Научная статья на тему 'Genre and stylistic peculiarities of "Aldar and Zuhra"'

Genre and stylistic peculiarities of "Aldar and Zuhra" Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
72
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ХИКәЙәТ ЖАНРЫ / ТОРМОШ-КөНКүРЕШ ЭПОСЫ / ИРТәК / ҡОБАЙЫР / ТАРИХИ әHәМИәТЛЕ КОНФЛИКТ / ЫРЫУ-АРА ВАҡИғАЛАР HүРәТЛәНЕШЕ / АВАНТЮР СЮЖЕТ / ДИНИ-МИСТИК МИФОЛОГИЯ / ЭСТЕТИК КОНЦЕПЦИЯ / МОСОЛМАНЛЫҡ ИДЕАЛЫ / THE GENRE OF KHIKAYAT / EPOS OF EVERYDAY LIFE / IRTYAK / KUBAIR / HISTORIC IMPORTANT CONFLICT / DESCRIPTION OF INTER-FAMILY EVENTS / ADVENTURE PLOT / RELIGIOUS AND MYSTIC MYTHOLOGY / AESTHETIC CONCEPTION / IDEAL OF MOSLEM

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Ilisheva Raisa Kh. I

The article is devoted to the question of folklore and written literature interrelations, namely interactions of styles, genres and traditions. From this point of view the author analysed the literary monument of the 19 th century "Aldar and Zuhra". In her opinion, the question of its genre originality requires profound investigation. It is of great interest that the facts of its oral performance are not fixed. It is a brilliant written source combining oral traditions, eastern folktale elements (you can see it in the titles "Moi vechera. Skazki bashkirskie" — "My evenings. Bashkir tales") and traditions of Russian romantic literature. Naming this source as a khikayat or epos, researches raise a problem of genre correlations. R. Kh. Ilisheva comes to the convincing conclusions about the style and plot originality of "Aldar and Zuhra". This originality consists of a combination of oral and written traditions formed by that time.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Genre and stylistic peculiarities of "Aldar and Zuhra"»

«АЛДАР МЕНЭН 30ЬРЭ> ХИКЭЙЭТЕНЕН ЖАНР-СТИЛЬ У^ЕНСЭЛЕКТЭРЕ

«Алдар менэн ЗеЬрэ», хальгк ижады Ьэм язма эзэбиэт араЬындагы эдэр буларак, хикэйэт жанры сиктэрендэ ейрэнелеп килэ. Хикэйэт жанры-ныц узенсэлеген К. Эхмэтйэнов «халык ижады-ныц айырым мотивтарын ижади узлэштереу Ьэм уны новаторзарса артабан удтереу ЬеземтэЬендэ тыуган эдэр», тип билдэлэй [I, 279-сы б.]. Шу-лай ук уныц стиленэ югары романтика хас бу-лыуы, э йекмэткеЬенец тэрэн философияга тар-тылыуы хакында ла эйтеп утэ. Фольклорсы галим-дар араЬында хикэйэт жанрыныц йекмэткеЬенэ менэсэбэт терлесэ. Филология фэндэре докторы С. Галин хикэйэтте «башкорт эпосыныц бер теркеме» тип карай [2, 263-се б.]. Хикэйэттэр рэтенэ «Ек Мэргэн», «Бабсак менэн Кусэк», «"Кузыйкурпэс менэн МаянЬылыу» эдэрзэрен индереп, был теркемдец теп жанр узенсэлеге си-фатында уларза, «нигеззэ, ырыу-ара менэсэбэттэр, башкорт ырыузарыныц бер халык булып ойоша барыуына бэйле мэсьэлэлэр сагылып калган»лы-гын курЬэтэ [2, 263-се б.]. Был осракта без буле-нештэ теп ролде тема уйнаганына шаЬит була-быз. Алда Ьанап кителгэн эдэрзэрзе К. Мэргэн «бадкынсыларга каршы йунэлтелгэн сюжеттар», тип билдэлэгэйне [5, 108-се б.]. Галим был теркемгэ караган эдэрзэрзе, «Урал батыр», «Акбу-зат» И.б. менэн бер рэттэн, иртэктэр тип тэ атай. Эпостарзыц, ул эйткэнсэ, иртэктэрзец класси-фикацияЬына килгэндэ, К. Мэргэндец героик, тормош-кенкуреш, китаптарзан килеп ингэн сю-жеттарзы айырып карауын билдэлэргэ була. Был хэзерге кендэ киц таралган классификацияныц нигезендэ ята. «Башкорт халык ижады» томда-рында, мэдэлэн, эпос героик, тормош-кенкуреш кобайырзарына Иэм киссаларга (китаптан килеп ингэн сюжеттарга) буленэ. Ошо буленештэ «Ал-дар менэн ЗеИрэ» тормош-кенкуреш эпосы буларак баИалана [6, 7-се б.].

Фольклорсы галимдарзыц тормош-кенкуреш эпосын «хикэйэт» тип атарга ынтылышыныц узенэ курэ логикакы бар, элбиттэ. Беренсенэн, хикэйэт рэтендэ каралган эдэрзэрзец эпос жанры сиктэ-ренэ Иыйып бетмэуен курмэу мемкин тугел. Ни есен? Эгэр эпоска карата Иэр халыкта ныгынган атамаларзан сыгып фекер йеретИэк, без былина, руна, олонхо, улегир, кобайыр И.б. Иыйзырган тешенсэлэрзе шул ук «Алдар менэн ЗеИрэ»лэ курэ Иэм шул терминдарзы эдэргэ карата синоним буларак иркен куллана алырга тейешбез. Лэкин йекмэткеИе, теле-стиле, тезелеше, хатта идея-те-матикакынан сыгып, уны кобайыр (былина, руна И.б.) тип атау, Иис шикИез, Иорау уята. Шуга курэ бындай эдэрзэргэ карата хикэйэт термины-ныц актив куланылыуына гэжэплэнергэ тугел. Эпостыц (кобайырзыц) узенец жанр талаптары барлыгын оноторга ярамай. Уныц халык ижады-ныц «иц тэррэкилэшкэн тере» (К. Мэргэн), «бер генэ осор емеше булмауы» (М. Сэгитов, С. Галин), «халык тормошонда тэрэн эз калдырган эре хэл-вакигалар тураИында фольклор традицияла-ры ерлегендэ (курсив минеке. — Р.И.) барлыкка килгэн художестволы алымдар менэн махсус рэуештэ Иейлэу есен ойошкан» ижад тере бу-лыуы [5, 91-се б.] билдэле. Эпос халык тарафы-нан ижад ителэ, Иэм ундагы вакигаларзы халык, фантастикага тартым дейемлэштереузэрзец урын алыуына карамадтан, ысынбарлык тип кабул итэ. Эпостыц теп жанр узенсэлеге — уныц тарихи эИэмиэтле конфликтка королоуы. Башкорт эпо-сын, тема узенсэлегенэн сыгып, ике теркемгэ — героик Иэм социаль-кенкуреш — булеп карау кабул ителгэн [7, 15-се б.]. Ьуцгыларын йэ иртэк, йэ хикэйэт тип атап, героик эпостан (кобайыр-зан) айырмалы рэуештэ, уларзыц «малсылыкка бэйле социаль-кенкуреш Иэм гаилэ тормошон Иурэтлэуе» тураЬында эйтеп уткэйнек инде. Шу-

Илишева Рэйсэ Хэким кы$ы, филология фэндэре кандидаты, Зэйнэб Биишева исемендэге Стэрлетамак дэулэт педагогия академиякы доценты, башкорт э^эбиэте кафедракы мвдире

© Илишева Р.Х., 2009

Hbihbi ^зго тaшлaнa, тopмoш-кенкYpeш тeмahы-

ныц едтенлек итeYeно xapa^ xикойот тип aтay токдим ител^ ло, yлapзa кoбaйыpFa xac repo™ йєкмоткєлє кoнфликт caFbirtb^biH нb^ткытттмaлbт pOYeшто эзлоY hизeлeп тага. Mоçолон, «A^ap мєнон Зеhpо»ло гepoйзapЗbщ poмaитик меxоббот мaжapaлapындa «bipbiy?ap кoнcoлидaцияhын» [б, l8-ce б.], bipbiy-apa вaкиFaлap hYpотлонeшeи кYpepго тыфышыу. Быныц cобобe, мoFaйын, эше cиктоpeно ocpa^bi килєп ингон oçop?o oшo жaнpзbщ теп жaнp hызaттapын тaбыpFa ынты-лbIштaлыp.

Эпoc жaнpbIHbщ acuerna xac «тapиxи о^миот-лє тонфл^т» ypынынa ябaй кенкYpeш дpaмaлa-pын hYpотлогон оçоpзоpзeц жaнp cиктоpe моcьолоheн ейpонeY, hиc ши^ез, adra ^ara hом xол rneY?e кето. Деpеçеpогe, yлapFa кapaтa ны-FынFaн xикойот тepминын haклaFaн xолдо, уны Faлим K. 0XMOTЙOHOB билдологон MOFOHOЛO кул-лaнbIy xo^h^^o якын бyлыp lumaE:.

«Aлдap мєнон Зеhpо» фoльклopзaн, ^hch-Fыш озобиотенон килеп ингон тpaцициялapзы, cюжeт-мoтивтapзы ижaди YЗлоштepeY hеземтоheнцо rayraH y? aran, ЮFapы poмaнтик pyxлы OÇOp бyлapaк оhомиотлe. Уны озоби ^o-мapткы cиктоpeндо aнaлизлay б0p0HF0 бaшкopт озобиотенец YÇeш зaкoнлытктapын anrayra, милли cтиль, жжет h.б. эвoлюцияhыидa оле етец-кepомогон cынйыp-бойлонeштоpзe тepгeзeYго елеш индepоcок.

«Aлдap менон Зеhpо» xикойотeнeц тaбылыy тapиxы кYптоpзо кызыкЪыныу yятa. Билдоле бу-лыyынca, OÇOp 1961 йылда M. Pоxимкoлoв тapa-фынaн Сaнкт-Пeтepбypгтa M.E. Сaлтыкoв-Щeд-pин иceмeидогe ДоYЛот китaпxaиahыидa Ігакган-Faн кYpeнeклe кpaйзы ейpонeYce P. Игнaтьeв фoндынaн тaбылa. Ул йекмоткehe менои «'KyзыйкYpпоc менон Maянhылыy» пoвecынa (Ти-мoфeй Беляев Bepc^hn) ayaздaш, xaттa уныц дa-yaмы бyлapaк табул итело [P, P7O-ce б.]. Фондо xикойоттeц бaшк:opтcaиaи ypbiçcara «'KyзыйкYpпоc менон MaaHhurbiy» пoвecын бaçтыpып cbiFapbiy-cы кpeпocтнoй кpоçтион Т. Беляев тapaфынaн тоpжeмо итeлeYe йоки уныц aBTOp булыу жти-мaллыFы xa^b^a фeкepзоp зо йошой. Улap был ике OÇOp apahындa ypтaклытктapЗbщ булыуыш бapып тoтaшa. M. Pоxимткoлoв «Aлдap менои Зеhpо» оçоpeно Т. Беляевтыц кaтнaшлыFы бap-лыFын rape 'RaFa [З, lб8-ce б.]. TикшepeнeYceлоp ике оçоpзeц до бaFышлay менон бaшлaнып ките-Yeн кYphото. «Aлдap менон Зеhpо» 1798—

180З ^Lroap^a Ыpымбypзa гeнepaл-гyбepнaтop булып тopFaн H.H. Бaxмeтьeвкa apнaлFaн. Уpыç-cahындa «Moи Be4epa. Скaзки бaшкиpcкиe» тип aтaлFaны билдоле.

Xaлык эпocтapынa hом oraorropeHO xac тpa-дициялapЗbщ «Aдцap менон Зеhpо» xикойотeндо ниceк дayaм итeлeYeно кжылып, фидoлoгия фондоpe кaндидaты H. Xеббитдинoвa yидa «ге-poйзbщ кило^еи кYзaллay», «гepoЙFa яpзaм кулы hy?biycbi изге зaттap», «яpзaмFa яpзaм менон яyaп биpeY» мoтивтapыныц, шyлaй ук бaтыp кыззыц Y?eH0 тиц œ^Y эзлоYe, кеpошто eцeлгоc, yra буй^ШуН KeYeK киц билдоле CЮЖeTTЫЦ Y^OCTO TOpoybi xaкындa язa [4, 87-ce б.]. С. Гaлин икє oçop?o ло теп мoтивтap pотeндо бaшкopт bipbiy-?apbi apahb^aFbi кеpош тopFaнлыFын билдолой: огоp «'KyзыйкYpпоc менон Maянhbшыy»зa етє ыpыy бepлошeYe xикойолонhо, «Aддap менои Зеhpо» иhо «ике ?yp этник теpкемдец — ялaн ^м ypмaн бaшкopттapыныц бep xaлык бyлapaк oйoшoyын xикойолоY доpожоheно тиклем кYтоpeлгон» [P, P70-ce б.]. Элбитто, «Aлдap менои Зеhpо» OÇOpe, y? зaмaны емеше бyлapaк, шли-фyнкциoнaль OÇOp. ABTOp3bffl; теpле тeмaлapFa меp0Ж0F0т nreYe hеземтоheнцо бapлыккa килгои жжется «xилaф кидтepгон» ypындapзыц булыуы oшo пoлифyнкциoнaддeкко ынтылыштaн кило. Бындa кенкYpeш, йoлaлap, динго к^ылышлы тa-cyиpлayзap менон бepго тapиxкa кжылышлы моFЛYмоттоpзeц булыуы тобиFи. Эçоpзо ниндой тeмaиbщ едгенлек итeYe xa^biHra aHbre: кыш ойтеп то бyлмaй. Локин шyныhы acык: тeмaны тapиxи epлeк менон ct^oy оçоpзeц cтиль, гepoйзap тон-цепция^шыц яцыca xол ителеше менон бойле бyлFaн оhомиотлe ятктapынa кYpолото ^з йoмoy бyлыp ине.

Эçоpзо теп ypbIнцa меxоббот, ейлонeY xa^biHra ецелта юмop, нecко пcиxoлoгик дeтaлдоp менои hyrapbLTFaH aвaнтюp cюжeт тopa. Ундa детектив бaшлaнFыcтapзы кYpмоY мемкин тYгeл. Сюжет-тыц шул ocop о?оби фeкepлоYeно xac бyлFaн тpa-дицшн мoтивтapFa нигeзлонeYe тобиFи: I) ге-poйзыц ейлонepго ниотлоYe; колош apniHaH юлFa cbiFbiybi; P) юдцa ,кapшbшыктapFa (F0Ж0п xодцоpго, п0ЙF0мб0p илceлоpeно, eн-поpeйзоpго) ocpaybi h.б. Быrap бaшкopт xaлык эпocтapынцa, окиот-тоpeндо бик йыш ocpaй, «'KyзыйкYpпоc менои Maянhbшыy» жжет! лa oшoFa нигезлоно. Улap-зыц poмaнтик озобиотко xac aвaнтюp жжет менои ypтaк яктapы кYп. Элбитто, «Aддap менои Зеhpо»нeц теп гepoйзapыныц бepehe Aлдaбиpзє

тэу карашка романтик эзэбиэттэ йыш осраган авантюр-героик образдан алыд. Лэкин шуны идкэ тешерэйек: ул мажаралы юлга «корос торкалы бер батырзыц» эйткэнен тыцлап сыгып китэ. Узенец шэхсиэтен ниндэйзер бер сэйер кескэ буйЬондора, был язмыш, алдан язып куйылган-лык идеяЬы эдэрзец романтик рухын хасил итэ лэ инде. Кистэрзец кубеЬендэ Алдар менэн ЗеЬрэ мехэббэте, ябай кешелэрзэн ни ягы менэндер айырылып торган егет менэн кыззыц бер-бере-Ьенэ тиц йэр эзлэуе, осрашканга тиклем терле каршылыктарзы утеуе, батырлыктары Ь.б. тура-Ьында Ьейлэнелэ. Тимэк, сюжет ебен удтереусе мотивтарзыц сыганактары халык ижадына, ислам-дан килгэн дини-мистик мифологияга, урта бы-уат башкорт Ьэм урыд эзэбиэтендэге жанр тра-дицияларына (тарихнамэ, сэйэхэтнамэ, житие, сказание, повесть) кайтып кала.

Элбиттэ, бында халык ижадына ауаздаш «ге-ройзыц кэлэш алыуы», «кэлэш есен юлда кар-шылыктар»га осрауы мотивтарыныц купкэ кат-марланып китеуен билдэлэп утергэ кэрэк. Бе-ренсенэн, кэлэш алыу вакигаЬы эдэргэ юмор, реаллек тонын биреусе «тол ирзец тол катынды алыуы» кеуек яцы элементка байыЬа, икенсенэн, герой алдында торган каршылыктар конкрет контекст — ен-пэрей, дин дошмандары менэн тыгыз бэйле удтерелэ. Пэйгэмбэрзэр, Алла илселэре, уларзыц тормош-кенкуреше, дини мифологияга тоташкан мегжизэлэр, тылсымлы предметтар — барыЬы бергэ сыбар стиль тыузыра, синтезлаш-кан жанр формаЬын барлыкка килтерэ.

ЗеЬрэнец хэтирэлэрендэ уларзы Алдар менэн икеЬенец хак мосолман булыузары, биш вакыт намаз калдырмаузары, тагы ла пэйгэмбэр илселэре коткарып алып кала. Тылсым кесе тулы-Ьынса мосолманлык, АллаЬ идеялары менэн бэйле: дога, дэгуэт, укыныу, ешкереу, ешкертелгэн камсы Ь.б. — бетэЬе лэ бар бында. Эдэрзец идеологик йунэлешен конкрет билдэлэр есен ерлек етерлек.

«Алдар менэн ЗеЬрэ» эдэрендэ авантюр сюжет удтереусе мотив буларак язмыш, Алланыц, билдэЬез кестэрзец алдан эшкэртеуе зур роль уйнаганын эйткэйнек. Эзэби фекер удеше сик-тэрендэ уга менэсэбэт нисек булырга тейеш? АллаЬ идеяЬы — заманы есен прогрессив фэлсэфэуи идея. Ярзам итеусе тылсымлы кестэр АллаЬ тарафынан ебэрелгэн мегжизэгэ эуерелгэн. Бында авторзыц эстетик концепция-Ьы ярылып ята. Ул сюжетты короусы,

хэрэкэтлэндереусе мотивтар системаЬын тыузы-ра, конфликттыц эске йекмэткеЬен нигезлэй, яцы герой ижад итэ, мажаралы юл, айыу тулы урман, серле мэгэрэ кеуек пространство тезей, йэгни тотош художестволы донья тыузыра. Донья тезелешен, тэртибен кузаллауза боронго миф-тар урынына яцыларыныц, дини йекмэткелелэ-ренец килгэнен курэбез.

Яцы дэуер, яцы жанр шэхси тарихтан башла-на. Алдар менэн ЗеЬрэ тормошонда шэхсигэ урын бармы, эллэ улар мэцгелек хэрэкэткэ буйЬон-ган, уз индивидуаль тарихы булмаган, йэгни эпос талаптарында тыуган шэхестэрме? Могайын, без эдэр мидалында кусеш осорон курэбез. Эйе, Алдар менэн ЗеЬрэ — батырлык, шэхси мехэббэт тарихын тэфсирле сагылдырыусы эдэр геройза-ры. Былар эдэрзе эпостан айырыусы, бугэн кон-цепциянан сыгып фекерлэузе кэузэлэндергэн Ьызаттарзы барлыкка килтерэ. Аллабирзе, Йыл-кыбай образдарында, хатта ологайган ЗеЬрэлэ, шулай ук индивидуаль Ьызаттарга бай персонаж-дар тыуыуын, тимэк, стиль, жанр архитектони-каЬында яцылык тип эйтерлек куренештэрзе атарга була. «Алдар менэн ЗеЬрэ» геройзары язмышы космос, донья тэртиптэренэн генэ сыгып ацла-тылган сылбыр тугел, э шэхси тормош вакигала-ры. Кэлэш алыу, кейэугэ сыгыу айырым бер кеше гумерендэ эЬэмиэтле булган вакига итеп бирелэ. Был — эзэби художестволы фекер удешендэ гэйэт эЬэмиэтле деталь.

Авантюр типты яцылыкка, быгаса татып-куреп карамаган хис-тойголарга кесле ынтылыш, уныц хакына куп нэмэне корбан килтерергэ эзер бу-лыуы характерлай. Ул шулай ук узенец бутэндэрзэн айырылып тороуына ла нык ышана. Бында Алдарзыц, бигерэк тэ ЗеЬрэнец, шундай типты кэузэлэндереуен асык курергэ була. ЗеЬрэ бутэн катын-кызга окшамаган, узе кесле, бил керэшендэ булЬын, ат сабышында булЬын, егет-тэрзе алдына сыгармай. Гэзэттэ, романтик пер-сонаждарзы йэ серле бер идея бутэндэрзэн айы-рып тора, йэ улар ярым хыялый идеалдар арты-нан йереусе кесле рухлы шэхес буларак кылык-Ьырлана. Алдар менэн ЗеЬрэне мехэббэт, бэхет эзлэу, уз тицен якын-тирэлэ таба алмау тойгоЬо оло юлга сыгырга мэжбур итэ. ЗеЬрэнец йерэген хатта ата-эсэЬенэ, тыуган йортона Ьейеу зэ бад-май. Ир-ат кейемен кейеп, бер яцгызы бик озак хэтэр юлга сыга ул. Курэзэселэр, мистик идея-ларзан яралган бихисап «гэжэп хэлдэр», йэ иЬэ бер кетеу айыузар, бурелэр менэн Ьугышып, бай-

тах батырлыхтарзы бер узе башхарып йортха хайтхан ЗеИрэ амазонкаларзы1 хэтерлэтэ. Ми-фик персонаж традицияларыньщ Европа аша урыд эзэбиэтенэ, Иунынан уз сиратында «Алдар менэн ЗеИрэ» авторына йогонто яИау ихтималлыгын куззэн ысхындырырга ярамай.

Эдэрзэ «кэлэш эзлэу» мотивыныц трансфор-мацияланыуына килгэндэ, ул «мехэббэт, бэхет эзлэу» мотивы буларах удеш ала, хыз кешенен тэуэккэллеге менэн билдэлэнэ, «заман илэген утэ». Был мотив та, могайын, шэхси азатлых, бэхет идеялары тураИында заманса Иыгымталар яИаган ижтимаги фекер удешен курИэтэ Иэм бил-дэле бер форма алган поэтик фекер тедендэ кэузэлэнэ.

Тол халып, инсафлы гумер иткэн ЗеИрэ, унын батырлыгы, матурлыгы, бер узенен мал-тыуар адырап, етеш кен итеуе — меслимэлек (мосол-манлык) идеалын кэузэлэндереусе образ-куре-нештэр.

Урта быуат хомартх^1Ь^:нда йэнэ бер идеологик мотивты курмэу мемкин тугел: ул — гаилэ химмэттэрен ололау. Алдар менэн ЗеИрэнен мехэббэтен данлау едтенэ Аллабирзе Иэм ЗеИрэ хорасах гаилэ тыныс, куркэм гаилэ бэхетен куз алдына бадтыра. Э гаилэ хороу мотивы едтенлек иткэн «Заятулэк менэн ЬыуИылыу», «"Кузыйкурпэс менэн МаянИылыу» h.б. эдэрзэрендэ был идея утэ кесле ящырай, тип эйтеп булмай. Мехэббэт идеяИына гаилэ идил-лияИын тэфсирлэп йэнэш хуйган «Алдар менэн ЗеИрэ» эдэре ошо йэИэттэн дэ удеу-узгэреузэргэ дусар булган сюжетты курИэтэ. Бэлки, был урта быуат рус эзэбиэтендэ кесле булган «житие» тра-

дициялары шаухымылыр. Эдэрзец тэржемэлэ килеи етеуен дэ онотмайых.

Йомгахлаи эйткэндэ, «Алдар менэн ЗеИрэ» хикэйэте, халыхтыц иоэтик ацында туиланган идея Иэм формаларзы хызыхлы берлэштереусе, синтезлаштырыусы эдэр буларах, эИэмиэткэ эйэ. Бында «кеше танымаган геройзыц майзанга сыгыуы» ла, хыз менэн егеттец, бер-береИен эзлэи юлга сыгыи та, танымай, осрашыузары ла бар. Эдэрзе дини ироиаганда китаитарына яхынай-тыусы ислам йогонтоИон егет-нэсихэт аша тугел, э геройзарзыц хылых-хэрэкэт елгеИе аша би-рергэ тырышыу за ярылыи ята. Тормошха яхын реаль вахигалар урын алган эдэр сюжеты, язмыш йэ югары романтик идеал артынан йерегэн ге-ройзар, Иис шикИез, эзэби фекерзец билдэле удеш этабын кэузэлэндерэ.

Э?ЭБИЭТ

1. Эхмэтйэнов К. Э?эбиэт теориякы. — 0фе: БКН, 1985.

2. Галин С. Тел аскысы халыкта. — 0фе: Китап, 1999.

3. Рахимкулов М. Встречи с Башкирией. — Уфа: БКИ, 1982.

4. Хвббитдинова Н. Башкорт э^эбиэтендэ фольклор (XIII-XIX бб.) — 0фе: Гилем, 2004.

5. Мэргэн К. Башкорт халык ижады: филология факультеты студенттары есен дэреслек. — 0фе: БДУ, 1982.

6. Башкорт халык ижады. 36 томда. 4-се том. — 0фе: Китап, 1999.

7. Башкорт халык ижады. 36 томда. 3-се том. — 0фе: Китап, 1998.

МеИим Иуззэр: хикэйэт жанры, тормош-кенкуреш эпосы, иртэк, кобайыр, тарихи аЬэмиэтле конфликт, ырыу-ара вакигалар Ьурэтлэнеше, авантюр сюжет, дини-мистик мифология, эстетик концепция, мосолман-льгк идеалы.

Key words: the genre of khikayat, epos of everyday life, irtyak, kubair, historic important conflict, description of inter-family events, adventure plot, religious and mystic mythology, aesthetic conception, ideal of Moslem.

1 Амазонкалар, белеуебе^сэ, грек мифологияЬында осраган персонаждар, уларзыц Бэлэкэй Азия, Кавказ, Азов дицге^е буйрарында йэшэгэнлеге эйтеп утелэ. Был персонаж хикэйэткэ башкорт мифологияЬы-нан да, шулай ук романтик ерлекле кенсыгыш э^эбиэтенэн дэ килеп инеуе мемкин.

Raisa Kh. Ilisheva

GENRE AND STYLISTIC PECULIARITIES OF “ALDAR AND ZUHRA”

The article is devoted to the question of folklore and written literature interrelations, namely interactions of styles, genres and traditions. From this point of view the author analysed the literary monument of the 19th century “Aldar and Zuhra”. In her opinion, the question of its genre originality requires profound investigation. It is of great interest that the facts of its oral performance are not fixed. It is a brilliant written source combining oral traditions, eastern folktale elements (you can see it in the titles “Moi vechera. Skazki bashkirskie” — “My evenings. Bashkir tales”) and traditions of Russian romantic literature. Naming this source as a khikayat or epos, researches raise a problem of genre correlations. R. Kh. Ilisheva comes to the convincing conclusions about the style and plot originality of “Aldar and Zuhra”. This originality consists of a combination of oral and written traditions formed by that time.

К сведению читателей

Вышла книга:

Багаутдинов Р.О. Участие башкир в Белом движении (1917—1920 гг.) / Р.О. Багаутдинов. — Уфа: Гилем, 2009. — 208 с.

В монографии на основе привлечения широкого круга источников и литературы освещается одна из актуальных проблем отечественной историографии — участие башкир в Белом движении 1917—1920 гг. Вниманию читателя предлагается результат комплексного исследования истории башкирского народа за автономию в период Гражданской войны: общественнополитическая обстановка в Башкортостане в 1917 — первой половине 1918 гг.; присоединение к Белому движению; разрыв с белыми и примирение с большевиками; дальнейшая судьба башкирских воинов, которые связали свою судьбу с Белой армией. В данном исследовании представлены исторические лица, сыгравшие выдающуюся роль в истории России и Башкортостана.

Предназначена для преподавателей, студентов гуманитарных вузов и широкого круга читателей, интересующихся отечественной историей.

V, р

P.CL GuiMltpwti

УЧАСТИЕ БАШКИР

В БЕЛОМ ДВИЖЕНИИ

1917 - 1920

[In

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.