CC BY
415
dr Ryszard GROSSET
Wyzsza Szkola Zarz^dzania i Prawa im. Heleny Chodkowskiej
CZYNNIKI KSZTALTUJ^CE POZIOM BEZPIECZNSTWA
PANSTWA
Factors of State Safety
Streszczenie
Niniejszy artykul prezentuje czynniki, od ktorych uzaleznione jest bezpieczenstwo panstwa. Udowadnia rowniez , ze nalezy miec dobre prawo, ktore musi okreslac normy prawne danego panstwa ale rowniez i mi^dzynarodowe. Przedstawia rowniez organizacje, z ktorymi wspolpracuje nasze panstwo w celu zachowania bezpieczenstwa w dobie przemian.
Summary
The article presents factors the safety of you from which be dependent on. It proves also , it that was one should have good right, which has to define legal norms given state but also and international. It represents organizations our state with which co-operates in aim of behaviour of safety in day of alternatively also.
Slowa kluczowe: bezpieczenstwo wewn^trzne, bezpieczenstwo zewn^trzne, bezpieczenstwo ekonomiczne, procesy demokracji, system ksztalcenia obronnego, uwarunkowania i nfrastrukturalne.
Key words: internal safety, external safety, economic safety, democracy processes, defence education, infrastructure conditions
We wspolczesnym swiecie oprocz ustroju i systemu spoleczno-ekonomicznego, na dzialalnosc panstwa w odniesieniu do bezpieczenstwa i gospodarki narodowej oraz mozliwosci wyboru w tych dziedzinach, wplywa wiele czynnikow. Bezpieczenstwo Polski, na przestrzeni ostatnich kilku lat ksztaltuje si? w zupelnie odmiennych niz dot^d warunkach. Zmiany, jakie zaszly w Europie Srodkowej i Wschodniej, stworzyly nowe uwarunkowania bezpieczenstwa panstwa. Polska stanowi granic? mi?dzy zjednoczon^ Europe, a panstwami buduj^cymi mlode demokracje. Panstwo funkcjonuje w blizszym lub dalszym otoczeniu mi?dzynarodowym maj^cym wplyw na tworzenie si? i funkcjonowanie roznych uwarunkowan dotycz^cych zarowno bezpieczenstwa jak i gospodarki narodowej.
Uwarunkowania bezpieczenstwa panstwa ogolnie mozna podzielic na zewnqtrzne i wewnqtrzne. Bezpieczenstwo panstwa wymaga ci^glej analizy, zarowno zewn?trznych, jak i wewn?trznych uwarunkowan i czynnikow, jakie maj^ wplyw na srodowisko, w ktorym znajduje si? Polska.
Do najistotniejszych zewnqtrznych uwarunkowan bezpieczenstwa Polski, mozliwych do identyfikacji dzis i mozliwej do przewidzenia przyszlosci w kontekscie sytuacji mi?dzynarodowej, nalezy:
• stosunki Polski z panstwami s^siednimi;
• obecnosc i pozycja Polski w strukturach euroatlantyckich;
• sytuacja legislacyjno-prawna stabilizuj^ca europejskie bezpieczenstwo, w obliczu
nowych wyzwan politycznych, ekonomicznych, militarnych i cywilizacyjnych1.
Relacje Polski z panstwami najblizszego otoczenia nie stwarzaj^ bezposrednich zagrozen. Polska jest krajem czlonkowskim Unii Europejskiej oraz podpisala uklady reguluj^ce wzajemne stosunki z wszystkimi krajami s^siaduj^cymi. Nasze stosunki wolne s^. od jakichkolwiek wzajemnych roszczen terytorialnych i sporow na tle mniejszosci narodowych. Dodatkowym, pozytywnym czynnikiem, zmniejszaj^cym zwlaszcza zagrozenia
o charakterze militarnym, s^. ograniczenia i system monitorowania aktywnosci wojskowej, jakim podlegaj^. panstwa europejskie.
Prawdopodobienstwo wybuchu konfliktu zbrojnego w naszym regionie jest w chwili obecnej niewielkie. Ryzyko przeprowadzenia przez ktorekolwiek panstwo niespodziewanego ataku jest dzis znikome. Wejscie do Unii Europejskiej oraz Sojuszu Polnocnoatlantyckiego
1Por. S. Koziej, F. Wolkowicz, Podstawowe zalozenia polityki bezpieczenstwa i strategii obronnej, AON,Warszawa 1998, s. 15.
zmienilo geopolityczn^. pozycj? Polski, przekreslilo ostatecznie skutki porz^dku jaltanskiego i podzialu Europy na strefy wplywow.
Czlonkostwo w NATO dalo Polsce najpelniejsze, trwale gwarancje bezpieczenstwa. Uczynilo Polsk? czlonkiem wspolnoty demokratycznych i stabilnych panstw. Niew^tpliwie przynaleznosc t? gruntuje uczestnictwo Polski w Unii Europejskiej i funkcjonowanie w jej strukturach.
Korzystne przemiany nast^pily w naszym bezposrednim otoczeniu. Zyjemy w Europie pogl?biaj^cej si? integracji, w ktorej aktywnie uczestniczymy. Wi?kszosc naszych s^siadow jest czlonkami lub pod^za do czlonkostwa w zachodnich strukturach bezpieczenstwa.
Jednoczesnie pojawily si? nowe zagrozenia i wyzwania, rowniez w naszym najblizszym otoczeniu, zwi^zane przede wszystkim z naruszaniem praw czlowieka i wolnosci obywatelskich, z napi?ciami gospodarczymi i konfliktami etnicznymi oraz probami tworzenia alternatywy dla europejskiej integracji, opartymi na niektorych doswiadczeniach bylego Zwi^zku Radzieckiego. W zwi^zku z tym zaistniala potrzeba aktualizacji obowi^zuj^cych dokumentow, a w rzeczywistosci, wypracowania nowej postaci polityki bezpieczenstwa.
Koniecznosc zmian wynikala nie tylko z przemian, jakie si? dokonaly w sferze bezpieczenstwa europejskiego, ale takze z potrzeby odpowiedniego przygotowania si? do reagowania na kryzysy, ktore w bezposredni b^dz posredni sposob zagrazalyby bezpieczenstwu i stabilnosci zarowno Polski, jak i jej najblizszego otoczenia. Czlonkostwo w NATO z czasem przestalo byc celem polskiej polityki bezpieczenstwa, a stalo si? instrumentem sluz^cym realizacji polskiej racji stanu oraz sposobem wykorzystania nowych mozliwosci naszej polityki zagranicznej. Udzial w strukturze sojuszniczej spowodowal rowniez zharmonizowanie naszej strategii i planow obronnych z wytycznymi przyj?tymi w ramach wspolnego planowania strategicznego NATO2.
Zmiany te znalazly odzwierciedlenie w podstawowych dokumentach dotycz^cych bezpieczenstwa panstwa. Tworzy je zbior nast?puj^cych dokumentow:
• Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej3;
• Strategii Bezpieczenstwa Rzeczypospolitej Polskiej4;
• Strategii Obronnosci Rzeczypospolitej Polskiej5;
• Strategii Bezpieczenstwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej6;
2Por. R. Przemyski, Strategia wojskowa Rzeczypospolitej Polskiej w kontekscie bezpieczenstwa i obronnosci panstwa, Generalny Zarz^d Planowania Strategicznego Sz. Gen. WP, Warszawa 2003, s. 7.
3Konstytucja RP z 02.04.1997 r., art. 5.
4Przyj?ta na posiedzeniu Rady Ministrow w dniu 4 stycznia 2000 r.
5Przyj?ta na posiedzeniu Rady Ministrow w dniu 23 maja 2000 r.
• Ustawie o stanie kl?ski zywiolowej z 18 kwietnia 2002 roku7;
• Ustawie o stanie wyj^tkowym z dnia 21 czerwca 2002 roku8;
• Ustawie o stanie wojennym oraz kompetencjach Naczelnego Dowodcy SZ i zasadach
jego podleglosci konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 29 sierpnia 2002 roku9;
• Rozporz^dzeniu Rady Ministrow w sprawie sposobu tworzenia gminnego zespolu reagowania, powiatowego i wojewodzkiego zespolu reagowania kryzysowego oraz Rz^dowego Zespolu Koordynacji Kryzysowej i ich funkcjonowania z dnia 3 grudnia 2002 roku10;
• Rozporz^dzenie Rady Ministrow z dnia 27 kwietnia 2004 r. w sprawie przygotowania
systemu kierowania bezpieczenstwem narodowym11.
Polska realizowala te cele z poszanowaniem prawa mi?dzynarodowego, zgodnie z postanowieniami Karty Organizacji Narodow Zjednoczonych (ONZ) oraz dokumentow Organizacji Bezpieczenstwa i Wspolpracy w Europie (OBWE). Respektuj^c suwerennosc innych krajow, Polska nie d^zy do umacniania wlasnego bezpieczenstwa kosztem bezpieczenstwa innych panstw.
Polska realizuje wlasne interesy w zgodzie ze wspolnymi wysilkami zmierzaj^cymi do umocnienia bezpieczenstwa w Europie i na swiecie oraz nie ma roszczen terytorialnych wobec zadnego panstwa. Nie traktuje zadnego panstwa jako wroga. Wszelkie spory b?dzie rozwi^zywac zgodnie z zasadami prawa mi?dzynarodowego.
Srodowisko bezpieczenstwa Polski podlega ci^glym i dynamicznym zmianom. Maj^. one generalnie pozytywny kierunek i stwarzaj^. korzystne warunki dla rozwoju wspolpracy z naszymi partnerami. Polska nie musi stawiac czola w przewidywalnej przyszlosci egzystencjalnemu zagrozeniu. Pozostaj^ wszakze ryzyka i niepewnosci, ktore mog^. przeksztalcic si? w konflikty, w tym rowniez w naszym bezposrednim otoczeniu.
Glownym czynnikiem stabilnosci polityczno-wojskowej na kontynencie jest Sojusz Polnocnoatlantycki. Polska wnosi i b?dzie wnosic swoj wklad w umacnianie Sojuszu, utrzymanie jego zdolnosci do wypelnienia podstawowych zadan bezpieczenstwa, a to oznacza
6Przyj?ta na posiedzeniu Rady Ministrow w dniu 8 wrzesnia 2003 r.
7Dz. U. Nr 62 poz. 558 z 2002 r.
8Dz. U. Nr 113 poz. 985 z 2002 r.
9Dz. U. Nr 156 poz. 1301 z 2002 r.
10Dz. U. Nr 215 poz. 1818 z 2002 r.
11Dz. U. Nr 98 poz. 978 z 2004 r.
zapewnienie stabilnego euroatlantyckiego srodowiska bezpieczenstwa, sluzenie jako forum konsultacji oraz jako instrument odstraszania i obrony. Oznacza takze, w ramach procesu wzmacniania bezpieczenstwa i stabilnosci - koniecznosc wnoszenia wkladu dla zapobiegania konfliktom i opanowywania kryzysow oraz rozwijania partnerstwa, wspolpracy i dialogu z innymi panstwami na obszarze euroatlantyckim. Priorytetem Polski jest zachowanie przez Sojusz zdolnosci do wypelniania jego funkcji jako organizacji obrony zbiorowej.
W naszej, a takze sojuszniczej ocenie, agresja konwencjonalna na duz^ skal? przeciwko Sojuszowi jest malo prawdopodobna, istnieje jednak mozliwosc pojawienia si? takiego zagrozenia w dluzszym czasie. Polska wraz z pozostalymi sojusznikami jest wystawiona na roznorodne ryzyka militarne i pozamilitarne, o wielokierunkowym i czasami trudnym do przewidzenia charakterze. Sklada si? na nie niepewnosc i niestabilnosc na obszarze euroatlantyckim i wokol niego, a takze mozliwosc kryzysow regionalnych na obrzezach Sojuszu. Niektore panstwa na tym obszarze znajduj^ si? w obliczu powaznych trudnosci o podlozu ekonomicznym, spolecznym i politycznym. Rywalizacje etniczne i religijne, spory terytorialne, nie wystarczaj^ce b^dz nieudane proby reform, naruszenia praw czlowieka, rozpad panstw mog^. prowadzic do lokalnej b^dz nawet regionalnej destabilizacji.
Polska musi nadal brac pod uwag? znacz^ce sily konwencjonalne rozmieszczone w poblizu jej granic oraz istnienie pot?znych sil nuklearnych poz^ Sojuszem Polnocnoatlantyckim12. Zrodlem niepokoju jest rozprzestrzenianie broni masowego razenia i srodkow jej przenoszenia. Interesy bezpieczenstwa Polski mog^. byc takze wystawione na szwank poprzez akty terroru, sabotazu i przest?pczosci zorganizowanej, zaklocenia dostaw surowcow o zywotnym znaczeniu, a takze powazne zagrozenia srodowiska naturalnego. Istnieje takze zagrozenie ze strony obcych sluzb specjalnych. Dzialania podejmowane w tej dziedzinie maj^. nie mniej wazny aspekt sojuszniczy: nasza wiarygodnosc zalezy rowniez od naszej „szczelnosci" w tej sferze.
Ogolnie mozna stwierdzic, ze na plaszczyznie zewn?trznej uwarunkowania polityczne bezpieczenstwa ekonomicznego odnosz^ si? do ustroju politycznego oraz przynaleznosci do okreslonego bloku panstw (organizacji), a takze do charakteru stosunkow wypracowanych z innymi panstwami i organizacjami (blokami panstw).
Radykalne przemiany ustrojowe zawsze powoduj^. okresowy wzrost zagrozen wewn?trznych. W zbiorze uwarunkowan wewnqtrznych polityki bezpieczenstwa panstwa, dostrzec i wyroznic trzeba przede wszystkim czynniki polityczne, ekonomiczne, spoleczne
12Por. R. Przemyski, Strategia wojskowa...wyd. cyt., s. 9.
itp., ktore mog^. miec zarowno charakter kreatywny, jak i destrukcyjny. Jesli nabieraj^ charakteru destrukcyjnego, to nie tylko oslabiaj^ one potencjal panstwa, ale rowniez zwi?kszaj^. jego podatnosc na presje zewn?trzne.
Nieuniknione koszty spoleczne kryzysu gospodarczego, przeprowadzanych gl?bokich reform rynkowych, a zwlaszcza bezrobocie, sprzyja szerzeniu si? frustracji, rozpr?zenia, wzrostu przest?pczosci i innych patologicznych zjawisk spolecznych. W tych warunkach moze tworzyc si? atmosfera sprzyjaj^ca rozprzestrzenianiu si? groznych tendencji szowinistycznych lub nacjonalistycznych. Glownym srodkiem przeciwstawienia si? tym zagrozeniom jest maksymalne przyspieszenie procesu przemian i skracanie okresu przejsciowego. Przedluzanie okresu przebudowy niosloby ze sob^ nieuchronnie pogl?bienie napi?c i zaburzen spolecznych.
Procesy demokratyzacji systemu politycznego, wprowadzenie gospodarki rynkowej i liberalizacja stosunkow spolecznych wymagaly zmiany starych struktur i nawykow. Post?p przemian byl i do dzis jest czasem hamowany zarowno przez niewydolnosc cz?sci aparatu administracyjnego, jak i przez swiadom^. opozycj? sil eksternistycznych. Wyst?puj^. tez nawyki swiadomosciowe, b?d^ce wynikiem dlugoletnich nawykow, a utrudniaj^ce spoleczn^ adaptacj? do nowych warunkow13.
Przez dziesi^tki lat poj?cie bezpieczenstwa narodowego nabralo w rozumieniu Polakow znaczenia swoistego kanonu. Ten stereotyp nadal funkcjonuje. Daje si? zauwazyc, iz zbyt wolno ksztaltuje si? w swiadomosci Polakow calosciowe rozumienie uwarunkowan bezpieczenstwa i skladaj^cych si? na nie czynnikow: politycznych, militarnych,
gospodarczych i spolecznych - zwlaszcza kwestii socjalnych, demograficznych, etnicznych, religijnych, swiatopogl^dowych, a szczegolnie ekologicznych.
Stosunek spoleczenstwa do spraw bezpieczenstwa i obronnosci jest na ogol pozytywny, choc zroznicowany w zaleznosci od wieku, wyksztalcenia i miejsca zamieszkania. Zdecydowanie najwi?ksze znaczenie przypisujemy bezpieczenstwu granic i ich szczelnosci. Wojsko postrzegane jest przez zdecydowan^. wi?kszosc spoleczenstwa jako jedna z glownych instytucji zycia spoleczno-politycznego, wnosz^ca decyduj^cy wklad w zapewnienie bezpieczenstwa panstwa. Z drugiej zas strony tkwi w naszej pami?ci powszechna niech?c do odbywania zasadniczej sluzby wojskowej. Na szcz?scie dzisiaj, w czasach profesjonalnej armii, te stereotypy ulegly radykalnym zmianom. Swiadomosc polityczna Polakow nie jest jeszcze w pelni jednoznacznie okreslona. Dotyczy to
13Por. S. Koziej, F. Wolkowicz, Podstawowe ... wyd. cyt., s. 21
np. swiadomosci historycznej, b?d^cej jednym ze wskaznikow tzw. kultury politycznej. Przykladem jest tu wypelnianie „bialych plam" w historii narodu. Prezentowane, obok rzeczowego kontekstu historii Polski, przyklady jednostronnej oceny zdarzen rodz^ niepotrzebne podzialy. Niekorzystne z punktu widzenia bezpieczenstwa panstwa s^. tez niekiedy uprzedzenia wobec mniejszosci narodowych i religijnych. Daje si? jeszcze zaobserwowac zachowania o charakterze ksenofobicznym, ktore manifestuj^. si? okazywaniem jawnej niech?ci wobec przedstawicieli mniejszosci narodowych w Polsce. Nurt ten dominuje wsrod ugrupowan skrajnych szermuj^cych haslami zagrozenia dla polskich interesow narodowych. Istotne znaczenie dla skutecznosci i tempa przemian w Polsce ma przezwyci?zanie recesji. Powodzenie przeobrazen jest w znacznym stopniu uwarunkowane powodzeniem prowadzonych reform, stabilizaj struktur panstwa i podniesieniem efektywnosci ich funkcjonowania.
Dlugofalowe bezpieczenstwo Polski zalezy od jej integracji z instytucjami demokratycznego Zachodu, a ta dokona si? jedynie pod warunkiem odpowiadania kryteriom sprawnie funkcjonuj^cej demokracji. Zatem wszelkie czynniki opozniaj^ce dopelnienie procesu demokratycznej transformacji kryj^. w sobie zagrozenie dla bezpieczenstwa panstwa. Obecne stadium reform nie stwarza zagrozenia dla spoistosci panstwa oraz jego wiarygodnosci jako partnera wspolpracy gospodarczej. Stosunkowo najszybciej post?puje integracja polityczna nowego ustroju14
Odr?bnym zagadnieniem s^. problemy zwi^zane z procesem prywatyzacji i reprywatyzacji. Nieprawidlowosci oraz zahamowania w procesach prywatyzacji mog^. w skali kraju spowodowac niezadowolenie spoleczne, ktore moze stworzyc niebezpieczenstwo hamowania transformacji ekonomicznej. W plaszczyznie mi?dzynarodowej skutkowac mog^. zahamowaniem naplywu inwestycji zagranicznych oraz opoznieniem procesu wyrownywania poziomu z krajami „starej Unii Europejskiej”. Nalezy podkreslic, ze obok zroznicowania przestrzennego mamy w Polsce do czynienia z post?puj^c^. degradaj srodowiska, ktora pot?guje zagrozenia ekologiczne wywieraj^ce (nie do konca zbadany) wplyw na stan swiadomosci Polakow. O mozliwosciach zaspokajania finansowych i rzeczowych potrzeb systemu obronnego panstwa, w tym sil zbrojnych RP, decyduj^. warunki ekonomiczne. Mozliwosci finansowania systemu obronnego panstwa decyduj^. nie tylko
o sytuacji sil zbrojnych, ale takze determinuj^ sytuacj? przemyslu obronnego, utrzymywanie
14Por. S. Kurek, Identyfikacja bezpieczenstwa ekonomicznego panstwa, w: Gospodarka wybranymi zasobami naturalnymi w Polsce, a bezpieczenstwo ekonomiczne, Praca zbiorowa pod kier. nauk. J. Placzka, AON, Warszawa 1999, s. 33.
i uzupelnianie strategicznych rezerw panstwowych i specjalistycznych, w tym rezerw mobilizacyjnych.
Problematyka zagranicznych stosunkow ekonomicznych (handel, zadluzenie oraz spowolnienie gospodarcze ) stanowi jeden z istotnych problemow zwi^zanych, zarowno z rozwojem ekonomicznym, jak i z bezpieczenstwem Polski. Glownymi partnerami handlowymi Polski s^. obecnie panstwa Unii Europejskiej.
Wazny dla bezpieczenstwa panstwa jest problem samowystarczalnosci surowcowej, a szczegolnie w zakresie surowcow energetycznych (w?gla kamiennego, brunatnego, gazu ziemnego i ropy naftowej) oraz skladnikow i komponentow dla przemyslu metalurgicznego, chemicznego, farmaceutycznego itp. Polska jest samowystarczalna jesli chodzi
o zabezpieczanie potrzeb na w?giel kamienny i brunatny oraz gaz koksowniczy. Problemem natomiast moze byc zaspokojenie popytu na gaz ziemny, bowiem wi?kszosc tego surowca importujemy z Rosji. W przypadku przerwania dostaw importowych oraz zachowania priorytetu zaopatrzenia odbiorcow komunalnych znacz^ca liczba przedsi?biorstw, szczegolnie w branzy chemicznej, metalurgicznej i nawozow sztucznych musialaby ograniczyc lub przerwac produkcj?. W zakresie dostaw ropy naftowej istnieje mozliwosc zdywersyfikowania zrodel jej zakupu ( Norwegia, kraje arabskie). Niemniej zaklocenia w jej dostawach mog^. rzutowac negatywnie na zaopatrzenie rynku, w tym na funkcjonowanie przemyslu chemicznego, farmaceutycznego itp.
Import surowcow nie energetycznych w calosci zaspokaja potrzeby w zakresie dostaw rudy zelaza, rudy aluminium oraz skladnikow i komponentow do wytwarzania uszlachetnionych gatunkow stali niezb?dnych dla przemyslu obronnego, lozyskowego, narz?dziowego itp. w odroznieniu od dostaw gazu i ropy naftowej zaopatrzenie przemyslu w importowane skladniki i komponenty nie powinno stwarzac wi?kszych problemow, bowiem s^. one dost?pne na wielu rynkach zagranicznych.
Istotnym czynnikiem wewn?trznym warunkuj^cym bezpieczenstwo panstwa jest swiadomosc i edukacja obronna oraz szeroko poj?ta „edukacja dla bezpieczenstwa”. Wraz ze zmian^. ustroju politycznego nast^pila w Polsce zmiana swiadomosci spolecznej obywateli. Jej wyznacznikiem jest prezentowany przez obywatela system wartosci, obejmuj^cy tak wiedz?, jak i opinie, pogl^dy, postawy i zachowania. Swiadomosc spoleczna, a zwlaszcza swiadomosc obronna ulegla generalnie obnizeniu. Obserwuje si? swoist^. niespojnosc postaw z jednej strony spoleczenstwo bardzo wysoko ceni wojsko, jako instytucj? spolecznego zaufania, z drugiej zas strony - absolutnie neguje potrzeb? i ch?c wlasnych swiadczen na rzecz wojska i obronnosci.
Edukacja i wychowanie pro obronne spoleczenstwa winny byc istotnym czynnikiem polskiego modelu oswiatowo-wychowawczego. Niestety, jestesmy na poczetku drogi w budowie nowego ogolnokrajowego systemu ksztalcecego swiadomosc pro obronne spoleczenstwa. Funkcjonuje luzno ze sobe powiezane ogniwa, takie jak: rodzina, szkoly, organizacje i stowarzyszenia, instytucje kulturalno-oswiatowe, koscioly i zwiezki wyznaniowe, wydawnictwa i media. Dzialalnosc ich jest jednak mocno rozproszona i niespojna. Nie wszystkie powolane do tego instytucje potrafily dostosowac si? do nowych warunkow i znalezc skuteczne formy oddzialywania edukacyjnego. Dotyczy to zwlaszcza nadzwyczajnych zagrozen czasu pokoju i w pewnej mierze obrony cywilnej. Przykladem tego moge byc wielkie powodzie na przestrzeni lat 1997 - 2010.
System ksztalcenia obronnego zostal powaznie znieksztalcony. Mlodziez konczeca edukacj? na poziomie szkoly podstawowej nie spotyka si? z problematyke obronnosci w systemie szkolnym. Ma to wyrazne, negatywne skutki w procesie przygotowania do obowiezku sluzby wojskowej, dlatego zawieszono pobor przechodzec na armi? zawodowe.
Na ptaszczyznie wewnqtrznej uwarunkowania polityczne bezpieczenstwa ekonomicznego se kreowane przez sfer? polityczne - polityk? bezpieczenstwa panstwa i uwidocznianie si? na plaszczyznie spoleczno-gospodarczej, a takze w polityce bezpieczenstwa ekonomicznego przez okreslenie celow, zadan i systemu organizacyjnego.
Uwarunkowania polityczne bezpieczenstwa ekonomicznego se scisle powiezane z uwarunkowaniami ekonomicznymi, gdyz wyplywaje z siebie wzajemnie i nie moge samodzielnie wyst?powac. Ponadto przynalezy im rola kreatywnego i konstruktywnego ksztaltowania polityki bezpieczenstwa ekonomicznego, bowiem nadaje one form? zinstytucjonalizowane uwarunkowaniom ksztaltowania tego bezpieczenstwa15. Jednoczesnie szerokosc i gl?bokosc powiezan mi?dzy grupami uwarunkowan bezpieczenstwa ekonomicznego powoduje, iz staje si? one dla siebie wzajemnie weryfikatorami.
Kolejne grupe uwarunkowan bezpieczenstwa ekonomicznego se uwarunkowania obronno-militarne. Zauwaza si? duze zlozonosc tej grupy, gdyz skladowe jej se pochodne uwarunkowan politycznych i ekonomicznych. Ten obszar uwarunkowan wyplywa z zalozen polityki bezpieczenstwa panstwa przez nalozenie na gospodark? narodowe koniecznosci zaspokajania militarnych potrzeb panstwa. Stanowie one duzy zbior czynnikow, ktore moge
15Por. Z. Stachowiak, Identyfikacja narodowej i sojuszniczej strategii obronnej i ich relacje do strategii bezpieczenstwa i bezpieczenstwa ekonomicznego w: Podstawy, mechanizmy i procedury ksztaltowania bezpieczenstwa ekonomicznego Polski z punktu widzenia narodowej i sojuszniczej strategii obronnej, Praca zbiorowa pod kier. nauk. Z. Stachowiaka, AON, Warszawa 2002, s. 84.
warunkowac utrat? lub utrzymanie, a nawet wzrost poziomu bezpieczenstwa ekonomicznego panstwa. Odnosi si? to do wszystkich stanow, tzn. pokoju, zagrozenia militarnego i wojny. Czynniki z tego obszaru moge, zarowno sprzyjac, jak i ograniczac ksztaltowanie si? bezpieczenstwa ekonomicznego panstwa. Wyszczegolnione stany, w jakich moze si? znajdowac panstwo se wypadkowe zaistnialych konfliktow spolecznych i narodowosciowych.
Czynniki wyplywajece z obszaru obronno-militarnego se bodzcem do tworzenia i cieglej aktualizacji systemu dzialan w sferze gospodarczej, dzialajecego pod ketem jej struktur do wymagan, jakie se stawiane przez okreslone podmioty bezpieczenstwa panstwa. Oznacza to, ze uwarunkowania obronno-militarnie se obszarem zlozonym i rozwiezywalnym za pomoce dzialan wieloetapowych, gdyz wyplywa to ze stopnia zmiennosci sytuacji, w jakiej si? znajduje dany kraj.
Ksztaltowanie bezpieczenstwa ekonomicznego zalezy od stanu, w jakim moze si? znajdowac panstwo. W kazdym z nich ujawniaje si? inne problemy do rozwiezania:
1. W stanie pokoju - w skali makro - uwarunkowania bezpieczenstwa ekonomicznego skupiaje si? na trzech grupach:
a. uwarunkowaniach kreacyjnych, ktore se zwiezane z tworzeniem polityki bezpieczenstwa panstwa, z uszczegolowieniem jego potrzeb w dziedzinie bezpieczenstwa ekonomicznego;
b. uwarunkowaniach realizacyjnych (funkcjonalnych), ktore se zauwazalne w trakcie urzeczywistniania polityki bezpieczenstwa, przy tworzeniu, utrzymaniu i rozwoju systemu obronnego;
c. uwarunkowaniach weryfikacyjnych (korygujecych) spelniajecych zadania badawczo-kontrolne wobec dwoch pierwszych grup uwarunkowan.
2. W stanie zagrozenia - uwarunkowania bezpieczenstwa ekonomicznego skupiaje si? na dwoch grupach: realizacyjnej i weryfikacyjnej (grupa kreacyjna jest wykorzystywana w ograniczonym stopniu). Dzialania te maje na celu zapewnienie niezb?dnego minimum do przetrwania ludnosci. Sfera gospodarcza przygotowuje si? do zaspokajania potrzeb w wi?kszym stopniu wojska niz ludnosci cywilnej.
3. W stanie wojny - dzialania nadal b?de si? skupiac na obszarach realizacyjnym i weryfikacyjnym, lecz przy polozeniu wi?kszego nacisku na ten ostatni, gdyz w trakcie dzialan wojennych b?de narastaly czynniki negatywne wymagajece odpowiednich reakcji.
Na ksztaltowanie bezpieczenstwa ekonomicznego duzy wplyw b?de mialy uwarunkowania spoteczne, ktore skupiaje w sobie szereg uwarunkowan socjalno-bytowych, kulturowych, oswiatowych itp. Stanowie o nich warunki bytowe i spoleczne ludnosci (ochrona zdrowia, system rentowo-emerytalny, kultura, oswiata, sport itd.). Analiza tego obszaru uwarunkowan ukazuje poziom zycia spoleczenstwa oraz kierunki, ktore nalezy obrac, aby zapewnic dobrobyt jednostki.
Uwarunkowania spoleczne wieze si? scisle z uwarunkowaniami politycznymi i ekonomicznymi i w duzym stopniu od nich zaleze.
Duze znaczenie dla bezpieczenstwa ekonomicznego maje uwarunkowania geostrategiczne. Z jednej strony nie mamy zadnego wplywu na fizyczne uksztaltowanie kraju, jego klimat, ilosc zasobow naturalnych, polozenie wzgl?dem innych panstw, z drugiej strony mozemy ksztaltowac liczb? ludnosci, siec komunikacyjne itd. Z obszaru tych uwarunkowan, cz?sto w decydujecym stopniu, wyplywa miejsce zajmowane przez kraj w hierarchii swiatowej16.
Bezposredni wplyw na bezpieczenstwo ekonomiczne maje uwarunkowania infrastrukturalne, bowiem znajduje one odbicie we wszystkich omawianych dotychczas grupach uwarunkowan. Uwarunkowania te wplywaje na ksztaltowanie bezpieczenstwa ekonomicznego w nast?pujecy sposob:
a. w wymiarze ekonomicznym koncentruje si? na problemie niepodzielnosci
nakladow w skali zaangazowania poszczegolnych rodzajow kapitalu, pracochlonnosci i kapitalochlonnosci przedsi?wzi?c, a takze na kwestie zmian jakosciowych;
b. w wymiarze spolecznym se to dzialania administracji panstwowej
i samorzedowej na rzecz zapewnienia odpowiedniej sytuacji prawno-
ekonomicznej spoleczenstwa;
c. w wymiarze techniczno-organizacyjnym se one odpowiedzialne za zarzedzanie
i koordynowanie procesow ksztaltowania bezpieczenstwa ekonomicznego,
a takze ksztaltowanie cech niezb?dnych do realizacji tych przedsi?wzi?c, tj. duzej mobilnosci, zywotnosci przestrzennej, jednosci funkcjonalnej itd.
Uwarunkowania infrastrukturalne winny zapewniac takie rozwiezania, ktore
sprzyjalyby rozwojowi poziomu bezpieczenstwa jednostki, podmiotow gospodarczych, gal?zi przemyslu, az do bezpieczenstwa narodowego.
16Tamze, s. 89.
Podsumowanie
Podj?te w artykule rozwazania dotyczece ksztaltowania bezpieczenstwa panstwa byly, se i b?de bardzo wazne. Bezpieczenstwo panstwa w ostatnich latach bardzo si? zmienilo, poprzez zmiany jakie zaszly w Polsce jak rowniez w Europie Srodkowej i Wschodniej, powstaly nowe uwarunkowania bezpieczenstwa. Panstwo funkcjonuje w blizszym i dalszym otoczeniu mi?dzynarodowym majecym wplyw na tworzenie si?
i funkcjonowanie roznych uwarunkowan dotyczecych bezpieczenstwa jak i gospodarki narodowej.
Ogolnie uwarunkowania bezpieczenstwa panstwa mozna podzielic na zewn?trzne
i wewn?trzne. Nalezy podkreslic, ze na plaszczyznie zewn?trznej uwarunkowania polityczne bezpieczenstwa ekonomicznego odnosze si? do okreslonego bloku panstw(organizacji), a takze do charakteru stosunkow wypracowanych z innymi panstwami i organizacjami.
W zbiorze uwarunkowan wewn?trznych polityki bezpieczenstwa panstwa, dostrzec
i wyroznic trzeba przede wszystkim czynniki polityczne, ekonomiczne, spoleczne itp., ktore moge miec charakter kreatywny, jak i destrukcyjny. Jesli nabieraje charakteru destrukcyjnego to nie tylko oslabiaje one potencjal panstwa ale rowniez zwi?kszaje jego podatnosc na presje zewn?trzne. Nieuniknione koszty spoleczne kryzysu gospodarczego, przeprowadzanych gl?bokich reform rynkowych, a zwlaszcza bezrobocie, sprzyja szerzeniu si? frustracji, rozpr?zenia, wzrostu przest?pczosci i innych patologicznych zjawisk spolecznych.
Literatura
1. Koziej S., Wolkowicz F., Podstawowe zatozenia polityki bezpieczenstwa i strategii obronnej, AON, Warszawa 1998;
2. Kurek S., Identyfikacja bezpieczenstwa ekonomicznego panstwa, w: Gospodarka wybranymi zasobami naturalnymi w Polsce, a bezpieczenstwo ekonomiczne, Praca zbiorowa pod kier. nauk. J. Placzka, AON, Warszawa 1999;
3. Przemyski R., Strategia wojskowa Rzeczypospolitej Polskiej w kontekscie bezpieczenstwa i obronnosci panstwa, Generalny Zarzed Planowania Strategicznego Sz. Gen. WP, Warszawa 2003;
4. Stachowiak Z., Identyfikacja narodowej i sojuszniczej strategii obronnej i ich relacje do strategii bezpieczenstwa i bezpieczenstwa ekonomicznego, w: Podstawy, mechanizmy i procedury ksztaltowania bezpieczenstwa ekonomicznego Polski z punktu widzenia narodowej i sojuszniczej strategii obronnej, Praca zbiorowa pod kier. nauk. Z. Stachowiaka, AON, Warszawa 2002;
5. Konstytucja RP z 02.04.1997 r., art. 5;
6. Dz. U. Nr 62 poz. 558 z 2002 r.;
7. Dz. U. Nr 113 poz. 985 z 2002 r.;
8. Dz. U. Nr 156 poz. 1301 z 2002 r.;
9. Dz. U. Nr 215 poz. 1818 z 2002 r.;
10. Dz. U. Nr 98 poz. 978 z 2004 r.
