Научная статья на тему 'КОРРУПЦИЯГА ҚАРШИ КУРАШИШ ТАРМОҒИНИНГ ИСТАНБУЛ ҲАРАКАТЛАР РЕЖАСИ ТАВСИЯЛАРИНИНГ ЎЗБЕКИСТОНДА БАЖАРИЛИШИ: ЭРИШИЛГАН ЮТУҚЛАР ВА МУАММОЛАР'

КОРРУПЦИЯГА ҚАРШИ КУРАШИШ ТАРМОҒИНИНГ ИСТАНБУЛ ҲАРАКАТЛАР РЕЖАСИ ТАВСИЯЛАРИНИНГ ЎЗБЕКИСТОНДА БАЖАРИЛИШИ: ЭРИШИЛГАН ЮТУҚЛАР ВА МУАММОЛАР Текст научной статьи по специальности «Политологические науки»

CC BY
538
79
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Ключевые слова
коррупция / коррупцияга қарши курашиш давлат сиёсати / мониторинг тавсиялари / коррупцияга қарши курашиш бўйича давлат дастури / шаффофлик / давлат хизмати / профилактика / суд ҳокимияти / прокуратура / коррупциявий жиноятлар / жиноятни криминализация қилиш / халқаро стандартлар / имплементация. / corruption / public anti-corruption policy / monitoring recommendations / state anti-corruption program / transparency / public service / prevention / judiciary / prosecutor's office / corruption crimes / criminalization of crime / international standards / implementation.

Аннотация научной статьи по политологическим наукам, автор научной работы — Бахтиёржон Илхомович Абдурахмонов

Мақолада Иқтисодий ҳамкорлик ва тараққиёт ташкилотининг коррупцияга қарши курашиш тармоғининг Истанбул ҳаракатлар режаси тавсияларини бажарилиши юзасидан мамлакатимизда амалга оширилган ислоҳотларнинг мазмун-моҳияти ҳамда мониторингнинг тавсияларини бажарилиши борасида жиноят ва жиноят-процессуал ҳуқуқи соҳасида БМТнинг Коррупцияга қарши конвенцияси талабларини, илғор халқаро тажрибани, умумэътироф этилган норма ва стандартларни миллий қонунчиликка татбиқ этилиши борасидаги муаммо ва камчиликлар очиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPLEMENTATION OF THE ISTANBUL ACTION PLAN RECOMMENDATIONS OF THE ANTI-CORRUPTION INDUSTRY IN UZBEKISTAN: ACHIEVEMENTS AND CHALLENGES

The article discusses the requirements of the UN Convention against Corruption, best international practice, generally accepted norms and standards in the field of criminal and criminal procedure law on the content of reforms and monitoring the implementation of the recommendations of the Istanbul Action Plan of the OECD Anti-Corruption Network. problems and shortcomings in the implementation of national legislation are revealed.

Текст научной работы на тему «КОРРУПЦИЯГА ҚАРШИ КУРАШИШ ТАРМОҒИНИНГ ИСТАНБУЛ ҲАРАКАТЛАР РЕЖАСИ ТАВСИЯЛАРИНИНГ ЎЗБЕКИСТОНДА БАЖАРИЛИШИ: ЭРИШИЛГАН ЮТУҚЛАР ВА МУАММОЛАР»

КОРРУПЦИЯГА КАРШИ КУРАШИШ ТАРМОГИНИНГ ИСТАНБУЛ

ХДРАКАТЛАР РЕЖАСИ ТАВСИЯЛАРИНИНГ УЗБЕКИСТОНДА

БАЖАРИЛИШИ: ЭРИШИЛГАН ЮТУЦЛАР ВА МУАММОЛАР

Бахтиёржон Илхомович Абдурахмонов

Жахон иктисодиёти ва дипломатия университети mr_bakhty@jnbox.ru

АННОТАЦИЯ

Маколада Иктисодий хамкорлик ва тараккиёт ташкилотининг коррупцияга карши курашиш тармогининг Истанбул харакатлар режаси тавсияларини бажарилиши юзасидан мамлакатимизда амалга оширилган ислохотларнинг мазмун-мохияти хамда мониторингнинг тавсияларини бажарилиши борасида жиноят ва жиноят-процессуал хукуки сохасида БМТнинг Коррупцияга карши конвенцияси талабларини, илгор халкаро тажрибани, умумэътироф этилган норма ва стандартларни миллий конунчиликка татбик этилиши борасидаги муаммо ва камчиликлар очиб берилган.

Таянч иборалар: коррупция, коррупцияга карши курашиш давлат сиёсати, мониторинг тавсиялари, коррупцияга карши курашиш буйича давлат дастури, шаффофлик, давлат хизмати, профилактика, суд хокимияти, прокуратура, коррупциявий жиноятлар, жиноятни криминализация килиш, халкаро стандартлар, имплементация.

IMPLEMENTATION OF THE ISTANBUL ACTION PLAN RECOMMENDATIONS OF THE ANTI-CORRUPTION INDUSTRY IN UZBEKISTAN: ACHIEVEMENTS AND CHALLENGES

Bakhtiyorjon Ilkhomovich Abdurakhmonov

University of World Economy and Diplomacy mr_bakhty@jnbox.ru

ABSTRACT

The article discusses the requirements of the UN Convention against Corruption, best international practice, generally accepted norms and standards in the field of criminal and criminal procedure law on the content of reforms and monitoring the implementation of the recommendations of the Istanbul Action Plan of the OECD AntiCorruption Network. problems and shortcomings in the implementation of national legislation are revealed.

Keywords: corruption, public anti-corruption policy, monitoring recommendations, state anti-corruption program, transparency, public service, prevention, judiciary, prosecutor's office, corruption crimes, criminalization of crime, international standards, implementation.

Бугунги кунда коррупция дунё микёсида хал этилиши лозим булган глобал муаммолардан бири хисобланади.

Коррупцияга карши курашиш сохасида бир неча давлатлар ва халкаро ташкилотлар томонидан хукукий хужжатлар ва коррупцияга карши курашиш сохасида хукукий муносабатларни тартибга солиш, ушбу сохадаги чора-тадбирлар самарадорлигини ошириш, ушбу иллатни илдизи билан йук килиш, хусусан, коррупцияга карши муросасиз муносабатни карор топтириш, шунингдек, коррупция билан боглик жиноятчиликни олдини олиш тизимини жорий этиш каби фаолиятлар мезханизми ишлаб чикилди.

Ш.М.Мирзиёев Узбекистон Республикаси Президенти лавозимига киришиш тантанали маросимга багишланган Олий Мажлис палаталарининг кушма мажлисидаги маърузасида "Жамиятимизда коррупция, турли жиноятларни содир этиш ва бошка хукукбузарлик холатларига карши курашиш, уларга йул куймаслик, жиноятга жазо албатта мукаррар экани тугрисидаги конун талабларини амалда таъминлаш буйича катъий чоралар куришимиз зарур" [1] деб таъкидлаган эди.

Узбекистон Республикасида мустакилликнинг дастлабки кунларидан бошлаб хукукий демократик давлат ва кучли фукаролик жамияти барпо этишнинг умумий стратегиясини амалга ошириш доирасида конун устуворлигини таъминлаш, фукароларнинг хукук ва эркинликларини химоя килиш, суд-хукук тизимини ислох килиш ва бунда коррупция жиноятига карши курашиш юзасидан катор чора-тадбирлар амалга ошириб келинмокда.

Бу борадаги халкаро хамкорликни амалга оширишнинг мухим омили сифатида Узбекистон Республикасини 2008 йилда БМТнинг Коррупцияга карши конвенциясига [2], шунингдек, 2010 йилда Иктисодий хамкорлик ва таракккиёт ташкилотининг коррупцияга карши курашиш тармогининг Истанбул харакатлар режасига кушилди.

Истанбул харакатлар режаси 2003 йилда тасдикланган булиб, бу Иктисодий хамкорлик ва тараккиёт ташкилотининг Шаркий Европа ва Марказий Осиёда коррупцияга карши курашиш буйича тармогининг асосий субминтакавий ташаббуси хисобланади. Коррупцияга карши курашиш тармогининг Истанбул харакатлар режаси туккизта иштирокчи давлатларни камраб олган булиб, ушбу давлатлар уртасида узаро бахолаш ва мониторинг дастурини уз ичига олади. Арманистон, Озарбайжон, Грузия, Тожикистон ва Украина 2003 йил сентябрда

Истанбулда ушбу ташаббусга кушилган булса, кейинчалик унга Киргизистон (2003 йил), Козогистон (2004 йил), Узбекистон (2010 йил) ва Мугулистон (2014 йил) давлатлари хам кушилди.

Истанбул харакатлар режаси мониторингининг Узбекистонга оид биринчи ва иккинчи раунди хисоботлари 2012 йил февраль ойида тасдикланган булса, мониторингининг учинчи раунди натижалари буйича хисобот 2015 йил октябрь ойида тасдикланди.[3] Истанбул харакатлар режаси доирасида мониторингнинг туртинчи раунди тармокка аъзо давлатлар томонидан тасдикланган методология асосида 2016 йилда бошланган эди. Узбекистон Республикаси хукумати 2018 йил ноябрь ойида мамлакат учун махсус тайёрланган мониторингнинг туртинчи раунд суровномасига, шунингдек, кушимча саволларга жавоб берди.

Истанбул харакатлар режасининг мониторинги 4-раунди доирасида Узбекистон буйича хисоботи тармокнинг 2019 йил 21 мартдаги ялпи мажлисида кабул килинди. Мониторинг натижасига кура, Узбекистон барча тавсиялар (жами - 21 тавсия) буйича прогресс мавжудлиги рейтингига эришилди, шундан 3 та тавсияларни тулик бажарилганлиги, 8 тасининг деярли бажарилганлиги, 10 тасининг кисман бажарилганлиги кайд этилди. Таъкидлаш жоизки, тавсияларнинг бирортаси буйича «бажарилмаганлик» салбий рейтинги куйилмади. Мухокамалар якунида мониторинг хисоботи ва 47 та янги тавсиялар тасдикланди.

Узбекистонда коррупцияга карши кураш давлат сиёсатининг асосий устувор йуналишларидан бири сифатида белгиланиб, коррупцияга карши курашиш тармогининг Истанбул харакатлар режаси тавсияларини бажарилиши юзасидан мамлакатимизда сунгги йилларда бир катор ислохотлар амалга оширилди.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралда 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар стратегияси тугрисидаги ПФ-4947-сон Фармони кабул килинди. Харакатлар стратегиясининг конун устуворлигини таъминлаш ва суд-хукук тизимини янада ислох килишнинг устувор йуналишида бевосита коррупцияга карши курашишнинг ташкилий-хукукий механизмларини такомиллаштириш ва коррупцияга карши курашиш тадбирлари самарадорлигини ошириш мухим вазифалардан бири сифатида белгиланган.

Мамлакатимизда давлат хокимияти органлари фаолиятининг шаффофлиги ва хисобдорлигини таъминлашга каратилган бир катор мухим конунлар кабул килинди. Хусусан, «Жамоатчилик назорати тугрисида»ги, «Парламент назорати тугрисида»ги кабул килинган Конунлар коррупцияга карши сиёсатнинг амалга оширилишини назорат килиш жараёнида ушбу институтларнинг ролини кучайтирди. Давлат харидлари сохаси, шунингдек, давлат хизматларини курсатиш билан боглик лицензиялаш, рухсат бериш, руйхатга олиш ва бошка давлат хизматини амалга ошириш билан боглик сохалар ислох килина бошланди.

Давлат хизматларини электрон шаклда олиш имконияти шубхасиз коррупцияга карши кураш шароитида олдинга ташланган мухим кадам хисобланади. Узбекистон Республикаси Президентнинг ташаббуси билан 2016 йил охиридан буён электрон кабулхоналар тармоги фаол ривожланмокда. Президент Халк кабулхонаси, Президент виртуал кабулхонаси, шунингдек, худудларда Президент Халк кабулхоналари ташкил этилди. Ахолининг давлат органлари фаолияти ва уларнинг карорлари хакида кенг маълумотга эга булиши максадида «Электрон хукумат» тизими кенг микёсда жорий этилмокда. Шунингдек, Узбекистон Республикасининг хукумат портали яратилди.

Амалга оширилган ислохотларнинг самараси уларок, Узбекистоннинг халкаро рейтинглардаги курсаткичлари аста-секин яхшиланиб бормокда.

«Transparency International» халкаро ташкилотининг коррупцияни кабул килиш индексида Узбекистон 2015 йилдан буён хар йили уз индексини яхшилашга эришиб келмокда. Узбекистон 2015 йилда 19 балл туплаган булса, 2018 йилга келиб бу курсаткич 23 баллни ташкил этиб, 180 давлат ва худудлар орасида 158-уринни эгаллади.[4] 2019 йили 25 балл билан 153-уринни, 2020 йилда эса 26 балл билан 146-уринни эгаллади.

Узбекистон томонидан учинчи раунд мониторингидан буён коррупцияга карши кураш сиёсати доирасида куйилган энг мухим кадам 2017 йил 3 январь куни «Коррупцияга карши курашиш тугрисида»ги Конунни имзоланиши булди.[5] Мазкур Конун 6 та боб, 34 та моддадан иборат булиб, хужжатда «коррупция», «коррупцион хукукбузарлик» ва «манфаатлар тукнашуви» каби тушунчаларга изох берилган.

Конунда шунингдек, коррупцияга карши кураш буйича давлат сиёсатининг асосий тамойиллари ва йуналишлари, коррупцияга карши чора-тадбирларни амалга ошириш механизмлари, шу жумладан, ушбу вазифалар учун масъул органлар тизими хам белгиланган.

2016 йил 16 январь куни хукумат томонидан 2016-2017 йилларга мулжалланган коррупцияга карши чора-тадбирларни амалга ошириш буйича амалий харакатларнинг комплекс режаси тасдикланди.

Бундан ташкари, 2017 йил 2 февралда «Коррупцияга карши курашиш тугрисида»ги Узбекистон Республикаси Конунининг коидаларини амалга ошириш чора-тадбирлари тугрисида Карор кабул килинди.[6] Мазкур Карорга мувофик 2017-2018 йилларга мулжалланган коррупцияга карши курашиш буйича Давлат дастури тасдикланди. Давлат дастурида 5 та йуналиш буйича 50 дан ортик коррупцияга карши чораларни амалга ошириш назарда тутилди.

Мазкур Давлат дастури доирасида «Давлат хизмати тугрисида»ги, «Давлат ва хусусий шериклик тугрисида»ги, «Давлат харидлари тугрисида»ги, «Хукукий ахборотни таркатиш ва ундан фойдаланишни таъминлаш тугрисида»ги,

«Жабрланувчилар, гувохлар ва жиноят процессининг бошка иштирокчиларини химоя килиш тугрисида»ги, «Маъмурий тартиб-таомиллар тугрисида»ги Конунлар кабул килинди.

2017-2018-йилларга мулжалланган давлат дастурининг ижроси доирасида 20 дан ортик давлат органлари томонидан коррупцияга карши кураш сохасида 27 та ижтимоий, махсус, илмий ва бошка тадкикотлар утказилди.

2019 йилнинг 27 май куни «Узбекистон Республикасида коррупцияга карши курашиш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида»ги Президентнинг ПФ-5729-сонли Фармони[7] билан 2019-2020 йилларда коррупцияга карши курашиш Давлат дастури тасдикланди.

Мазкур Давлат дастури доирасида «Давлат молиявий назорати тугрисида», «Давлат ички назорати ва ички аудити тугрисида», «Давлат харидлари тугрисидаги Конунига узгартириш ва кушимчалар киритиш тугрисида», «Прокуратура органларида хизматни уташ тартиби тугрисида»ги Конун лойихаларини ишлаб чикиш, устав жамгармасида давлат улуши булган ташкилотларда коррупцияга карши курашиш «комплаенс назорат» (compliance control) тизимини жорий этиш, коррупцияга карши курашиш тегишли коррупцион стандарти (ISO 37001)га мувофик сертификатлаштириш тартибини урнатиш, Жиноий фаолиятдан олинган даромадларни аникдаш, олиб куйиш ва мусодара килиш хамда терроризмни молиялаштиришга карши курашиш тугрисидаги Европа Кенгаши Конвенциясига (Варшава ш., 2005 йил 16 май) хамда Фукаролик, оилавий ва жиноий ишлар буйича хукукий ёрдам ва хукукий муносабатлар тугрисидаги МДХринг Кишинёв Конвенциясига (Кишинёв ш., 2002 йил 7 октябрь) кушилиш масаласани куриб чикиш устувор вазифа этиб белгиланди.

Истамбул харакатлар режаси томонидан берилган давлат хизматига доир тавсиялар юзасидан 2017 йил 8 сентябрда Узбекистон Республикаси Президенти томонидан «Узбекистон Республикасида Маъмурий ислохотлар концепциясини тасдиклаш тугрисида»ги ПФ-5185-сонли Фармон[8] кабул килинди. Концепциянинг VI-банди «Профессионал давлат хизматининг самарали тизимини шакллантириш, ижро этувчи хокимият органлари тизимида коррупцияга карши курашишнинг таъсирчан механизмларини жорий этиш» деб белгиланди. Концепцияни самарали амалга оширилиши юзасидан «Йул харитаси» тасдикланди.

Мазкур хужжат давлат хизматчиларининг профессионал корпусини яратиш максадида давлат хизматини ташкил этиш, шу жумладан, хукукий макоми, давлат хизматчиларининг классификацияси, хизматга кабул килишнинг шаффоф механизмлари (танлов асосида), кадрлар захирасини шакллантириш, хизматни уташ, ахлок нормаларига риоя этилишини таъминлаш масалаларини тартибга

солувчи норматив-хукукий хужжатлар лойихаларини ишлаб чикишни кузда тутади.

Узбекистонда суд хокимиятини мустакил ва алохида тармок сифатида ташкил этиш, уни утмишдаги жазолаш органидан инсон хукук ва эркинликларини мухофаза килувчи хамда ишончли химоя килувчи давлатнинг чинакам мустакил институтига айлантириш буйича салмокли ишлар амалга оширилди.

2017 йил 21 февралда Президентнинг «Узбекистон Республикаси Суд тизими тузилмасини тубдан такомиллаштириш ва фаолиятини самарадорлигини ошириш чора-тадбирлари тугрисида»ги ПФ-4966-сонли Фармони[9] кабул килиниб, мазкур фармонга мувофик Узбекистон Республикаси Судьялар олий кенгаши ташкил этилди.

2017 йилдан бошлаб судьяларни дастлабки беш йиллик, кейинги ун йиллик муддатга тайинлаш тартиби ва кейинчалик муддатсиз (умрбод) лавозимда булиш муддати белгиланди.

Жиноий, фукаролик, маъмурий ва иктисодий судларда жорий этилган ахборот тизимлари платформаси асосида «ишларни автоматик таксимлаш» модули яратилди. Узбекистон Олий судининг янги интерактив веб-сайти ишга туширилди. Веб-сайтга E-SUD электрон суд тизими ва E-XSUD хужжат алмашиш тизими уланган булиб, бу фукароларга хужжатларни электрон шаклда расмийлаштириш имконини бермокда.

Прокуратура органлари фаолиятини очиклиги ва шаффофлигини таъминлаш максадида 2018 йил июн ойида Бош прокуратура расмий веб-сайти (prokuratura.uz) ишга туширилди. 2015 йилдан бошлаб Бош прокуратура томонидан «Мурожаатни телефон оркали кабул килиш маркази» («1007» киска раками) ташкил этилди. Бош прокуратура хузуридаги Мажбурий ижро бюросининг суд хужжатларини ижро этишда мулкни электрон онлайн савдолар оркали сотиш жараёнини максимал автоматлаштириш, инсон омилини ва аукционларни утказишда ташки аралашувни бартараф этиш максадида «E-IJRO AUKSION» ягона электрон савдо майдончаси жорий килинди.

Мониторинг учинчи раунди хисоботи тасдикланган сунг, Узбекистон миллий жиноят конунчилигида хам бир катор узгаришлар кабул килинди.

Хусусан, Жиноят кодексининг 168-моддаси (фирибгарлик) диспозицияси ва санкциясига узгартишлар киритилди. «Мажбурий жамоат ишлари» шаклидаги жазо чораси коррупция жиноятлари учун жиноий жазолар тизимига киритилиши билан камокка олиш шаклидаги жиноий жазо бекор килинди. Жиноят кодексига янги моддалар 2301-модда ва 2302-моддалар кушилди.

Узбекистон томонидан мониторингнинг олдинги тавсияларини бажарилиши борасида жиноят ва жиноят-процессуал хукуки сохасида илгор халкаро тажрибани, умумэътироф этилган норма ва стандартларни миллий конунчиликка

татбик этишда бир катор тизимли муаммо ва камчиликлар мавжудлигини курсатди.

Хусусан, халкаро стандартларга мувофик порахурлик жинояти таркибининг мухим элементларидан бири номоддий булмаган фойдани (моддий объект булмаган ва аник улчовга эга булмаган кимматликни) ёки пул билан боглик булмаган ёки улардан иборат булмаган фойдани хам уз ичига олади. Узбекистон жиноят конунчилигига хали хам поранинг предмети сифатида номоддий кимматликлар киритилмаган. Жумладан, Узбекистон Рсепубликаси Жиноят кодексининг 210-моддаси хам факат моддий бойликлар ёки мулкий манфаатларни уз ичига олади. Бу каби пора предметининг таърифи кодекснинг 211-моддасида хам кузатилган. [10]

Порахурлик жиноятлари таркибининг навбатдаги зарурий элементи бу жиноятларнинг учинчи шахслар манфаатлари йулида содир этилишидир. Бунда жиноятни криминализация килишда факат мансабдор шахс учун эмас, балки бошка хар кандай жисмоний ёки юридик шахс учун хам моддий ёки моддий булмаган кимматликларни олишини англатади. Халкаро стандартларга кура, учинчи томон хар кандай жисмоний ёки юридик шахс булиши мумкин. Узбекистон Республикаси Жиноят кодекси порахурликни учинчи шахслар манфаатлари фойдасига криминализация килмайди, факат мансабдор шахснинг узини пора олишини ёки бундай шахсга пора беришини жиноят деб тан олади.

Порага ваъда килиш, таклиф килиш ва/ёки уни кабул килиш Европа иктисодий хамкорлик ташкилоти конвенцияси, Коррупция учун жиноий жавобгарлик тугрисидаги Европа Кенгаши конвенцияси ва БМТнинг Коррупцияга карши конвенциясида тугалланган жиноят сифатида келтирилган. Бу жиноят касддан пора таклиф килиш, порага ваъда килиш ёки давлат амалдорига ноконуний фойда келтириш каби элементларни камраб олади. Шуни таъкидлаш керакки, юкорида санаб утилган барча конвенцияларда бундай жиноий хатти-харакатларни амалга оширганлик учун алохида тугалланган жиноят сифатида криминализация килиш зарур эканлиги тугрисидаги нормалар мавжуд.

Мониторинг гурухи томонидан ушбу масалада Узбекистон Республикаси Жиноят кодексига тегишли узгартишлар киритилмаганлиги эътироф этилди.

«Коррупцияга карши курашиш тугрисида»ги Конуннинг 27-моддасига кура юридик шахслар коррупцияга оид хукукбузарликларни содир этганлик учун конунда белгиланган тартибда жавобгар булиши назарда тутилган булсада, бирок амалдаги Узбекистон Республикаси Жиноят кодексининг

17-моддасига кура жиноят содир этгунга кадар ун олти ёшга тулган, акли расо жисмоний шахслар жавобгарликка тортилиши белгиланган.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 14 майдаги «Жиноят ва жиноят-процессуал конунчилиги тизимини тубдан такомиллаштириш чора-

тадбирлари тугрисида»ги ПК-3723-сонли Карори билан халкаро амалиётда эътироф этилган жиноят-хукукий институтларнинг етарли даражада имплементация килинмаганлиги, жумладан юридик шахслар жиноий жавобгарлигининг мавжуд эмаслиги хакида суз юритиб жиноят-процессуал Конунчилик тизимини тубдан такомиллаштириш Консепциясини тасдиклади. Мониторинг экспертлари ушбу ташаббусни ижобий бахолаб, Истанбул харакатлар режаси доирасидаги мониторинг хисоботларида Узбекистон хукуматини халкаро коррупцияга карши стандартларга мувофик хамда бу сохадаги Узбекистонга берилган тавсияларни инобатга олган холда хар томонлама ислохотлар утказишга чакирди.

Узбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 205-моддасида мансаб ваколатини суистеъмол килиш жиноятининг жавобгарлик масаласи куриб чикилган. Бу модданинг тахлили унда коррупция омилининг мавжудлигини курсатади. Ушбу модда композициясининг мажбурий элементларидан бири булган «жиддий зиён» тушунчасининг таърифи йуклигидадир. Истанбул харакатлар режаси доирасидаги мониторинг давомида ушбу тушунчада нима назарда тутилаётганлиги, хукук-тартибот идоралари унинг мавжудлигини кандай аниклаётганлиги хусусидаги саволга жавоб очиклигича колган.

Истамбул харакатлар режасида Узбекистон Республикаси Жиноят кодексида «таъсирни суистеъмол килиш» ва «пулни легаллаштириш (ювиш)» килмишлари учун алохида жиноий жавобгарликни урнатиш ва мустахкамлаш кераклиги, бундан ташкари, Жиноят кодексининг VIII булимида белгиланган таърифга кура, чет эл мансабдор шахсининг таърифи мансабдор шахснинг умумий таърифига киритилганлиги, бу таъриф халкаро стандартларга тула мос келмаслиги, бу таъриф конвенцияларда назарда тутилганидан анча тор булиб, хатто баъзи элементлари мавжуд эмаслиги, Узбекистон томонидан хорижий мансабдор шахс ва халкаро ташкилот мансабдор шахсининг таърифини халкаро стандартларга мослаштириш ва бу тушунчани Жиноят кодексига киритиш тавсия этилди.

Мониторинг гурухи томонидан бир неча коррупциявий харакатлар

1 1 2

Маъмурий жавобгарлик тугрисидаги кодексга киритилганлиги (611, 1931, 1932-моддалар), бу харакатлар учун маъмурий жавобгарлик халкаро стандартларга зид булиб, тегишли композициялар Маъмурий жавобгарлик тугрисидаги кодексидан олиб ташланиши ва Жиноят кодексига камраб олиниши кераклиги, бундан ташкари, халкаро стандартларга кура, коррупция жиноятлари учун санкциялар самарали, мутаносиб булиши ва тухтатувчи таъсирга эга булиши кераклиги, Узбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 3 та моддаси (19210-модда, 213-модда 1-кисми, 214-модда 1-кисми) халкаро меъёрларни тулик хисобга олмаслиги, чунки уларда озодликдан махрум килиш шаклида жазо бериш назарда

тутилмаганлиги, бунда жиноий жавобгарлик учун асос сифатида караладиган маъмурий преюдиция каби салбий холатни мавжудлиги хам, халкаро хукукий ёрдамни амалга ошириш учун тусик булиши таъкидланди.

БМТнинг Коррупцияга карши конвенциясининг 31-моддасида коррупциявий жиноятлардан олинган даромад ёки жиноят куроли деб топилган ашёлар мусодара килиниши кузда тутилган булсада, бирок, Узбекистон Республикаси Жиноят процессуал кодексининг 211-моддаси 1 ва 5-кисмлари «мусодара» тушунчасини белгиламасдан, уни куллаш тартибини тартибга солади. 2017 йил 16 октябрдаги «Узбекистон Республикасининг айрим конун хужжатларига узгартиш ва кушимчалар киритиш тугрисида»ги (УР^-488-сонли) Конун билан ЖПКнинг 211-моддаси 1-бандига узгартириш киритилган булсада, бу узгариш мусодара масаласини хал килмасдан, жиноят содир этиш учун ишлатилган мулкни хукукий эгаларининг кафолатларини амалга оширишга каратилган. Узбекистон жиноят конунчилигида хали хам мусодара таърифи, шунингдек, халкаро стандартларда талаб килинадиган барча элементлар мавжуд эмаслигича колмокда.

Узбекистон Республикаси Жиноят кодексида белгиланган аксарият коррупциявий жиноятларда жавобгарликни амал килиш муддати сифатида икки йил муддат келтириб утилган. Бу жиноят содир этган бир нечта шахсларни жиноий жавобгарликдан кочиш учун жавобгарликни амал килиш муддати тугагунга кадар жиноят процессини кечиктиришида имконият бериши мумкин. Истанбул харакатлар режаси 4-раунди мониторинг гурухи тавсияларни бажарилиши юзасидан мониторингнинг 3-раунди якуний хисоботида жавобгарликнинг амал килиш муддати сифатида 2 йил муддат кам эканлиги, коррупциявий жиноятларни тергов килиш ва жиноий жавобгарликка тортиш учун етарли вактни таъминлаш максадида жавобгарликни амал килиш муддати камида 5 йил булиши кераклиги таъкидланди.

Хулоса урнида шуни айтиш мумкинки, мамлакатимизда порахурлик жиноятларининг мажбурий элементларини криминализация килиш, коррупциявий жиноятларни камраб олган баъзи тушунча ва атамаларга аник таърифлар бериш, таъсирни суъистемол килиш, жиноий даромадларни легаллаштириш (ювиш) килмишлари учун алохида жиноий жавобгарлик урнатиш, коррупциявий жиноятлар учун юридик шахсларнинг жавобгарлигини татбик этиш, шунингдек, коррупциявий жиноятларга нисбатан Узбекистон юрисдикциясини кенгайтириш ва коррупцияга карши курашиш халкаро стандартларини Узбекистон Республикасининг Жиноят, Жиноят процессуал ва бошка конун хужжатларига имплементация килиш лозимлигини курсатмокда.

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 2 I ISSUE 3 I 2021

ISSN: 2181-1601

REFERENCES

1. Мирзиёев Ш.М. Миллий тарккиёт йулимизни катъият билан давом эттириб, янги боскичга кутарамиз. - Тошкент: "Узбекистон" НМИУ, 2017. - 141 б.

2. «Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг коррупцияга карши конвенциясига (Нью-Йорк, 2003 йил 31 октябрь) Узбекистон Республикасининг кушилиши тугрисида»ги Конун (УРК-158-сон 07.07.2008) (электрон манба) https://lex.uz/docs/1369505 хаволада келтирилган.

3. ИХ,ТТ Коррупцияга карши курашиш тармогининг Истанбул харакатлар режаси расмий сайти (электрон манба) https://www.oecd.org/corruption/acn/istanbulactionplan хаволада келтирилган.

4. «Transparency International» халкаро ташкилотининг «Коррупцияни кабул килиш индекси» (электрон манба) https://www.transparency.org/en/cpi/2018/index/uzb хаволада келтирилган.

5. «Коррупцияга карши кураш тугрисида»ги Конун (УРК-419-сон 03.01.2017) (электрон манба) https://lex.uz/docs/3088008 хаволада келтирилган.

6. «Коррупцияга карши курашиш тугрисидаги Узбекистон Республикаси Конунининг коидаларини амалга ошириш чора-тадбирлари тугрисида»ги Карор (ПК-2752-сон 02.02.2017) (электрон манба) https://lex.uz/docs/3105125 хаволада келтирилган.

7. «Узбекистон Республикасида коррупцияга карши курашиш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида»ги Фармон (ПФ-5729-сон 27.05.2019) (электрон манба) https://lex.uz/docs/4355387 хаволада келтирилган.

8. «Узбекистон Республикасида маъмурий ислохотлар концепциясини тасдиклаш тугрисида»ги Фармон (ПФ-5185-сон 08.09.2017) (эектрон манба) https://lex.uz/docs/3331174 хаволада келтирилган.

9. «Узбекистон Республикаси суд тизими тузилмасини тубдан такомиллаштириш ва фаолияти самарадорлигини ошириш чора-тадбирлари тугрисида»ги Фармон (ПФ-4966-сон 21.02.2017) (электрон манба) https://lex.uz/docs/3121087 хаволада келтирилган.

10. Истанбул харакатлар режаси Узбекистон буйича 4-раунд мониторинги хисоботи 228-бет. (электрон манба) https://www.oecd.org/corruption/acn/OECD-ACN-Uzbekistan-4th-Round Monitoring-Report-2019-RUS.pdf хаволада келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.