Научная статья на тему '«Kissa-i Yusuf» by Kul Gali as the genre form «Nazira»'

«Kissa-i Yusuf» by Kul Gali as the genre form «Nazira» Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
86
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
THE GENRE FORM «NAZIRA» / THE GENRE «MESNEVI» / НәЗИРә ЖАНРЫ / МИРАç / УРТА БЫУАТ ЭПИК ҡОМАРТҡЫHЫ / Иң БОРОНғО / ДАСТАНЛЫҡ ТРАДИЦИЯЛАРЫ / КөНСЫғЫШ МәҙәНИәТЕ / МәСНәүИ ЖАНРЫ / СУФЫЙСЫЛЫҡ / HERITAGE / EPIC MONUMENT OF THE MIDDLE AGES / ANCIENT / DASTAN TRADITIONS / ORIENTAL CULTURE / SUFISM

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Sharafutdinova Liliya B.

He ancient manuscript monument of Turkic literature «Kissa-i Yusuf» (1212-1233) by Kul Gali is written in the genre of nazira. The work gives detailed information of the philosophic conception of Sufism; it shows the whole way to the ultimate goal, that is to merging with God, with all the mystical conditions. In his poem Kul Gali uses the Sufi motive as a means of emotional impact on the readers' feelings. In this context the elements of «Sufism» don't contradict Islam but are used as attendant factor submitted to the major ideological aim, that is to strengthen its monotheistic position among believers and pagans believe in it. The poem continues Ahmat Yasavy's and Suleyman Bakyrgan's Sufism traditions propagandizing Islam not as boring and dead doctrine and as code of rules and prohibitions but as «heart's religion».

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему ««Kissa-i Yusuf» by Kul Gali as the genre form «Nazira»»

НЭЗИРЭ ЖАНР ФОРМАЬЫ БУЛАРАК ТОЛ ГЭЛИ^ЕН «ТСИССА-И ЙОСОФ» ЭСЭРЕ1

Урал-Волга тебэгендэ Болгар осоро язма эзэбиэте Иэм мэзэниэте тарихында меИим урынды тоткан, шигриэтебеззец мэцге Иунмэд поэтик гэуИэрен булэк иткэн кулъязма комарткы бар. Ул — башкорттар Иэм татарзар араИында телдэн, кулъязма хэлендэ киц таралган, нисэмэ быуат-тар буйына кулдан кулга, бы1уындан быуынга кэзерле мирад итеп тапшырыла килгэн, халык араИында киц таралыу алган Иоклангыс мехэббэт дастаны «Кисса-и Йософ». Быуаттар Иынауын утеп, беззец кендэргэ килеп еткэн был кулъязма комарткы Урал-Волга регионында терки телендэ XIII быуат башында ижад ителгэн Иэм авторы билдэле булган эзэби эдэрзэрзец иц боронгоИо Ианала.

«Эзэбиэттэр тарихында шундай эдэрзэр бар ки, исемдэрен телгэ алыу менэн, уларзы ижад иткэн халыктарзыц рухи культура дэрэжэИе, эстетик идеал югарылыгы куз алдына бада. Улар уз заманыныц меИим мэсьэлэлэрен сагылдырыу менэн бергэ, уззэренэн Иуц дауам иткэн культура удешенец, эзэби хэрэкэттец узэгендэ калалар, поэтик нормага эурелэлэр... Был эдэрзэрзэн тыш Иуз алып барыу куп халыктарзыц эзэбиэт тари-хын якты маяжтарзан мэхрум итеу булыр ине» [7, 115-се б.]. «Йософ вэ Зелэйха» киссаИыныц мо-тивтары Иэм поэтик узенсэлектэре килэсэк бы-уын шагирзарыныц ижадында дауам ителэ. «Баш-корт язма эзэбиэтенец узендэ иИэ, урта быуат эпик комарткыларынан алып, 0метбаев, Акмул-ла, Гафуризаргаса куп быуаттар буйына форма-лаша Иэм ныгына килгэн поэтик традицияИы «Йософ китабы» строфаИы, поэтикаИы, узенсэ-лекле образдары бар» [1, 99-сы б.], — тип билдэлэй филология фэндэре докторы, Башкортостан республикаИы Фэндэр академияИыныц ака-демигы Г.Б. Хесэйенов.

Йософ пэйгэмбэр хакында хикэйэт бик борон, беззец эрага тиклем ук Якын Кенсыгышта киц таралган булган. «Галимдар уныц тэу сыга-нактарын беззец эрага тиклем ук ике—ес мец йыл элгэре ассиро-вавилон мифтарынан ук табалар» [1, 105-се б.]. Ьуцгарак Йософ тарихы тулыла-нып айырым диндэрзец — Тэурат, Инжил, Керъэн текстарына ла инеп киткэн. Ошо сюжетка тая-нып фарсы, гэрэп, терки телдэрендэ байтак эдэрзэр ижад ителгэн. Мэдэлэн, был сюжетка нигезлэнеп язылган тэуге поэтик эдэр тип Фир-дэусизец «Йософ вэ Зелэйха» (X быуат) поэма-Иы идэплэнэ. Артабан Ансари (XI быуат), Хэмзэ (XIV быуат), Дурбэк (ХГУ—ХУ быуат), Джами (XV быуат), Физули (XVI быуат), Гэндэлиф (XVIII быуат) И.б. атаклы шагирзар уззэренец зур-зур поэмаларын язгандар. Мец йыллап вакыт эсендэ был сюжетка ынйылай балкыр киммэткэ эйэ йеззэн ашыу проза эдэрзэре, поэмалар ижад ителгэн. Шулар араИында терки шагиры Кол Гэлизец «Кисса-и Йософ» эдэре айырыуса киммэткэ эйэ. «Ул — терки телендэге иц тэуге поэтик эдэрзэрзец береИе» [1, 106-сы б.].

Тематик яктан да, сюжеты Иэм поэтикаИы менэн дэ Кол Гэлизец киссаИы шэрек эзэби тра-дицияларын дауам итеуе Иэм нэзирэ жанр форма-Иына карауы менэн узенсэлекле. Быны радлау есен эдэрзе Дурбэктец «Йософ менэн Зелэйха» по-эмаИы менэн сагыштырыу за етэ. Лэкин кенсы-гыш каноник алымдарзы, традицияларзы ижади узлэштерИэ лэ, автор яцы ерлектэ уны яцы рух менэн Иугарып, узенсэ байыткан, осор, узе йэшэгэн йэмгиэт, йэмэгэт есен актуаль проблемаларзы ла поэтик одталык менэн яктырта алган. Традицион теманы, сюжетты узенсэ трактовкалауы, дэуер менэн бэйлэй алыуы менэн был эдэр оригиналь.

1 50-гэ якын варианттары билдэле: «Йософ вэ Зелэйхэ», «Йософ китабы», «Йософ Ьэм Зелэйхэ кисса-Ьы», «Йосоп» Ьэм башкалар.

Шэрэфетдинова Лилиэ Рэгит кы$ы, филология фэндэре кандидаты, Башкорт дэулэт университеты Нефтека-ма филиалыныц влкэн укытыусыкы

© Шэрэфетдинова Л.Р., 2009

Cipyrciyp яктан Koл Fэли?eц «Kncca-и Йo-шф» oçope ec елештэн — инештэн, теп елештэн hэм хэтимэнэн (йoмгaклay) тopa. Keнcыгыш ш-этикahынa xac бyлгaнca эçэp мекэддимэ (инєш елеш) мєшн бaшлaнa. Быд^ aвтop Aллaгa, унын hy^bi пэйгэмбэpe Mexэммэткэ, ^^т xэлифeнэ тpaдициoн бaгышлay hy??эpeн я?a, y? aлцынa кун-гаи мa,кcaтын, тeлэктэpeн дэ бeлдepeп утэ, Kepъэн cypэheнэ нигe?лэнeп я?ыуын дa телгэ ana:

Xuccaлap^aн, xuкмэmmэp^эн кypкэмлehe,

Ялыкмaйca mbi^ay вcвн иц mamâbihbi,

Шuкheз, уныц Xвpъэндэ бap бep тклыЛы, —

Ош6у Kucca uкэнлeгe acuK uмдe [З, 9-cbi б.].

Kepъэндeн у?ендэ лэ тэyгe aarrap бap нэмэне яpaлткaн Aллaны дaнлayгa, бейеклэугэ, бepлeгeн hэм xaклыгын дэлиллэугэ бaгышлaнгaн.

Yзбэк шaгиpы Дypбэктeн «^^ф мeнэн Зeлэйxa» пoэмahынын инєш елеше кешыгыш ш-этикahы eceн xac тpaдициoн aлым менэн бaш-лaнмaгaн. Aвтop инештэ Йocoф-xэ?pэттeн TOp-мoш юлы, эшмэкэpлeгe xa^i^^m пoэмaнын я?ылыу cэбэптэpeн hэм вaкытын тaтap-мoнгoл яуыньщ кacaфaты менэн бэйлэй. 0гэp ?э Koл Fэли?eн ,киccahындa, xaттa инеш елештэ лэ, l^p вa,кыг Aroara мepэжэгэт итеу, яp?aм кетеу, эçэp?e ижaд итep eceн yнaн илhaм, кe?pэт, зиpэк a^bM, хикмэт !ейлэу hэлэтeн hopay едтенлек ит1э, Дypбэктeн пoэмahы тpaдициoн дини ^жет^ ниге?лэн!э лэ, инеш елештэ ук фaнтacтик эле-мeнrтapгa 'rapara-ma peaлиcтик мoтивтap едтенлек итеуе ку?гэ тaшлaнa. Дypбэктeн был пoэмahы Eвpoпa 1эм Дзия китта-Нын тeтpэткэн тaтap-мoнгoл яуы ocopoндa я?ылган. Yзбэк э?эбиэтен eйpэнeycє гaлимдap Дypбэк xa^i^a биoгpaфик мaтepиaл-дap бик a? ha,клaныyын билдэлэй?эp. Бep ни тик-лем биoгpaфик мэглумэтте пoэмaнын у?енэн тa-быpгa мемкин. Эçэp?eн инеш елешендэ Tимyp-?ын ин xэйлэкэp, aяyhы?, ^yp^biy белмэд, гэйpэтлe eйэндэpeнeн бepehe Шaxpyx-Mиpзa Бaлx к^л^ієн кaмaп aлгaн мэлдэ Дypбэк пoэмa едтендэ эшлэуен телгэ aлa. Был пoэмaны шaгиp Бaлx 'x^a^: xaлткы eceн утэ лэ aymp 1тэм aHmic-лы l4O9 йшл^ тaмaмлaй. Шул йшл^ тыугш Бaлx кaлahын copнaп aлгaн кaн-кoйoштo, !угышты, эçэp едтендэ ентекле 1тэм илhaмлaнып эшлэуен aвтop пoэмaнын инеш елешендэ телгэ aлa:

Был гopoд ocaждeн в me дни, для мтгш poкoвыe, Зaмкнyлucь nepeд ли^м вpaгoв вopoma ^enocmmie.

Hacmaлa cmpaшнaя nopa, — зacmuгнymым бeдoй, Укpыmьcя жumeлям npuшлocь зa гopoдcкoй cmemй.

Kaк в зamoчeньe, жил нapoд, ткинув noнeвoлe Bce, 4mo oн выpacmumь ушєл в cвoeм caöy и noлє.

Cmaл ocaждeнный Бaлx noxoж нa бecnpocвemный aд,

А зa cmeнaмu — шupь зeмлu цвeлa, шк paйcкuй тд.

3a гopoдoм — paздoльный мup, цвememe, uзoбuльe,

А в гopoдe нyждa и cкopбь, cmpaдaньe и бeccuльe.

...Tpu дoлгux мecяцa нapoд в mвepдынe ocaждeннoй Toмuлcя гoлoдoм, нyждoй, mocкoю ucmoмлeнный.

Co в^ми вмecme жил и я в мyчumeльнoм плєну —

Bcex mam и вcex нeвзгoд люджш: uзмepuл глубину

[2, ІЗ—lR-ce б.].

Быт oшoндaй кaтмapлы cэйэcи шapттap?a шaгиp пoэмa едтендэ етди эшлэгэн !эм ул Kepъэн ^же^ін гыта тугел, э ^тоф xa^i^ía cэcмэ pэyeштэ кин тapaлгaн лeгeндaлap?ы, тepлe cыгaнaктap?ы кин ^y^ana^

Шyлaй итеп, инеш елештэ шaгиp пoэмa-нын я?ылыу ocopoн 1эм cэбэптэpeн cэйэcэr менэн бэйлэп hypэтлэй. Aллaгa мэдех йыф-лayгa кapaгaндa, ыcынбapлык кapтинahын бэйэн итеу, yкыycылapгa гибpэтлe xэл-вaки-гaлap?ы eткepey едтенлек итэ. Бep ук ^жегта нигe?лэнhэ лэ, тepлe aвтop у? интepпpeтaция-1ын биpэ, милли epлeк менэн hyrapa, тeмaти-ганы, эçэp?eн идeяhын у? ocopo, дэyep eceн aктyaль пpoблeмaлap менэн бэйлэй. Teмaтик яктан, oбpaздap cиcтeмahы яги^н ypтaклык-тap бaйтaк бyлha лa, hэp бep пoэмa бep-бepe-!енэн шaктaй aйыpылa. Бындaй aйыpмaлык xana эçэp?eн инеш елешендэ лэ carmy carm-лыш тaпкaн, 1тэм apтaбaн эçэp ниндэй юдыкта yçeшэcэгeн дэ тoçмaллaп бyлa.

Cтpyктyp яктан дa был пoэмaлap бep-бepe-heнэн aйыpылaлap. Mocoлмaн xaлкынын изгє китaбы Kepъэндэ Йocoфтoн я?мышы, кeнceл aгaлapы тapaфынaн тол итеп haтылып Mыcыp иленен бaтшahы бyлгaнгa тиклемге дэyep, ил менэн гэ?ел eтэкceлeк итеуе йе? ?э ун бep aят-тa биpeлгэн. Дypбэктeн дэ «Йocoф менэн Зeлэйxa» пoэмahы йе? булектэн TOpa 1эм йe?eнce булек йoмгaклay функция^ш утэгэнгэ oкшaй. Kepъэн менэн Дypбэк пoэмahынын бyлeктэp haны бep ни тиклем тaп килгэн дэ hымa,к.

Koл Fэли?eн TOcca^i cтpyктyp яктан yp?a телгэ aлынгaн пoэмaнaн бep ни тиклем а^^шла. Teп елеш ун ішгє? фacылдaн TOpa. hэp бep фа-cылдын у? aтaмahы бap. hэp бep фacыл кoнкper xэл-вaкигaлap xa^i^^a бэйэн итэ. Бep-бepehe менэн лoгик яктан тыгы? бэйлэнhэлэp ?э, hэp бep фacыл у?аллылы,кка лa эйэ, ceнки ул тамам-лaнгaн фeкep?e, идеяны бeлдepэ, xaттa aйыpым xикэйэт булып тa йepeй ала. Был hэp бepehe бep бетен эпизoдты caгылдыpгaн фacылдap эçэp?eн шактай кин эпик квлаалы булыуына ишapaлaй. Двтop ^cca^m; кoмпoзицияhын тaгы лa кaтмap-лaндыpa тешэ. "Kncca эceндэ тepлe жaнp фopмa-лapы — pиyэйэт («Бинe-Taбиyн тоемле кы? xa-кында pиyэйэт»), xикэйэт («Зeлэйxa тypahындa xикэйэт»), менэжэт, xикмэт бepгэ ypeлeп килэ, xaттa ™cca эceндэ бэлэкэй киccaлap ?a ^pemn кала («Kэнгэн гэpэбe TCHccahM», «^тоф вэзиpe TCHccahM»). Был xикэйэттэp, pиyэйэттэp, ™cca-лap у? aллы ^жегка кopoлhaлap ?a, aвтoнoмиягa эйэ бyлhaлap ?a, дейем китеаи xикэйэлэy сти-ленэ тэбиги ypeлeп бapaлap, бep-бepehe менэн тыгы? бэйлэнештэ булып, теге йэки был еттуа-цияга aнытклытк индepэлэp, гepoй?ын pyxи дoнъ-яЬын, кунел киcepeштэpeн, ижтимаги xэл-вaки-гaлap?ы кинepэк плaндa 1эм caгыyыpaк тacyиp-лapгa мeмкинceлeк биpэлэp. Keнcыгыш э?эбиэ-тенен пoэтик тpaдициялapы эçэp?eн жа^ атама-hындa гына тугел, xana кoмпoзицияhындa ла ca-гылыш тапкан. Koл Fэли?eн «KHcca-и Йocoф» эçэpe тapтмaлы кoмпoзициягa кopoлгaн. «Tapn малы кoмпoзиция дейем эпик cюжeттын apahm-на у? аллы cюжeтлы xикмэттэp, xикэйэлэp, xикэйэттэp кушып eбэpey менэн xapaктepлaнa. Улap эçэp?эгe теп мoтивты кecэйтeyгэ, тэpэнepэк hypэтлэyгэ булышлык итэ. Йэки бep cюжeтты едтэмэ pэyeшлe кypгэ?мэлe, кинэйэле мэгэнэле итэ» [8, 335-ce б.]. Keнcыгыш э?эбиэтендэге «MeH дэ бep киcэ», «Панчата-нфа», унын гэpэпcэгэ тэpжeмэhe «Kэлилэ вэ Димнэ», «Хатемдын ете мaжapahы», cyфый шаг^ы Caнaи?ын «Хаклык батоа^і» («Caд истин»), Руми?ын «Mэçнэyиe», Caaди?ын «Бocтaн», «Гелестан» эçэp?эpe тapтмa-лы кoмпoзициягa кopoлгaн. Бындай гом^зи-ция эçэp?э дастанлык тpaдициялapын кecэйтэ. Унын caткылapын Уpaл-Boлгa буйы тepки xa-лыктapынын я?ма кoмap,ткылapындa гына тугел, xaттa xaлык ижады ынйылapындa ла кy?этepгэ мемкин. Mэçэлэн, бep ни тиклем и^ам мэ?эниэтенен йoгoнтohoн киcepгэн ?yp кулэмле «Зehpэ менэн Aлдap», «Ky?ыйкypпэc» тapиxнa-

мэлэpeнeн кoмпoзицияhы шактай кaтмapлы. Унда кeнcыгыш пoэтик тpaдициялap менэн милли тpaдициялap?ын тыгы? бэйлэнешен, етнте-зын кy?этepгэ мемкин.

'Kиccaнын инеш 1эм xэтимэ eлeштэpe эçэp?e каймалап килэ. Был эçэp?eн кopшayлы томтози-цияга кopoлoyын дэлиллэп тopa. Oшo типтагы кoмпoзициoн алым бopoнгo 1шнд э?эбиэте eceн xac. Mэçэлэн, кэнэш биpeyгэ нигедлэнгэн 6opo^ гo !инд э?эбиэте кoмap,ткыhы «Пaнчaтaнтpa»лa дейем йыйынтыкты кaймaлaycы cюжeт — Bишнy-шapмaндын алты ай?а батшанын ec улын акылга eйpэтepгэ тoтoнoyы тypahындa xикэйэ. V— VI быyaттap?a Ьинд телендэге эçэp?эp фapcы те-ленэ тэpжeмэ ителэ 1эм ти? apaлa ^ан дэулэтендэ кин тapaлыy таба. Шул ниге??э иpaн, гэpэп, шул идэптэн тepки э?эбиэттэpeнэ oшoндaй типтагы кoмпoзициoн aлымдap килеп инэ. Koл Fэли?eн, Дypбэктeн эçэp?эpeндэ лэ был тpaдициянын то-TOpo^o ha^a^i^m кy?этepгэ мемкин.

Koл Fэли ^^a^i^iH тpaдициoн xэтимэ (шита-клау) елешендэ aвтop xa^^a мэглyмэттэp биpeлэ, был эçэp?eн тэгэйенлэнеше 1эм э1эмиэтс xa^^a бepeнce заттан hy? йepeтeлэ:

Гэyhэp — maш ул, лэкин hэp maш гэyhэp бyлмaç,

Tuкмэ кєшє гэyhэp к^^єн aцлaй aлмaç,

Был нaзымдыц к^^єн huc axmaK бeлмэç, — Aкыллылap mыцлap, a^ap, бeлep uмдe [З, 22O-ce б.].

Дypбэктeн шэма^шда киpeheнcэ, инештэ aвтop xa^in^ а?мы-купме мэглумэт биpeлэ, был дастанды я?ыу габэбе кaтмapлы тapиxи вaкигaлap менэн бэйлэп hypэтлэнэ. 0йтepheн дэ, xaлыктын кот oœoc ayыpлык киcepгэн мэлендэ Дypбэк ^-coф я?мышын, киcepгэн миxнэттэpeн, кунел газап-тapын мидалга килтepeп, у? xaлкын да caбыp 1эм ту?ем бyлыpгa, емет caткыhын, йэшэу pyxын, ышaныcын югалтмадка ендэй !ымак. Икeнce яктан, Йocoфтoн кypкeн, xoлткoн, ябай xaлыккa мeнэcэбэтeн, pyxи дoнъяhын тepлe cитyaциялap аша acып, тepлe юдыкта hypэтлэп, Бaлx калакы-нын ил aгahы ла (шул идэптэн Tимyp?aн hyH тэxeткэ yлтыpacaгы ла) oшoндaй cифaттapгa эйэ бyлыpгa тейеш, тип эймэтее:

B yeдuнeньe и в muшu, ткинув щуг дpyзeй,

Я книги noвecmeй лucmaл — cкaзaнья дaвнux дн£й.

Из мнoгux в mom mpeвoжный гoд npoчumaннbx жasamü Одт cкaзaньe cmaAo мнє вcex блuжe и жeлaннeй.

Читать все слаще было мне, милее с каждым днем Рассказ о чуде красоты — Юсуфе молодом.

О долгих бедствиях его читал я со слезами,

И светлый образ, как живой, вставал перед глазами. Но на персидском языке написан был рассказ И не в стихах, о чем в душе жалел я всякий раз.

Тогда возникло, стало зреть желание такое:

Стихами надо изложить сказанье вековое

[2, 15-се б.].

Дурбэк нэзирэ жанр формаИына мерэжэгэт итеуен, фарсы телендэ ошо сюжетка ниге?лэнгэн байтах сэсмэ эдэр?эр менэн танышыуын да телгэ ала, шул ух вакытта ин нескэ хис-тойголар?ы сагылдырыу кесенэ эйэ лирикала Иаман был те-манын, сюжеттын сагылмауына эсенэ. Артабан фарсы телендэ тугел, э туган — узбэк телендэ те?мэ формала Йософ я?мышын, Зелэйха мехэббэтен бэйэнлэргэ ниэт итеуен дэ билдэлэп утэ. Кенсыгыш э?эбиэтендэ шигриэт ин камил, ин удешкэн тер тип идэплэнэ. Хатта шундай са-гыштырыу ?а бар: «Если проза — это жемчуг, то поэзия — это жемчуг, нанизенная на нить». Йэгни был кенсыгыш мэ?эниэтендэ, Иу? сэнгэтендэ шигриэттен ни тиклем камил Иэм удешкэн тер икэнлеге хакында Иейлэй.

Дурбэк купселектэ фарсы телендэ сэсмэ фор-мала кин таралган эдэр?эргэ ниге?лэнеуен билдэлэп утИэ, "Кол Гэли у?енен хиссаИын ижад иткэндэ куберэк Керъэнгэ таяныуын Иы?ык едтенэ ала:

Киссаларзан, хикмэттэрзэн куреклеке, Ялыкмайса тынлау всвн иц татлыкы,

Шиккез, уныц Квръэндэ бар бер саклыкы, — Ошбу кисса икэнлеге асык имде

[3, 9-сы б.].

ШуныИы у?енсэлекле: Дурбэк кенсыгыш э?эбиэтендэ кин билдэле легенданы бэйэнлэу есен ин камил жанр формаларынын береИенэ — бейттарга (ике юллых строфа) — мерэжэгэт итэ. Ошо ягы менэн ул ниндэй?ер кимэлдэ мэснэуи жанрына ауаздаш (мэснэуи тип куш рифмалы ике юллыхтар?ан ойошкан лирик, лиро-эпик йекмэткеле эдэр?эргэ эйтэлэр). Автор эдэрен поэма тип атаИа ла, уны шулай ух мэснэуи тип тэ эйтергэ мемкин.

Кол Гэли Дурбэктэн айырмалы рэуештэ дурт юллыктан торган, рефрен менэн тамамланган

форманы куллана, шул ух вакытта гэрэп норматив поэтикаИы менэн дэ унышлы эш итэ. Был унын шигри техниканы камил белеуен, поэтик одталыгын дэлиллэп тора.

Сюжет линияИында ла айырмал^1хтар байтах, лэкин шуныИы у?енсэлекле: Иэр бер автор был сюжетты у? уй-хыялдары менэн байытИа ла, ин-дивидуаль хараштар менэн ИугарИа ла, Керъэндэге «Йософ сурэИе»нэ тогро халалар. «Йософ сурэИе»н агастын тамыры менэн сагыш-тырып булыр ине, ул килэсэк удентегэ кес-хеуэт биреусе ниге?. Э артабан Иэр бер автор ошо сюжетты удтерэ, байыта, тулыландыра, у? осорона килтереп ялгай, милли ерлек менэн Иугара, тра-дицион поэтик саралар менэн бер рэттэн милли поэтиканы ла унышлы хуллана, у? халжынын эстетик зауыгынына яуап бирер?эй эдэр ижад итэ.

Дурбэк беренсе булектэ Яхуп пэйгэмбэр?ен ике кесе улын утэ ных яратыуы, шул сэбэпле ун елкэн улынын кенлэшеуе, айырыуса Йософто дошман куреу?эре, уны ултерергэ кэрэк, тигэн уйга килеу?эре хахында Иу? йеретэ. Йэгни экс-позицияны хэтерлэткэн тэуге булеккэ кесергэнешлелек хас. Артабан бетэ эдэр ошо юдыхта удешэ, хэл-вахигалар хуйыргандан-ху-йыра, теп герой?ар?ын я?мышы, хистэре, иман-дары терле тормош ситуациялары аша Иынала. Эгэр ?э Дурбэктен поэмаИында Йософ атаИы-нын Иу?ен йыгып, агаларына тешен у?е ИейлэИэ, Кол Гэли хиссаИында Яхуп пэйгэмбэр?ен угэй хы?ы агаларына был теш хахында эйтэ. Керъэндэ лэ Яхуп пэйгэмбэр улына тешен башхаларга Иейлэу?е тыя. «Он сказал: «О сын мой! Не рассказывай этот сон своим братьям, а не то они замыслят против тебя дурное. Воистину, дьявол — явный враг человеку» [4, 214-се б.].

Кол Гэли ?э ошо ух фекер?е Иу?мэ-Иу? хабат-лай, лэкин уны шигри юлдарга Иала:

Йэнем-улым, аманат шул кицэ минэн:

Был твшвндв ишетмэкен кис кем кинэн, Ьаклана кур кешелэрзец кинэкенэн,

Кешелэргэ шайтан дошман булыр имде.

Ьис кэрэкмэй: был серзэрец мэглум булка, Кэрзэштэрец был твшвндв белеп алка, Квнсвллвктэн берэй тврлв сара кылка,

Быныц башы безгэ михнэт булыр имде

[3, 12-се б.].

Кол Гэли хиссаИынын икенсе фасылы «Йо-соф хойоИонон сифаттары» тип атала. Бында

Йософто агалары ултереузэн баш тартып, кафыр Гэд казыган койога ташлаузары, койоноц сифат-тары хакында Иуз бара. Эгэр зэ Дурбэк «Йософ Иэм Зелэйха» поэмаЪында был койо хакында телгэ генэ алып утИэ, киссала Хак тэгэлэнец хэбэрсе-Ие Ябраил гэлиэссэлэм Йософто койо Иыуына теймэдтэн ук тотоп ала, Иыу едтенэ, ташты кал-кытып, Йософка урын эзерлэй, уга ожмахтан ке-йем Иэм ризык алып килэ, пэйгэмбэрлек ри-сэлэтен тапшырып, Алланыц сэлэмен еткерэ Иэм мец ике йез йыл курешеузе зарыгып кеткэн за-Иит менэн осраштыра. ШуныИы узенсэлекле: за-Иит —Йософтоц сифаттарын китаптарзан укып белгэн Иэм был осрашыузы мец ике йез йыл кеткэн эзэм:

Ул заманда закит берэу пэщэ булган,

Китаптарза Йософтоц ул васфын белгэн,

Белгэндэрен кешелэргэ квйлэп йврвгэн, —

Ишеткэндэр быга хайран калган имде

[3, 27-се б.].

Был строфа Йософ хакындагы легенданыц бик боронго булыуына, Керъэнгэ тиклем ук башка китаптарза урын алыуына ишаралай.

Дурбэктец поэмаИынан айырмалы рэуештэ, Кол Гэлизец киссаИы баштан алып азагынаса берзэн бер максатка — халыктарзы ислам диненэ ендэугэ королган. Шуга ла Иэр бер ситуация, проблема, мэсьэлэ Алланыц берлеген, хаклыгын, барлыгын дэлиллэугэ нигезлэнэ, кешене сабыр булырга ендэй. Г еройзыц язмыттты тулыИынса Хак эмере менэн бэйле. Ул — Уныц коло. Был хакта Керъэндец узендэ лэ телгэ алына. Мэдэлэн, Керъэндэ «Когда они увели его и бросили на дно колодца, Мы внушили ему: «Ты непременно напомнишь им об этом поступке, когда они даже не узнают тебя» — тип эйтелэ [4, 214-се б.]. Йэгни фатализм, язмыштыц Хак тарафынан алдан бил-дэлэнеуе мосолмандарзыц изге китабы менэн бэйле.

Дурбэктец поэмаИында ислам динен пропо-гандалауга караганда, социаль, ижтимаги пробле-маларга, шэхестец шэхсиэтенэ, рухиэтенэ зуры-рак урын бирелэ. Э Кол Гэлизец киссаИында, киреИенсэ, ата-бабалар, уларзыц уз-ара менэсэбэттэре фонында хаким Иэм халык, кеше Иэм ил язмышы, социаль гэзеллек, якшылык-яманлык кеуек тэрэн философик проблемалар кутэрелИэ лэ, Иэр бер эпизод, герой язмышын-дагы Иэр бер ситуация, Иейкэлмэ вакигалар Иэм

образдар халык араИында ислам диненец идео-логияИын таратыуга, пропогандалауга кайтып кала. Шуга ла киссаи хикэйэлэу стиленэ тэбиги уре-леп барган риуэйэттэр, хикэйэттэр, киссалар кон-крет язмыш мидалында ислам динен кабул итеу, мэжусилектэн, идолдарга табыныузан баш тар-тыу, Хактыц кезрэтенэ инаныу картиналарын реаль тормошка якынайтып, фантастиканы ысын-барлык тип кабул итерлек итеп тасуирлайзар. Был, бер яктан, ислам динен пропогандалау идеоло-гияИына хезмэт итИэ, икенсе яктан, киссаныц композицияЪын катмарландыра.

Кенсыгыш эзэбиэтендэ зиндан мотивы киц таралган. Мэдэлэн, «Мец дэ бер кисэ»нец кайИы бер хикэйэттэрендэ тотконга элэккэн герой шаИ-ка хезмэт курИэтеп йэки откорлок, хэйлэкэрлек менэн азатлык яулай. Кол Гэлизец «Кисса-и Йософ» комарткыЪында Йософ та Мысыр шаИы-ныц тешен юрап зиндан тотконлогонан котола. Лэкин Иэр бер автор был эпизодка узенсэлекле аИэц Иалган. Дурбэктец поэмаИында Йософтоц зинданда тотконлокта булыу эпизоды купселектэ сэйэси, социаль аИэц менэн Иугарылган [2, 103-се б.].

Йософ менэн бергэ дурт йеззэн артык гэйепле Иэм гэйепИез кешелэрзец ыза сигеу картинаИы поэмала реалистик мотивтарзы кесэйтэ. Европа Иэм Азия китгаларын тетрэткэн, халыкка яфа, ыза, михнэт Иэм газап алып килгэн татар-мон-гол яуыныц, дэИшэтле Иугыш йылдарыныц ЬеземтэЬе тип тэ карарга мемкин. Гэйепле Иэм гэйепИеззэрзец егерме йылдан ашыу бер тиц зиндан ызаларын кисерергэ тура килеуе кинэйэле рэуештэ илдэ хекем Иергэн сэйэси белгенлеккэ, гэзелИезлеккэ ишаралай, Алтын Урза ханлыгы-ныц ил менэн идара итеуенэ тел тейзерэ, тэнкит тэ итэ Иымак.

Кол Гэлизец киссаИында мифологик, фан-тастик элементтар едтенлек итИэ (XIII быуат комарткыЬы), Дурбэктец поэмаИы реалистик баш-лангыска ынтылыштыц кесле булыуы менэн ай-ырылып тора (XV быуат комарткыЬы). Ауыр та-рихи шарттарза тэхет есен аяуИыз керэш, кан койош барган вакытта ижтимаги тормошта со-циаль проблемалар утэ лэ кыркыулаша. Бына ошондай сетерекле проблеманы автор узенсэлек-ле художестволы алымдар менэн одта сагылдыра. Ул туранан-тура тэнкит итеу юлын Иайламай, э кенсыгыш Иуз сэнгэтенэ хас булганса кинэйэ-лек, метафоризм, символика, полисемантизм менэн эш итэ. Мэдэлэн, Йософ менэн Зелэйха-

ньщ туй мэжлесендэ ярлы ла, бай за, гэрип тэ, hay-сэлэмэт тэ бергэ куцел асалар:

Тот лучший месяц был в году — нежаркий, благодатный, Гуляли, веселились все — и знатный, и незнатный.

Все были на пиру равны — кто беден, кто богат,

И длился пир не день, не два, а сорок дней подряд!

[2, 155-се б.].

Кол Гэли кисса^інда Зелэйха — ысын мэгэнэhендэ мехэббэт 'к^арманы 1гэм корба-ны. Зелэйханыц hyцгы hyлышынa тиклем был мехэббэте яуап^із кала, лэкин ул кэмемэй зэ, hYрелмэй зэ, э кендэн-кен кесэйэ генэ. Нэк ошо Зелэйханыц Йософка булган мехэббэтендэ фани донъяныц бетэ куренештэренэн, байлык, зиннэт менэн узенэ арбап торган тормоштан баш тартыу, Хозайга булган мехэббэт есен ер-зэге мехэббэттэн ваз кисеу идеяhы сагылыш тапкан.

Дурбэк поэмahындa Зелэйха мехэббэтенэ ниндэйзер кимэлдэ эгоизм хас. Мэдэлэн, Зелэйха уныц гэйебе менэн зинданга тотконлокка элэккэн Йософтоц тауышын ишетер есен 1гаксыга уга таяк менэн 1гугырга бойора:

Тогда, тюремщика позвав, красавица велела:

«Скорее к узникам ступай — тебе найдется дело.

Юсуфа вытащи на свет, избей тяжелой палкой, — Нет от него покоя мне, ничуть его не жалко!»

[2, 90-сы б.].

Мегжизэ менэн Зелэйхага йэшлеге, тулган айзы хэтерлэтеп балкыган нурлы йезе, куркэмлеге кире кайткас, тагы ла тэккэберлек хистэре уяна, Йософка карата Ііейеу хистэре кэмегэн дэ кымак:

Опять красавицею став, опять полна гордыни,

Домой пустилась Зулейха в узорном паланкине.

...Отдав Юсуфу свой огонь любви неумолимой, Холодной стала Зулейха, суровой, нелюдимой

[2, 148-151-се бб.].

Лэкин ысын мехэббэт был эгоистик хис-той-голарзы ецергэ 1гэлэтле. Шуга ла 1гэр бер автор-зыц эдэрендэ Йософ менэн Зелэйханыц туй мэжлесе эпизоды эhэмиэтле роль уйнай. Лэкин бер осракта был хис-тойголар ер мехэббэтенэ мэдхиэ йырлай, икенсе осракта, мэдэлэн А. Джа-мизыц «Йософ менэн Зелэйха» поэмаЬында, мистик, илahи мехэббэткэ дан йырлай.

Кол Гэлизен «Кисса-и-Йософ» эдэрендэ ниндэйзер кимэлдэ суфыйсылык тэглимэтенен (та-саууф) йогонтоИон кузэтергэ мемкин. Суфыйсылык тэглимэте Урал-Волга буйы терки эзэбэтендэ лэ тэрэн эз калдыра. Ул быуаттар буйына донъяны танып белеузэ, мораль-этик, эстетик караштарзы, эзэп-эхлак нормаларын фор-малаштырыуза, халыктын идеалдарын билдэлэузэ меЬим роль уйнай. Унын саткылары язма эзэбиэт-тен купселек жанрзарында сагылыш тапкан. Мэдэлэн, башкорт халкынын рухи донъяИы менэн тыгыз бэйлэнгэн Иэм бетэ эзэбиэт тари-хы буйына тэьдир итеп, бегенге кендэ лэ йо-гонто кесен югалтмаган Кол Гэлизен «Кисса-и Йософ» эдэрендэ суфыйсылык мотивтарына ислам динен, монотеизмды радлау идеяИы йекмэтелгэн.

Тарихтан билдэле булыуынса ислам дине Болгар дэулэтенэ X быуатка тиклем ук утеп инэ Иэм официаль рэуештэ 922 йылда кабул ителэ [6, 21-се б.]. Уга тиклем халык араИында мэжусилек куренеше кин таралган була Иэм ул халыктын уй-караштар системаЪынын нигезен тэшкил итэ. Быуаттар буйына уз алларына табынып, калып-лашкан тормош кеткэн халыктар араИында ислам динен таратыуза руханизар зур елеш индерэ. Лэкин ислам диненэ нигезлэнгэн тасаууф та был эшмэкэрлектэн ситтэ калмай Иэм хатта сагыш-тырмаса ортодоксаль ислам диненэ караганда то-сорак елеш индергэн, тип билдэлэй бик куп ав-торзар. «Ислам тарихында суфыйзар динде милли мэзэни мехиткэ якынлаштырыу кеуек кат-марлы миссияны уз индэренэ алгандар, сенки уларзын тэглимэте тейешле Ьыгылмалылыкка эйэ булган» [9, 57-се б.]. Кеше психологияИын якшы белгэн, Иуз сэнгэтенен бетэ мемкинселектэрен одта кулланган суфыйзар кин халык массалары араИында ислам динен таратыуга тос елеш индергэн. «Улар быга тиклемге ышаныузарзы, зороастризм, буддизм йэки шаманизм булИынмы, тэбигэтте, йыИанды, кешене Иэм унын психоло-гияИын, рухи донъяИын танып белеузэ ынгай тэжрибэ кургэндэр. Был боронго ышаныузарзын Иэм йолаларзын яйлап ассимиляцияИына, улар-зын каршылыкЬыз синтезына булышлык иткэн. Суфыйзар ислам диненен атрибутикаИын, тра-дицион мэзэниэттен символдарын кулланып теге йэки был халыктын туган телендэ тараткандар, улар йэшэу рэуешен, кешелэрзен психологияЬын, йэшен, енесен, социаль статусын идэпкэ алган-дар» [5, 103-се б.], — тип яза был хакта Нурта-

зина Н.Д. Шуга ла улар?ыц егет-нэсихэттэре, вэгэздэре официаль ислам дине вэкилдэренец сыгыштарына Караганда зурырак эИэмиэткэ эйэ булган. Хальгктыц бер касан да Иулымад Иу? сэнгэтенэ мерэжэгэт итеуе, эйтергэ телэгэн уй-фекер?эрен ислам дине тэглимэте менэн Иугарып, символик, аллегорик образдар аша асып биреуе, гэрэп телендэ ижад ителгэн дини сюжеттарзы ерле халыктыц теленэ якынлаштырыу, халык ижа-ды елгелэре ниге?ендэ суфыйсылык тэглимэте менэн Иугарылган эдэр?эр ижад итеу дин менэн бер рэттэн суфыйсылык тэглимэтенец ти?ерэк таралыуына Иэм у?лэштерелеуенэ булышлык иткэн. Бигерэк тэ дини сюжеттарга ниге?лэнгэн нэфис э?эбиэт елгелэре рухани?ар?ыц коро егет-нэсихэттэренэ караганда тыцлаусыныц куцелен ти?ерэк арбаган, хэтер Иандыгында о?агырак Иакланган. Йэмгиэттэ тэрбиэуи функция утэу менэн бер рэттэн, улар кешелэ эстетик зауык уятыу, кешелеклек, эхлак, мехэббэт тойгола-рын тэрбиэлэу функцияИын да башкарган. Был эдэр?эр дини пафос менэн ИугарылИалар ?а, сюжеты менэн ниндэй ?э булИа дини легендага барып тоташИалар ?а, улар донъяуи проблема-лар?ан азат тугел. Быуындан быуынга тапшыры-ла килгэн, кулдан кулга, телдэн телгэ кусеп, кенсыгыш э?эбиэте елгеИе ниге?ендэ ижад ителгэн, шул ук вакытта у? ерлегенэ якынайты-лып, халыктыц тарих тепкеленэн килгэн Иу? сэнгэте менэн байытылып, шицмэд гэуИэр?е, э?эбиэттец шишмэ башын тэшкил иткэн э?эби мирад — "Кол Гэли?ец «Йософ вэ Зелэйха» кис-саИы ана шундай?ар?ан.

Киссала илаИи берлек юлы эстэусенец рухи камиллашыу концепцияИы сагылыш тапкан, Иэм был Йософ образы менэн бэйле. Кол Гэли?ец «Кисса-и Йософ» эдэрендэ Йософтоц язмышын, агалары тарафынан кол итеп Иатылып, Мысыр иленец батшаИы булып еткэнгэ тиклемге вакыт тэрикэт юлындагы «сэйэхэтсенец» рухи камил-лашыу этаптарын хэтерлэтэ. Тап уны кол итеп Иатылгандан алып бейек шэхескэ эуерелгэнгэ тиклемге я?мышында кешенец эхлаки сафланыу, камиллашыу концепцияИы ята.

Киссалагы Йософ, Якуп пэйгэмбэр менэн бэйле сабыр булыу, тэубэ кылыу, ризалык, тэууэкул (Аллага тулыИынса бирелгэнлек), шекер итеу, фэкирлек, Алланан куркыу, фани донъя лэззэттэренэн тыйылыу мотивтары суфый?ыц у? у?ен танып белеу, камиллыкка ирешеу макамда-рын символлаштыра (ул естэн алып етегэ тик-

лем була, э кайИы берэу?эр етенэн дэ куберэк Ианды курИэтэлэр). Йэгни автор мауыктыргыс сюжет, терле тормош коллизиялары ниге?ендэ, Йософ образында ИлаИи берлеккэ ирешеу кон-цепцияИын сагылдырган. Я?мыштыц Хо?ай та-рафынан билдэлэнеуе, фатализм, емет итеу мо-тивтары киссала тагы суфыйсылык идеяларын кесэйтэ.

Эдэрзэ суфыйсылыктыц тэуге удеш этабы менэн бэйле аскетизм идеяларын радлау мотивы ла ярайИы ук кесле. Киссаныц тэуге биттэрендэ ук заИит образын осратырга мемкин. Китаптыц а?агында заИит тешенсэИенэ донъяуи эштэр?эн ваз кисеп, яцгы?лыкта йэшэусе э?эм тип ацлат-ма бирелэ. Тасаууф тэглимэтен яктырткан хе?мэттэр?э суфыйсылык йунэлешенэ ниге? Иа-лыусыларзы «суфый?ар» тип тугел, э «заИиттар» (дэруиштэр) йэки «абидтар» (Хо?айга хе?мэт итеу-селэр) тип атагандар. Тэуге аскеттар (захиттар йэки абидтар) Мехэммэт пэйгэмбэр йэшэгэн осор?а барлыкка килэ Иэм улар донъянан ваз кисергэ ендэй. Киссалагы заИит образы ла ошо идеал-дар?ы дэлиллэп тора. Ул китаптар?ан Йософтоц сифаттарын белгэн, мэулэИенэ бер туктауИы? сэждэ кылган дэруиш буларак ку? алдына бада. Уныц рухы материаль донъя куренештэренэн азат Иэм едтен, ул байлык, нэфсе коло тугел, э у?ен Аллага хе?мэт итеугэ багышлаган э?эм. Автор был образ аша суфыйсылык йунэлешенец тэуге осоронда гумер?эрен Хо?айга сэждэ кылыуга ар-наган, тасаууф йунэлешенец формалашыуында, теп уй-караштар системаИын таратыу?а ?ур роль уйнаган тэуге осор суфый?арын бирергэ ынтыл-ган. Был образ киссала аскетизм идеяларын кесэйтэ. Зелэйханыц мехэббэте тип бетэ мал-мелкэтенэн баш тартыу?а, дэруиштэрсэ гумер кисереу?э аскетизмдыц йогонтоИон курмэу мемкин тугел.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Шулай итеп, ата-бабаларыбы??ыц ете быуат-тан ашыу кулдан-кулга йеретеп Иокланып укыган «Кисса-и Йософ» эдэре донъяуи мотивтар менэн Иугарылыуга, у? осоро есен меИим мэсьэлэлэр?е яктыртыуга карамадтан, ислам дине, тасаууф тэгли-мэте йогонтоИо кесле. Эдэр?ец идея тематик йекмэткеИенэн куренеуенсэ, XIII быуат башын-да Болгар?а ислам диненэ идеологик оппозиция ролен уйнаган, этник составы Иэм мэ?эни-икти-сади удеше буйынса терле-терле булган ырыу-ара каршылыктар?ыц сагылышы буларак мэжуси-лек менэн керэш мэсьэлэлэре сагылыш таба. Киссаныц башынан алып а?агынаса кы?ыл еп

булып мэжусилеккэ, куп аллалыкка табыныуга капма-каршы монотеизмды радлау идеяИы уткэрелэ. Ислам дине тэглимэтенэн удеп сык-кан, Болгарка ислам менэн бергэ таралган су-фыйсылык ейрэтмэлэре лэ бер аллалыкты яклай. Эдэрзэ урын алган суфыйсылык мотивтары Йо-софтоц иценэ тешкэн бэлэ-казалар, ауырлыктар менэн килешеуе, риза булыуы, халыкты аслык хакында оноторга мэжбур иткэн Йософтоц ма-турлыгын кузэтеу, куркэмлеген, язмышын мехэббэте тип корбан иткэн Зелэйха тэкдире, сабырлыгы — бетэИе лэ тасаууф фэлсэфэИен са-гылдырыу менэн бер рэттэн теп идеяны — бер аллалыкты идбатлауга йунэлтелгэн. Киссала суфыйсылык элементтары, мистицизм, аскетизм кеуек караштар ислам дине менэн каршылык-тарга инмэй, э юлдаш булган фактор буларак, теп идеологик максатка — диндарзар араИында монотеизм позицияИын кесэйтеугэ Иэм кафыр-зарзы, мэжуси халыкты ошо динде кабул итеугэ буйИона.

Э^ЭБИЭТ

1. Башкорт э?эбиэте тарихы. 6 томда. I-се т. — Офе: Китап, 1990.

2. Дурбек. Юсуф и Зулейха. — М.: Художественная литература, 1987.

3. Кол Гали. Йосыф китабы. — Казан: Татарстан китап нэшрияты, 1999.

4. Коран. Перевод смыслов и комментарии. Кулиев Э.Р. — М.: Издательский дом «Умма», 2006.

5. Нуртазина Н.Д. Ислам в истории средневекового Казахстана. — Алма-Ата: Фараб, 2000.

6. Очерки по истории Башкирской АССР. Т. 1., ч. 1. — Уфа, 1956.

7. Татар эдэбияты тарихы. — Казан: Татарстан китап нэшрияты, 1984.

8. Хвсэйенов Г.Б. Башкорт э^эбиэтенец поэтикаЬы. Беренсе кидэк. Теоретик поэтика. — Офе: Гилем, 2006.

9. Янгузин А.Р. Социальные аспекты философии суфизма. — Уфа, 2004.; Игорь Алексеев. Взгляд извне // Мусульмане. — №2 (3), май—июнь. — 1999.

МеИим Иуззэр: нэзирэ жанры, мирад, урта быуат эпик комарткыЬы, иц боронго, дастанлык традицияла-ры, кенсыгыш мэ^эниэте, мэснэуи жанры, суфыйсылык.

Key words: the genre form «nazira», heritage, epic monument of the Middle Ages, ancient, dastan traditions, oriental culture, the genre «mesnevi», Sufism.

Liliya R. Sharafutdinova

«KISSA-I YUSUF» BY KUL GALI AS THE GENRE FORM «NAZIRA»

The ancient manuscript monument of Turkic literature «Kissa-i Yusuf» (1212—1233) by Kul Gali is written in the genre of nazira. The work gives detailed information of the philosophic conception of Sufism; it shows the whole way to the ultimate goal, that is to merging with God, with all the mystical conditions. In his poem Kul Gali uses the Sufi motive as a means of emotional impact on the readers’ feelings. In this context the elements of «Sufism» don’t contradict Islam but are used as attendant factor submitted to the major ideological aim, that is to strengthen its monotheistic position among believers and pagans believe in it. The poem continues Ahmat Yasavy’s and Suleyman Bakyrgan’s Sufism traditions propagandizing Islam not as boring and dead doctrine and as code of rules and prohibitions but as «heart’s religion».

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.