CC BY
4172
dr Zbigniew CIEKANOWSKI
Wyzsza Szkola Zarz^dzania i Prawa im. Heleny Chodkowskiej w Warszawie
RODZAJE I ZRODLA ZAGROZEN BEZPIECZENSTWA* Kinds and sources of security treats*
Streszczenie
W omawianym artykule przedstawiono rodzaje i zrodla zagrozen bezpieczenstwa, ktore nalezy od dawna (istnie-nia czlowieka) do wartosci najbardziej cenionych i chronionych przez jednostki jak i narody. Bezpieczenstwo obejmuje aspekty polityczne, militarne, czynniki ekonomiczne i technologiczne, ekologiczne, spoleczne oraz humanitarne. Oprocz przedstawionych czynnikow od zarania dziejow swiata odgrywaj^. czynniki naturalne, ktore s^. niezalezne ale nalezy si? z nimi bardzo liczyc. Wraz z rozwojem techniki wkroczylismy w zagrozenia techniczne, ktore s^. z jednej strony niezb?dne w zyciu codziennym czlowieka a z drugiej strony bardzo zagraza-j^. czlowiekowi. Przedstawione powyzsze rodzaje zagrozen zostaly w sposob syntetyczny scharakteryzowane
i opisane. Nalezy podkreslic, ze przedstawione zagrozenia nie wyczerpuj^. wszystkich, bo wraz z rozwojem techniki powstaj^. coraz nowsze. Wskazane zagrozenia w roznym stopniu dotycz^. bezpieczenstwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej.
Summary
In this article different sorts and sources of threats to security were discussed. The threats which belong to the values have long been held dear and protected by both an individual and nations since the dawn of humankind. Security includes political and military aspects as well as economic, technological, ecological, social and humanitarian factors. There are also natural aspects, apart from the factors presented above, which play their part from the beginning of the human history to be taken into account .Together with the advancement of technology people entered the era of technological threat. The threat that on the one hand is indispensable in everyday life but on the other threatens increasingly a man. The presented above sorts of threats have been characterized and described in a synthetic way It should be underlined that the threats presented do not exhaust all of them as newer and newer threats appear together with the technological development .The pointed out threats, are related to the national security of the Republic of Poland in a different degree.
Slowa kluczowe : zrodla zagrozen, zasi?g zagrozen, skala zagrozen, zagrozenia pierwotne, zagrozenia wtorne, skutki zagrozen.
Key words : sources of threats, range of treats, scale of treats, primary treats, secondary treats, effects of treats.
Bezpieczenstwo nalezy od dawna do wartosci najwyzej cenionych i chronionych - za-rowno przez jednostki jak i narody. Zapewnienie bezpieczenstwa miesci si? w zwi^zku z tym w katalogu podstawowych potrzeb i zadan kazdego panstwa oraz wyst?puj^cych w roznych konfiguracjach szeroko rozumianej spolecznosci mi?dzynarodowej.
Wspolczesne poj?cie bezpieczenstwa ma szerszy wymiar niz w przeszlosci. Obejmuje aspekty polityczne, wojskowe, czynniki gospodarcze i technologiczne, ekologiczne, spoleczne i humanitarne. Do jego zakresu wl^cza si? rowniez zachowanie narodowej tozsamosci oraz poszanowania podstawowych praw i swobod obywatelskich. Najcz?sciej bezpieczenstwo
okresla si? jako stan wolny od niepokoju, tworz^cy poczucie pewnosci, stan „bez pieczy” od lacinskiego sine cura-securitas.1
Bezpieczenstwo to wazna potrzeba egzystencjalna, wynikaj^ca z obiektywnych wa-runkow bytowania ludzi i roznych grup spolecznych oraz ich wzajemnych relacji, wymagaj^-ca troski o jej zaspokojenie.
Poj?cie zagrozen bezpieczenstwa narodowego bylo dawniej definiowane w scislym zawi^zku z przyjmowanym za priorytetowy (a nawet jedyny) militarnym obszarem bezpieczenstwa narodowego2. Z uplywem czasu i roznymi katastrofalnymi wydarzeniami, zidenty-fikowano nowe obszary bezpieczenstwa narodowego.
Zagrozenie najogolniej rozumiane jest jako brak bezpieczenstwa, przez co staje si? niezmienn^ i nieuniknion^, a w niektorych wypadkach powszechn^ rzeczywistosci^. zycia ludzkiego. Jednoczesnie ma ono scisly zwi^zek z bezpieczenstwem, ktore w ten sposob czyni zagrozenie jego podstawow^. kategori^.. Identyfikacja zagrozen i wiedza o nich staj^. si? zatem podstawowym warunkiem do wszcz?cia dzialan zapobiegawczych oraz organizacji obrony.
1. Zi?ba R, Kategoria bezpieczenstwa w nauce o stosunkach mi?dzynarodowych, Wydawnictwo Naukowe Gra-do, Torun 2005, str. 33.
2 Raport o stanie systemu przeciwdzialania, zwalczania i usuwania skutkow nadzwyczajnych zagrozen dla ludzi i srodowiska, Warszawa 1997, str. 28.
ZAGROZENIA LUDNOSCI, MIENIA I SRODOWISKA
Zrodlo: R. Jakubczak, Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczenstwa IIIRP, Dom Wydawniczy BELLONA, Warszawa 2003, zal^cznik 32 wg K. Przeworskiego.
Zatem uwzgl?dniaj^c wspolczesne rozumienie bezpieczenstwa narodowego (panstwa) przyjmuje si?, ze zagrozeniem bezpieczenstwa panstwa jest taki splot zdarzen wewnqtrznych lub w stosunkach mi^dzynarodowych, w ktdrym z duzym prawdopodobienstwem moze nastq-pic ograniczenie lub utrata warunkdw do niezakldconego bytu panstwa oraz jego partner-skiego traktowania w stosunkach mi^dzynarodowych - w wyniku zastosowania przemocy po-litycznej, psychologicznej, ekonomicznej, militarnej itp.3
Tak zdefiniowane poj?cie zagrozen bezpieczenstwa narodowego pozwala na ich po-dzial typologiczny, ktory jest przedstawiony w ponizszej tabeli
3. Dworecki S, Zagrozenia bezpieczenstwa panstwa, AON, Warszawa, str. 61.
TYPOLOGIA ZAGROZEN BEZPIECZENSTWA NARODOWEGO
wg kryteriow:
Zrodlo: R. Jakubczak, Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczenstwa IIIRP, Dom Wydawniczy BELLONA, Warszawa 2003, zal^cznik 5 wg K. Przeworskiego.
Uwzgl?dniaj^.c zatem najcz?sciej stosowane kryterium przedmiotowe, mozna podzielic je na: polityczne, militarne, gospodarcze, spoleczne (spoleczno-kulturowe), ekologiczne4.
Spektrum roznych zdarzen zagrazaj^cych bezpieczenstwu narodowemu jest szerokie. przedstawione ponizej zostaly przyporz^dkowane do przyj?tego podzialu zagrozen bezpieczenstwa wedlug kryterium przedmiotowego.
Zagrozenie polityczne bezpieczenstwa narodowego definiowane jest jako stan, w ktdrym nasilajq siq zadania zorganizowanych grup spolecznych (politycznych) uniemozli-wiajqcych wypelnianie przez panstwo jego gldwnych funkcji, a przez to oslabiajqce lub niwe-czqce dzialania organdw lub instytucji realizujqcych cele i interesy narodowe5. Tak sformulowany zakres tego rodzaju zagrozen precyzuje ich pojmowanie w polityce rozu-mianej jako rz^dzenie i kierowanie sprawami panstwa. Obejmuje zatem polityk? wewn?trzn^. i zagraniczn^ panstwa, a takze polityk? uprawian^. na arenie mi?dzynarodowej. tak duzy ob-szar zainteresowania polityki panstwa sprawia, ze liczba i rozmiar tego typu zagrozen dla panstwa jest tutaj, w porownaniu do innych jego rodzajow, najwi?kszy. Mog^. one powstac w wyniku planowych i zorganizowanych manipulacji lub opoznionych i zaniechanych dzialan,
4. Czaputowicz J, System czy nielad? Bezpieczenstwo europejskie u progu XXI wieku, PWN, Warszawa 1998, str.23.
5 Slownik terminow z zakresu bezpieczenstwa narodowego, AON, Warszawa 2002, str. 153.
ktore prowadz^. do obalenia legalnych wladz, naruszenia racji stanu, interesow narodowych i praworz^dnosci czy podwazenia pozycji mi?dzynarodowej panstwa.
W poszczegolnych przypadkach mog^. to bye: niepodporz^dkowanie si? rezolucjom ONZ, nieprzestrzeganie umow i prawa mi?dzynarodowego, brak gotowosci do wspolpracy mi?dzynarodowej, Rozwoj agresywnych religii i ideologii, zmiany granic w otoczeniu panstwa, przeciwstawianie si? tendencjom stabilizacyjnym i integracyjnym w regionie, istnienie w panstwie secesjonistycznych grup i ich d^zenia do autonomii, konflikty wielkich mocarstw
o strefy wplywu, korupcja i przenikanie struktur przest?pczych do wladz, antynarodowa poli-tyka innych panstw, zastraszenie panstw, sprawowanie wladzy przy uzyciu sily, nieprzestrze-ganie praw i wolnosci obywateli, falszerstwa wyborcze, wspolpraca przedstawicieli wladz z obcym wywiadem, dyskryminacja mniejszosci narodowych w kraju i poza jego granicami, manipulacje swiadomosci^. i psychik^. spoleczenstwa, masowe migracje obywateli i czystki etniczne, niepohamowany rozwoj struktur panstwa (biurokracja), upartyjnienie struktur panstwa, naruszenie praworz^dnosci i slabose struktur demokratycznych, brak skutecznego za-rz^dzania w sytuacjach kryzysowych, wspieranie mi?dzynarodowego terroryzmu, post?puj^cy spadek nakladow na bezpieczenstwo.
TYPOLOGIA ZAGROZEN LUDNOSCI, MIENIA I SRODOWISKA
Zrodlo: R. Jakubczak, Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczenstwa IIIRP, Dom Wydawniczy BELLONA, Warszawa 2003, zal^cznik 33 wg K. Przeworskiego.
Powszechnie przyjmuje si?, ze zagrozenia militarne bezpieczenstwa narodowego obejmuj^. uzycie lub grozb? uzycia sily militarnej przez podmioty prawa mi?dzynarodowego (panstwa).
Jednak przyklady zamachow terrorystycznych w USA i innych panstwach dowodz^, ze takie zagrozenie dla funkcjonowania panstwa moze zaistniee takze ze strony organizacji nie b?d^-cej podmiotem prawa mi?dzynarodowego. W tym kontekscie poj?cie zagrozen militarnych panstwa najtrafniej oddaje lapidarne stwierdzenie, ze jest to realna mozliwosc zastosowania przemocy zbrojnej6. Autorzy analizuj^cy zagrozenia militarne panstwa wymieniaj^. wiele form bezposredniego i posredniego uzycia sil zbrojnych jako narz?dzia osi^gni?cia celow politycz-nych. Przykladowo moze to bye:
• demonstracja sily,
• dywersje militarne,
• blokada militarna,
• szantaz militarny,
• prowokacja militarna,
• incydent graniczny,
• ograniczone uzycie srodkow przemocy zbrojnej,
• zbrojne starcie graniczne,
• napase zbrojna grup nieformalnych,
• konflikt lokalny,
• konflikt mi?dzy panstwami7.
Odnosz^c si? do historycznych doswiadczen Polski w zakresie zagrozen militarnych nalezy przypomniee, ze to slabose militarna I i II Rzeczypospolitej byla zach?t^ dla pot?znych s^siadow do wszczynania przeciwko naszemu narodowi wojen i jedn^ z przyczyn jej rozbio-row.
Powszechnie znan^. prawd^. jest, ze bron masowego razenia odgrywala niespotykan^. dot^d rol? w dzialaniach bojowych. Najnowsze doswiadczenia wykazuj^, ze stosowanie tej broni do celow terrorystycznych, czego pierwsze przyklady zostaly juz odnotowane, zaczyna rowniez dora-stae do rangi problemu swiatowego8. Powaznym zagrozeniem jest w tym wypadku mozliwose wyko-rzystania srodkow promieniotworczych, a zwlaszcza chemicznych i biologicznych, przez podmioty pozapanstwowe.
Bron j^drowa, chemiczna i biologiczna po pewnym okresie „zapomnienia" przezywa wspolczesnie renesans, zwlaszcza w panstwach, ktore stosunkowo niedawno weszly w jej posiada-nie lub czyni^. starania, aby ich „marzenia" o tego rodzaju broni mogly si? szybko spelnie. Decyduj^.
o tym pewne specyficzne wlasciwosci tej broni, przez co staje si? ona wysoce konkurencyjna w stosunku do innych srodkow razenia.
Nie moze zatem nikogo dziwie, ze problem srodkow masowego razenia w r?kach terro-rystow stal si? aktualnie na tyle wazny i powazny, ze znalazl si? w centrum zainteresowania wi?k-szosci panstw i rz^dow, organizacji politycznych, militarnych, i spolecznych oraz szerokiej swia-towej opinii publicznej. Szczegolna aktywnose na polu przeciwdzialania terroryzmowi i jego zwal-czania dotyczy zwlaszcza panstw, ktore t^. niew^tpliw^ plag^. XXI wieku s^. w najwi?kszym stopniu zagrozone. Problem ten, obok dzialan prewencyjnych - ktore aktualnie nie tylko maj^ miejsce, lecz s^. coraz bardziej konkretne i zdecydowane - wymaga ci^glego monitorowania i odpowiednio wcze-snego reagowania.
• Bron jqdrowa
Bron j^drowa od pocz^tku swego istnienia zajmowala wazne miejsce w arsenalach bojowych wielu panstw. Skutki wybuchu j^drowego s^. bowiem tysi^ce razy wi?ksze od skutkow naj-wi?kszych nawet bomb burz^cych. Raz^ce dzialanie broni j^drowej opiera si? na wykorzystaniu
6. Balcerowicz B, Strategia obronna panstwa, AON, Warszawa 1994, s. 13
7. Balcerowicz B, Obronnose panstwa sredniego, Warszawa 1997, s. 74.
8. Krause M, Wprowadzenie, „Zeszyty Naukowe AON”, 2003, nr 1, s. 137
energii wyzwalaj^cej si? podczas reakcji j^drowych. Ma ona niejednorodny charakter, rozdzielaj^c si? na pi?e czynnikow: fali uderzeniowej (ok. 50%), promieniowania cieplnego (ok. 35%), promienio-tworczego skazenia terenu (ok. 10%), promieniowania przenikliwego (ok. 4%) oraz impulsu elektro-magnetycznego (ok. l %)9.
Z przedstawionych danych wynika, ze zasadnicza cz?se energii przypada na fale uderzenio-w^ i promieniowanie cieplne, jednak ich dzialanie ogranicza si? do krotkiego czasu po wybuchu.
Wsrod wymienionych czynnikow fala uderzeniowa odgrywa zasadnicz^ rol?, gdyz jej udzial w calkowitej energii wydzielanej podczas wybuchu jest najwi?kszy. Podczas wybuchu, w ci^gu ulamkow sekundy wydziela si? ogromna energia cieplna, ktora powoduje, ze tempe-ratura dochodzi do dziesi^tek milionow stopni Celsjusza. W tak wysokiej temperaturze wszelkie resztki ladunku j^drowego wraz z jego powlok^ wyparowuj^, przechodz^c w stan plazmy.
Jednoczesnie uwalniana jest energia w postaci mi?kkiego promieniowania rentgenow-skiego, ktore, b?d^c absorbowane przez otaczaj^c^ atmosfer?, doprowadza do bardzo silnego wzrostu temperatury i sformowania swiec^cej strefy gor^cych gazow zwanej kul^ ognist^. Na tym etapie bardzo intensywnie emitowane jest promieniowanie swietlne, natomiast jasnose kuli ognistej jest wielokrotnie wi?ksza niz na sloncu. Kula ognista bardzo szybko si? rozsze-rza, wznosz^c si? jednoczesnie w tempie okolo 100 m/s Przykladowo dla wybuchu j^drowego
o mocy l MT, w ci^gu kilku mikrosekund srednica kuli ognistej dochodzi do 150 m, a po uplywie 10 sekund osi^ga swoje maksimum wynosz^ce 2200 m.
Wraz z ekspansj^ kuli ognia nast?puje jej ochlodzenie, co powoduje, ze energia emi-towana w postaci promieniowania X oraz swietlnego znacznie maleje. W tym momencie glown^ rol? przejmuje energia kinetyczna szybko poruszaj^cych si? jonow, ktore przekazuj^ j3 do otaczaj^cej atmosfery. Tym samym tworzy si? silnie spr?zona warstwa osrodka, ktora otacza kul? ognist^ i przemieszcza si? pod wplywem cisnienia kuli. W pewnym momencie ekspansja kuli ognistej ustaje i nast?puje oddzielenie si? fali uderzeniowej.
Ze wzgl?du na roznorodnose wybuchu j^drowego, fala uderzeniowa moze rozprze-strzeniae si? w roznych osrodkach oddzielnie (np. przy wybuchach podziemnych, podwod-nych lub wysokich powietrznych), a takze w dwoch-trzech osrodkach l^cznie. Dzieje si? tak na przyklad przy niskich wybuchach powietrznych, gdzie fala uderzeniowa dochodzi do ziemi lub do duzego zbiornika wodnego. W efekcie, oprocz powietrznej fali uderzeniowej, powstaj^ takze fale w wodzie i w ziemi.
Innym czynnikiem, ktorego skutki - jak wspomnialem - trwaj^ jeszcze dlugo po wybuchu jest promieniotworcze skazenie terenu10. Pierwszym, a zarazem glownym zrodlem powstawania skazen promieniotworczych s^ produkty rozszczepiania j^der atomow ladunku (uranu, plutonu). S3. to zazwyczaj atomy pierwiastkow ze srodka ukladu okresowego, z ktorych wi?kszose jest promieniotworcza. Rozszczepienie j^der uranu lub plutonu na rowne cz?sci jest bardzo rzadkie. Zazwyczaj powstaj^ pierwiastki, ktorych liczby masowe pozostaj^ do siebie w stosunku 2:3.
Powstale w wyniku tych reakcji izotopy ulegaj^ kolejnym przemianom tworz^c nast?pne izo-topy promieniotworcze. Krotko po zakonczeniu reakcji rozszczepiania wszystkie jej produkty prze-chodz^ w stan gazowy przemieszczaj^c si? wraz z kul^ ognist^ i oblokiem promieniotworczym. Do-piero po ozi?bieniu nast?puje kondensacja najpierw do fazy cieklej, a potem stalej. Tak powstale cz^stki promieniotworcze przemieszczaj^ si? z wiatrem i opadaj^ pod wplywem ci?zkosci na ziemi? tworz^c opad radioaktywny. Jednoczesnie podczas rozpadu, emituj^ promieniowanie beta, a czasem takze gamma, ktore mog3 bye przyczyn^ porazen.
9 J. Solorz, Czynniki razenia broni j^drowej, „Zeszyty Naukowe AON, 2002, nr 3,s.152.
10. Stolarz J, dz. cyt., s. 152.
Wagowo ilose powstaj^cych substancji nie jest wielka, gdyz wynosi tylko okolo 49 g na jedn^ kiloton? mocy wybuchu. Jednak ich aktywnose promieniotworcza jest bardzo duza, szczegolnie w krotkim czasie po wybuchu. Po uplywie doby aktywnose ta zmniejsza si? okolo 3000 razy.
Zasi?g promieniowania beta nie jest duzy i dlatego nie stanowi istotnego problemu. Od-wrotnie jest w wypadku promieniowania gamma, ktore maj^c duzy zasi?g potrafi penetrowae organizmy ludzkie. Z tego powodu stanowi najwi?ksze zagrozenie dla wojsk i ludnosci cywilnej.
Drugie zrodlo powstawania skazen promieniotworczych to promieniotworczose wzbudzona. Wskutek dzialania neutronow na j^dra atomow roznych pierwiastkow znajduj^cych si? w kadlubie bomby, ziemi i innych przedmiotach, powstaj^ sztuczne izotopy promieniotworcze. Glowna ich cz?se powstaje na skutek przechwycenia neutronow przez rozne pierwiastki znajduj^ce si? w glebie pod miejscem wybuchu. W wyniku tego, pierwiastki tam zawarte staj^ si? promieniotworcze, emituj^c przez dluzszy czas cz^stki beta i promieniowanie gamma. Cz^stki beta nie powoduje znacznego zagrozenia pod warunkiem, ze nie maj^ dose dlugi czas kontaktu ze skor^. W przeciwnym razie mog3 wywolae podraznienie skory od zaczerwienienia do otwartych ran. Promienie gamma natomiast latwo przenikaj^ przez cialo i mog3 wywolae chorob? popromienn^ lub nawet smiee.
Opad promieniotworczy gromadzi si? na powierzchni, podczas gdy gleba wokol punktu zerowego jest radioaktywna do gl?bokosci 0,5 metra. Wynika st^d wniosek, ze likwidacja skazen w tym rejonie jest nieefektywna.
Trzecim zrodlem powstawania skazen promieniotworczych jest nierozszczepialna cz?se paliwa j^drowego. Podczas wybuchu j^drowego rozszczepieniu ulega tylko niewielka cz?se ladunku j^drowego. Pozostala jego cz?se odparowuje, rozprasza si?
w obloku wybuchu i wraz z produktami rozszczepienia tworzy opad promieniotworczy Uran lub pluton stosowane jako paliwo j^drowe emituj^ podczas rozpadu promieniowanie alfa. Jednakze aktywnose uranu i plutonu jest w porownaniu z aktywnosci^ produktow rozszczepienia mala, poniewaz oba pierwiastki maj^ dlugie okresy polrozpadu. Jezeli wi?c ci?zar rozproszonej cz?sci ladunku wyniesie 10 kilogramow, to jej aktywnose osi^gnie 600 kiurow dla plutonu i tylko 0,02 kiura dla uranu 235.
Opad radioaktywny ma rozne rozmiary. Mozna go podzielie na trzy fazy:
1. Opad bezposredniego zasi?gu - osiadanie ci?zkich cz^steczek pol godziny od wybuchu, maj^ce miejsce glownie w obszarze dotkni?tym fizycznymi zniszczeniami.
2. Opad sredniego zasi?gu - cz^stki, ktore opadaj^ od pol godziny do 20 godzin po wybuchu j^drowym na obszarze o zasi?gu do kilkuset kilometrow od miejsca wybuchu (tylko w przy-padku broni j^drowej o rownowazniku rz?du megatony).
3. Opad dalekiego zasi?gu - wolne wypadanie z atmosfery bardzo malych cz^steczek, ktore mog3 unosie si? nawet przez wiele miesi?cy czy lat, szczegolnie po wybuchach termoj^dro-wych bardzo duzej mocy. Rozprzestrzeniaj^ si? i w koncu osiadaj^ na powierzchni ziemi na bardzo duzym obszarze.
Mozna wi?c przyj^e, ze w sferach skazen promieniotworczych raz^ce dzialanie b?dzie spo-wodowane glownie napromieniowaniem gamma ze zrodel zewn?trznych i w niektorych mniej licznych przypadkach skazeniami skory. W tym kontekscie skazenie powietrza, wody i zywnosci nie b?d^ mialy istotnego znaczenia, szczegolnie w strefach najsilniej skazonych, gdzie ich procentowy udzial wynosi tylko 1,5-4%, podczas gdy w strefie skazen umiarkowanych dawka ze skazen wewn?trz-nych moze dochodzie do 25% skazen dawki calkowitej.
Skazeniu promieniotworczemu po wybuchu j^drowym ulega nie tylko teren, lecz takze znajduj^ce si? na nim przedmioty. Ich skazenie zalezy od skazenia stopnia otaczaj^cego tere-nu, a takze polozenia obiektow, od ich powierzchni i wlasciwosci materialow z jakich zostaly wykonane. W poblizu srodka wybuchu obiekty mog3 bye skazone przez zuzel promieniotworczy oraz przez substancje promieniotworcze aktywowane przez neutrony. Najsilniejszemu skazeniu ulegaj^ obiekty poziome, skierowane w stron? wybuchu. Na drodze przemieszczania si? obloku promieniotworczego silniejszemu skazeniu ulegaj^ powierzchnie poziome, slabiej zas pionowe.
Mozliwe jest takze skazenie wewn?trznych powierzchni obiektow przez pyl promieniotworczy przenikaj^cy przez szczeliny, drzwi i otwory.
• Bron chemiczna
Bron chemiczna, niezaleznie od osi^gni?e uzyskanych w rokowaniach pokojowych, a dotycz^cych zarowno jej produkcji, jak i stosowania w wojnie, jest nadal nie tylko kontynuowa-na prawie we wszystkich panstwach swiata, lecz rowniez jest prowadzona praca nad jej doskona-leniem. Co wi?cej, dane z roznych rejonow swiata wskazuj^, ze nadal utrzymuj^ si? tendencje zmierzaj^ce do opracowywania nowych ich rodzajow, modyfikowania juz istniej^cych i wypraco-wywania nowych srodkow ich przenoszenia.
Z posiadanych danych wynika, iz panstwa, zdaj^c sobie w pelni spraw? ze skutkow uzycia broni chemicznej, dalej kontynuuj^ zarowno opracowywanie nowych rozwi^zan, jak i ich pro-dukcj?. Za glowne przyczyny tego stanu rzeczy uznae nalezy, z jednej strony - niskie koszty produkcji i niezbyt skomplikowan^ ich technologi?, a z drugiej - mozliwose strategicznego odstrasza-nia, szczegolnie w stosunku do swoich s^siadow. Jak wynika z doswiadczen minionych lat, tym tluma-czono ich rozwoj w rejonie Bliskiego Wschodu. Dotyczy to zreszt^, nie tylko panstw tego regionu (np. Iranu), lecz i innych, przyklad Wietnamu, Chin i wielu innych.
Mimo, ze niektorzy eksperci USA nie widz^ przyszlosci przed t3 broni^, jednak uznaj^, iz moze ona dla panstw Trzeciego Swiata bye nawet broni^ ofensywn^. Dlatego jednostki przewi-dziane do dzialan w tych regionach przygotowj si? do realizacji zadan w takiej sytuacji. Ponad-to jest to rowniez pretekst do kontynuowania badan w tym obszarze.
Rozwi^zuj^c problemy broni chemicznej, szczegoln^ uwag? zwraca si? na zwi?kszanie trwalosci bojowych srodkow truj^cych. Mozna wi?c s^dzie, ze bron chemiczna b?dzie swo-ist^ kart^ przetargow^, tym bardziej, ze wiele produktow o znaczeniu badawczym, czy prze-myslowym moze bye uzytych do celow wojskowych, zwlaszcza dla stworzenia latwo dost?p-nego srodka truj^cego.
Destrukcyjne dzialanie roznych raz^cych srodkow - w tym wcale nie stanowi^cych broni - na srodowisko, w ktorym przyjdzie walczye, wskazuje, ze na ewentualnym polu walki mozna miee do czynienia z nowym, trudnym do rozwi^zania problemem zagrozen. Jest to tym bardziej realne, ze w naszym otoczeniu znajduj^ si? rozne obiekty przemyslowe, w tym rafi-nerie naftowe, zbiorniki magazynuj^ce rop? naftow^, terminale, stacje przeladunkowe i ropoci^gi, z ktorych moze nast^pie celowe lub przypadkowe jej uwolnienie do otoczenia.
Przedstawiona sytuacja powoduje, ze wazne jest nie tylko przygotowanie sil zbrojnych do dzialan przy zagrozeniu lub nawet uzyciu srodkow chemicznych lecz faktu, iz mozemy walczye w rejonie, w ktorym znajduj^ce si? srodki mog3 zostae przeksztalcone, nawet przypadko-wo, w srodki walki11.
• Bron biologiczna
Bron biologiczna jest srodkiem masowego zakazenia ludzi, zwierz^t i zywnosci przez wykorzystanie chorobotworczych drobnoustrojow oraz toksyn wytwarzanych przez bakterie. To rodzaj broni masowego razenia, w ktorej ladunkiem bojowym s^ mikroorganizmy chorobo-tworcze, np. wirusy, bakterie riketsje, grzybki oraz jady.
Do szczegolnie niebezpiecznych chorob zakaznych wywolanych srodkami biologicznymi zalicza si? mi?dzy innymi: choler?, dur brzuszny i plamisty, kleszczowe zapalenie opon mozgo-wych, czerwonk? bakteryjn^, osp?, gryp?, zolt^ febr?, dzum?, w^glik, chorob? papuzi^. Mog3 one bye rozprzestrzeniane przez: wiatr, samolot lub stale „obloki bakteryjne".
11 Olszewski R, Bezpieczenstwo wspolczesnego swiata, Wydawnictwo Adam Marszalek, Torun 2005, s. 61-67.
Zarazki mog3 bye zaszczepione owadom lub gryzoniom i przez nie przenoszone na wod?, zywnose i ludzi. Zakazenie ludzi i zwierz^t moze nast^pie rowniez w wyniku wdychania zaka-zonego powietrza, picia wody, uk^szen, przedostania si? do organizmu bakterii przez sluzowk?, rany i inne uszkodzenia skory. W pierwszym okresie zakazenia biologicznego powstaj^ najcz?-sciej pojedyncze oderwane od siebie ogniska zakazenia, l^cz^ce si? w miar? rozwoju choroby w lan-cuchy epidemiczne i epizoteniczne.
Oznakami uzywania broni biologicznej s3 „gluche" wybuchy bomb, obecnose w miejscach wybuchu kropel cieczy i duzych odlamkow oraz pojawienie si? wi?kszej liczby gryzoni, insektow, kleszczy oraz organizmow wczesniej nie spotykanych na danym terenie.
Wykrycie ataku biologicznego jest bardzo trudne, a jego zabojcze dzialanie moze pot?go-wae si? z biegiem czasu. Czynnikami utrudniaj^cymi lokalizacj? rejonow zakazen s^: utajniony okres rozwoju chorob zakaznych, przemieszczanie ludzi na duze odleglosci jeszcze przed ujawnie-niem si? zakazenia, a takze problemy w ujawnieniu niektorych nosicieli chorob zakaznych.
Przed zakazeniem choroby chronic tylko indywidualne i zbiorowe srodki ochrony przed skazeniami. W celu ochrony ludzi przeprowadza si? rowniez szczepienia ochronne. Po wyjsciu z terenu skazonego nalezy przeprowadzie zabiegi dezynfekcyjne ubioru, obuwia i innych rzeczy. Rany i zadrapania nalezy zabezpieczye przed drobnoustrojami. Do czasu przeprowadzenia calkowi-tych zabiegow sanitarnych nie wolno jese, pie i palie papierosow. Wod? mozna pie tylko po trzy-dziestominutowym gotowaniu. W przypadku zaobserwowania zmian chorobowych nalezy na-tychmiast zwrocie si? do lekarza.
W zaleznosci od zastosowanego drobnoustroju lub toksyny, bron biologiczna obezwlad-nia lub usmierca nie tylko ludzi i zwierz?ta, lecz moze rowniez powodowae zniszczenie upraw roslin jadalnych i przemyslowych. Do prowadzenia dzialan mog3 sluzye przede wszystkim te srodki, ktore mozna masowo produkowae oraz s3 wzgl?dnie trwale. Nawet w niesprzyjaj^cych warunkach latwo je rozsiae. Wyj^tkowo atrakcyjne dla celow terrorystycznych mog3 si? okazae tzw. choroby odzwierz?ce, normalnie wyst?puj^ce u zwierz^t, w pewnych warunkach atakjce takze ludzi. S3. to np. bruceloza, tularemia, gor^czka Q lub w^glik. Ten ostatni (w^glik) moze si? okazae szcze-golnie przydatny w dzialaniach terrorystycznych, gdyz jest to niepozorny, przypominaj^cy kakao, brunatny proszek. Jego garse odpowiednio rozpylona, moze zabie tysi^ce ludzi. Obiecuj^ce wyniki przyniosly takze badania nad wysoce zakaznymi drobnoustrojami wywoluj3.ce znane od dawna plagi, takie jak czarna ospa wywolana przez wirusy ospy czy dzuma, ktor^ wywoluj^ bakterie Yersinia pestis.
Smiercionosnose mozna rowniez zwi?kszye stosuj^c mikroorganizm, ktory miejscowa ludnose nie jest uodporniona. Zastosowanie inzynierii genetycznej do produkowania nie istniej^-cych dot^d w przyrodzie wariantow drobnoustrojow pozwala otrzymae mikroby o wiele bardziej smiercionosne swych naturalnych pierwowzorow.
Teoretycznie istniej^ sposoby ochrony przed atakiem. Wczesniejsze ostrzezenie, sprawnie dziajce sluzby medyczne oraz wyposazenie ludnosci w maski przeciwgazowe i odziez ochronn^ oraz odpowiednie przeszkolenie mog3 w pewnym stopniu ograniczye skutki uzycia broni biologicznej. W praktyce jednak nie ma mozliwosci skutecznej ochrony wi?kszych skupisk ludzi. Jed-nym z najpowazniejszych problemow jest brak systemow umozliwiaj^cych wykrycie samego faktu wyst3pienia ataku. Ponadto bardzo trudno zidentyfikowae uzyty mikroorganizm. Jezeli nie zna si? z wyprzedzeniem czynnika zakaznego, a co gorsza, nie dysponuje si? skutecznym na niego lekiem lub szczepionk3, to praktycznie nie ma mozliwosci zabezpieczenia przed jego skutkami.
Jezeli zna si? czynnik wywoluj^cy chorob?, to jej skutki w niektorych przypadkach zlagodzi-loby leczenie srodkami antybakteryjnymi, antywirusowymi czy przeciwgrzybicznymi. Jednak, jak obliczono w USA, atak na jedno duze miasto przy uzyciu bakterii wywoluj^cej w3glik, doprowa-dzilby do zuzycia calych zapasow antybiotykow tego kraju w ci3gu dwoch tygodni
Dotychczasowe doswiadczenia wskazuj3, ze jedyn^ skuteczn^ form^ ochrony przed broni^ biologiczna jest zapobieganie jej produkcji i magazynowania.
• Bron konwencjonalna
Uwzgl?dniaj^c sytuacj?, ktora zaistniala po uderzeniach z 11 wrzesnia 2001 roku uznano, iz walka z mi?dzynarodowym terroryzmem stala si? pilnym i niezmiernie waznym zadaniem polity-ki bezpieczenstwa. Z tego punktu widzenia militarna zdolnose do interwencji jako srodek do obrony panstw i Sojuszu jest niezb?dna przede wszystkim w celu:
• niedopuszczenia do prawdopodobnych konfliktow lub zakonczenia juz istniej^cych wo-jen, gdyz stanowi^ one pozywk? dla powstania i rozwoju organizacji terrorystycznych;
• rozbicia fizycznego struktur terrorystycznych i ich osrodkow szkoleniowych;
• przeprowadzenia prewencyjnych operacji, uniemozliwiaj^cych wsparcie terrorystow przez rozne panstwa tym zainteresowane.
Nalezy do tego dodae zdolnose do ofensywnych i defensywnych operacji informacyjnych w celu przeciwdzialania uderzeniom oraz informacyjnej ochrony nie tylko stanowisk dowo-dzenia, lecz i innych systemow (struktur) informacyjnych przed wszelkimi atakami terrorystycz-nymi.
Nalezy jednak brae takze pod uwag?, ze sily zbrojne musz^ rowniez bye gotowe do dzia-lanie w wielu innych sytuacjach, ktore prowadzone s3 dla osi3gni?cia celow politycznych nie maj3-cych zwi3zku z dzialaniami fundamentalistycznymi.
Trzeba bowiem zdae sobie spraw? z tego, ze wszelkie tendencje rozwojowe w silach zbroj-nych s3 uzaleznione z jednej strony - od dynamiki rozwoju panstwa (sojuszu), a z drugiej - od rozwoju polityki bezpieczenstwa, ktorej jednoznaczne ukierunkowanie staje si? coraz trudniejsze. Sily zbrojne musz^ i stale bye zdolne do:
• szybkiego dostosowania si? do nowych form i sposobow prowadzi dzialan,
• nowych wyst?puj^cych w nich elementow,
• nowych zadan i pojawiaj^cych si? innowacji technologicznych.
S3 to czynniki, ktore niew3tpliwie maj3 wplyw na cz?ste, lecz nies konieczne zmiany. Zmusza to takze do ci3glego profesjonalnego doskonali sil zbrojnych, ktore pozwala dostosowae je do zaistnialej sytuacji.
Pojawiaj^ si? nowe scenariusze polityki bezpieczenstwa. Dynamika tych zjawisk i zwi^zana z nimi niepewnose wymagaj3, by sily zbrojne przyszlosci byly zdolne w bardzo krotkim czasie reagowae na pojawiaj^ce si? nowe formy konfliktu. Ich glowne sily i srodki, przez zdolnose do wczesnego rozpoznawania ognisk konfliktow, powinny miee mozliwose uzycia nie tylko glownych sil na duze odleglosci i interweniowania w wypadku kryzysu przy malych stratach, lecz rowniez ochrony wlasnych sil zbrojnych, ludnosci i waznych obiektow, a szczegolnie struktury informacyjnej przed uderzeniami zarowno przy wykorzystaniu wlasnych srodkow konwencjonalnych, jak i informacyjnych. Powinny miee takze mozliwose rozpoznania zagrozen srodkow masowego razenia.
Zagrozenia ekonomiczne bezpieczenstwa narodowego dotycz^ problematyki pro-dukcji, wymiany i rozdzialu roznych dobr w panstwie oraz racjonalnego nimi dysponowania dla pomnazania ogolnego dobrobytu.
Cz?sto s3 one identyfikowane i utozsamiane jako zagrozenia gospodarcze. Obejmuj^ finanse panstwa, proces produkcji, handel i dost?p do surowcow, w szczegolnosci energetycznych. W poszczegolnych przypad-kach zagrozenie ekonomiczne panstwa moze urzeczywistniae si? przez:
• niskie tempo rozwoju gospodarczego pogl?biaj^ce dysproporcj? w rozwoju ekono-micznym w stosunku do innych panstw,
• ograniczenie dost?pu do rynku wewn?trznego innych panstw, srodkow finansowych i zasobow naturalnych,
• utrat? rynkow zbytu,
• egoizm ekonomicznych rozwini?tych panstw swiata i mi?dzynarodowych koncernow,
• niszczenie i zaklocanie pracy sieci informacyjnych,
• reglamentacj? lub ograniczanie dost?pu do najnowszych technologii przez panstwa rozwini?te,
• powstawanie stref glodu i ubostwa,
• ograniczanie wydatkow na badania naukowe i brak transferu osi3gni?e naukowych do
gospodarki,
• blokady gospodarcze i dyskryminacj^ gospodarcz^
• obecnose gospodarce mi?dzynarodowych grup przest?pczych tworzenie warunkow do „prania brudnych pieni?dzy”,
• niestabilnose finansow^ panstwa kryzys wydatkow publicznych,
• brak i niski poziom nakladow na inwestycje oraz „przejadanie zyskow”,
• przest?pczose gospodarz^ i powstawanie „szarej strefy” gospodarki,
• pauperyzaj spoleczenstwa i masowe bezrobocie,
• nadmierny import towarow prowadz^cy do nieoplacalnosci wlasnej produkcji i zmniejszanie zatrudnienia w kraju,
• spekulacje finansowe,
• brak mechanizmow konkurencji gospodarczej i nakr?canie koniunktury przez produk-cj? zbrojeniow^12.
Termin zagrozenia spoleczne bezpieczenstwa narodowego w publikacjach pojawia si? rzadko. Cz?sciej w typologiach zagrozen bezpieczenstwa wymienia si? nazwy: spoleczno-kulturowe, psychospoleczne, kulturowe lub cywilizacyjne. Okreslenie zagrozenia spoleczne zawiera
w sobie wszystkie przypadki odnosz3ce si? do niebezpieczenstwa utraty zycia i zdrowia, toz-samosci narodowej i etnicznej poszczegolnych spolecznosci oraz bezpieczenstwa socjalnego i publicznego. Wynika to z wyroznianych cech kazdego spoleczenstwa, jakim jest odr?bnose od innych zbiorowosci, wzajemne oddzialywania pomi?dzy jego czlonkami, wspolne teryto-rium, instytucje, sposob komunikowania si?, podobienstwo warunkow zycia, podzial pracy, normy i wzorce post?powania. Zaliczye mozna do nich:
• naruszenie praw czlowieka i podstawowych wolnosci,
• uprzedzenia kulturowe i religijne oraz dyskryminacj? mniejszosci narodowych, et-nicznych, kulturowych, religijnych i j?zykowych,
• dyskryminacj? plci,
• manipulacje swiadomosci^ i psychik^ przy pomocy srodkow masowego przekazu, ograniczanie wolnosci mediow,
• nacjonalizm, szowinizm, ksenofobi?, fundamentalizm religijny,
• patologie spoleczne (przest?pczose, terror, struktury mafijne, narkomani?, epidemie, prostytucj?, alkoholizm, analfabetyzm, masowe bezrobocie, rodziny dysfunkcjonalne),
• masowe migracje (ekonomiczne, ekologiczne),
• alienacj? spoleczne (konsumeryzm, sekciarstwo religijne, eskapizm, powstanie klasy tzw. kognitatorow - osob nie uznaj^cych wartosci narodowych, a odnajduj^cych si? w swiecie wirtualnym),
• naduzycia wiedzy przeciwko ludzkosci,
• dewaluacj? wartosci ludzkich, zacieranie roznic mi?dzy dobrem a zlem,
• kult przemocy, brutalizacj? stosunkow mi?dzyludzkich,
• katastrofy i kataklizmy prowadz^ce do naruszenia systemu spolecznego,
• upadek systemu ochrony zdrowia ludnosci,
12 Jakubczak R., Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczenstwa III RP, Dom Wydawniczy BELLONA, Warszawa 2003, s. 94 - 95
• kradzieze dobr kultury,
• kryzysy demograficzne,
• ubozenie i glod duzych grup spolecznych,
• degradacj? infrastruktury komunikacyjnej, mieszkaniowej i srodkow transportu13. Problem bezpieczenstwa spolecznego nabiera wi?c coraz wi?kszego znaczenia. L^czy
on bowiem mozliwose prowadzenia dialogu z dochodzeniem do cz3stkowych celow, z przyjmowaniem roznych kompromisow. Glownego znaczenia nabiera w tym obszarze „bezpieczenstwo spoleczne”. W tym kontekscie wzrasta znaczenie humanitarnej strefy wspol-pracy mi?dzynarodowej dla ochrony praw czlowieka, idei wolnosci i demokracji. Umozliwia to wykorzystanie w wi?kszym stopniu mozliwosci organizacji mi?dzynarodowych, w tym szczegolnie ONZ i OBWE.
Uogolniaj^c mozna wi?c stwierdzie, iz celem polityki spolecznej jest kreowanie „do-bra” spolecznego, a wi?c urzeczywistnianie sprawiedliwosci spolecznej oraz likwidowanie „zla” spolecznego, czyli usuwanie i lagodzenie kwestii spolecznych.
W zwi^zku z powyzszym dzialalnose w sferze polityki spolecznej ma na celu:
• popraw? pozycji grup slabszych ekonomicznie i spolecznie,
• zapobieganie ryzykom zagrazaj^cym egzystencji najubozszych grup,
• organizowanie post?pu spolecznego,
• obron? przed niezaspokojeniem elementarnych i rozwojowych potrzeb czlowieka,
• lagodzenie nierownosci i ubostwa,
• minimalizowanie spolecznego ryzyka,
• optymalizacj? podzialu pomyslnosci14.
Szczegoln^ rol? do spelnienia ma dzialalnose spoleczna w zakresie zwalczania zorga-nizowanej przest?pczosci. Jest, obok broni masowego razenia i terroryzmu, najgrozniejszym wyzwaniem wspolczesnosci, z jakimi spolecznose mi?dzynarodowa musi si? zmierzye. Jest to zjawisko, ktore charakteryzuje si? szczegoln^ dynamicznosci^ w rozwoju. Jest to ponadto zagrozenie, ktore nie uznaje zadnych granic moralnych. Jego glown^ cech^ jest uzycie przemocy, wzgl?dnie grozba jej uzycia.
W celu zwi?kszenia bezpieczenstwa w zakresie obrony przed przest?pczosci3 zorgani-zowan^ nalezaloby d^zye do :
• ugruntowania w spoleczenstwach przekonania, ze wspieranie sluzb odpowiedzialnych za bezpieczenstwo przyczynia si? do zwi?kszenia skutecznosci ich dzialania;
• podj?cia zdecydowanych dzialan ukierunkowanych na dezintegracj? rozpoznawanych grup przest?pczych oraz srodowisk mog3cych stanowie baz? dla owych przest?pcow;
• uwzgl?dnienia w szkoleniu i dzialalnosci sil reagowania kryzysowego, ze swiat prze-st?pczy nieustannie poszukuje nowych zrodel zyskow;
• okreslenia jasnych i przejrzystych mechanizmow i procedur kierowania reagowaniem w sytuacji zagrozenia dzialalnosci^ zorganizowanych grup przest?pczych;
• jednoznacznego zdefiniowania zasad wspolpracy i wzajemnych relacji pomi?dzy kra-jowymi i mi?dzynarodowymi podmiotami dzialaj^cymi w sferze zwalczania zorgani-zowanej przest?pczosci;
• zapewnienia, by pozbawiae sprawcow przest?pstw korzysci materialnych z nich osi3-gni?tych;
• przeciwstawienia przest?pczosci zorganizowanej silnej i skutecznej reakcji panstw
i organizacji mi?dzynarodowych;
13 Jakubczak R., Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczenstwa III RP, Dom Wydawniczy BELLONA, Warszawa 2003, s. 96.
14 Skrabacz A., Bezpieczenstwo spoleczne, ”Zeszyty Naukowe AON”, Warszawa 2002,nr 3-4, s. 272
• wprowadzenia nowoczesnych rozwi^zan techniczno-organizacyjnych w zakresie iden-tyfikacji osob oraz zabezpieczenia dokumentacji i transmisji informacji15 Zagrozenie ekologiczne bezpieczenstwa panstwa odnosi si? do funkcjonowania zy-
wej przyrody oraz warunkow zycia czlowieka w tym srodowisku i trwalego rozwoju narodu. Zagrozenie to moze wywolae dzialalnose czlowieka (antropomorficzne) i czynniki naturalne (nieantropomorficzne). Definiowane jest jako rodzaj zagrozenia, w wyniku ktorego moze na-stqpic niebezpieczenstwo dla istot zywych, na skutek zmiany srodowiska naturalnego16. Do zdarzen tego typu mozemy zaliczye:
• niekontrolowan^ eksploatacj? zasobow naturalnych (wyr^b lasow, nadmierne odlowy
zwierz3t, rabunkowe wydobywanie kopalin),
• masowe zanieczyszczanie wody, powietrza, gleby,
• brak gospodarki odpadami komunalnymi, przemyslowymi i nuklearnymi,
• stosowanie niebezpiecznych technologii przemyslowych prowadz^cych do zmian
w atmosferze
(likwidacja powloki ozonowej, ocieplanie klimatu, wzrost emisji promieniowania ul-trafioletowego),
• katastrofy naturalne i przemyslowe,
• naruszenie stosunkow wodnych w srodowisku (odwracanie biegu rzek, brak racjonal-
nej gospodarki lesnej) prowadz^ce do erozji gleb, osuwisk i pustynnienia terenow,
• chaotyczn^ urbanizacj?,
• proby nuklearne i nowych typow broni (np. geofizyczna, meteorologiczna).17 Do zagrozen naturalnych zaliczamy:
• susze,
• mrozy,
• powodzie,
• pozary,
• wiatry,
• trz?sienia ziemi,
• lawiny,
• opady.
Susze s3 to dlugotrwale okresy bezopadowe, ktore w Polsce maj3 zwykle charakter dynamiczny, objawiaj^cy si? pogl?biaj^c^ roznic^ pomi?dzy zasobami wodnymi a potrzebami wody. Susza rozwija si? w nast?puj^cych cyklach:
• susza atmosferyczna z brakiem lub bardzo malymi opadami- powoduje zmniejszenie zapasow wody w hydrosferze i zawartosci pary wodnej w atmosferze,
• susza glebowa- powstaje, gdy przedluza si? okres bezopadowy i nast?puje przesusze-nie powierzchniowych, a nast?pnie gl?bszych warstw gleby,
• susza hydrologiczna- powstaje, gdy nast?puje zmniejszenie odplywu wod gruntowych do wod powierzchniowych, a w efekcie zmniejszenie przeplywu w rzekach18.
Mroz to temperatura powietrza ponizej 0°C mog^ca spowodowae odmrozenia, a nawet zamarzni?cia ludzi, trudnosci w komunikacji i gospodarce.
Zimy charakteryzuj^ si? w postaci:
• bardzo niskich temperatur powietrza i powierzchni ziemi- ponizej -10°C,
15. Leszczynski T, Zwi^zki terroryzmu z przest?pczosci3 zorganizowan^, Warszawa 2005, s. 38
16 Tamze, s.89.
17. Jakubczak R,. Flis J, Bezpieczenstwo narodowe Polski XXI wieku, Wyd. BELLONA, Warszawa 2006, s. 113
18 Wolanin J., Zarys teorii bezpieczenstwa obywateli, DANMAR, Warszawa 2005, s.291
• niskich temperatur powietrza i powierzchni ziemi, niewiele ponizej 0°C , wywoluj^c zamarzanie wody ze stopionego sniegu lub przechlodzonych kropel mzawki i deszczu-powoduj^c gololedz,
• zamieci snieznej polegaj^cej na przenoszeniu sniegu przez mniej lub bardziej silny wiatr, powoduj^c tworzenie si? np. zasp snieznych,
• zawiei snieznej- w czasie ktorej wyst?puje opad sniegu porywany przez silny wiatr,
• szadzi powstaj^cej w wyniku osadzania si? przechlodzonych kropelek mgly w czasie mrozow19.
Powodzie to przejsciowe zjawiska hydrologiczne polegaj^ce na wezbraniu wod rzecznych lub morskich w ciekach wodnych, zbiornikach lub na morzu powoduj3ce po prze-kroczeniu przez wod? stanu brzegowego zatopienie znacznych obszarow l^du - dolin rzecz-nych, terenow nadbrzezne lub depresyjnych, doprowadzaj^ce do wymiernych strat spolecznych i materialnych. Jest jedn^ z najbardziej groznych i niszczycielskich w skutkach kl?sk zywiolowych. Walka z ni^ jest stale aktualnym problemem ogolnoswiatowym. Powazny wplyw na wyst?powanie powodzi ma istniej^cy uklad rzek oraz wyst?puj^ca w poszczegolnych okresach roku sytuacja hydrologiczno-meteorologiczna. Przyczyny wyst^-pienia powodzi mog3 wi?c bye wielorakie: intensywne opady deszczu, roztopy wiosenne, zatamowanie biegu rzeki przez zatory lodowe czy osuwiska, uszkodzenie obiektow hydro-technicznych (np. przerwanie tamy), cofka, tsunami i in. Paradoksalnie, cz?stym i bardzo groznym zjawiskiem na terenach suchych jest tzw. powodz blyskawiczna.
Powodzie w Polsce ze wzglgdu na proces powstawania, wezbrania mozna podzielic na typy:
• opadowe - ktorych przyczyny s3 silne opady naturalne czyli o duzym nat?zeniu lub rozlewne na duzym obszarze zlewnym,
• roztopowe - ktorych przyczyny jest gwaltowne topnienie sniegu,
• zimowe - ktorych przyczyny jest nasilenie niektorych zjawisk lodowych,
• sztormowe - ktorych przyczyny s3 silne wiatry, sztormy wyst?puj^ce na zalewach
i wybrzezach20.
Wielkosc powodzi okresla sig w trzystopniowej skali:
• male - o zasi?gu lokalnym,
• srednie - o zasi?gu regionalnym, nie maj3 wplywu na funkcjonowanie panstwa,
• duze - o zasi?gu krajowym, maj3 charakter kl?ski zywiolowej, zaklocaj^ normalne funkcjonowanie panstwa lub jego duzej cz?sci, istnieje wtedy koniecznose pomocy mi?dzynarodowej21.
Skutki powodzi sq bardzo rozlegle i wieloplaszczyznowe do ktorych nalezy zaliczyc:
• utrata zycia ludzi i zwierz^t,
• zalane grunty uprawowe,
• ewakuacja ludzi,
• zalane drogi szlaki kolejowe, mosty, zniszczone i uszkodzone inne obiekty inzynier-skie i techniczne,
• uszkodzone waly przeciwpowodziowe,
• zalane oczyszczalnie sciekow, szamba, wysypiska odpadow komunalnych
i przemyslowych,
• uwolnienie bakterii chorobotworczych (padle zwierz?ta, cmentarze) i znaczne ilosci substancji chemicznych jak: siarczanow, siarczkow, chlorkow, magnezu, sodu, potasu,
19. Wolanin J, Zarys teorii bezpieczenstwa obywateli, DANMAR, Warszawa 2005, s.292
20 Medium informacyjne Internet http://www.wikipedia.org/wiki/Powodi
21 Medium informacyjne Internet http://www.eszkola.pl/czytaj/Powodzie/3630
metali ci?zkich, srodkow ochrony roslin, nawozow sztucznych, produktow ropopo-chodnych , toksycznych srodkow chemicznych i wielu innych,
• zagrozenie epidemiologiczne jak: dur brzuszny, czerwonka bakteryjna, t?zec, wiruso-we zapalenie w3troby typu A,
• koniecznose zapewnienia wody dla ludnosci przede wszystkim zdatnej do picia,
• przenoszenie do lancucha pokarmowego bakterii chorobotworczych, substancji che-
micznych i toksyn,
• odlegle skutki dotycz^ce morz gdzie splywa fala powodziowa (w Polsce dotyczy to Baltyku w zlewisku ktorego lezy caly nasz kraj),
• znaczne straty materialne,
• straty zdrowotne i moralne22.
Pozary to niekontrolowane rozprzestrzenianie si? ognia, ktore stwarza zagrozenie dla ludzi i obiektow, jest to ogien ogarniaj^cy budynki, lasy, torfowiska, plody rolne itp. Ze wzgl?du na swe niespodziewane powstanie i szybkie rozprzestrzenianie si? mog3 wywolae nast?pstwa wtorne np. wybuchy zbiornikow paliw, powstanie truj^cych par i gazow, zawale-nia si? budynkow23.
Przyczyny pozarow w czasie pokoju:
• wadliwa instalacja elektryczna, przebicie izolacji elektrycznej, zwarcie,
• podpalenia,
• nieumyslne zaproszenia ognia przez czlowieka,
• pioruny,
• wypadki komunikacyjne,
• wypalanie traw,
• samozapalenia - dotyczy substancji, ktore zostaly silnie skoncentrowane w jednym miejscu, jak na przyklad: wilgotne siano, wata, torf, w?giel, farby. W ich wn?trzu, ze wzgl?du na brak cyrkulacji powietrza, wytwarza si? temperatura powyzej 200°C (za-zwyczaj powyzej 250°C!), co prowadzi do tlenia, a dalej powstania plomieni. Niektore rosliny i cale formacje roslinne s3 przystosowane do okresowych pozarow, a ich bu-dowa i wydzielane przez nie substancje (np. olejki eteryczne) sprzyjaj^ samozaplono-wi.
Przyczyny pozarow w czasie wojny:
• uzycie bojowych srodkow zapalaj^cych (np. granatow, napalmu, termitu),
• promieniowanie cieplne po wybuchu na przyklad bomby atomowej24.
Fazy rozwoju pozaru:
• Faza I
o charakteryzuje si? rozszerzaniem ognia od zrodla zapalenia, w tej fazie nast?-puje gwaltowny wzrost temperatury.
• Faza II
o pozar osi3ga pelny rozwoj przez obj?cie plomieniem calego pomieszczenia, lub przez wnikni?cie w gl^b materialu palnego, faza ta ma najwyzsz^ tempera-tur? ok. 800-1200°C
• Faza III
22 Medium informacyjne Internet http://www. sciaga.pl/tekst/30436-31-powodzie
23 G. Adamczyk, B. Breitkopf, Z. Wowra, Przysposobienie obronne, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1998, s.6
24 Medium informacyjne Internet http://www.wikipedia.org/wiki/Pozar
o nast?puje dopalanie si? resztek materialu palnego oraz zarzenie, w fazie tej temperatura stopniowo zaczyna spadae
• FazaIV
o jest to faza, w ktorej nast?puje stygni?cie pogorzeliska, a temperatura osi^ga wartose sprzed zapaleniem25.
Wiatr to ruch powietrza atmosferycznego o przewazaj^cej skladowej poziomej wzgl?dem powierzchni Ziemi, powstaly wskutek nierownomiernego rozkladu cisnienia at-mosferycznego na danym poziomie nad powierzchni^. Ziemi. Wiatr okreslaj^. dwa parametry -kierunek, oznaczaj^cy, sk^d wieje wiatr, okreslony m.in. za pomoc^ rozy wiatrow, oraz pr?d-kose, wyrazana najcz?sciej w m/s lub km/godz., w?zlach (mila morska/godz.) oraz w umownej skali Beauforta26.
Silne wiatry s^. ekstremalnymi zjawiskami oddzialywuj^cymi w sposob dlugotrwaly lub ude-rzeniowy, przy czym czas tego oddzialywania odgrywa istotn^. rol? w tworzeniu si? skutkow. W praktyce zycia spolecznego i gospodarczego za silny wiatr przyjmuje si? wiatr wiej^cy z pr?dkosci^. okolo 17-24 m/s , co odpowiada 8-10° w skali Beauforta.
Wsrod lokalnych cyrkulacji powietrza, ktore wywoluj^. niekorzystne skutki nalezy wymienie:
• fen- wiatr halny, ktorego porywy osi^gaj^. pr?dkose kilkadziesi^t m/s,
• wichur?, ktora jest silnym wiatrem pojawiaj^cym si? najcz?sciej nad morzem lub w gorach, jego srednia pr?dkose przekracza 21 m/s,
• huragan (nawalnica) o pr?dkosci przekraczaj^cej 33 m/s, wyst?puje najcz?sciej na mo-rzu, gdzie przemieszczaj^ce si? powietrze nie napotyka na zadne przeszkody,
• wiry powietrzne- krotkotrwale formy wiatrowe trwaj^ce do 10 minut27.
25 Medium informacyjne Internet http://www.wikipedia.org/wiki/Pozar
26 Medium informacyjne Internet http://portalwiedzy.onet.pl/18745,haslo.html
27 J. Wolanin, Zarys teorii bezpieczenstwa obywateli, DANMAR, Warszawa 2005, s.292
Tabela 1.
Klasyfikacja maksymalnych prgdkosci wiatru i ich skutki
Pr?dkose wiatru w m/s na wysokosci 10m Pr?dkose wiatru w km/h na wyso-kosci 10 m Charakterystyka wiatru Skutki dzialania
17,2- 20-7 62 - 74 wiatr gwaltowny wiatr lamie gal?zie drzew, cho-dzenie pod wiatr utrudnione
20,8- 24,4 75 - 88 wichura wiatr powoduje uszkodzenia bu-dynkow, zrywa dachowki, lamie cale drzewa
24,5- 28,4 89-102 silna wichura wiatr wyrywa drzewa z korzeniami, powoduje duze uszkodzenia budynkow (zrywanie dachow, lamanie drzew)
28,5- 32,6 103-117 gwaltowna wichura wiatr powoduje rozlegle zniszcze-nia
>32,7 35.1-50,1 50.2-70,2 >70,3 >118 126-180 181-253 >254 wiatr huraganowy lub tr^ba powietrzna silny niszczycielski dewastuj^cy wiatr powoduje spustoszenia w zasi?gu dzialania wiatr powoduje zniszczenia i spustoszenia, mozliwe wypadki smiertelne
Zrodlo: J. Wolanin Zarys teorii bezpieczenstwa obywateli, DANMAR, Warszawa 2005, s.298
Trzgsienie ziemi jest jednym z najbardziej niszczycielskich zjawisk naturalnych. Pod-czas trz?sienia w zaleznosci od jego sily, podloze moze lagodnie falowae lub gwaltownie unosie si? w gor? i w dol. Czasami zdarzaj^ si? poziome przesuni?cia gruntu. Zjawisko to trwa zazwyczaj od kilku sekund do nawet kilku minut. Cz?sto glownemu wstrz^sowi towa-rzysz^. tzw. wstrz^sy wtorne, z ktorych kazdy jest slabszy od poprzedniego. Nie oznacza to jednak, ze wstrz^sy wtorne s^. mniej grozne. Potrafi^ one dokonae nawet wi?kszych zniszczen niz glowny wstrz^s. Wi?kszose trz?sien ziemi i stref wulkanicznych na swiecie w rzeczywistosci znajduje si? na obszarach, gdzie dwie plyty stykaj^. si? lub rozsuwaj^.. Zda-rza si?, ze przez dlugie okresy plyty tektoniczne stoj^. w bezruchu, poniewaz hamuje je sila tarcia. Kiedy napr?zenia staj^. si? zbyt duze, wowczas nast?puje gwaltowne p?kni?cie uru-
chamiaj3.ce plyty, co powoduje trz?sienie. Kiedy nast?puje wstrz^s, powstaj3 fale sejsmiczne rozchodz^ce si? od epicentrum trz?sienia ziemi, czyli punktu na powierzchni Ziemi polozo-nego prostopadle nad ogniskiem trz?sienia. Rozroznia si? trzy podstawowe rodzaje fal: po-dluzne (P), rozchodz^ce si? w taki sam sposob jak fale dzwi?kowe i powoduj3.ce drgania wzdluz drogi fali; poprzeczne (S), wywoluj3.ce drgania skal prostopadle do drogi fali, po-wierzchniowe, wywoluj3ce falowanie gruntu i wzmagaj3ce zniszczenia dokonane przez fale
S. Skutki trz?sienia ziemi zalez3 od takich czynnikow jak: sila wstrz3sow, gl?bokose na ktorej powstaj3, oraz rodzaj skal na powierzchni ziemi. Grunt moze si? unosie, zapadae lub p?kae. W obszarach gorzystych mog3 wyst3pie lawiny nawet na lagodnych stokach. Gdy ognisko trz?sienia znajduje si? pod dnem morza, powstaj3 ogromne fale nazywane tsunami. Do zapisu drgan podczas trz?sienia ziemi sluz3 bardzo czule urz3dzenia - sejsmometry.28 Podzial trz?sien ziemi:
• ze wzgl?du na przyczyn?:
o tektoniczne - najcz?stsze (90%) i najgrozniejsze. Ich przyczyna to gwaltowne rozladowanie energii nagromadzonej w skorupie ziemskiej lub gornym plaszczu. Energia w osrodkach skalnych kumuluje si?, a gdy przekroczy kry-tyczn3 wartose, osrodek p?ka powoduj3c wstrz3s. Wi?kszose trz?sien tego ty-pu powstaje w strefach granicznych plyt litosfery. Trz?sienia tektoniczne wy-st?puj3 takze w mlodych pasmach faldowych, w strefach, gdzie subdukcja juz wygasla. Trz?sienia tektoniczne s3 zwi3zane z przemieszczaniem si? mas skalnych w istniej3cych uskokach, lub z powstawaniem nowych, mlodych usko-kow. Rozni3 si? od trz?sien wulkanicznych tym, ze od razu nast?puje najsil-niejszy wstrz3s, podczas gdy w trz?sieniach wulkanicznych wstrz3sy s3 stop-niowo coraz silniejsze. o wulkaniczne - stanowi3 ok. 7% trz?sien. Ich geneza zwi3zana jest z gwaltownymi erupcjami wulkanow lub zapadaniem si? stropow oproznia-nych komor magmowych. o zapadowe - zwi3zane z obszarami krasowymi, na ktorych dochodzi do zawa-lania si? stropow nad jaskiniami lub innymi prozniami w podlozu. Stanowi3 ok. 2% ogolu trz?sien, ich skutki s3 slabo odczuwalne.
o antropogeniczne - wstrz3sy spowodowane t3pni?ciami. Do ich powstania mo-ze przyczynie si? takze naruszenie rownowagi napr?zen w gorotworze b3dz tez napelnienie zbiornika zaporowego. Na obszarach g?sto zabudowanych mog3 spowodowae znacz3ce szkody materialne. Wyst?puj3 na przyklad na Gornym Sl3sku, w okolicach Belchatowa, na Dolnym Sl3sku i w Pieninach.
• ze wzgl?du na gl?bokose ogniska:
o plytkie (85%) - ponizej 70 km,
o srednie (12%) - 70-350 km,
o gl?bokie (3%) - powyzej 350 km29.
Lawina - gwaltowna utrata stabilnosci i przemieszczanie si?: spadanie, staczanie lub zeslizgiwanie si? ze stoku gorskiego mas sniegu, lodu, gleby/gruntu, materialu skalnego, b3dz ich mieszaniny (ruch jednego typu materialu z reguly powoduje ruch innego typu materialu znajduj3cego si? na zboczu). Lawina jest najgwaltowniejsz3 postaci3 ruchow masowych
i stanowi olbrzymie zagrozenie dla ludzi i ich otoczenia oraz infrastruktury. Wyst?powanie lawin mozna jednak w pewnym stopniu przewidywae, a moment ich uruchomienia monito-rowae (np. przy wykorzystaniu geofonow jako systemu wczesnego ostrzegania, przy zaloze-
28 Medium informacyjne Internet http.//www.zjawiska.webpark.pl/ttrzas.htm
29 Medium informacyjne Internet http.//www.wikipedia.org/wiki/Trz?sienie_ziemi
niu ze lawina powstaje w pewnej stalej strefie. Ewentualnie mozna monitorowae szlaki scho-dzenia lawin, ktore s3 definiowane rzezb3 terenu. Jest to powszechna praktyka np. na terenach alpejskich). Mi?dzy cz3stkami materialu lez3cego na zboczu lub go buduj3cego oraz mi?dzy materialem, a podlozem dzialaj3 sily tarcia oraz sily oddzialywania mi?dzycz3steczkowego generalnie okreslane jako kohezja, ktore rownowaz3 ci?zar tego materialu. Jesli ta rownowaga zostanie zachwiana, np. przez wzrost masy sniegu wskutek opadow lub zmniejszenia sily tarcia (zmiana parametrow wytrzymalosciowych niektorych lub wszystkich warstw tworz3cych dany masyw), nast?puje osuwanie si?, spelzywanie lub splywanie materialu ze zbocza. Gdy zjawiska te maj3 to gwaltowny przebieg (w sensie krotkiego okresu czasu) mozemy mowie o lawinie.
Rodzaje lawin:
• lawina kamienna - przemieszczaj3ca si? po stoku gorskim masa okruchow skalnych, kamieni, zwiru itp. powstaj3ca w wyniku obrywu skalnego lub na skutek zaburzenia rownowagi piargu w zlebie lub stozku usypiskowym (lawina piargowa);
• lawina wulkaniczna (inaczej lawina piroklastyczna, lawina gor3ca lub strumien/splyw piroklastyczny) - gwaltownie przemieszczaj3ca si? (z pr?dkosci3 znacznie przekracza-j3c3 100 km/h) po zboczu wulkanu masa okruchow skalnych, swiezo wyrzuconej lawy, popiolu wulkanicznego i gazow wulkanicznych;
• lawina blotna - gwaltownie przemieszczaj3cy si? potok blotny;
• lawina lodowa - przemieszczaj3ca si? po zboczu masa lodu;
• lawina sniezna - oberwanie i przemieszczanie si? masy sniegu;
• lawina pylowa powstaje po obfitych opadach, tworz3c ze swiezego, puszystego sniegu
welon pylu snieznego. Porusza si? w granicach 200 km/h.;
• deska sniezna to lawina powstaj3ca w wyniku osuni?cia si? warstwy swiezego, nie zwi3zanego jeszcze z podlozem, sniegu lub w wyniku oderwania si? nawisu sniezne-g°;
• lawina gruntowa - powstaje w czasie naglych odwilzy lub opadow deszczu. Porusza-j3ca si? masa sniegu eroduje gl?boko podloze, porywaj3c pokryw? zwietrzelinow3 i niszcz3c roslinnose;
• lawina mieszana - lawina powstaj3ca z wymieszanego materialu w postaci: sniegu, lodu, kamieni, gruzu, blota, pni drzew, etc. W geologii tego typu lawina nosi nazw? splywu gruzowego30.
Przyczyny lawin:
1. wzrost temperatury (cieply wiatr, naslonecznienie itp.);
2. oberwanie si? nawisu (nawis spada na pokryte sniegiem zbocze i wywoluje lawin?);
3. spadaj3ce kamienie (w podobny sposob jak nawis);
4. podci?cie snieznego zbocza przez przechodz3cego czlowieka (pieszo lub na nartach) albo zwierz?;
5. glosne krzyki (wstrz3sy powietrza);
6. wiatr, deszcz;
7. osiadanie sniegu31.
Opad atmosferyczny - ogol cieklych lub stalych produktow kondensacji pary wodnej spadaj3cych z chmur na powierzchni? Ziemi. Do opadow atmosferycznych zalicza si?: deszcz, mzawk?, snieg, krupy oraz grad. Opad, ktory nie dociera do powierzchni Ziemi, na-
30 Medium informacyjne Internet http://www wikipedia.org/wiki/Lawina
31 Medium informacyjne Internet http://www.tatry.z-ne.pl/
zywa si? virg^.. Do pomiaru wielkosci opadow stosuje si? deszczomierz (pluwiometr). Wiel-kosc opadow podaje si? w milimetrach (mm) slupa wody lub litrach na metr kwadratowy (l/m2) powierzchni (jednostki te s^. sobie rowne).
Opady atmosferyczne mog^. byc konsekwenj rozwoju chmur kl?biastych i warstwowych pi?tra niskiego lub sredniego. Ze wzgl?du na przyczyny rozroznia si?:
• opad orograficzny;
• opad konwekcyjny;
• opad frontalny.
Ze wzglgdu na czas trwania rozroznia si§:
• opady ci^gle - trwaj^. nieprzerwanie przynajmniej przez godzin? poprzedzaj^c^ termin obserwacji; padaj^. z chmur stratocumulus, altostratus, nimbostratus pokrywaj^cych cale niebo;
• opady przelotne - charakteryzuj^. si? naglym wyst^pieniem i naglym zanikiem, trwaj^. krotko, a w okresach pomi?dzy ich wyst?powaniem pojawia si? calkowicie bez-chmurne niebo; padaj^. z chmur cumulus i cumulonimbus;
• opady z przerwami - gdy niebo pozostaje calkowicie lub prawie calkowicie zachmu-rzone nawet wtedy, kiedy deszcz nie pada; padaj^
z chmur stratocumulus i altostratus32.
Terroryzm - jako dzialanie nieregularne - jest wykorzystywany juz od dawna i tym samym stanowi sprawdzon^. form^ dzialan podejmowanych w trakcie konfrontacyjnych sto-sunkow pomi?dzy stronami, z ktorych jedna jest struktur^. panstwa. W ten wlasnie sposob walczyli Polacy o wyzwolenie spod zaborcow i okupacji hitlerowskiej. Takimi metodami poslugiwali si? Zydzi w budowie biblijnego i wspolczesnego panstwa izraelskiego. Terroryzm stosowali „wielcy” animatorzy pierwszej i drugiej wojny swiatowej, przy czym cz?sto nie tylko wobec przeciwnika, ale i wlasnych obywateli, by przez to osi^gn^c cele wojny i tym samym - cele polityczne; nie tylko w ukladzie mi?dzynarodowym, ale niekiedy i wewn^trz wlasnego panstwa.
Z wojskowego punktu widzenia terroryzm jest dzialaniem dywersyjnym (sabotazem) na szczeblu strategicznym, realizowanym glownie taktycznymi sposobami, srodkami
i metodami w ramach dzialan precyzyjnych. Natomiast obrona przed nim ma wymiar dzialan antydywersyjnych. Ma tez swoj^. specyfik?, ktora wyraznie odroznia go od typowego sabota-zu wojskowego, bo jest sabotazem panstwowym, dywersj^. na szczeblu panstwa, ktora skie-rowana jest glownie na oslabienie systemu bezpieczenstwa i destrukcj? struktur wladzy.
Wojskowe dzialania antyterrorystyczne - wynikaj^ce wprost z dzialan przeciwdywer-syjnych wojsk - odnosz^ si? do: ochrony waznych obiektow w strefie odpowiedzialnosci, ochrony i obrony stanowisk dowodzenia, ochrony i obrony infrastruktury logistycznej w ra-mach oslony strefy tylowej, ochrony i obrony skladow materialow bojowych poza stref^. ty-low^, likwidacji skutkow aktow terroru, zwalczania wykrytych grup terrorystycznych.
Podsumowuj^c analiz? wspolczesnych zagrozen bezpieczenstwa narodowego
i mi?dzynarodowego oraz stanu organizacji bezpieczenstwa Polski i swiata ich wplyw na two-rzenie bezpieczenstwa narodowego mozna uj^c w nast?puj^cych tezach:
• jakkolwiek ust^pilo widmo zaglady j^drowej cywilizacji po zakonczeniu konfrontacji UW - NATO, to jednak nad swiatem, a wi?c i nad Polsk^, wci^z wisi widmo zaglady wojskowymi i cywilnymi srodkami masowego razenia, jakie s^. w arsenalach wielu panstw i, niestety, rowniez w r?kach panstw, organizacji mi?dzynarodowych i grup terrorystycznych;
32 Medium informacyjne Internet http://www wikipedia.org/wiki
• nieustanny post?p techniki, oprocz korzysci przynosi nieuchronnie nowe, coraz wi?k-sze mozliwosci zagrozen ludzkosci i srodowiska oraz uzaleznienie od funkcjonowania urz3dzen technicznych;
• po zakonczeniu zimnej wojny zagrozenie wojenne w Europie zmniejszylo si?, ale nie-pewnose jest o wiele wi?ksza;
• terroryzm, tradycyjna forma przemocy, wykorzystuj3c wspolczesne wojskowe
i cywilne srodki razenia, w tym masowego razenia oraz dost?pnose do obiektow
i urz3dzen infrastruktury krytycznej przeksztalcil si? w megaterroryzm - najwi?ksze zagrozenie bezpieczenstwa narodowego i mi?dzynarodowego;
• niepowstrzymana destrukcja srodowiska naturalnego systematycznie pogarsza warun-ki zycia ludzkosci, a w perspektywie grozi zaglad3 zycia biologicznego;
• ochrona i obrona wci3z wzrastaj3cej liczby i rodzajow obiektow i
urz3dzen infrastruktury krytycznej staje si? jednym z glownych wyznacznikow za-pewnienia bezpieczenstwa narodowego;
• zagrozenia spoleczne bezpieczenstwa na czele z masowym bezrobociem, endemi3 HIV/AIDS, narkomani3 i demoralizaj mlodziezy zwiastuj3c3 zastoj rozwoju oraz destabilizacj? wi?zi i struktur spolecznych i panstwowych;
• katastrofy synergiczne, ktorym to terminem okresla si? sytuacj?, gdy katastrofa natu-
ralna wywoluje swymi skutkami katastrof? techniczn3 lub odwrotnie, s3 wspolczesnie dominuj3cym rodzajem katastrof zwielokratniaj3cych destrukcyjne skutki ich l3czne-go zaistnienia, a tym samym utrudniaj3 i zwielokrotniaj3c potrzeby ratowania oraz usuwania skutkow;
• cyberprzestrzen to nowa, wci3z wzrastaj3ca na znaczeniu sfera ludzkiej dzialalnosci wymagaj3ca ochrony i obrony przed destruktywnymi oddzialywaniami na czele z cyberterrorem;
• zagrozenia militarne, zarowno spoleczne, katastrofy i awarie techniczne, kl?ski zywio-lowe oraz skazenie srodowiska s3 porownywalne ze skutkami wojen, a ochrona przed nimi i usuwanie ich skutkow stanowi3 rowniez wspolczesn3 ochron? i obron? naro-dow3. do ktorej panstwo musi zmobilizowae wszystkie cywilne i wojskowe sily zdol-nosci dzialania;
• niski poziom swiadomosci zagrozen oraz przygotowania ochronnego i obronnego spo-leczenstwa i panstwa polskiego same w sobie stanowi3 zagrozenie bezpieczenstwa na-rodowego, prowokuj3c los i drzewnikow oraz skazuj3c nas na reaktywne, improwizo-wane dzialania w sytuacji zaistnienia zagrozen33.
Sposrod zaprezentowanych zagrozen wiod3c3, nadrz?dn3 rol? odgrywaj3 zagrozenia o charakterze politycznym. Z nich bowiem mog3 wynikae innego rodzaju zagrozenia - mog3 bye one impulsem wyzwalaj3cym wyst3pienie innego rodzaju zagrozen, szczegolnie ekono-micznych, militarnych i spolecznych. W skomplikowanej rzeczywistosci stosunkow mi?dzy-narodowych zagrozenia mog3 si? wzajemnie przenikae, wyst?powae pojedynczo lub kom-pleksowo, a niekiedy przybrae charakter lawinowy. W pewnych sytuacjach zagrozenia jedne-go typu mog3 przybrae form? zagrozenia innego typu. Procesy globalizacji powoduj3 posze-rzenie przedmiotowego zakresu bezpieczenstwa panstwa. Pojawily si? tez nowe rodzaje za-grozen, czego przykladem moze bye zagrozenie dla bezpieczenstwa systemow informacyj-nych. Zmalala w obecnych czasach rola zagrozen militarnych, w tym ze strony s3siadow Pol-ski. Zmienil si? rowniez charakter zagrozen, choeby z tego powodu, ze nosnikiem sily mog3 bye takze podmioty ponadpanstwowe czy pozapanstwowe oraz dlatego, ze pojawil si? nowy typ przemocy wewn3trz panstwa. W okresie globalizacji coraz wi?cej zagrozen ma charakter
33. Jakubczak R,. Flis J, Bezpieczenstwo narodowe Polski XXI wieku, Wyd. BELLONA, Warszawa 2006, s. 113-115.
transgraniczny, czyli oddzialywaj3 one ponad granicami wielu panstw. Taki charakter maj3 zagrozenia spoleczne w formie terroryzmu mi?dzynarodowego i przest?pczosci zorganizowa-nej, zagrozenia ekonomiczne, wynikaj3ce z oddzialywania rynkow kapitalowych, kapitalu spekulacyjnego i transnarodowych korporacji oraz zagrozenia ekologiczne. Jednoczesnie na-st?puje poszerzenie zakresu podmiotow, b?d3cych nosnikami okreslonych zagrozen (np. za-grozenia o charakterze spolecznym s3 powodowane przez podmioty niepanstwowe, takie jak mi?dzynarodowe struktury i grupy przest?pcze oraz terrorystyczne). Zwlaszcza w ostatnich latach nast?puje intensyfikacja zagrozen z ich strony. Cech3 niektorych zagrozen bezpieczen-stwa narodowego jest ich odterytorialnienie. Funkcjonuj3c w transnarodowej przestrzeni spo-lecznej, s3 oderwane od jakiekolwiek lokalizacji. Do takich zagrozen zaliczye mozna terro-ryzm mi?dzynarodowy, przest?pczose zorganizowan3 i globalne zagrozenia ekologiczne w postaci efektu cieplarnianego oraz niszczenia powloki ozonowej. Wszystkie wskazane zagrozenia, w roznym stopniu dotycz3 bezpieczenstwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej.
Literatura
1. Zi?ba R, Kategoria bezpieczenstwa w nauce o stosunkach mi?dzynarodowych, Wy-dawnictwo Naukowe Grado, Torun 2005,
2. Raport o stanie systemu przeciwdzialania, zwalczania i usuwania skutkow nadzwy-czajnych zagrozen dla ludzi i srodowiska, Warszawa 1997,
3. Dworecki S, Zagrozenia bezpieczenstwa panstwa, AON, Warszawa,2002
4. Czaputowicz J, System czy nielad? Bezpieczenstwo europejskie u progu XXI wieku, PWN, Warszawa 1998,
5. Slownik terminow z zakresu bezpieczenstwa narodowego, AON, Warszawa 2002,
6. Balcerowicz B, Strategia obronna panstwa, AON, Warszawa 1994,
7. Balcerowicz B, Obronnose panstwa sredniego, Warszawa 1997,
8. Krause M, Wprowadzenie, „Zeszyty Naukowe AON”, 2003,
9. Solorz J., Czynniki razenia broni j3drowej, „Zeszyty Naukowe AON, 2002,
10. Olszewski R, Bezpieczenstwo wspolczesnego swiata, Wydawnictwo Adam Marsza-lek, Torun 2005,
11. Jakubczak R., Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczenstwa III RP, Dom Wydaw-niczy BELLONA, Warszawa 2003,
12. Skrabacz A., Bezpieczenstwo spoleczne, ”Zeszyty Naukowe AON”, Warszawa 2002, nr 3-4
13. Leszczynski T, Zwi3zki terroryzmu z przest?pczosci3 zorganizowan3, Warszawa 2005,
14. Jakubczak R,. Flis J, Bezpieczenstwo narodowe Polski XXI wieku, Wyd. BELLO-NA, Warszawa 2006,
15. Wolanin J., Zarys teorii bezpieczenstwa obywateli, DANMAR, Warszawa 2005,
16. Adamczyk G., Breitkopf B., Wowra Z., Przysposobienie obronne, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1998,
17. http://www.wikipedia.org/wiki/Powodz,
18. http://www. eszkola.pl/ czytaj/Powodzie/3630,
19. http://www. sciaga.pl/tekst/30436-31 -powodzie,
20. http://www.wikipedia.org/wiki/Pozar,
21. http: // portalwiedzy .onet.pl/18745,haslo.html,
22. http://www.zjawiska.webpark.pl/ttrzas.htm,
23. http: www.wikipedia.org/wiki/Trz?sienie ziemi,
24. http://www. wikipedia. org/wiki/Lawina,
25. http://www.tatry.z-ne.pl/,
26. http://www wikipedia.org/wiki,
