион ууцуцбузарлик, жамоатчилик назорати, нодавлат нотижорат ташкилотлар, давлат органларининг узаро уамкорлиги.

Abstract: this article enlightens the issues of further strengthening cooperation between state bodies and public associations in the struggle against corruption and improving its legal mechanisms.

Keywords: corruption, corruptionoffence, social control, non-profit organizations, the interaction of state bodies.

Коррупция - бу деярли барча давлатлар томонидан катъий умуммиллий кураш олиб бориладиган иллатдир. У хукук ва эркинликлар устуворлиги, конуний манфаатларнинг тенг таъминланиши хамда демократиянинг илдизларига путур етказадиган, инсон хукукларининг бузилиши, турмуш даражасининг пасайиши ва жиноятчиликнинг ортишига шароит яратувчи омилдир. Шу сабабли мазкур иллатга карши кураш бир мамлакат эмас, балки бутунжахон микёсида олиб борилишининг самаралилиги кенг эътироф этилади. Зеро, Бирлашган Миллатлар Ташкилоти томонидан коррупцияга карши кураш Конвенциясининг кабул килиниши халкаро хамжамиятда мазкур жиноятга карши аксарият давлатлар томонидан чора-тадбирларнинг якдил ва хамжихатликда амалга оширилишидан далолат беради.

Коррупция паст иктисодий курсаткичларнинг асосий сабабларидан бири булиб, камбагаллик даражасини камайтириш ва ривожланишни таъминлаш учун энг катта тусик х,исобланади [1].

Бугунги кунда Узбекистон Республикасида амалга оширилаётган х,укукий ислох,отлардан кузланган ижобий ютукларга эришиш ва уларни амалиётга самарали татби; килиш х,окимият ваколатига эга булган субъектлар, шу жумладан давлат х,окимияти ва бошкаруви органлари мансабдор шахслари томонидан уз хизмат вазифаларини амалга оширишда хдлол ва виждонан муносабатда булишини такозо килади. Уз навбатида, мазкур мансабдор шахслар фаолиятида шахсий ёхуд узгалар манфаатларини кузлаб хизмат мавкеини суиистеъмол килиши х,олатларининг олдини олишда нафакат давлат, балки жамият х,ам масъулиятни бирдек уз зиммасига олиши талаб этилади. Янада аникрок айтадиган булсак, мансабдор шахслар тимсолида давлат органлари фаолиятининг шаффофлиги фукароларнинг узини узи бошкариш органлари, нодавлат нотижорат ташкилотлар, жамоат бирлашмалари, оммавий ахборот воситалари ва фукаролик жамиятининг бошка институтлари, шунингдек бевосита фукароларнинг доимий эътиборида, яъни ижтимоий назорат остида булиши лозим.

Мамлакатимиз рах,бари Ш.М.Мирзиёев томонидан Узбекистон Республикаси Парламенти палаталарининг кушма мажлисидаги"Эркин ва фаровон, демократик Узбекистон давлатини мард ва олийжаноб халкимиз билан бирга курамиз"мавзусидаги маърузада х,ам ушбу иллатга алох,ида эътибор каратилиб, куйидагилар эътироф этилган:"Жамиятимизда коррупция, турли жиноятларни содир этиш ва бошка х,укукбузарлик х,олатларига карши курашиш, уларга йул куймаслик, жиноятга жазо, албатта, мукаррар экани тугрисидаги конун талабларини амалда таъминлаш буйича катъий чоралар куришимиз зарур".

Коррупцияга карши кураш буйича х,укукий механизмлар Узбекистон Республикасида х,ам ишлаб чикилган булиб, бугунги кунда улар янада такомиллашиб бормокда. Хусусан, 2017 йил 3 январда Узбекистон Республикаси Президенти томонидан "Коррупцияга карши кураш тугрисида"ги ^онун имзоланди.

^онундан кузланган максад коррупцияга карша кураш сохдсидаги муносабатларни тартибга солишдан иборат. Мазкур норматив х,укукий х,ужжатда "коррупция", "коррупцион ^укукбузарлик" ва "манфаатлар можароси" каби тушунчаларга изох, берилган.

^онуннинг 3-моддасига мувофик коррупция - шахснинг уз мансаб ёки хизмат мавкеидан шахсий манфаатларини ёхуд узга шахсларнинг манфаатларини кузлаб моддий ёки номоддий наф олиш максадида конунга хилоф равишда фойдаланиши, шунингдек бундай нафни конунга хилоф равишда такдим этишдир.

Коррупцияга карши курашнинг асосий тамойиллари сифатида конунийлик; фукароларнинг х,укуклари, эркинликлари ва конуний манфаатлари устуворлиги; очиклик, шаффофлик ва тизимлилик; давлат ва фукаролик жамиятининг узаро хдмкорлиги; коррупциядан огох,лантириш ва жавобгарликнинг мукаррарлиги буйича чоралар устуворлиги келтириб утилган.

Давлат сиёсатининг коррупцияга карши кураш сохдсидаги асосий йуналишлари сифатида куйидагилар белгилаб берилган:

• ах,олининг х,укукий саводхонлиги ва х,укукий маданиятини ошириш, жамиятда коррупцияга нисбатан токатсизликни шакллантириш;

• давлат ва жамият хдётининг барча сохдларида коррупциядан огох,лантириш буйича чораларни амалга ошириш;

• коррупцион х,укукбузарликларни уз вактида аниклаш, уларнинг окибатлари, сабаблари ва келтириб чикарган шароитларни бартараф этиш хдмда коррупцион х,укукбузарликлар содир этилгани учун мукаррар жазолаш тамойилини татбик этиш.

Узбекистон Республикасида коррупцияга карши курашиш буйича фаолиятни бевосита амалга оширувчи давлат органлари куйидагилардан иборат:

-Узбекистон Республикаси Бош прокуратураси;

-Узбекистон Республикаси Миллий хавфсизлик хизмати;

- Узбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги;

- Узбекистон Республикаси Адлия вазирлиги;

-Узбекистон Республикаси Бош прокуратураси хузуридаги Солик, валютага оид жиноятларга ва жиноий даромадларни легаллаштиришга карши курашиш департаменти.

Коррупцияга карши курашиш буйича фаолиятни конун хужжатларига мувофик бошка давлат органлари хам амалга оширади [2].

^онун коррупцияга карши курашишда давлат органлари билан бир каторда фукароларнинг узини узи бошкариш органлари, нодавлат нотижорат ташкилотлари, оммавий ахборот воситаларининг иштирок этиши мумкинлигини назарда тутади хамда уларнинг бу борадаги хукукларини мустахкамлайди. Хусусан, коррупцияга карши курашиш сохасидаги давлат дастурларини ва бошка дастурларни ишлаб чикиш хдмда амалга оширишда иштирок этиш, ахолининг хукукий онги ва хукукий маданиятини юксалтиришда, жамиятда коррупцияга нисбатан муросасиз муносабатни шакллантиришда иштирок этиш, коррупцияга карши курашиш тугрисидаги конун хужжатларининг ижро этилиши устидан жамоатчилик назоратини амалга ошириш шулар жумласидан. ^олаверса, мазкур субъектлар коррупцияга карши курашиш тугрисидаги конун хужжатларини такомиллаштириш юзасидан таклифлар киритиши, коррупцияга карши курашиш сохасида давлат органлари ва бошка ташкилотлар билан хамкорлик килиши мумкин.Нодавлат нотижорат ташкилотлари конунда назарда тутилган хукукларини амалга ошириш максадида Идоралараро комиссия ва худудий идоралараро комиссиялар фаолиятида, шунингдек давлат органлари хузуридаги ишчи гурухлар, комиссиялар ва жамоат-маслахат органлари фаолиятида конун хужжатларида белгиланган тартибда иштирок этишга хакли.

Узбекистон Республикаси Биринчи Президенти И.Каримовнинг "Узбекистонда демократик узгаришларни янада чукурлаштириш ва фукаролик жамияти асосларини шакллантиришнинг асосий йуналишлари" дастурий маърузасида давлат назорат функцияларига нисбатан жамоатчилик назорати афзаллиги хусусида алохида тухталиб, куйидаги фикрларни таъкидлаган: "Шуни унутмайликки, биз давлатнинг назорат функцияларини, назорат билан шугулланувчи давлат тузилмалари ва органларини канча купайтирсак, амалдорларнинг зуравонлиги ва коррупция шунча авж олаверади. Шунинг учун биз жамоатчилик назоратини давлат фаолияти, шу жумладан унинг куч ишлатувчи тузилмалари фаолияти устидан хар томонлама кучайтиришга алохида эътибор каратиш лозим. Бу масалада бундан бошка мукобил йул йук" [3].

Дархакикат, конун устуворлигини мустахкамлашнинг ташкилий-хукукий асосларини жамоатчилик назоратисиз тасаввур килиш мушкул. Х,окимият субъектлари фаолиятининг мувофиклаштирувчи мезони сифатида жамоатчилик назорати ижро интизомини кучайтириш ва рахбар кадрлар фаолиятига нисбатан ижтимоий фикрни урганиш имкониятини беради.

Назоратни исталган бир ижтимоий институтнинг асаб тизими сифатида эътироф этиш мумкин. Ижтимоий назорат функциясисиз жамият амал кила олмайди [4].

Ижтимоий назорат турларидан бири хисобланган жамоатчилик назорати фукаролар ва фукаролик жамияти институтлари, хусусан, нодавлат нотижорат ташкилотлари, жамоат ташкилотлари ва сиёсий партиялар, шунингдек оммавий ахборот воситалари томонидан давлат хокимияти ва бошкаруви органларининг фаолиятида конунларга риоя этиш, хизмат вазифаларини юксак масъулият билан амалга ошириш даражасини аниклаш максадида олиб бориладиган ташкилий-хукукий чора-тадбирлар тизимидир.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 2 февралдаги 2752-сонли карорига мувофик "Коррупцияга карши курашиш тугрисида"ги Узбекистон Республикаси ^онуни коидаларининг самарали ижросини таъминлаш, жамият ва давлат хаётининг барча сохаларида коррупциянинг олдини олишга доир чора-тадбирларни уз вактида ва сифатли

амалга ошириш максадида 2017-2018 йилларга мулжалланган коррупцияга карши курашиш буйича давлат дастури тасдикланди. Мазкур Дастурга кура 2017 йилнинг 1 июлига кадар давлат органларининг коррупцияга карши курашиш борасидаги фаолияти устидан жамоат назоратини амалга ошириш буйича муносабатларини тартибга солувчи "Жамоат назорати тугрисида"ги конун лойихасини ишлаб чикиш вазифаси белгилаб берилди.

Фикримизча, жорий йилда кабул килиниши назарда тутилган "Жамоатчилик назорати тугрисида"ги Узбекистон Республикасининг конуни лойихасига жамоатчилик назорати субъектларининг коррупцияга карши кураш сохасидаги аник ваколатларини назарда тутган нормани киритиш уларнинг мазкур йуналишда амалга ошираётган фаолиятининг янада самарали булишига имкон яратади.

Дастурда коррупцияга нисбатан муросасиз муносабатни шакллантириш борасида давлат органларининг нодавлат нотижорат ташкилотлари ва фукаролик жамиятининг бошка институтлари билан ижтимоий шериклиги самарадорлигини куйидаги чора-тадбирлар ёрдамида ошириш белгиланди:

- коррупциянинг олдини олиш буйича чора-тадбирларни амалга оширишда ижтимоий шериклик механизмларидан кенг фойдаланиш, шу жумладан давлат органлари ва нодавлат нотижорат ташкилотлари, фукаролик жамиятининг бошка институтлари уртасида келишувлар ва шартномалар тузишни назарда тутадиган механизмлардан кенг фойдаланиш;

- давлат органларининг нодавлат нотижорат ташкилотлари ва фукаролик жамиятининг бошка институтлари билан хамкорликда коррупцияга карши курашиш буйича чора-тадбирлар режасини ишлаб чикиш ва амалга ошириш.

Юкорида номи келтирилган карорга мувофик Коррупцияга карши курашиш буйича республика идоралараро комиссиясининг низоми тасдикланди. Мазкур Комиссияси коррупцияга карши курашиш буйича фаолиятни амалга оширувчи ва унда иштирок этувчи органлар хамда ташкилотлар фаолиятини мувофиклаштирувчи орган хисобланади.

Давлат уз функцияларидан келиб чиккан холда бир катор назорат шаклларини амалга оширади, худди шу тарзда фукаролик жамияти субъектлари хам ижтимоий хаётнинг турли сохаларида фукароларнинг хукук ва манфаатлари химоя килинишини кузлаган холда назорат фаолиятини олиб боради. Мазкур сохалар истеъмолчиларнинг хукукларига риоя этилиши, озик-овкат шохобчалари ва ахолига хизмат курсатиш фаолияти, таълим ва маданият, шунингдек тиббиёт муассасалари фаолияти, мехнат ва бандлик масалалари, ижтимоий таъминот, жазони ижро этиш муассаларида махкумларнинг маиший яшаш шарт-шароитлари хамда бошка катор ижтимоий-иктисодий ахамият касб этадиган тармокларни уз ичига камраб олади.

Жамоатчилик назорати узининг объективлиги, шахсий ёки гараз максадларни кузламаслик, ошкоралик, узаро хамкорликни куллаб-кувватлаш хусусиятлари билан тавсифланади. Кучли давлатдан кучли фукаролик жамияти сари концепциясини хаётга татбик килиш, энг аввло, самарали ва реал мавжуд булган жамоат назоратининг кай даражада карор топганлиги билан узвий боглик.

Субъектлар доирасининг кенг камровлилиги, оммавийлиги хамда ихтиёрийлиги жамоатчилик ва давлат назорати уртасидаги аник тафовутларни белгилаб беради.

Жамоатчилик назоратининг объектлари доирасига куйидагилар киритилиши мумкин:

-кабул килинган конунлар ва конун хужжатлари ижроси;

-хокимият карорлари кандай кабул килиниши ва ижро этилиши;

-конун ва бошка конун хужжатларининг тайёрланиш жараёни;

-давлат органлари ва улар мансабдор шахсларининг фаолияти;

-давлатнинг куч ишлатувчи тузилмалари фаолияти устидан олиб борилиши [5].

Шу уринда жамоатчилак назоратининг субъектларига алохида тухталиб утиш максадга мувофик. Умумэътироф этилган жамоатчилик назорати субъектлар сифатида

нодавлат нотижорат ташкилотлари, фукароларнинг узини узи бошкариш органлари, сиёсий партиялар хамда Узбекистон Республикасида белгиланган тартибда руйхатдан утган ва фаолият юритаётган оммавий ахборот воситаларини эътироф этиш мумкин. Шунингдек, давлат хокимияти ва бошкарув органлари таркибида ташкил этиладиган жамоат тузилмалари, нодавлат нотижорат ташкилотлари вакилларидан шакллантирилган жамоатчилик органлари хам юкорида кайд этилган субъектлар каторига киритилиши мумкин.

Жамоатчилик назорати фукаролик жамияти институтлари томонидан давлат хокимияти органларига муайян карорларни кабул килиш буйича мурожаат этиш, давлат хокимияти органлари ваколатига кирувчи масалалар буйича суровларни амалга ошириш, давлат хокимияти органлари ва махаллалар худудларидаги корхона ва ташкилотлар рахбарларининг хисоботларини эшитиш каби шаклларда йулга куйилгани уз самарасини бермокда.

^олаверса, бугунги кунда Давлат дастурлари талабларининг фукаролар йигини худудидаги ижросини таъминлашда жамоатчилик гурухларини тузиш ва урганиш, натижалари буйича тегишли махаллий давлат хокимияти органлари хисоботларини эшитиш ва шу оркали аникланган камчиликларни бартараф этиш чораларини куриш, шу билан бирга махаллий давлат органлари фаолиятига кумаклашиш тадбирлари самарали амалга ошириб келинмокда. Бу эса, уз навбатида жамоатчилик назоратининг жамиятда ижтимоий адолатнинг карор топиши, шахс, жамият ва давлат алокаларида мувозанат, тенглик, узаро масъулият ва жавобгарликка хизмат килувчи асосий омил эканидан далолатдир.

Хулоса урнида шуни айтиш мумкинки, коррупцияга карши кураш максадларига факат жиноят-хукукий воситалар билан эришиб булмаслигини хаётнинг узи курсатмокда. Зеро, бу борада жамоатчилик назоратига алохида ургу берилиши, хусусан, мазкур фаолиятни бевосита тартибга солувчи махсус конунда коррупцияга карши курашиш буйича ваколатларнинг батафсил назарда тутилиши бу иллатнинг жамият хаётига салбий таъсирини сезиларли даражада камайтиришга хизмат килади. Уйлаймизки, бундай маънавий бузилиш холатига карши курашда нафакат давлат органлари, балки жамият ва умуман барча фукароларимиз масъулдир. Демак, давлат ва жамият, шу билан бирга нодавлат нотижорат ташкилотлари бундай иллатнинг олдини олиш ва унга карши курашда биргаликдаги харакатигина самарали натижаларга эришишнинг энг макбул йули хисобланади.

Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati

1. Kofi A.Annan. Birlashgan Millatlar tashkilotining Korrupsiyaga qarshi Konvensiyasi. BMTning Giyohvand moddalar va jinoyatchilik bo'yicha boshqarmasi(Vena). - Nyu-York, 2004.

2. O'zbekiston Respublikasining "Korrupsiyaga qarshi kurash to'g'risida"gi Qonuni. 2017-yil 3-yanvar. www.lex.uz.

3. Karimov. I.A. Biz tanlagan yo'l - demokratik taraqqiyot va ma'rifiy dunyo bilan hamkorlik yo'li.T.11, - T.:O'zbekiston, 2003. - B.28-29.

4. Najimov M.K., Saydullayev Sh.A. Jamoatchilik nazoratini amalga oshirishda fuqarolik jamiyati institutlarining o'rni. - Toshkent: TDYU, 2013. - B.38.

5. Karimov I.A. "Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi" O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo'shma majlisidagi ma'ruza. 2010-y, 12-noyabr. - T.: O'zbekiston, 2010. - B.42-43.

6. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 2-fevraldagi 2752-sonli qaroriga muvofiq «Korrupsiyaga qarshi kurashish to'g'risida»gi O'zbekiston Respublikasi Qonuni <Sitora1/maqolalar/3088008>qoidalarining samarali ijrosini ta'minlash, jamiyat va davlat hayotining barcha sohalarida korrupsiyaning oldini olishga doir chora-tadbirlarni o'z vaqtida va

sifatli amalga oshirish maqsadida 2017 - 2018-yillarga mo'ljallangan korrupsiyaga qarshi kurashish bo'yicha Davlat dasturi.

7. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 7-fevraldagi PF - 4947-sonli Farmoniga <file:///F:\pages\getpage.aspx%3flact_id=3107036> 1-ilova "2017-2021 yillarda O'zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo'nalishi bo'yicha Harakatlar strategiyasi. O'zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to'plami, - 2017 y., - №6, - 70-modda.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.