CC BY
45
D01:10.12845/bitp.36.4.2014.1
dr inz. Tomasz BINEK1 mgr Jaroslaw CZEPIEL2
Przyjçty/Accepted/Принята: 04.05.2014; Zrecenzowany/Reviewed/Рецензирована: 06.11.2014; Opublikowany/Published/Опубликована: 31.12.2014;
FUNKCJONOWANIE KRAJOWEGO SYSTEMU WYKRYWANIA SKAZEN I ALARMOWANIA W OBECNYCH UWARUNKOWANIACH SYSTEMOWYCH W POLSCE3
The National System of Contamination Detection and Alarm, Currently Operating in Poland
Функционирование Национальной Системы Обнаружения Загрязнений и Оповещения в существующих системных условиях в Польше
Abstrakt
Cel: Rozwôj cywilizacyjny niesie ze sobq szereg nowych zagrozen, ktôre dotychczas nie byly znane ludzkosci. Jednym z powazniejszych i charakterystycznych dla naszych czasôw, tj. wieku XX i XXI, jest zagrozenie skazeniami. Niniejszy artykul jest prôbq przedstawienia Krajowego Systemu Wykrywania Skazen i Alarmowania o Skazeniach i jego dzialania na tle charakterystyki zagrozen skazeniami w obecnych uwarunkowaniach systemowych w Polsce.
Wprowadzenie: W najnowszej historii doswiadczylismy wielu katastrof, ktôrych efektem byly skazenia. Tragicznie w nasze dzieje wpisujq siç awarie przemyslowe (Bhopal, Czarnobyl) skutkujqce tysiqcami ofiar smiertelnych. Organizacje, ktôrych sposobem dzialania jest sianie terroru, za cel przyjmujq sobie zastraszenie calych spoleczenstw przy uzyciu wszelkich dostçpnych srodkôw w tym tych, ktôre uznawane s§ za bron masowego razenia. W artykule scharakteryzowano krajowe rozwiqzania przyjçte do przeciwdzialania tym zagrozeniom, w szczegôlnosci Krajowy System Wykrywania Skazen i Alarmowania (KSWSiA). Zaprezentowano sklad KSWSiA oraz jego zadania, przyjmujqc za glôwny punkt odniesienia obowiqzujqce uregulowania prawne. Niezwykle istotne dla funkcjonowania Krajowego Systemu jest funkcjonalne polqczenie w jeden organizm wielu dzialajqcych dotychczas w sposôb nieskoordynowany w ramach zarzqdzenia kryzysowego struktur oraz sluzb ratowniczych zarôwno cywilnych, jak i wojskowych, ktôrych dzialania koordynuje Centrum Dyspozycyjne. Takie rozwiqzanie ma zoptymalizowac ich dzialania i zapewnic efekt synergii. W artykule omôwiono tez sposôb doskonalenia Krajowego Systemu poprzez prowadzenie cwiczen i treningôw, a takze wskazano niezbçdne perspektywy rozwoju.
Wnioski: KSWSiA jest systemem zywym, zmieniajqcym siç w zaleznosci od wyzwan, potrzeb i zadan, ktôre s§ przed nim stawiane. Przedstawione w artykule rozwiqzania z zakresu jego funkcjonowania powinny byc poddawane nieustannej obserwacji, a ewentualna potrzeba zmian powinna je generowac. Z pewnosciq rozwiqzania te rôwniez warto propagowac, zwracac na nie uwagç w procesie szkolenia kadr na potrzeby sluzb ratowniczych i centrôw zarzqdzania kryzysowego oraz prôbowac wdrazac w instytucjach zajmujqcych siç podobnq problematykq, a niefunkcjonujqcych w ramach krajowego systemu np. w samorzqdach. Warto podjqc wysilek zbudowania systemu pomiarowego przeznaczonego do detekcji skazen oraz wdrozenia na rôznych szczeblach w instytucjach i sluzbach zajmujqcych siç problematykq reagowania kryzysowego systemu informatycznego PROMIEN.
SJowa kluczowe: terroryzm, skazenia, substancje niebezpieczne, KSWSiA, powodzie, BMR Typ artykuJu: artykul przeglqdowy
1 Wyzsza Szkoïa Gospodarki Euroregionalnej im. Alcide De Gasperi w Jôzefowie; ul. Sienkiewicza 4, 05-410 Jôzefôw, Polska; [email protected] / University of Euroregional Economy, Poland;
2 Centralny Osrodek Analizy Skazen w Warszawie, ul. pïk K. Leskiego 7, 01-499 Warszawa, Polska / Centre for Analysis of Contamination, Warsaw, Poland;
3 Wkïad merytoryczny w powstanie artykuïu / Percentage contribution: T. Binek - 70%, J. Czepiel - 30%;
D01:10.12845/bitp.36.4.2014.1
Abstract
Aim: The development of civilization is accompanied by new threats, which were previously unknown to mankind. One of the major and characteristic threats in the XX and XXI century, is the threat of contamination. This article describes the national system for detection of and warning about contamination hazards, and its operation within prevailing systems which exist in Poland. Introduction: In the recent past we experienced the effects of many natural disasters, which culminated in the contamination of the environment. Tragically, industrial accidents (Bhopal, Czarnobyl), led to thousands of casualties. Organisations, whose modus operandi involves the sowing of terror, focus on intimidation of whole communities utilising all available means, including weapons of mass destruction. This article identifies the national approach adopted to counter such threats, in particular the National System for Contamination Detection and Alarm (NSCDA). The NSCDA and its tasks are described in context of responsibilities laid down by law. It is essential for the effective operation of the system for participating services engaged in operations, who previously discharged their responsibilities in an uncoordinated way, to be functionally aligned and controlled by one body. The work of uniformed and non uniformed rescue services should be co-ordinated by a Dispatch Control Centre in order to optimise operational functionality and secure synergy. Additionally, the article describes approaches for improving the NSCDA through training and exercises, proposes essential development perspectives
Conclusion: The NSCDA has functioned since 2006 and is a living system, which is adapted to changes, depending on the challenges, needs and tasks which emerge over time. Solutions presented in this paper should be constantly monitored and emerging environmental changes should influence appropriate changes to the system. Such adaptations should be propagated and incorporated in the training syllabus for personnel undergoing training in rescue techniques as well as crisis management. Equally, organisations which are also concerned with such problems, but currently not integrated within NSCDA e.g. Local Government Authorities, should implement such changes. It is appropriate to develop a monitoring system dedicated to the detection of contamination threats as well as engage the information system PROMIEN, at different levels, institutions and services involved with the problem of crisis response.
Keywords: terrorism, contamination, hazardous substances, National System of Detection and Alarm, flood, CBRN Type of article: review article
Аннотация
Цель: Развитие цивилизации приносит с собой ряд новых, ранее неизвестных человечеству, угроз. Одна из наиболее серьёзных и характерных угроз нашего времени, а именно XX и XXI веков - это угроза загрязнения. Данная статья является попыткой представить Национальную Систему Обнаружения Загрязнений и Оповещения, а также её функционирование на фоне характеристики угроз загрязнения в существующих системных условиях в Польше.
Введение: В новейшей истории мы испытали многие бедствия, последствием которых были загрязнения. В нашу историю вписаны трагические промышленные аварии (Бхопал, Чернобыль), которые принесли смерть тысячам людей. Организации, деятельность которых основана на том, чтобы посеять ужас среди населения, целенаправленно запугивают целые сообщества с использованием всех возможных средств, в том числе и тех, которые считаются оружием массового поражения. В статье описаны государственные решения, принятые для противодействия этим угрозам, в частности Национальная Система Обнаружения Загрязнений и Оповещения (KSWSiA). Авторы представили состав KSWSiA и её задачи, принимая за отправную точку начала действующее законодательство. Очень важным для функционирования KSWSiA является объединение в единый организм многих действующих в области кризисного управления структур, а также спасательных служб, как гражданских, так и военных, которые до сих пор не работали согласованно, а их действия координирует диспетчерский центр. Такое решение должно оптимизовать их деятельность и обеспечить эффект взаимодействия. В статье рассмотрен также способ совершенствования Национальной системы обнаружения загрязнений и оповещения благодаря проведению учений и тренировок, а также указаны необходимые перспективы её развития.
Выводы: KSWSiA является живой системой, меняющейся в зависимости от вызовов, потребностей и задач, которые перед ней ставят. Представленные в статье решения относительно её функционирования должны быть предметом постоянного наблюдения, а также совершенствоваться в случае возникновения такой необходимости. Конечно, эти решения стоит пропагандировать, учитывать их в процессе обучения персонала для спасательных служб и центров кризисного управления, а также пытаться внедрять в организациях, занимающихся аналогичной проблематикой, но нефункционирующих в рамках национальной системы, например в органах местного самоуправления. Создание измерительной системы предназначенной для обнаружения загрязнений и внедрение её на разных уровнях в учреждениях и в службах, занимающихся проблематикой кризисного реагирования информативной системы PROMIEN действительно стоит усилий.
Ключевые слова: терроризм, загрязнения, опасные вещества, наводнения, ОМП Вид статьи: обзорная статья
1. Wprowadzenie
Zagrozenia od zarania dziejów towarzyszyly zyciu czlowieka na Ziemi. W reakcji na te wydarzenia ludzie podejmowali dzialania, które mialy na celu zabezpiecze-nie siebie, swojego mienia i srodowiska przed negatyw-nym oddzialywaniem wielu czynników, pocz^wszy od dzialania sil przyrody, po swiadome dzialanie czlowieka przeciw czlowiekowi [1]. W dostçpnej literaturze istnie-je szereg taksonomii zagrozen. Wynika to ze stosowania przez ich autorów róznych, potrzebnych im do okreslone-
go celu kryteriów. Mozna wyróznic zagrozenia potencjal-ne i rzeczywiste; subiektywne i obiektywne; zewnçtrzne i wewnçtrzne; militarne i niemilitarne, a takze utozsa-miane ze stanem funkcjonowania panstwa, czyli czasu pokoju, kryzysowe i wojenne oraz intencjonalne i przy-padkowe (losowe). Biorçc pod uwagç rozleglosc zjawi-ska, mog^ to byc równiez zagrozenia globalne, regional-ne, krajowe i lokalne. Europejska Strategia Bezpieczen-stwa [2] oraz wynikaj^ca z niej Polska Strategia Bezpie-czenstwa Narodowego [3] za najwazniejsze zagrozenia
ОРГАНИЗАЦИЯ И СТРАТЕГИЧЕСКОЕ РУКОВОДСТВО
przyjmujq terroryzm, proliferaj broni masowego raze-nia, konflikty regionalne, przest^pczosc mi^dzynarodo-wq, zagrozenia ekologiczne, globalizaj oraz zagroze-nia zewn^trzne i wewn^trzne bezposrednio powiqzane z funkcjonowaniem gospodarki, bezpieczenstwem ener-getycznym, spojnosciq i zrownowazonym rozwojem struktur panstwa.
Odnoszqc si§ do skali zjawiska, najistotniejsze zna-czenie majq zagrozenia globalne, do ktorych mozna za-liczyc m.in. konflikt w skali ponadregionalnej, prolifera-j broni masowego razenia, terroryzm, mi^dzynarodowq przest^pczosc zorganizowanq, awarie techniczne skutku-jqce powstaniem skazen w skali globalnej, czy zmiany klimatyczne.
Obok zagrozen globalnych mamy do czynienia z sze-regiem zagrozen o charakterze regionalnym, ktore doty-kajq Polsk§ lub mogq jej zagrozic. Jeszcze do niedaw-na uwazano, ze grozba wystqpienia konfliktu zbrojne-go w naszym bezposrednim sqsiedztwie jest niemozliwa lub bardzo malo prawdopodobna. Ostatnie wydarzenia na Ukrainie oraz dokonanie aneksji Krymu przez Rosj§ spo-wodowaly realny wzrost zagrozenia militarnego w Euro-pie.
Kolejnymi zagrozeniami sq te o charakterze niemi-litarnym, takie jak awarie techniczne, dzialania terrory-styczne czy tez przest^pczosc zorganizowana. Z uwagi na sil§ oddzialywania nie mogq byc lekcewazone i wy-magajq opracowania i wdrozenia na szczeblu krajowym skutecznych mechanizmow ich wykrywania i zwalcza-nia. Rowniez zagrozenia w otoczeniu Polski, wynikajq-ce z dzialania sil natuy, majq okreslony wplyw na nasze bezpieczenstwo.
Na potrzeby tego artykulu zajmiemy si§ tylko zagrozeniami zwiqzanymi z mozliwosciami wystqpienia skazen o roznej etiologii. Przyczyny powstania skazen mozna najprosciej sklasyfikowac na te o charakterze natural-nym, na ktore cz^sto nie mamy wplywu oraz stricte zwiq-zane z dzialalnosciq czlowieka, czyli o podlozu antropo-genicznym.
Zagrozenia naturalne nierozerwalnie powiqzane sq z niszczycielskim dzialaniem sil przyrody mogqcych sta-nowic przyczyny powstawania skazen. Czlowiek nie jest w stanie im calkowicie zapobiegac, a jedynie dzialac pre-wencyjnie i lagodzic skutki niekorzystnych zdarzen. Na szcz^scie Polska nie znajduje si§ w regionie geograficz-nym dotykanym pelnym spektrum roznych zagrozen na-turalnych, tym niemniej doswiadczenia ostatnich dziesi§-cioleci pokazujq, ze powodzie, pozary, osuwiska ziemi, lokalne trqby powietrzne czy trz^sienia ziemi mogq stano-wic katalog zdarzen, ktore powinny byc brane pod uwag§ przy ocenie prawdopodobienstwa powstania skazen. Zjawiska te, pomimo ich sporadycznego charakteru, z uwagi na ogromnq sil§ oddzialywania i nieprzewidywalnosc wystqpienia mogq przyczynic si§ do degradacji lub dewa-stacji srodowiska, a w skrajnym przypadku nawet do wy-wolania katastrofy ekologicznej.
Ciqgle zmieniajqcy si§ klimat, uksztaltowanie terenu, zwarta zabudowa oraz niekorzystnie uksztaltowana siec rzeczna stwarzajq dogodne warunki dla wyst^powania na obszarze Polski powodzi spowodowanych w glownej
D01:10.12845/bitp.36.4.2014.1
mierze silnymi opadami deszczu i roztopami. Doswiadczenia Polski w ostatnich dwoch dekadach (glownie w la-tach 1997 i 2010) byly bardzo dotkliwe w skutkach zarowno dla spolecznosci, jak i administracji publicznej. Powodz, oprocz strat ekonomicznych, moze wywolac zagrozenie epidemiczne b^dqce wynikiem rozkladu uto-pionych zwierzqt, wymywania szamb, przedostania si§ sciekow i odpadow biologicznych do wod gruntowych i studni, wyplukiwania podloza z obiektow gospodar-czych przeznaczonych dla zwierzqt hodowlanych, pod-mywanie cmentarzy czy wysypisk smieci. W wodach sto-jqcych, w zalanych budynkach gospodarczych i miesz-kalnych, zwlaszcza w okresie letnim, powstajq dogodne warunki do rozwoju licznych drobnoustrojow, w tym drobnoustrojow chorobotworczych. Sytuacja ta moze przyczynic si§ do pojawienia si§ epidemii, epizoocji na zalanym terenie. Skutkuje to potrzebq prowadzenia takich zabiegow jak dekontaminacja, dezynfekcja, dezynsek-cja czy deratyzacja, rowniez w zastosowaniach profilak-tycznych. Nalezy pami^tac, iz w wyniku powodzi zala-niu lub podmyciu mogq ulec sklady materialow niebez-piecznych, stacje paliw, zbiorniki z reagentami w zakla-dach przemyslowych czy z odpadami poprodukcyjnymi. Sprzyja to powstaniu rozleglych zagrozen ekologicznych, zwlaszcza tam, gdzie nie wprowadzono do tej pory, glow-nie z powodow ekonomicznych, zabezpieczen ogranicza-jqcych mozliwosc powstawania skazen powietrza, gleby i wod gruntowych [4].
Kolejnq pozycjq w omawianym katalogu zagrozen sq pozary, ktorych przyczyn mozna upatrywac zarowno w dzialaniu sil natury, jak i dzialalnosci czlowieka. Nie-bezpieczenstwo wystqpienia pozaru jest najcz^stszym i najpowazniejszym zagrozeniem wyst^pujqcym pod-czas pracy z substancjami niebezpiecznymi [5]. Pozarom w zakladach przemyslowych towarzyszy ponadto wyso-kie prawdopodobienstwo uwolnienia par lub gazow sub-stancji szkodliwej oraz powstawania obloku skazone-go powietrza i przemieszczania si§ go na duze odleglo-sci w zaleznosci od panujqcych warunkow atmosferycz-nych [6]. Najwi^ksze ryzyko wystqpienia skazen doty-czy zwlaszcza przemyslu petrochemicznego z uwagi na lotnosc substancji i sposob ich przechowywania. Przy-kladem moze byc pozar rafinerii gdanskiej w 2003 roku, w wyniku ktorego spaleniu uleglo ponad 4 tys. metrow szesciennych benzyny, gdzie pary i gazy z palqcych si§ produktow ropopochodnych przenoszone byly na sku-piska osiedli mieszkalnych. Mogly one zawierac trujq-ce produkty spalania paliw plynnych. Awaria ta przyczy-nila si§ rowniez do powstania duzych strat ekonomicznych zarowno dla zakladu, jak i administracji publicznej. Spaleniu ulegly produkty ropopochodne o wartosci ok. 15 mln zl, a koszty akcji ratowniczej pochlon^ly prawie 1,5 mln zl [7].
Wsrod wielu zagrozen pojawily si§ takze takie, ktorych czlowiek jest posrednim sprawcq. Zmiany klima-tyczne spowodowane dzialalnosciq czlowieka powodu-jq powstawanie szeregu ekstremalnych zjawisk pogodo-wych. Niszczycielskie zywioly takie jak huragany, po-wodzie czy fale tsunami niosq ze sobq zniszczenie. Spek-takularnym przypadkiem wywolania skazen przez sily
przyrody jest awaria elektrowni atomowej w Fukushimie (2011 r.), ktor^ uszkodzilo trz^sienie ziemi, a dziela znisz-czenia dopelnila fala tsunami, powoduj^c powstanie roz-leglego skazenia promieniotworczego. Masy powietrza zawieraj^ce sladowe ilosci substancji promieniotwor-czych pochodz^ce z awarii w Fukushimie dotarly do Polski juz po 12 dniach od zdarzenia. Przebyly one dose dlu-g^ drog§ (ponad 8500 km) i ulegly wielotysi^cznemu roz-cienczeniu [8],[9].
Rozwoj nowych technologii oraz zapotrzebowa-nie na nowe produkty staly si§ powodem wykorzysta-nia na szerok^ skal§ Toksycznych Srodkow Przemyslo-wych (TSP), czyli toksycznych, biologicznych i promie-niotworczych substancji w postaci stalej, cieklej lub ga-zowej, ktore mog^ bye produkowane lub wykorzysty-wane w zakladach przemyslowych, medycynie, wojsku oraz innych gal^ziach gospodarki narodowej. TSP mog^ wyst^powae jako zwi^zki i pierwiastki chemiczne, sub-stancje biologiczne lub radioaktywne i opisuje si§ je jako Toksyczne Srodki Chemiczne, Toksyczne Srodki Biologiczne oraz Promieniotworcze Srodki Przemyslowe [10]. Ich uwolnienie do srodowiska nast^pie moze w wyniku awarii przemyslowej, katastrofy naturalnej lub aktu ter-roru, powoduj^c skazenia promieniotworcze, biologiczne lub chemiczne. Zdarzeniom takim towarzyszye mog^ takze pozary i zniszczenia infrastruktury. Tragiczne skut-ki uwolnienia TSP dotkn^ly ludnose Bhopalu (Indie) w grudniu 1984 r., gdzie doszlo do uwolnienia okolo 30 ton izocyjanianu metylu z reaktora chemicznego i smierci 20 tys. ludzi [11]. W drugim przypadku przyczy-n^ zdarzenia w zakladach ICMESA w Seveso we Wlo-szech (1976 rok) bylo rozwini^cie si§ niekontrolowanej reakcji egzotermicznej w reaktorze chemicznym, skutku-j^cej rozerwaniem zaworu bezpieczenstwa i uwolnieniem do otoczenia 2 ton substancji chemicznych, w tym 2 kg bardzo niebezpiecznej dla zdrowia dioksyny - TCDD (2,3,7,8-tetrachlorodibenzo-p-dioksyny), ktora byla tez skladnikiem defoliantu o nazwie Agent Orange stoso-wanym przez Amerykanow w Wietnamie [12]. W wyniku awarii 700 osob zostalo poszkodowanych, zgin§-lo wiele zwierz^t, a do tego skazeniu uleglo 1500 hek-tarow gruntu [13]. Po awarii w Seveso w Unii Europej-skiej wprowadzono dyrektyw^ znan^ jako Seveso I, ktora zapocz^tkowala regulacje prawne w Unii Europejskiej o charakterze prewencyjnym, maj^ce przeciwdzialae po-wstawaniu podobnych zdarzen zaszeregowanych do ka-tegorii powaznych awarii przemyslowych [14]. Ogrom-ne szkody dla srodowiska i ludnosci powodowala takze petrochemia. Zaklady tego sektora przemyslu s^ szcze-golnie podatne na uszkodzenia lub zniszczenie z uwagi na duz^ liczb§ ruroci^gow, wysokie cisnienia w instala-cjach oraz obecnose materialow latwopalnych. W 2010 roku na terytorium kraju zarejestrowanych bylo 1199 za-kladow przemyslowych - potencjalnych sprawcow po-waznych awarii, sposrod ktorych 358 stanowilo zaklady duzego i znacznego ryzyka. W Polsce kazdego roku od-notowuje si§ dziesi^tki zdarzen nosz^ce znamiona awarii. W okresie 2000-2010 odnotowano 1491 powaznych awarii, w tym: 634 w zakladach, 609 w transporcie oraz 248 w innych miejscach (np.: domy mieszkalne, obiekty spor-
DOI:10.12845/bitp.36.4.2014.1
towe, szpitale, uprawy) [15]. Wedlug danych publikowa-nych przez Glownego Inspektora Ochrony Srodowiska w 2010 roku zanotowano 114 [16], a w 2012 r. 91 zdarzen nosz^cych znamiona powaznej awarii [17].
Zrodlami zagrozen niebezpiecznymi substancjami mog^ bye takze obiekty energetyki j^drowej. Polska nie posiada elektrowni j^drowych, natomiast w krajach s^-siednich (w odleglosci do 310 km od naszych granic) jest zlokalizowanych 10 czynnych elektrowni j^drowych, w tym 27 blokow - reaktorow energetycznych o l^cznej mocy ok. 18 tys. MW(e) [18]. W Polsce eksploatowany jest obecnie jedynie reaktor badawczy MARIA o mocy 30 MW zlokalizowany w Narodowym Centrum Badan J^drowych w Otwocku-Swierku, bçd^cy zrodlem radio-izotopow wykorzystywanych w medycynie, badaniach naukowych i przemysle. Oprocz samego reaktora, zrodlo zagrozenia skazeniami moze stanowie wysokoaktywne wypalone paliwo oczekuj^ce w basenie technologicznym lub suchym przechowalniku znajduj^cym siç w korpusie nieczynnego reaktora EWA. Nalezy zauwazye, ze wypalone paliwo stwarza niewspolmiernie wiçksze potencjal-ne zagrozenie z uwagi na mozliwose militarnego b^dz ter-rorystycznego wykorzystania, niz paliwo swieze.
Wraz ze wzrostem produkcji toksycznych srodkow przemyslowych proporcjonalnie obserwuje siç wzrost transportu ladunkow niebezpiecznych. Bez w^tpienia transport, zwlaszcza samochodowy i kolejowy, jest naj-bardziej wrazliwym elementem procesu produkcji i ob-rotu TSP. W Polsce kazdego roku przewozi siç kolej^ i transportem drogowym okolo 185 mln ton towarow toksycznych, promieniotworczych, wybuchowych, zrçcych oraz latwopalnych, przy czym intensywnose przewozow takich ladunkow wzrosla od roku 2000 o okolo 35% [19], [20].
Na szczegoln^ uwagç zasluguje transport samochodowy, ktory czçsto przebiega przez gçsto zaludnione aglo-meracje miejskie i przyczynia siç do wzrostu ryzyka wy-padkow drogowych z udzialem materialow niebezpiecz-nych. Powstale skazenie, w wyniku celowego lub przy-padkowego uwolnienia materialow niebezpiecznych, moze stanowie zrodlo narazenia ludnosci na niebezpie-czenstwo bycia porazonym. Dotyczy to zwlaszcza te-renow silnie zurbanizowanych, w ktorych duza szyb-kose rozprzestrzeniana siç skazen oraz ograniczone ru-chy powietrza w zabudowie miejskiej skutkuj^ powsta-waniem wysokich stçzen chwilowych. Z kolei brak do-stçpnosci do srodkow ochrony drog oddechowych i skory oraz nieumiejçtnose prawidlowego zachowania siç w ta-kiej sytuacji mog^ przyczynie siç do masowych porazen wsrod ludnosci cywilnej. W 2010 roku odnotowano ogo-lem 31 zdarzen skutkuj^cych uwolnieniem substancji niebezpiecznych w transporcie, z czego 14 mialo miejsce w transporcie drogowym, 9 w kolejowym oraz 8 w ruro-ci^gowym [19]. W odniesieniu do minionych lat liczba zdarzen w transporcie drogowym maleje, co jest optymi-styczne [21].
Prawdziwym wyzwaniem dla wspolczesnych panstw demokratycznych staly siç rowniez zamachy terrory-styczne. Obojçtnie przez kogo i w jakim celu dokonywa-ne, zawsze skierowane s^ na najbardziej wrazliw^ i bez-
ОРГАНИЗАЦИЯ И СТРАТЕГИЧЕСКОЕ РУКОВОДСТВО
bronnq cz?sc panstwa, czyli jego spoleczenstwo. Wystar-czy przypomniec takie miejsca ataku terrorystycznego jak Nowy Jork (11.09.2001 r. - zabitych 3856 osob), Moskwa (23.10.2002 r. - zabitych 128 zakladnikow), Madryt (11.03.2003 r. - zabitych 200 osob, 1400 osob rannych), Bieslan (01.09, 2004 r. - zabitych 335 osob, w tym 156 dzieci), czy Londyn (7.07.2005 r. - zabitych 35 osob) [1]. Z informacji i analiz przeprowadzanych przez wyspecja-lizowane sluzby wynika, ze terrorysci zdeterminowani sq w dqzeniu do wejscia w posiadanie czynnikow powszech-nie uznawanych za bron masowego razenia.
2. Podstawy prawne budowania bezpieczenstwa chemicznego, biologicznego i radiologicznego czasu pokoju
Z analiz historycznych mozna wnioskowac, iz wiele aktow prawnych tworzonych bylo post factum, jako wy-nik zaistnialych wydarzen. Podobna tendencja dotyczyla powstawania aktow normatywnych dotyczqcych przeciw-dzialania zagrozeniom zwiqzanym z uwolnieniem srod-kow biologicznych, chemicznych czy promieniotwor-czych, stwarzajqcych znaczqce zagrozenie dla ludnosci i srodowiska. Awarie elektrowni atomowej w Czarnoby-lu czy zakladow chemicznych w Seveso staly si? punktami zwrotnymi w stanowieniu prawa majqcego podniesc bezpieczenstwo w przypadku zaistnienia podobnych zda-rzen. Z uwagi na przystqpienie Polski do Unii Europej-skiej (UE) jej prawodawstwo w bezposredni sposob prze-klada si? na wdrazanie wymogow nim ustanowionych w prawie kraju czlonkowskiego.
Przykladem zaangazowania w budowanie skutecz-nych mechanizmow przeciwdzialania zagrozeniom pro-mieniotworczym, biologicznym i chemicznym jest Plan dziaiania UE w obszarze CBRN. Przewidziano w nim trzy najwazniejsze kierunki prac zwiqzanych z bezpieczen-stwem. Pierwszym jest zapobieganie realizowane poprzez zabezpieczenie miejsca, tak aby ograniczyc nieuprawnio-ny dost?p do krytycznych materialow niebezpiecznych. Kolejnym mechanizmem jest wykrywanie. Zdolnosc wy-krywania materialow niebezpiecznych jest niezmiernie wazna w celu zapobiegania lub reagowania na zdarzenia z uzyciem CBRN. Ostatnim elementem jest zdolnosc sku-tecznego reagowania na zdarzenia z wykorzystaniem ma-terialow niebezpiecznych, jak rowniez mozliwosc likwi-dacji ich skutkow [22].
W celu zapewnienia szybkiej i skutecznej reakcji ze strony UE w szerokim zakresie zaistnialych sytuacji kry-zysowych Komisja Europejska wdrozyla szereg syste-mow wczesnego ostrzegania i alarmowania. Systemy te bazujq na sieci wymiany informacji polegajqcej na ode-braniu sygnalu i zaalarmowaniu wladz i ludnosci, a tak-ze wymianie innych istotnych informacji. Kazdy z tych systemow obejmuje specyficzny obszar zagrozenia zdro-wia i tak EWRS (ang. Early Warning and Response System) jest systemem wczesnego ostrzegania i alarmowania uzywanym w kontekscie zagrozen chorobami zakazny-mi. Jest to internetowy system lqczqcy Komisja oraz wla-dze zdrowia publicznego w panstwach czlonkowskich,
DÜI:10.12845/bitp.36.4.2014.1
a takze Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorob (ECDC). Na podstawie decyzji 2119/98/WE Par-lamentu Europejskiego i Rady oraz decyzji 2000/57/WE. Panstwa czlonkowskie powinny informowac si? o wy-darzeniach mogqcych miec wplyw na zdrowie publicz-ne na poziomie UE. Decyzja ta rowniez uszczegolawia procedure raportowania o zagrozeniach. System ten dzia-la od kilku lat i sprawdzil si? przy ostrzeganiu i analizie kilku epidemii takich jak SARS, zakazenia ptasiq grypq u ludzi, i wyst?powaniu innych powaznych chorob zakaz-nych [23].
System RAS BICHAT (ang. Rapid Alert System) jest przeznaczony do wczesnego ostrzegania i wykorzysty-wany jest do wymiany informacji dotyczqcych zagrozen dla zdrowia powodowanych przez uwolnienie czynnikow chemicznych, biologicznych, radiologicznych i jq-drowych. Z kolei RAS CHEM jest systemem szybkiego ostrzegania, ktory przeznaczony jest do wymiany informacji na temat incydentow z uwolnieniem srodkow chemicznych w zwiqzku z terroryzmem, awariq technicznq lub innych [24].
Majqc na uwadze istniejqce zagrozenia w kazdym panstwie, takze w Polsce, dla zapewnienia bezpieczen-stwa panstwa, jego infrastruktury oraz, co najwazniejsze, jego obywateli, tworzone i utrzymywane sq wyspecjali-zowane sluzby przeznaczone do reagowania na zagrozenia skazeniami. Wsrod nich wyst?pujq jednostki przeznaczone do wykrywania zagrozen, jednostki przeznaczone do ostrzegania i alarmowania ludnosci, jednostki prowa-dzqce dzialania ratownicze i interwencyjne oraz jednostki analityczne prowadzqce ocen? sytuacji skazen, sporzq-dzajqce prognozy ich rozprzestrzeniania si?, a takze pro-ponujqce podejmowanie konkretnych dzialan ratowni-czych i profilaktycznych.
Juz pod koniec lat dziewi?cdziesiqtych, widzqc z jed-nej strony potencjal poszczegolnych sluzb, a z drugiej za-grozenie, podejmowano proby nawiqzywania wspolpra-cy przede wszystkim tam, gdzie nie bylo podstawowych regulacji, a mianowicie pomi?dzy ukladami militarnym i pozamilitarnym. Najwazniejszy obszar dotyczyl w tym przypadku wykrywania skazen jako tej zdolnosci, kto-ra w sytuacji zagrozenia indukuje wprowadzenie przed-si?wzi?c ochronnych oraz pozwala na przystqpienie do zwalczania samego zagrozenia i skutkow nim spowodo-wanych. Prowadzone rozmowy nie przyniosly jednak wy-miernych rezultatow [25]. Nowq sciezk? otworzylo przystqpienie Polski do NATO. Wraz z aktywnym udzialem przedstawicieli szefa Obrony Cywilnej Kraju w pracach Komitetu Ochrony Ludnosci oraz podleglej mu Grupy Ekspertow NATO ds. Systemow Wykrywania i Ostrzega-nia, uklady militarny i pozamilitarny rozpocz?ly wspol-prac? w zakresie ujednolicenia standardow prognozowa-nia i oceny sytuacji skazen [26]. W efekcie przeprowa-dzono wiele szkolen umozliwiajqcych wymian? doswiad-czen oraz udzielono wsparcia dla ukladu pozamilitarnego, a w szczegolnosci obsad centrow zarzqdzania kryzysowe-go ukierunkowanego na doskonalenie umiej?tnosci po-slugiwania si? wspominanymi procedurami. Z czasem, na mocy odr?bnego porozumienia, usankcjonowano rowniez
wymianç informacji z Panstwow^ Agenj Atomistyki w zakresie monitoringu radiacyjnego na terenie kraju.
Ci^g zdarzen po 11 wrzesnia 2001 roku wymusil wzmocnienie zdolnosci w dziedzinie obrony przed broni^ masowego razenia, które dotychczas nie byly rozwijane z uwagi na brak znacz^cych zagrozen, a w efekcie mogly okazac siç kluczowe z punktu widzenia bezpieczenstwa panstwa. Postçpuj^cy po sobie splot kolejnych wydarzen, a w tym wst^pienie Polski do UE oraz cingla moderniza-cja Sil Zbrojnych, spowodowal podjçcie dzialan zmierza-j^cych do zapewnienia komplementarnego wspólistnienia wszystkich dotychczas oddzielnie funkcjonuj^cych me-chanizmów i stworzenia na tej podstawie jednolitego sys-temu.
Geneza utworzenia w 2006 roku Krajowego Systemu Wykrywania Skazen i Alarmowania (KSWSiA) (Dz.U. z 2006 nr 191 poz. 1415) wynikala z sytuacji, która istnia-la w Polsce [27]. Otóz tworzone i utrzymywane na wypa-dek zagrozen zwi^zanych ze skazeniami wyspecjalizowa-ne sluzby przeznaczone do wykrywania zagrozen, ostrze-gania i alarmowania ludnosci oraz prowadzenia dzialan ratowniczych i interwencyjnych, a takze jednostki anali-tyczne prowadz^ce ocenç sytuacji skazen, sporz^dzaj^ce prognozy ich rozprzestrzeniania siç oraz proponuj^ce po-dejmowanie konkretnych dzialan ratowniczych i profilak-tycznych dzialaly autonomicznie, czçsto w sposób nie-skoordynowany. Funkcjonowanie ich wydatnie zwiçk-szalo bezpieczenstwo panstwa i obywateli, jednakze róz-na podleglosc oraz odmienne procedury dzialania powo-dowaly niejednokrotnie róznego rodzaju problemy we wspóldzialaniu. Brak bylo odpowiednich regulacji praw-nych okreslaj^cych zasady wspólpracy, która czçsto opie-rala siç jedynie na dwustronnych porozumieniach. Sko-ordynowanie ich dzialania stalo siç wiçc koniecznosci^. Wyzwanie bylo tym wiçksze, ze wypelnianie przez nie ustawowych obowi^zków oraz zobowi^zan miçdzyna-rodowych nie pozwalalo glçboko ingerowac w przyjçte wczesniej rozwi^zania.
3. Sklad, cele i zadania KSWSiA
Zasadniczymi elementami Krajowego Systemu Wykrywania Skazen i Alarmowania s^ podsystemy funkcjo-nalne przeznaczone do wykrywania skazen i alarmowania o skazeniach oraz organy i jednostki organizacyjne, któ-re dokonuj^ analizy skazen i oceny sytuacji oraz opraco-wuj^, oglaszaj^ i wprowadzaj^ dzialania interwencyjne.
Do systemów funkcjonalnych stanowi^cych glów-ny trzon systemu zalicza siç: System Wykrywania Skazen Sil Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej - nadzoro-wany przez Ministra Obrony Narodowej, sieci i systemy nadzoru epidemiologicznego i kontroli chorób zakaznych w kraju oraz krajowe punkty kontaktowe dla miçdzynaro-dowych systemów nadzoru nad zagrozeniami zdrowia lub zycia duzych grup ludnosci - nadzorowane przez ministra wlasciwego do spraw zdrowia, system stacji wczesnego wykrywania skazen promieniotwórczych i placówek pro-wadz^cych pomiary skazen promieniotwórczych, których dzialania koordynuje Prezes Panstwowej Agencji Ato-mistyki, nadzorowane przez wojewodów wojewódzkie systemy wykrywania i alarmowania oraz wojewódzkie
D01:10.12845/bitp.36.4.2014.1
systemy wczesnego ostrzegania o zagrozeniach (ustawa z dnia 26 kwietnia 2007r. Dz. U. nr 89, poz. 590, z pozn. zm. i rozporz^dzenie Rady Ministrow z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie szczegolowego zakresu dzialania Sze-fa Obrony Cywilnej Kraju, szefow obrony cywilnej wo-jewodztw, powiatow i gmin Dz. U. nr 96, poz. 850) oraz system nadzoru epizootycznego, fitosanitarnego, nadzoru nad bezpieczenstwem produktow pochodzenia zwierzç-cego i paszami oraz nadzoru nad produktami rolno-spo-zywczymi nadzorowane przez ministrow wlasciwych do spraw rolnictwa i rynkow rolnych oraz zdrowia [28].
Ponadto Krajowy System Wykrywania Skazen i Alarmowania tworz^ organy i jednostki organizacyjne doko-nuj^ce analizy skazen i oceny sytuacji oraz opracowuj^-ce, oglaszaj^ce i wprowadzaj^ce dzialania interwencyjne, tj. organy i jednostki organizacyjne prowadz^ce dzialania interwencyjne w sytuacji wyst^pienia skazen - nadzorowane przez Ministra Obrony Narodowej, ministrow wlasciwych do spraw wewnçtrznych, zdrowia, srodowiska i rolnictwa oraz nadzorowane przez wojewodow; forma-cje obrony cywilnej wykonuj^ce dzialania w zakresie monitoringu, wykrywania i rozpoznania skazen oraz alarmowania o skazeniach; dyrektorzy urzçdow morskich w zakresie swoich kompetencji dotycz^cych wyst^pienia skazen oraz inne organy i jednostki organizacyjne wykonu-j^ce obserwacjç skazen oraz ich pomiar i powiadamiaj^ce
0 skazeniach na terenie kraju, wl^czone do systemow na podstawie umow i porozumien.
Rozporz^dzenie Rady Ministrow z dnia 07 stycznia 2013 r. (Dz. U. z 2013 poz. 91) powoluj^ce KSWSiA nie zmienia podleglosci poszczegolnych elementow Krajowego Systemu, nadaje jednak Ministrowi Obrony Narodowej szczegolne uprawnienia. Sprawuje on nadzor i koordynuje funkcjonowanie Krajowego Systemu przy pomo-cy Centrum Dyspozycyjnego, ktorego rolç pelni Central-ny Osrodek Analizy Skazen w Warszawie. W przypadku jego uruchomienia CD KSWSiA zapewnia koordynacjç dzialania systemow tworz^cych KSWSiA. Rozwi^za-nie takie pozwala zamkn^c obieg informacji pomiçdzy poszczegolnymi elementami KSWSiA, poniewaz Centrum Dyspozycyjne ma kompetencje do ich pozyskiwania
1 przekazywania do kazdego elementu KSWSiA [28].
Tak zdefiniowana konstrukcja systemu uwidacznia kilka zroznicowanych funkcjonalnie elementow, do kto-rych zaliczyc mozna:
• zrodla informacji, w sklad ktorych wchodz^ zautoma-tyzowane sieci pomiarowe, druzyny rozpoznania ska-zen, stacje meteorologiczne IMGW, laboratoria, ze-spoly rozpoznania biologicznego, stacjonarne punk-ty monitoringu z Podsystemu Wczesnego Ostrzega-nia SZ RP;
• elementy reagowania i prewencji: jednostki ratownic-twa ekologiczno-chemicznego, formacje obrony cywilnej, stacje sanitarno-epidemiologiczne, jednostki prewencji policji, elementy do zwalczania zanieczysz-czen morza, statki ratownictwa morskiego (SAR);
• elementy koordynuj^co-analityczne: osrodki analizy skazen, centra zarz^dzania kryzysowego, resortowe komorki wiod^ce, elementy posrednicz^ce w prze-kazie informacji, urzçdy morskie, Rz^dowe Centrum
ОРГАНИЗАЦИЯ И СТРАТЕГИЧЕСКОЕ РУКОВОДСТВО
Bezpieczenstwa, brzegowe stacje ratownicze, stano-wiska kierowania i koordynacji dzialan Policji i PSP, Centrum Dyspozycyjne KSWSiA, instytucje wspiera-j3ce;
• elementy decyzyjne: organy nadzoruj^ce resortowe komorki wiod^ce, organy administracji rz^dowej uprawnione do podejmowania decyzji, zespoly zarz^-dzania kryzysowego. Obecnie poza skladem KSWSiA [25].
Istotn^ rol§ w ramach KSWSiA pelni Instytut Meteo-rologii i Gospodarki Wodnej Panstwowy Instytut Badaw-czy. Rozporz^dzenie Rady Ministrow naklada na ten Instytut obowi^zek zabezpieczenia meteorologicznego Kra-jowego Systemu. Dane meteorologiczne przesylane s^ jednoczesnie do jednostek wiod^cych poszczegolnych systemow tworz^cych KSWSiA, jak rowniez do Centrum Dyspozycyjnego.
Systemy te funkcjomj lub s^ uruchamiane i rozwija-ne w ramach jednolitego Krajowego Systemu Wykrywa-nia Skazen i Alarmowania, ktorego celem dzialania jest zapewnienie wspoldzialania systemow realizuj^cych za-dania w zakresie wykrywania i monitorowania skazen oraz alarmowania o skazeniach na terenie Rzeczypospo-litej Polskiej poprzez osi^gni^cie jednolitosci funkcjono-wania oraz wzajemnej interoperacyjnosci [28]. Zapew-nia si§ to poprzez odpowiednie wykorzystanie potencja-lu ludzkiego i materialowego, za pomoc^ ustanowionych procedur operacyjnych. Jednoczesnie Krajowy System Wykrywania Skazen i Alarmowania jest zrodlem infor-macji o skazeniach w ramach systemu zarz^dzania kryzysowego. Odbiorc^ informacji jest utworzone na podsta-wie Ustawy o zarz^dzaniu kryzysowym Rz^dowe Centrum Bezpieczenstwa [29].
Jednolitosc funkcjonowania i wzajemna interopera-cyjnosc realizowana jest w zakresie obiegu i wymiany informacji poprzez zastosowanie takich samych: meto-dyk oceny i procedur obserwacji oraz pomiarow skazen; formatow meldunkow i informacji o skazeniach, a takze identycznych procedur przekazywania meldunkow i informacji oraz jednolitego schematu obiegu i wymiany informacji pomi^dzy podsystemami [28].
Wymiana informacji o zdarzeniach pomi^dzy elementami Krajowego Systemu Wykrywania Skazen i Alarmowania prowadzona jest za pomoc^ sformalizowanych meldunkow, zasady sporz^dzania ktorych okresla opraco-wany przez czlonkow Krajowego Systemu oraz zatwier-dzony przez Ministra Obrony Narodowej Plan wspoidzia-iania jednostek organizacyjnych wchodzqcych w skiad Jednolitego Krajowego Systemu Wykrywania Skazen i Alarmowania [30]. Meldunki formatowane (redagowa-ne) s^ zgodnie z zasadami przyj^tymi w krajach NATO [31]. Przyj^to tez rozwi^zanie, ze w sytuacji, gdy nie jest mozliwe uzycie meldunku opracowanego wg metodyki ATP-45, mozna do przekazywania informacji zastosowac meldunek w formie opisowej, ktorego wzor zostal opra-cowany i przeslany do wszystkich elementow KSWSiA. Meldunki i informacje w ramach KSWSiA przekazywa-ne s^ wg ustalonego schematu obiegu informacji za po-
D01:10.12845/bitp.36.4.2014.1
moc^ specjalistycznego oprogramowania, poczt^ elektro-niczn^ lub faksem.
W rozporz^dzeniu wyraznie sprecyzowano zadania Krajowego Systemu Wykrywania Skazen i Alarmowania, do ktorych nalezy realizacja zadan sojuszniczych oraz zo-bowi^zan wynikaj^cych z ratyfikowanych porozumien mi^dzynarodowych w zakresie obserwacji, pomiarow, analiz prognozowania i powiadamiania o skazeniach na terytorium RP [28]. Stanowi ono niezmiernie wazne zro-dlo informacji, pomi^dzy resortowymi jednostkami wio-d^cymi a strukturami mi^dzynarodowymi, umozliwiaj^-ce pozyskiwanie i przekazywanie informacji o zagrozeniu lub wyst^pieniu skazen. Do resortowych jednostek wio-d^cych zaliczyc mozna m.in.: Departament Spraw Obron-nych Ministerstwa Zdrowia, Punkt Kierowania SWS Sil Zbrojnych RP, Morskie Ratownicze Centrum Koordy-nacji, Centrum ds. Zdarzen Radiacyjnych PAA, Oficera Operacyjnego MSWiA, Krajowe Centrum Koordynacji Ratownictwa i Ochrony Ludnosci, ktore przekazuj^ informacji w trybie pilnym wedlug ustalonych w resortach procedur i schematow obiegu informacji. Drugie zada-nie to monitorowanie skazen, ich wykrywanie i rozpozna-nie, umozliwiaj^ce natychmiastowe stwierdzenie wzrostu poziomu skazen w oparciu o standardy i normy krajowe. Wykonywane jest ono rownolegle przez resortowe ele-menty KSWSiA na podstawie obowi^zuj^cych uregulo-wan prawnych. Realizacja tego zadania wymaga ci^glego doskonalenia umiej^tnosci analitycznych wyspecjalizo-wanych zespolow realizuj^cych to przedsi^wzi^cie oraz pozyskania nowego sprz^tu wykrywania skazen przez sluzby interwencyjne. Ostrzeganie i alarmowanie ludno-sci lub Sil Zbrojnych RP o skazeniach to kolejne zadanie, ktore realizowane jest za pomoc^ sygnalow powszechne-go ostrzegania i alarmowania - jednolitych dla sil zbrojnych i ludnosci cywilnej. Niestety uzasadniona wydaje si§ obawa, ze znajomosc tych sygnalow w spoleczenstwie jest bardzo slaba i konieczne jest zastanowienie si§ nad wsparciem systemu powiadamiania o zagrozeniach za po-srednictwem krotkich wiadomosci tekstowych przesyla-nych za pomoc^ SMS-ow czy wyswietlanych na paskach informacyjnych za posrednictwem telewizji. Czwarte za-danie realizowane jest przez resortowe jednostki wiod^-ce wspomagane przez elementy resortowych systemow zarz^dzania kryzysowego i ukierunkowane jest na opra-cowywanie ocen eksperckich stanu zagrozenia skazenia-mi i przygotowywanie zalecen post^powania ochronne-go. Kompleksowa ocena sytuacji skazen powstaje w Centrum Dyspozycyjnym KSWSiA. Wypracowane wnioski przekazywane s^ do Rz^dowego Centrum Bezpieczenstwa [29], ktore przygotowuje dane dla Rz^dowego Ze-spolu Zarz^dzania Kryzysowego. Kolejne zadanie rowniez realizowane jest przez zespol ekspertow KSWSiA i dotyczy doradztwa specjalistycznego w zakresie meto-dyki ograniczania zasi^gu i skutkow oddzialywania skazen. Ostatnie, szoste zadanie, naklada odpowiedzialnosc za uruchamianie systemow wykrywania i alarmowania o skazeniach ludnosci lub SZ RP oraz uruchamianie dzia-lan interwencyjnych. Zadanie to w znacznym stopniu du-bluje si§ z zadaniem trzecim. W przypadku uruchomie-
nia elementow KSWSiA Centrum Dyspozycyjne zapew-nia koordynacj? dzialania wszystkich systemow.
4. Zamierzenia zrealizowane w ramach KSWSiA
Od czasu wejscia w zycie Rozporzqdzenia Rady Mi-nistrow w sprawie systemow wykrywania skazen i wla-sciwosci organow w tych sprawach, czyli od pazdzierni-ka 2006 r., zrealizowano szereg zamierzen przygotowujq-cych KSWSiA do dzialania. Jednym z zamierzen byla re-alizacja szkolen, podczas ktorych mozna uruchomic system w celu oceny jego funkcjonowania oraz zgrania jego elementow - szkolenia skladaly si? z treningow i cwi-czen. Glownym celem treningow i cwiczen bylo doskona-lenie praktycznych umiej?tnosci osob funkcyjnych wcho-dzqcych w sklad poszczegolnych elementow KSWSiA w zakresie wykonywania zadan oraz doskonalenie proce-dur dzialania elementow KSWSiA w przypadku wystq-pienia sytuacji kryzysowej. Ponadto w ich ramach prze-prowadzono zgrywanie obsady Centrum Dyspozycyjne-go KSWSiA w zakresie wypracowania danych niezb?d-nych do podj?cia decyzji w zaistnialej sytuacji kryzyso-wej, sprawdzano obieg informacji w ramach KSWSiA, a takze weryfikowano zapisy Planu wspöidziaiania jed-nostek organizacyjnych wchodzqcych w skiadjednolitego Krajowego Systemu Wykrywania Skazen i Alarmowania.
Ogolnokrajowe treningi z uruchamiania systemu i jego pracy organizuje si? nie rzadziej niz raz w roku, a cwiczenia na szczeblu krajowym powinny byc przepro-wadzone nie rzadziej niz raz na trzy lata. Do chwili obec-nej przeprowadzono pi?c treningow i dwa cwiczenia.
Dodatkowym zamierzeniem sluzqcym integracji i wzmocnieniu struktur KSWSiA sq organizowane cy-kliczne od 2007 r. warsztaty. Stanowiq one forum, na kto-rym w szerokim gronie dyskutowane sq problemy z za-kresu ochrony przed skazeniami oraz wypracowuje si? rozwiqzania systemowe.
5. Rozwoj KSWSiA
Zmiana sposobu postrzegania zagrozen w XXI wieku zdeterminowala nie tylko koniecznosc nowego podejscia do problemu zagrozenia BMR oraz ochrony przed skut-kami jej uzycia, ale rowniez sklonila wladze Rzeczypo-spolitej Polskiej do podj?cia dzialan zwi?kszajqcych bez-pieczenstwo panstwa i obywateli w tym zakresie. Nie-zwykle istotne bylo przyj?cie nowych regulacji prawnych [27] i rozwiqzan organizacyjnych (utworzenie Rzqdowe-go Centrum Bezpieczenstwa, centrow zarzqdzania kry-zysowego w poszczegolnych resortach i Krajowego Systemu Wykrywania Skazen i Alarmowania). Takze w elementach Krajowego Systemu podejmowane sq dzialania zmierzajqce do podniesienia ich sprawnosci. Sily Zbrojne RP podj?ly wyzwanie wypracowania rozwiqzan w zakre-sie zapewnienia automatyzacji wykrywania oraz przesy-lania informacji o skazeniach, ich szybkiej analizy i oceny. Zapewnic to ma opracowany wspolnie przez Central-ny Osrodek Analizy Skazen i Resortowe Centrum Zarzqdzania Projektami Informatycznymi system informa-tyczny PROMIEN. System ten funkcjonuje juz w Silach
DOI:10.12845/bitp.36.4.2014.1
Zbrojnych i jest wdrazany w pozostalych (niemilitarnych) elementach Krajowego Systemu Wykrywania Skazen i Alarmowania. Jego konstrukcja umozliwia nie tyl-ko przesylanie informacji o skazeniach oraz prognozo-wanie sytuacji skazen, ale rowniez w oparciu o umiej?t-nie zbudowane przez uzytkownikow systemu bazy danych ostrzeganie na obszarach zagrozonych skazeniami oraz analizowanie i sporzqdzanie wnioskow z prognozo-wanej sytuacji skazen. System PROMIEN dziala w opar-ciu o wojskowq siec MIL-WAN oraz (dla ukladu pozami-litarnego) INTERNET. Podj?to rowniez proby polqcze-nia PROMIENIA z aplikacjq do uruchamiania syren alar-mowych. Rozwiqzanie to ma umozliwic natychmiastowe ostrzeganie ludnosci na obszarach zagrozonych skazeniami. W Centralnym Osrodku Analizy Skazen podj?to takze dzialania zmierzajqce do wypracowania rozwiqzan syste-mowych w zakresie wykrywania skazen oraz ostrzega-nia o ich wystqpieniu. Myslq przewodniq tych rozwiqzan (zmierzajqcych do przebudowy systemu aktualnie funk-cjonujqcego w SZ RP SWS) jest:
• doskonalenie posiadanych oraz rozwijanie nowych zdolnosci w zakresie zdobywania, gromadzenia, prze-twarzania i analizowania informacji o uderzeniach BMR i zdarzeniach innych niz uderzenia tq broniq,
• zapewnienie dowodcom oraz organom zarzqdzania kryzysowego wiarygodnych i dostarczanych w cza-sie rzeczywistym informacji, analiz i ocen zagrozenia skazeniami i skazen,
• utrzymywanie w gotowosci do realizacji zadan sil i srodkow niezb?dnych do prowadzenia rozpoznania, identyfikacji i monitoringu skazen oraz meldowania o skazeniach.
Dlatego kolejny obszar modernizacji dotyczy auto-matycznego rozpoznania skazen. Problem ten jest bar-dzo wazny, poniewaz wspolczesne wymagania oraz ocze-kiwania stawiane przyrzqdom rozpoznania skazen no-wej generacji (zautomatyzowany, zdalny, autonomiczny z mozliwosciq detekcji skazen biologicznych, chemicz-nych i promieniotworczych) znacznie przewyzszajq moz-liwosci techniczne tych b?dqcych aktualnie w uzytkowa-niu. Wymusza to wi?c koniecznosc wymiany poszczegolnych jednostek pomiarowych sprz?tu na detektory pomia-rowe nowej generacji, w budowie ktorych uwzgl?dniono by wspolczesne trendy lqczenia inteligentnych modulow do pomiarow skazen chemicznych, biologicznych oraz promieniotworczych (modul B+C+R).
Biorqc pod uwag? powyzsze zalozenia oraz ocen? za-grozenia skazeniami, planuje si? budow? systemu opar-tego na pewnej liczbie jednostek pomiarowych, ktorych rozmieszczenie uwzgl?dnialoby prowadzenie efektyw-nego monitoringu obszaru Polski. Jednostki pomiarowe wpi?te w system informatyczny PROMIEN b?dq automa-tycznie wprowadzaly wen informacje o skazeniach, a ko-morki analityczne w szybkim czasie b?dq wypracowywac wnioski niezb?dne do podj?cia stosownych decyzji. Efek-tem wprowadzonych zmian ma byc zwi?kszenie zdolnosci w zakresie:
• automatyzacji procesu zbierania, przetwarzania danych i meldowania o skazeniach, co skroci czas
ОРГАНИЗАЦИЯ И СТРАТЕГИЧЕСКОЕ РУКОВОДСТВО
ostrzegania i alarmowania wojsk oraz instytucji woj-skowych i cywilnych o zagrozeniu skazeniami i skazeniach,
• monitorowania rozprzestrzeniania siç skazen, powo-dujqcych zagrozenie dla jednostek i instytucji wojsko-wych oraz ludnosci i infrastruktury cywilnej w opar-ciu o Stacjonarne Punkty Monitoringu i zautomatyzo-wanq siec pomiaru skazen,
• prowadzenia rozpoznania skazen oraz identyfikacji skazen z uwzglçdnieniem aktôw terroru z uzyciem broni masowego razenia lub jej komponentôw.
6. Wnioski
Krajowy System Wykrywania Skazen i Alarmowania funkcjonuje od 2006 roku. Pierwsze podsumowanie przyjçtych w ramach niego rozwiqzan zostalo dokonane w 2009 r. po cwiczeniu PATROL 09. W efekcie powola-no miçdzyresortowy Zespôl ds. funkcjonowania i dosko-nalenia KSWSiA. Wypracowal on nowelizacjç Rozporzq-dzenia Rady Ministrôw, na ktôrym opieralo siç dzialanie Krajowego Systemu, zmieniajqc m.in. jego sklad, w od-powiedzi na pojawiajqce siç zagrozenia. Zespol ten funkcjonuje nadal i prowadzi nieustannq obserwacjç rozwiq-zan przyjçtych w Krajowym Systemie przy zalozeniu, ze ewentualna potrzeba zmian powinna je generowac. Na bazie tresci artykulu mozna sqdzic, ze rozwiqzania or-ganizacyjne i proceduralne przyjçte w Krajowym Systemie warto propagowac, zwracac na nie uwagç w proce-sie szkolenia kadr na potrzeby sluzb ratowniczych i cen-trôw zarzqdzania kryzysowego oraz prôbowac je wdrazac w instytucjach zajmujqcych siç podobnq problematykq, a niefunkcjonujqcych w ramach Krajowego Systemu np. w samorzqdach. Warto rôwniez podjqc wysilek, ktôrego celem bçdzie zbudowanie systemu pomiarowego prze-znaczonego do detekcji skazen oraz wdrozenia go na rôz-nych szczeblach w instytucjach i sluzbach zajmujqcych siç problematykq reagowania kryzysowego z uzyciem systemu informatycznego PROMIEN.
Spis skrôtôw:
NSCDA - National System Contamination Detection and Alarm KSWSiA - Krajowy System Wykrywania Skazen i Alarmowania
UE - Unia Europejska,
TSP - Toksycznych Srodkôw Przemyslowych, OPBMR - Obrona Przed Broniq Masowego Razenia, CBRN - Chemical, biological, radiological and nuclear defense,
EWRS - Early Warning and Response System,
RAS BICHAT - Rapid Alert System,
IMGW - Instytut Metrologii i Gospodarki Wodnej,
CD - Centrum Dyspozycyjne,
COAS - Centralny Osrodek Analizy Skazen,
SWS - System Wykrywania Skazen,
BMR - Bron Masowego Razenia,
SZ RP - Sily Zbrojne Rzeczpospolitej Polskiej,
ATP-45 - Metodyka oceny sytuacji skazen promieniotwôr-
czych, biologicznych i chemicznych,
Literatura
1. Kitler W., Skrabacz A., Bezpieczenstwo ludnosci cywilnej. Pojçcia, organizacja i zadania w czasie pokoju, kryzysu i wojny, Towarzystwo Wiedzy Obronnej, Warszawa 2010.
DÜI:10.12845/bitp.36.4.2014.1
2. Europejska Strategia Bezpieczenstwa Bezpieczna - Europa w lepszym swiecie, Bruksela, 12 grudnia 2003 r. , s. 4-5.
3. Strategia Bezpieczenstwa Narodowego RP z 13 listopada 2007, s. 8-10 [dok. elektr.] http://www.bbn.gov.pl/down-load/1/1048/SBNRP.pdf [dostçp 22 kwietnia 2014].
4. Mioduszewski W., Zjawiska ekstremalne w przyrodzie -susze i powodzie, „Wspôlczesne Problemy Ksztaltowa-nia i Ochrony Srodowiska", Vol. 3p Issue 3, 2012, pp. 5774 [dok. elektr.] http://www.uwm.edu.pl/environ/vol03p/ vol_03p_rozdzial03.pdf [dostçp 22 kwietnia 2014].
5. Kowal R., Bezpieczenstwo i Higiena Pracy przy stosowa-niu substancji ipreparatow niebezpiecznych, Prozami, Wroclaw, 2009.
6. Lesiak P., Piotrowski R., Ocena skutkow awarii przemyslowych w instalacjach procesowych, w tym efektu domino--czçsc 1, BiTP Vol. 27 Issue 3, 2012, pp. 13-26.
7. Glôwny Inspektorat Ochrony Srodowiska, Raport Glôw-nego Inspektora Ochrony Srodowiska w sprawie awarii za 2003 r. [dok. elektr.] http://www.gios.gov.pl/zpnzs/2002-01/ rap03_pa.doc. [dostçp 22.04. 2014].
8. Krajewski P., Skutki radiologiczne Fukushimy, Miçdzyna-rodowa Szkola Energetyki Jqdrowej edycja V 2012 [dok. elektr.] http://szkola ej.pl/vedycja/referaty2012/p_krajew-ski_ref.pdf [dostçp 22 kwietnia 2014].
9. Isajenko K., Japonska chmura nad Polskq, Centralne Laboratorium Ochrony Radiologicznej, 2011 [dok. elektr.] http:// www.clor.waw.pl/clor/aktualnosci/a011.htm [dostçp 22 kwietnia 2014].
10. Doktryna obrona przed broniq masowego razenia w opera-cjach polqczonych DD/3.8(A), Ministerstwo Obrony Naro-dowej, Bydgoszcz 2013.
11. Zuber M., Terroryzm wspolczesny zagrozeniem o charak-terze globalnym, [w:] Katastrofy naturalne i cywilizacyjne. Terroryzm wspolczesny, aspekty polityczne spoleczne i eko-nomiczne, M. Zuber (red.), Wyzsza Szkola Oficerska Wojsk Lqdowych im. gen. T. Kosciuszki, Wroclaw 2006, s. 9-16.
12. Brzeski Z., Dioksyny i furany w srodowisku i ich wplyw na organizm, „Medycyna Ogôlna i Nauka o Zdrowiu", Vol. 17 Issue 3, 2011, pp. 161-164.
13. Croddy E., Perez-Armendariz C., Hart J., Bron chemiczna i biologiczna, Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, War-szawa 2003.
14. Michalik J., Powazne awarie chemiczne, „Bezpieczenstwo Pracy", Issue 10, 2000, pp. 13-16.
15. Wqtor W., Cywilizacyjne zagrozenia bezpieczenstwa che-micznego, „Przeglqd Wojsk Lqdowych", Issue 6, 2011, pp. 16-21.
16. Glôwny Inspektorat Ochrony Srodowiska, Raport Glôwne-go Inspektora Ochrony Srodowiska o wystçpowaniu zda-rzen o znamionach powaznej awarii w 2010 r., [dok. elektr.] http://www.gios.gov.pl/zalaczniki/artykuly/rejestr_zda-rzen_o_znamionach_powaznej_awarii_2010.pdf [dostçp 22 kwietnia 2014].
17. Glôwny Inspektorat Ochrony Srodowiska, Raport Glôwne-go Inspektora Ochrony Srodowiska o wystçpowaniu zda-rzen o znamionach powaznej awarii w 2012 r., [dok. elektr.] (http://www.gios.gov.pl/zalaczniki/artykuly/rejestr_zda-rzen_o_znamionach_powaznej_awarii_i_powaznych_awa-rii_w_2012_r.pdf) [dostçp 22 kwietnia 2014].
18. Kalda G., Kontrola skazen promieniotworczych w Polsce, „Czasopismo Inzynierii Lqdowej, Srodowiska i Architektu-ry", JCEEA, t. XXX, Vol. 60, Issue 1, 2013, pp. 31-47 [dok. elektr.] http://doi.prz.edu.pl/pl/pdf/biis/14 [dostçp 22 kwietnia 2014].
19. Najwyzsza Izba Kontroli, Raport: Wykonywanie zadan przez administracjç publicznq w zakresie bezpieczenstwa przewozu towarôw niebezpiecznych. Informacja o wyni-kach kontroli (2012), [dok. elektr.] http://www.nik.gov.pl/ plik/id,3552,vp,4524.pdf [dostçp 22 kwietnia 2014].
20. Glôwny Urzqd Statystyczny, Komunikat z badan: Transport wyniki dzialalnosci w 2012 r. [dok. elektr.] http://www.
stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/tl_transport_wyniki_dzialalno-sci_2012.pdf [dostçp 22 kwietnia 2014].
21. Michalik J., Gajek A., Grzegorczyk K., Gredecki S., Piçk-niewski M., Slomka L., Janik P., Dziewulski D., Zajqc S., Zagrozenia powaznymi awariami w transporcie drogowym niebezpiecznych chemikaliow w Polsce, „Bezpieczenstwo Pracy", Issue 9, 2009, pp. 6-9.
22. Komunikat Komisji Do Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 czerwca 2009 r. w sprawie poprawy bezpieczenstwa chemicznego, biologicznego i radiologicznego i drowego w Unii Europejskiej - plan dzialania UE w obsza-rze CBRJ [dok. elektr.] http://www.europarl.europa.eu/me-etdocs/2009_2014/documents/com/com_com(2009)0273_/ com_com(2009)0273_pl.pdf [dostçp 22 kwietnia 2014].
23. European Commission early warning and rapid alert systems in the field of health threats [dok. elektr.] http://ec.europa.eu/ health/preparedness_response/generic_preparedness/plan-ning/rapid_alert_en.htm [dostçp 22 kwietnia 2014].
24. Programme Commission of the European Communities of 17 December 2001 of Cooperation on Preparedness and Response to Biological and Chemical Agent Attacks [Health Security] [dok. elektr.] http://ec.europa.eu/health/archive/ ph_threats/bioterrorisme/bioterrorism01_en.pdf [dostçp 22 kwietnia 2014].
25. Mlynarczyk M., Modernizacja krajowego systemu wykrywania skazen i alarmowania w aspekcie sprawnosci reago-wania na zagrozenia promieniotworcze, biologiczne i che-miczne, Wyd. AON, Warszawa 2012.
26. Berlinski T., Ochrona ludnosci w panstwach NATO, Wyd. AON, Warszawa 1999.
27. Rozporzqdzenia Rady Ministrow z dnia 16 pazdziernika 2006 r. w sprawie systemow wykrywania skazen i wlasci-wosci organow w tych sprawach (Dz. U. z 2006 nr 191 poz. 1415).
28. Rozporzqdzenia Rady Ministrow z dnia 7 stycznia 2013 r. w sprawie systemow wykrywania skazen i powiadamiania o ich wystqpieniu oraz wlasciwosci organow w tych sprawach (Dz. U. z 2013 poz. 91).
29. Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzqdzaniu kryzyso-wym (Dz. U. z 2013 poz. 1166).
30. Plan wspoldzialania jednostek organizacyjnych wchodzq-cych w sklad Jednolitego Krajowego Systemu Wykrywania Skazen i Alarmowania, MON, Warszawa 2011.
31. Metodyka oceny sytuacji skazen promieniotworczych, biolo-gicznych i chemicznych, MON ,Warszawa 2013.
D0I:10.12845/bitp.36.4.2014.1
dr inz. Tomasz Binek - w roku 2004 ukonczyl studia na kierunku chemia w Wyzszej Szkole Oficerskiej we Wro-clawiu. Stopien doktora nauk biologicznych uzyskal na Uniwersytecie Przyrodniczo-Humanistycznym w Sie-dlcach w 2012 r. Jest pracownikiem naukowym Wyzszej Szkoly Gospodarki Euroregionalnej im. Alcide De Gasperi w Jozefowie. Oficer WP od kilku lat zajmuj^cy siç problematyk^ wykrywania skazen i reagowania na za-grozenia wywolane czynnikami broni masowego razenia.
mgr Jaroslaw Czepiel - absolwent Uniwersytetu War-szawskiego (wydzial pedagogiki), oficer WP od kilkuna-stu lat zajmuj^cy siç problematyk^ reagowania na zagro-zenia skazeniami, organizator Centrum Dyspozycyjnego Krajowego Systemu Wykrywania Skazen i Alarmowania, wspolautor wielu cwiczen i treningow krajowego syste-mu. Aktualnie uczestniczy w pracach miçdzyresortowe-go Zespolu ds. funkcjonowania i doskonalenia KSWSiA.
