CC BY
20
I
badania i rozwöj
dr hab. inz. Wtadystaw Harmata, prof. WATa)*, gen. bryg. rez. Marek Witczak, prof. wizyt. WATa), ppor. mgr inz. Grzegorz Pietrzaka)
a)Wojskowa Akademia Techniczna / Military University of Technology
*Autor korespondencyjny / Corresponding author: wladyslaw.harmata@wat.edu.pl
Koncepcja rozwi^zan technicznych systemu powietrznego wykrywania skazen wykorzystuj^cego statki bezzatogowe
The Concept of Technical Solutions for an Air Contamination Detection System Using Unmanned Vessels
Концепция технических решений для воздушной системы обнаружения загрязнений, использующей беспилотные летательные аппараты
ABSTRAKT
Cel: Celem artykulu jest przedstawienie koncepcji rozwigzari technicznych systemu rozpoznawania skazen wykorzystujgcych platformy bezpilotowe. Wprowadzenie: Obecnie rozpoznawaniem skazeri w strefie skazenia najcz^sciej zajmujg si§ patrole piesze, ktöre sg zaopatrzone w odpowiednie przyrzgdy i po-st^pujg zgodnie z okreslonymi procedurami. Ich dzialania wymagajg odpowiedniego wyposazenia w srodki ochrony indywidualnej i likwidacji skazeri1. Glöwnymi czynnikami posrednio lub bezposrednio powodujgcymi uwolnienie materialöw niebezpiecznych i powstanie skazeri na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej (RP) mogg bye: dzialania militarne, katastrofy, awarie techniczne zakladöw przemyslowych oraz terroryzm. Strategia bezpieczenstwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej [1], zbiezna z Europejskq strategic bezpieczenstwa [2], jako glöwne zagrozenia dla bezpieczeristwa RP w XXI wieku wymienia m.in.: terroryzm, proliferaj broni masowego razenia (BMR), przest^pczose zorganizowang, awarie przemyslowe, kl^ski zywiolowe i katastrofy. Zagrozenia te uwzgl^dniono na powyzszej liscie m.in. dlatego, ze pod ich wplywem (posrednio lub bezposrednio) moze dojsc do chemicznego, biologicznego lub promieniotwörczego skazenia ludzi i srodowiska. Wspölczesnie rozpoznanie skazeri powinno przebiegac automatycznie, obejmowac duze odleglosci i odbywac si§ najlepiej bez udzialu ludzi - tak jak to preferuje si§ w systemach rozpoznania skazeri np. w silach zbrojnych USA. W Silach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (SZ RP) system rozpoznania skazeri oparty jest na procedurach i wyposazeniu technicznym pochodzgcych z polowy ubieglego wieku. Jedng z mozliwosci praktycznego rozwigzania tego problemu jest zastosowanie bezzalogowych statköw powietrznych (BSP). W niniejszym artykule skupiono siq na koncepcji rozwigzari technicznych wykorzystujgcych mini-BSP. Wnioski: Zagrozenie skazeniami na terytorium RP nadal istnieje i ma tendency zwyzkowg. System wykrywania skazeri w SZ RP jest technicznie przestarzaly i nie spelnia wspölczesnych wymagari. Wykorzystanie bezzalogowych statköw powietrznych podczas powietrznego rozpoznania i wst^pnej identyfikacji skazeri w znacznym stopniu mogloby zwi^kszye efektywnose dzialania podsystemu rozpoznania skazeri w SZ RP, ktöry funkcjonalnie wchodzi w sklad Krajowego Systemu Wykrywania Skazeri i Alarmowania (KSWSiA). Do glöwnych zalet wykorzystania BSP w systemie rozpoznania powietrznego mozna zaliczye m.in. brak koniecznosci narazania personelu na skazenie, ich duzg mobilnose i manewrowose, a takze mozliwose prowadzenia dzialari w trudnych warunkach terenowych i nad zbiornikami. W sklad BSP przeznaczonych do rozpoznania skazeri powinny wchodzie pododdzialy rozpoznania skazeri Wojsk Chemicznych i Centralnego Osrodka Analizy Skazeri. Stowa kluczowe: rozpoznanie skazeri, bezzalogowe statki powietrzne Typ artykutu: artykul przeglgdowy
Przyjçty: 02.03.2017; Zrecenzowany: 03.10.2017; Opublikowany: 29.12.2017;
Autorzy wniesli rowny wklad merytoryczny w powstanie artykulu;
Proszç cytowac: BiTP Vol. 48 Issue 4, 2017, pp. 14-32, doi: 10.12845/bitp.48.4.2017.1;
Artykul udostçpniany na licencji CC BY-NC-SA 4.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/).
ABSTRACT
Aim: The aim of the paper is to present the concept of technical solutions for contamination reconnaissance based on pilotless devices. Introduction: Nowadays, contamination detection in contaminated zones is mostly performed by foot patrols, which are equipped with devices and follow specific procedures. They need appropriate personal protective equipment as well as decontamination devices2. The main factors which can
Rozpoznanie skazen, identyfikacja skazen i monitoring - przedsiçwziçcia niezbçdne do wykrycia uderzen BMR i zdarzen typu ROTA (release other than attack - uwolnienie inne niz atak) oraz do oceny ich skutkow poprzez rozpoznanie i identyfikacjç wystçpujgcych skazen, okreslenie stopnia skazenia, wyznaczenie granic rejonow skazonych, pobranie probek oraz monitorowanie zmian w sytuacji skazen [doktryna DD-3.8(A), sygn. Szkol. 869/2013].
Contamination detection, identification and monitoring - are the measures necessary to detect WMD and ROTA events (release other than attack) and to assess their effects by way of detecting and identifying contamination, their degree, the boundaries of contaminated areas, taking samples and monitoring the changes in the contaminated environment [doctrine DD-3.8 (A), no. Szkol. 869/2013].
directly or indirectly cause the release of hazardous materials and lead to the contamination at the territory of the Republic of Poland (RP) are military actions, disasters, plant failures as well as terrorism. The National Security Strategy of the Republic of Poland [1], convergent with the European Security Strategy [2], lists the following among the main threats for Poland's security in the second half of the 21st century: terrorism, proliferation of weapons of mass destruction, organized crime, industrial failures, natural tragedies and disasters. One of the reasons why these threats are present in this list is the possibility of their leading, directly or indirectly, to the chemical, biological and radioactive contamination of people and environment. Nowadays, contamination detection should be performed automatically, at large distances, if possible without the involvement of people, e.g. such as in the contamination detection systems of the US Armed Forces. In the Armed Forces of the Republic of Poland, the contamination detection system is based on procedures and technical equipment dating back to the 1950s. One practical solution to this problem is the application of Unmanned Aerial Vehicles (UAV). In this article, the main focus is on the technical solutions incorporating mini-UAVs.
Conclusions: The threat of contamination of the territory of Poland still exists and its risk is increasing. The contamination detection system of the Polish Armed Forces is obsolete and does not meet contemporary requirements. The use of Unmanned Aerial Vehicles for the aerial reconnaissance and initial identification of contaminants can significantly increase the efficiency of the operation of the Polish Armed Forces contamination detection sub-system which is functionally included in the National System for Contaminants Detection and Alerting. The main advantages of the UAV use in aerial reconnaissance are: no need for human presence, high mobility and maneuverability and the possibility of operation in difficult terrain conditions as well as over water bodies. UAVs in their contamination detection versions should be incorporated into contamination detection subdivisions of the Chemical Forces and the Central Station of Contamination Analysis. Keywords: contamination reconnaissance, unmanned aircraft Type of article: review article
Received: 02.03.2017; Reviewed: 03.10.2017; Published: 30.12.2017; The authors contributed equally to this article;
Please cite as: BiTP Vol. 48 Issue 4, 2017, pp. 14-32, doi: 10.12845/bitp.48.4.2017.1;
This is an open access article under the CC BY-NC-SA 4.0 license (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/).
АННОТАЦИЯ
Цель: Цель статьи - представить концепцию технических решений для системы обнаружения загрязнений, использующих беспилотные платформы.
Введение: В настоящее время обнаружение загрязнений в зоне загрязнения чаще всего осуществляется пешими патрулями, которые оснащены соответствующими приборами и действуют в соответствии с определенными процедурами. Их деятельность требует соответствующего оснащения для индивидуальной защиты и ликвидации загрязнений3. Основными факторами, которые непосредственно или посредственно вызывают выброс опасных материалов и загрязнения на территории Республики Польша, могут быть: военные действия, катастрофы, технические аварии промышленных заводов, а также терроризм. Стратегия народной безопасности Республики Польша [1], совпадающая с Европейской стратегией безопасности [2], в качестве главных угроз для безопасности Польши в XXI веке перечисляет в частности: терроризм, распространение ядерного оружия, организованную преступность, промышленные аварии, стихийные бедствия и катастрофы. Эти угрозы были учтены в вышеуказанном списке между прочем потому, что под их влиянием (посредственно или непосредственно) может произойти химическое, биологическое или радиационное загрязнение людей и окружающей среды. В настоящее время обнаружение загрязнений должно происходить автоматически, охватывать большие территории и не требовать участия людей - так, как это предпочтительно для систем обнаружения загрязнений в вооруженных силах США. В вооруженных силах Республики Польша система обнаружения загрязнений основана на процедурах и техническом оборудовании с середины прошлого века. Одной из возможностей практического решения этой проблемы является применение беспилотных летательных аппаратов (БЛА). В настоящей статье основное внимание было посвящено концепции технических решений, использующих мини-БЛА.
Выводы: Угроза загрязнений на территории Польши все еще существует и имеет растущую тенденцию. Система обнаружения загрязнений в вооруженных силах Польши технически устарела и не соответствует современным требованиям. Использование беспилотных летательных аппаратов во время воздушной разведки и вступительной идентификации загрязнений в значительной степени могло бы улучшить эффективность действия подсистемы обнаружения загрязнений в вооруженных силах Польши, которая функционально входит в состав Национальной Системы Обнаружения Загрязнений и Тревоги. К основным преимуществам использования БЛА в системе воздушной разведки можно причислить в частности: отсутствие необходимости подвергнуть персонал угрозе заражения, высокую мобильность и маневренность БЛА, а также возможность проводить действия в сложных полевых условиях и над водоемами. В состав БЛА, предназначенных для обнаружения загрязнений, должны входить подразделения обнаружения загрязнений Химических войск и Центрального Центра Анализа Загрязнений.
Ключевые слова: обнаружение загрязнений, беспилотные летательные аппараты Вид статьи: обзорная статья
Принята: 02.03.2017; Рецензирована: 03.10.2017; Опубликована: 30.12.2017; Авторы внесли одинаковый вклад в создание этой статьи;
Просим ссылаться на статью следующим образом: BiTP Vol. 48 Issue 4, 2017, pp. 14-32, doi: 10.12845/bitp.48.4.2017.1;
Настоящая статья находится в открытом доступе и распространяется в соответствии с лицензией CC BY-NC-SA 4.0 (https://creativecommons.org/ licenses/by-nc-sa/4.0/).
3 Обнаружение загрязнений, идентификация загрязнений и мониторинг - мероприятия необходимые для обнаружения ударов орудия массового уничтожения и выбросов, не связанных со взрывом/атакой, а также для оценки их последствий посредством разведки и идентификации имеющихся загрязнений, определения уровня загрязнения, определения границ загрязненных районов, отбора образцов и мониторинг изменений в ситуации загрязнения [доктрина DD-3.8(A), сигн. Szkol. 869/2013].
Analiza zagrozenia skazeniami na terytorium RP
Wielowymiarowosc zagrozen sprawia, ze w literaturze mo-zemy znalezc szereg kryteriow, wedtug ktorych autorzy stara-jq siç te zagrozenia usystematyzowac. Wsrod nich sq kryteria: podmiotowe, przedmiotowe, zasiçgu, skali. Najczçsciej stoso-wane jest kryterium podmiotowe, ktore pozwala wyroznic 5 ro-dzajow zagrozen: polityczne, militarne, gospodarcze, spoteczne (spoteczno-kulturowe) i ekologiczne [3].
Niebezpieczenstwo uwolnienia substancji niebezpiecz-nych (np. TSP4) powodujqcych skazenie terenu moze wystqpic nie tylko podczas procesow ich produkcji czy magazynowania, ale takze w trakcie ich transportu. Wypadki i katastrofy komu-nikacyjne stanowiq najwiçkszy odsetek wydarzen, w wyniku ktorych dochodzi do skazenia srodowiska substancjq niebez-piecznq. Najwiçksze zagrozenie to uwolnienie transportowanej substancji niebezpiecznej na obszarze miejskim. Ze wzglçdu na duze zaludnienie takiego obszaru zdarzenie to moze skut-kowac duzq liczbq ofiar.
W Polsce substancje niebezpieczne stanowiq 10% (okoto 180 mln ton w 2014 r.) [4] wszystkich towarow przewozonych transportem lqdowym. Pierwsze miejsce zajmuje transport samochodowy. W 2013 roku na naszych drogach rejestro-wano codziennie srednio 2 tys. ciçzarowek przewozqcych tqcznie okoto 42 tys. ton chemikaliow [5]. Szacuje siç takze, ze w ciqgu doby przez polskie miasta przejezdza srednio 40 tadunkow z materiatami niebezpiecznymi o masie od 5 do 20 ton. Brak wyznaczonych tras przewozu, zty stan technicz-ny pojazdow oraz nawierzchni drog sprawiajq, ze samocho-dy przewozqce materiaty niebezpieczne sq w RP najbardziej ryzykownym srodkiem transportu lqdowego. Drugie miejsce
zajmuje transport kolejowy. Wedtug Gtownego Urzçdu Sta-tystycznego w 2010 roku kolejq przewieziono okoto 22,1 mln ton chemikaliow, z czego okoto 70,6% stanowity benzyna i olej napçdowy; 12,2% - gazy techniczne, a 7,6% - substancje zrq -ce [6]. Nalezy jednak zauwazyc, ze masy jednostkowe mate-riatow niebezpiecznych transportowane wagonami sq duzo wiçksze niz masy jednostkowe materiatow niebezpiecznych przewozone transportem drogowym, co sprawia, ze ich uwol -nienie moze doprowadzic do skazenia znacznie wiçkszego obszaru srodowiska.
W 2013 roku Gtowny Inspektor Ochrony Srodowiska (GIOS) zarejestrowat 84 zdarzenia z udziatem substancji niebezpiecznych. Sposrod tych zdarzen 55 miato miejsce w zaktadach przemystowych, a 21 - w transporcie. Z kolei 12 zdarzen GIOS zakwalifikowat jako powazne awarie prze-mystowe (ryc. 1).
Warto zwrocic uwagç na to, ze na obszarze RP oprocz ryzy-ka wystqpienia skazen chemicznych istnieje takze ryzyko wy-stqpienia skazen radiacyjnych zwiqzanych z awariami obiek-tow energetyki jqdrowej. Katastrofa w Czarnobylu w 1986 roku oraz katastrofa w Fukushimie w roku 2011 pokazaty, ze uwol-nione w wyniku awarii szkodliwe izotopy promieniotworcze, po dostaniu siç do atmosfery oraz wod powierzchniowych, mogq byc przenoszone na bardzo duze odlegtosci od miej-sca katastrofy. Polska nie ma elektrowni jqdrowej. Gtowne zagrozenie dla niej stwarzajq jednak elektrownie znajdujqce siç na terytoriach panstw sqsiednich. Obecnie w promieniu 300 km od granic RP jest 9 elektrowni wytwarzajqcych tqcznie 15 GWe (Gigawatt - Electric) mocy energetycznej, w kto-rych pracujq 24 reaktory jqdrowe. Ich awaria moze nastqpic m.in. w wyniku skutkow klçski zywiotowej oraz dziatan terro-rystycznych (ryc. 2).
Rycina 1. Liczba zdarzen z udziatem substancji niebezpiecznych w poszczegolnych wojewodztwach w latach 2013 i 2014 [7] Figure 1. The number of events involving dangerous substances in individual voivodships in 2013 and 2014 [7]
4 TSP (toksyczn i3 srodki przemystowe) - substancje promieniotwörcze lub toksyczne w postaci statej, ciektej, gazowej lub aerozolowej, ktore mogg byc uzywane albo stanowic zapias niezbçdny zo cel ow przemystowych, handlowych, medycznych, wojskowych lub do uzytku domowe-go. Toksyczne srodki prze mystowe mogg byc sutistancj ami biologicznymi, chemicznymi oraz promieniotwörczymi i wtedy sg opisywane jako toksyczne srodki biolo giczne , toksyczne arodzi chemiczne lul^ toksyczne srodki promieniotworcze (NO-01-A006:2011. Obrona przed bronig ma-sov\/ego razen ia. Terminologia).
a)
b)
Rycina 2a. Czynne elektrownie jgdrowe w odlegtosci do 300 km od granic RP [8, 9] Rycin 2b. Prognozowane zasiçgi skazen w przypadku awarii reaktorow jgdrowych [8, 9] Figure 2a. Active nuclear power plants located up to 300 km from Polish borders [8, 9] Figure 2b. Forecast contamination ranges in the case of nuclear reactor failures [8, 9]
Bogata dziatalnosc wytworcza cztowieka sprzyja powsta-waniu mniejszych lub wiçkszych zagrozen dla srodowiska. Trze -ba jednak podkreslic, ze problem ten jest bardzo trudny do roz-wiqzania, co wynika chocby z internacjonalizacji wielu dziedzin zycia spotecznego. Do niedawna niedoceniane kwestie zanie-czyszczen potçgujq siç i urastajq do rangi problemu globalne-go. W dzisiejszym uprzemystowionym swiecie paradoksem jest
to, ze skazenie powietrza i wod o wiele wyprzedza takie niebez -pieczenstwa, jak skazenie zywnosci czy zagrozenie skutkami uzycia broni masowego razenia.
Zbyt pozne wykrycie skazenia i podjçcie skutecznych dzia-tan zmierzajqcych do jego likwidacji bardzo czçsto powodu-jq masowe straty - zarowno w ludziach, jak i w srodowisku naturalnym (na ryc. 3 przedstawiono oddziatywanie zwiqzku
somanu i Vx na cztowieka w wyniku kontaktu z odkrytq skórq oraz odziezq wierzchniq). Nalezy zatem prowadzic doktadnq i systematycznq analiz? realnych oraz mozliwych przyczyn powstania skazeñ, która pozwoli na szybkie wszcz?cie dzia-tañ umozliwiajqcych uchromenieludnosci przed skn^ma-mi lub zminimalizowanie skutków tych skazeñ. Jest to dosc
trudne zagadnienie ze wzgl?du na duzq ztozonosc erznwzyn powstawania skazeñ, których zródtem moze byc dziatalnosc cztowieka lub niszczycielska sita natury. Obie te przyczyny sq w pewnych aspektach ze sobq skorelowane, a wzajemnie na siebie wptywajíjc, ao datpowe kompMku¡o analiz^zagroze-nia skaz iami.
spadek aktywnosci enzymu prawdopodobnie niepowoduj^cy objawow zatrucia / decrease in enzyme activity probably not causing signs of toxicity
5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 czas ekspozycji skazenia [min]
Czas ekspozycji skazenia - Time of exposure tocontamination Aktywnosc acetylocholinoesterazy-Activityofacetylocholinoesterase
Rycina 3. Spadek aktywnosci enzymu acetylocholinoesterazy u szczurów po skazeniu skóry i tkaniny bawetnianej somanem lub Vx (g?stosc skazenia: ok. 1 g/m2)[10]
Figure 3. A decrease in the activity of acetylocholinoesteraseenzymein ratsafter thecontaminationofthe skinand cottonfabricwith somane or Vx(density ofcontamination:ca.1g/m2))[10]
Wizja skazonego czy tez silnie zatrutego srodowiska budzi wiele obaw, tym bardziej ze oprócz mozliwych skazeñ spowo-dowanych przez broñ masowego razenia w wi?kszosci b?dq to skazenia wywotane przez toksyczne srodki przemystowe (TSP) uwolnione po awariach, uszkodzeniach albo zniszczeniach za-ktadów przemystowych na terytorium danego kraju i na jego terenach przygranicznych.
Wspótczesnie, jak wspomniano wczesniej, zagrozenie moze miec zródto gtównie w aktach terrorystycznych b?dq -cych elementem dziatañ asymetrycznych (w obecnym pi-smiennictwie mozna spotkac okreslenie „dziatania hybry-dowe").
System wykrywania skazen
Wzrost zagrozenia, m.in. wymienionymi wczesniej czyn-nikami, sprawit, ze w 2006 roku w RP utworzono Krajowy System Wykrywania i Analizowania Skazeñ. System ten powstat z potrzeby skoordynowania dziatañ róznych resortów admini-strujqcych wtasnymi systemami wykrywania skazeñ. W jego ramach skoordynowane oraz interoperacyjne dziatania sq prowadzone przez podsystemy funkcjonalne oraz jednostki orga-nizacyjne uktadu militarnego i pozamilitarnego, wydzielane w ramach tzw. reagowania kryzysowego [11].
Krajowy System Wykrywania Skazen i Alarmowania tworzg: Centrum Dyspozycyjne (CD) oraz wspomniane juz podsystemy funkcjonalne i jednostki organizacyjne (ryc. 4). Zadaniem pod-systemów jest wykrywanie skazen i alarmowanie o nich. Z ko-lei jednostki organizacyjne zajmujg si? analizg skazen i oceng sytuacji skazen, na podstawie czego opracowujg, ogtaszajg i wszczynajg dziatania interwencyjne. Wszystkimi dziatania-mi w ramach systemu koordynuje Minister Obrony Narodowej przy pomocy Centrum Dyspozycyjnego.
Rdzen KSWSiA tworzg systemy funkcjonalne, do których zalicza si? m.in. System Wykrywania Skazen SZ RP (nadzoro-wany przez Ministra Obrony Narodowej), systemy nadzoru epi-demiologicznego (nadzorowane przez Ministra Zdrowia) oraz System Wykrywania Skazen Promieniotwórczych (nadzorowany przez prezesa Panstwowej Agencji Atomistyki - PAA). W sktad KSWSiA wchodzg ponadto: organy i jednostki organizacyjne (ryc. 4) podejmujgce dziatania interwencyjne w przypadku wy-stgpienia skazen, nadzorowane przez wtasciwych ministrów oraz przez wojewodów; formacje OC (obrony cywilnej) zajmujg -ce si? monitoringiem, wykrywaniem i rozpoznaniem skazen oraz alarmowaniem o nich; dyrektorzy urz?dów morskich w zakresie swoich kompetencji dotyczgcych skazen; inne organy i jednostki organizacyjne, które prowadzg obserwacje i pomiary skazen, powiadamiajg o skazeniach wyst?pujgcych na terenie kraju albo sg wtgczone do systemów na podstawie umów i porozumien.
0
Rycina 4. Struktura Krajowego Systemu Wykrywania Skazen i Alarmowania [12]
Figure 4. The structure of the National System for Contaminants Detection and Alerting [12]
Na ryc. 5 przedstawiono obieg informacji w KSWSiA pod-czas zarzqdzania kryzysowego. Oprócz wyzej wymienionych systemów, organów i jednostek organizacyjnych bardzo waz-nym elementem krajowego systemu jest Centrum Dyspozycyj -ne, które funkcjonuje w ramach Centralnego Osrodka Analizy Skazen (COAS) w Warszawie. Odpowiada ono za proces wy-miany informacji pomi?dzy wszystkimi elementami systemu, koordynacj? ich dziatan oraz opracowanie ocen i analiz eks-perckich dotyczqcych stanu zagrozenia skazeniami. Oceny i analizy te sq nast?pnie przedstawiane organom decyzyjnym i stuzq za podstaw? do podj?cia dziatan interwencyjnych. Do-datkowo COAS, jako CD, bierze udziat w doskonaleniu KSWSiA m.in. poprzez przygotowywanie przedsiswzisc szkoleniowych oraz opracowywanie nowych rozwiqzan proceduralnych i for-malnoprawnych.
W 2013 roku, na podstawie doswiadczen wynikajqcych z szesciu lat funkcjonowania KSWSiA, zaktualizowano pod-stawowy akt prawny regulujqcy jego dziatanie - rozporzq-dzenie Rady Ministrówz idnia 7 stycznie2C13reku w spra-wie systemówwykrywania akazs- i powiaCamicnia o ich
wystqpieniu oraz wtasciwosci organów w tych sprawach [12]. Akt ten wprowadzit wiele zmian w sktadzie omawiane-go systemu. Z KSWSiA wytqczono system wykrywania i alar-mowania okreslony w Krajowym planie zwalczania zagrozen i zanieczyszczen srodowiska morskiego. Podmiotami odpo-wiedzialnymi za problematyk? dotyczqcq skazen na morzu uczyniono organy administracji morskiej, tj. urz?dy morskie. W zwiqzku z regularnie pojawiajqcymi si? zagrozeniami cho -robami odzwierz?cymi (ptasia grypa, swinska grypa, prysz-czyca itp.) do KSWSiA wtqczono systemy nadzoru epizoo-tycznego i fitosanitarnego, nadzoru nad bezpieczenstwem produktów pochodzenia zwierz?cego i paszami oraz nadzoru nad produktami rolno-spozywczymi. Okreslono, ze systemy te b?dq podlegac ministrom wtasciwym do spraw rolnictwa i rynków rolnych oraz zdrowia. Nowelizacja pozwolita takze dostosowac zapisy rozporzqdzenia oraz KSWSiA do obowiq -zujqcej ustawy o zarzqdzaniu kryzysowym [13]. Nadata takze Ministrowi Obrony Narodowej szczególne uprawnienia, któ-rymi cy cadzór nad KSWSiA oraz koordynacja jego dziatan prey (omocy CD COAS.
Rycina 5. KSWSiA w systemie zarzqdzania kryzysowego - obieg informacji [13]
PRIME MINISTER THE COUNCIL OF MINISTERS Government Crisis Management Team (RZZK)
I Government Centre for Security (RCB)
Minister of the Interior and Administration in urgent cases
Dispatch Centre of KSWSIA (COAS MON)
Meteorological data
Institute of Meteorology and Water Management
National Central Point for International Health Regulations
(in NIZ PZH)
Targeting point for the
Detection Contamination System in the Polish Armed Forces (in COAS MON)
Sea Rescue Coordination Centre (in the Maritime Search and Rescue Service SAR in Gdynia)
Radiation Emergency Centre "CEZAR"
(in PAA)
Operational Department National Centre for Crisis Management
(in KCZK in RCB)
Figure 5. National System for Contaminants Detection and Alerting in crisis management - information flow [13]
Do gtównych zadan KSWSiA nalezq [12]:
- realizacja zadan sojuszniczych oraz zobowigzañ wy-nikajgcych z ratyfikowanych porozumien miçdzyna-rodowych w zakresie obserwacji, pomiarów, analiz, prognozowania i powiadamiania o skazeniach na te-rytorium RP;
- monitorowanie wykrywanie i rozpoznanie skazen umoz-liwiajqce natychmiastowe stwierdzenie wzrostu pozio-mu skazen na podstawie standardów i norm krajowych;
- ostrzeganie i alarmowanie ludnosci lub SZ RP o skazeniach;
- opracowywanie ocen eksperckich stanu zagrozenia skazeniami i przygotowywanie zalecen postçpowania ochronnego;
- doradztwo specjalistyczne w zakresie metodyki ograni -czania zasiçgu i skutków oddziatywania skazen;
- uruchamianie systemów wykrywania skazen i syste-mów alarmowania o nich ludnosci lub SZ RP oraz ini -cjowanie dziatan interwencyjnych.
W panstwach NATO system wykrywania skazen opiera siç gtównie na zautomatyzowanych systemach wykorzystujqcych
najnowsze technologie, w RP zas - na patrolach pieszych i trans -porterach rozpoznania skazen (BRDM-2rs). W Polsce w wiçkszo -sci przypadkow wyposazenie techniczne do wykrywania skazen uwzglçdnia rozwiqzania techniczne z potowy XX wieku. Nowe rozwiqzania, dorownujqce rozwiqzaniom swiatowym, a czçsto nawet je przewyzszajqce, sq dostçpne, ale brakuje woli oraz funduszy, by je wdrozyc.
Do poczqtku XXI wieku system powietrznego rozpoznania skazen opierat siç na etatowych pododdziatach powietrznego rozpoznania skazen SZ RP. Tworzyty go zatogi kluczy smi-gtowcow Mi-2rs „Padalec" wydzielane w ramach zwiqzkow ope-racyjnych sit powietrznych, wojsk lqdowych i marynarki. Od wycofania z uzytkowania smigtowcow Mi-2rs (w cwiczeniach wykorzystywano smigtowce Mi-2Ch „Chekla", pierwotnie prze-znaczone do stawiania zaston dymnych i dodatkowo wyposazo-ne w srodki do rozpoznania skazen promieniotworczych) [15] SZ RP nie majq odpowiednich srodkow na prowadzenie powietrznego rozpoznania skazen. To sprawia, ze mimo wielu swoich zalet system powietrznego rozpoznawania skazen w RP praktycznie nie istnieje, a obowiqzujqcy system rozpoznania i identyfikacji skazen opiera siç gtownie na sitach i srodkach naziemnych [16].
Istotnq zaletq powietrznego rozpoznania skazen jest moz-liwosc prowadzenia rozpoznania w miejscach o duzej mocy dawki (wysokim stçzeniu), trudno dostçpnych (nieprzejezd-nych dla pojazdów naziemnego rozpoznania skazen). Dodat-kowymi zaletami sq mozliwosc dostosowania siç do warunków dziatania oraz niewielka zaleznosc od warunków pogodowych i terenowych.
Powietrzne rozpoznanie skazen jest wykorzystywane gtównie w celu okreslenia sytuacji skazen promieniotwór-czych (granic skazonych terenów, mocy dawek promienio-wania w ustalonych punktach oraz wysokosci, szerokosci
W armii amerykanskiej powietrzne rozpoznanie skazen pro-mieniotwórczych prowadzi siç za pomocq smigtowców m.in. OH-6A (ryc. Ta) lub UH-60M Black Hawk (ryc. Tb). Pojedynczy smigtowiec w zaleznosci od zadanej szczegótowosci rozpoznania moze w ciqgu godziny rozpoznac pod wzglçdem skazen promieniotwórczych strefç o powierzchni 130-450 km2. Zatoga smigtowca sktada siç z pilota oraz obserwatora lub ob-serwatorów (zaleznie od wymagan prowadzonej operacji). Na
i kierunku przemieszczania siç obtoku promieniotwórcze-go) w rejonach dziatan militarnych (obecnych lub planowa-nych). Jest to mozliwe dziçki temu, ze podczas rozpoznania powietrznego ekspozycja zatóg na promieniowanie jest znacz-nie bardziej ograniczona niz podczas rozpoznania naziemnego. Osiqga siç to m.in. dziçki duzo wiçkszej manewrowosci oraz szybkosci prowadzenia rozpoznania powietrznego. Wykorzy-stujqc srodki powietrzne, mozna dotrzec do miejsc niedostçp -nych dla naziemnych pododdziatów rozpoznawczych i zbadac znacznie wiçkszy obszar, przy zachowaniu odlegtosci od zró-dta skazenia (ryc. б).
obserwatorów wyznacza siç m.in. zotnierzy z pododdziatów wojsk chemicznych, zotnierzy innych rodzajów wojsk, którzy zostali w tym celu przeszkoleni, oraz zotnierzy majqcych do-swiadczenie i wykonujqcych regularnie loty rozpoznawcze. Pod-stawq planowania powietrznego rozpoznania jest naniesienie na mapç rozpoznawanego obszaru charakterystycznych punk-tów terenowych, które bçdq mogty byc tatwo zidentyfikowane przez zatogç podczas lotu smigtowca.
Procedury rçczne / Non-automatic procedures
commune
Dywizja, województwo Division, voivodship
Szczebel organizacyjny / Organisational level
Rycina 6. Graficzna wizualizacja czasu uzyskaniainformacjizsystemu [1T]
Figure 6. Graphic visualisation ofthetimeof informationacquisition fromthesystem [1T]
Rycina 7. Smigtowce wykorzystywane w armii USA podczas rozpoznania skazeri: a) OH-6A, b) UH-60M Black Hawk [18]
Figure 7. Helicopters used in US Army for contamination detection: a) OH-6A, b) UH-60M Black Hawk [18]
a)
b)
Bezzatogowe statki powietrzne
Poczqtek XXI wieku to implementowanie w bezzatogowych statkach powietrznych coraz to nowszych technologii zwiqza-nych z miniaturyzaj ulepszaniem systemow komputerowych, informatycznych oraz z lepszym odbiorem sygnatu GPS. W BSP wyposazajq si? praktycznie wszystkie armie na swiecie, w tym SZ RP, ktore od 2005 majq bezzatogowy system powietrzny Orbiter firmy Aeronautics Defense Systems (ryc. 8). Jest on two-rzony przez kilka sztuk mini-BSP, wyrzutnie oraz srodki sterowa -nia. W kolejnych latach (2007-2008 oraz 2013) SZ RP zakupity w sumie dodatkowo 20 systemow opartych na mini-BSP (Orbiter
oraz - polskiej produkcji - FlyFly firmy WB Electronics). Wy-korzystywano je podczas misji w Iraku i Afganistanie. W obu przypadkach zadania rozpoznawcze na rzecz polskiego kon-tyngentu wykonywaty takze amerykanskie BSP RQ-1 Predator.
XXI wiek to takze gwattowny wzrost liczby posiadanych BSP. Przyktadem sq m.in. wojska lqdowe USA, ktore po atakach z 11 wrzesnia 2001 r. w ciqgu dziesiçciu lat zwiçkszyty liczbç bezzatogowych statkow powietrznych z 30 do 2000 [19]. Oprocz za-stosowan militarnych bezzatogowe systemy powietrzne zaczçty miec duze zastosowanie w srodowiskach cywilnych (m.in. w ba -daniach naukowych, zarzqdzaniu kryzysowym i zapobieganiu katastrofom, w ochronie infrastruktury krytycznej i srodowiska).
Rycina 8. Bezzatogowy statek powietrzny mini-BSP Orbiter wykorzystywany w SZ RP [20] Figure 8. Unmanned Aerial Vehicle Mini-BSP Orbiter used in Polish Armed Forces [20]
Zroznicowane mozliwosci taktyczno-techniczne nowych oraz starych bezzatogowych systemow powietrznych sprawiajq, ze systemy te mogq by klasyfikowane wedtug wielu kryteriow.
W tym celu bardzo czçsto bierze siç pod uwagç takie parame-try, jak: wysokosc lotu, wysokosc operowania, dtugotrwatosc lotu oraz maksymalna masa startowa.
Jednq z bardzo czçsto wykorzystywanych klasyfikacji jest ta obowiqzujqca w NATO, zgodnie z ktorq bezzatogowe syste-my powietrzne w kontekscie prowadzenia wspolnych operacji przez kraje cztonkowskie dzielq siç na 3 klasy rozniqce siç masami startowymi:
- Klasa I obejmuje BSP o masie ponizej 150 kg, ktore nie wymagajq tworzenia standardow certyfikacji w sojuszu. Wiçkszosc z nich stanowiq BSP „wyrzucane z rçki" (hand-launched), ktore zalicza siç do kategorii: mikro, mini lub mate. S3 one wykorzystywane gtownie przez nie-wielkie pododdziaty do bliskiego rozpoznania (w tym do ochrony baz) i z reguty wyposazone w detektory opto-elektroniczne i detektory podczerwieni. Charakteryzujq siç matymi wymaganiami logistycznymi, niskimi wyso-kosciami operowania (< 1600 m), a takze ograniczonym zasiçgiem i dtugotrwatosciq lotow.
- Klasa II skupia taktyczne BSP (TUAV) sredniej wielkosci (o masie startowej 150-600 kg). Te BSP czçsto startujq z katapulty, przy czym mogq wykonywac zadania z nie-przygotowanych logistycznie lqdowisk. Przeznaczone sq do wspierania dziatan brygady oraz nizszych szczebli taktycznych w zakresie rozpoznania, monitoringu oraz
Tabela 1. Klasy BSP [21] Table 1. BSP classes [21]
identyfikacji i wskazywania celow. Dlatego wyposazone sq w detektory optoelektroniczne, detektory podczerwieni oraz dalmierze laserowe. Podobnie jak bezzato-gowce klasy I nie wymagajq duzego zabezpieczenia lo -gistycznego. Prowadzq misjç na wysokosci do 3000 m.
- Klasa III obejmuje BSP o najwiçkszej masie startowej (> 600 kg), zasiçgach i czasach operowania w powie-trzu. Zalicza siç je do 3 kategorii: MALE (Medium Altitiu -de Long Endurance), HALE (High Altitiude Long Endurance) oraz uderzeniowych (bojowych) bezzatogowych statkow powietrznych. Aby mogty byc one wykorzystywane w dziataniach, z reguty wymagajq odpowiednio przygotowanych lotnisk (lqdowisk), a takze odpowied-niego zabezpieczenia logistycznego. Wyposaza siç je w najnowoczesniejsze systemy nawigacji i rozpoznania (w tym radary, lasery i kamery o wysokiej rozdziel-czosci), a takze w uzbrojenie (w tym przeciwpancerne).
Najwazniejszymi kryteriami obowiqzujqcego podziatu sq promien dziatania i typowa (operacyjna) wysokosc lotu. W po-szczegolnych klasach wyodrçbniono ponadto dodatkowe kategorie BSP, ktore odpowiadajq poszczegolnym szczeblom do-wodzenia.
Klasa/ Class Kategoria/Category Szczebel dowodzenia/Echelon Promien dziatania/ Radius of action [km] Putap operacyjny/ Service ceiling [m]
I mikro (do 2 kg)/micro druzyna, pluton/team, platoon 5 61
I mini (2-20 kg) kompania/company 25 304
I mate/small (20-150 kg) batalion/battalion 50 366
II tactical brygada/brigade 200 914
III Medium Altitude Long Endurance operacyjny/operational nieograniczony (retranslacja)/ unlimited (retranslation) 12192
III stike operacyjny/operational nieograniczony (retranslacja)/ unlimited (retranslation) 19812
III High Altitude Long Endurance strategiczny/strategic nieograniczony (retranslacja)/ unlimited (retranslation) 19812
W przypadku niestandardowych parametrow BSP, np. ptatow -ca o masie 20 kg i putapie ponad 2000 m lub promieniu dziatania ponad 200 km, rozstrzygajqcym kryterium jest masa w locie. Dla podanego przyktadu BSP bçdzie umieszczony w klasie I - do 150 kg.
Koncepcja rozwigzan technicznych [22]
W sktad opracowywanego systemu bçdzie wchodzit poje-dynczy BSP nalezqcy do kategorii mini (mini-BSP), ktory bçdzie mögt wykonywac start i lqdowanie pionowe w dowolnym miej-scu. W dalszej fazie rozwijania projektu przewiduje siç mozli-wosc zwiçkszenia liczby BSP w danym systemie lub ich potqcze -nia w jeden wiçkszy. Podczas wyboru odpowiedniego mini-BSP za parametry krytyczne uznano te, ktore pozwalajq na wyko-rzystanie go na polu walki, a ktorymi sq m.in.: putap lotu, prçd-kosc podczas przelotu i rozpoznania, dtugotrwatosc lotu oraz promien dziatania. Mini-BSP bçdzie zbudowany z materiatow
odpornych na warunki atmosferyczne i uszkodzenia mecha-niczne. Bçdzie ponadto mogt byc poddawany procesom likwi-dacji skazen (bez negatywnych skutkow dla jego elementow) przy wykorzystaniu obecnie dostçpnych metod i srodkow, ktore bçdq wchodzity w sktad systemu.
Zaktada siç, ze projekt bçdzie stale rozwijany poprzez wy-posazanie go w coraz to nowsze, doskonalsze systemy ma-jqce zwiçkszyc jego efektywnosc podczas realizacji zadan. Doswiadczenia zdobyte podczas jego uzytkowania w czasie testow i szkolen, a nastçpnie podczas dziatan bojowych bçdq systematycznie analizowane. Celem tych analiz bçdzie rozwi-janie nowych technologii w dziedzinie robotyzacji pola walki. Jednym z krytycznych elementow zapewniajqcych powodzenie opracowywanej koncepcji systemu powietrznego rozpoznania skazen bçdzie wykonanie projektu bezzatogowego statku powietrznego spetniajqcego wiele specyficznych wymagan i wy-posazenie tego statku w odpowiedni system detekcji skazen. Przewiduje siç wykonanie konstrukcji mini-BSP, ktore podda siç testom wytrzymatosciowym oraz odpornosciowym (w tym na
dekontaminacjç i narazenia ylektromagnotyczne), co итогИоут wybranie wersji najbardziej optymalnej, zdolnej do prowadze-nia rozpoznania i rnonitoringu skazap w niesprzyjajqcych warunkach pola waiki.Podcza s npracowywania konstrukcji mini--BSP powinno siç zadbac o:
- maksymalna zmniejszenie jego masy przy zachowsniu wymagan dotyczqcych dtugotrwatosci lotu, promienia dziatania oraz przenoszonego wyposazenia poktado-wego (podstawowego i speajahp^);
- prostotç jegtt uzytkowania (w tym tatwosc startu iotu í Iu-dowania) oraz o mozliwosc sterowania manualnego i au -tomatycznego (po wczeaniejzaptogramowonej trasie)t
- duzq odpornosc na wykrycie przez przeciwnika;
- niskie koszty eksploatacji.
Elementy systemu [22]
Obecnie funkcjonujqcy obras b-zzatogowego snatks .o-wietrznego jest czçsto ograniczany do samolotu sterowanego
zap omocg odpowiednichsystemöw sko munikowanych z ope-ratorem znajdujqcym siç na ziemi. W rzeczywistosci jest to element bezzatogowego systemu powietrznego, ktory jest bardziej skomplikowany, niz siç przypuszcza. Projektowanie tego systemu od samego poczqtku musi uwzglçdniac wszyst-kie elementy wchodzqce w jego sktcd. Rozwazany system pzw ietrznego rozpoznania skazen bçdzie siç sktadat z mini--BSP majqcego wyposazenie podstawowe: system nawiga-c^jd kamerç cyfrowq HD, kamerç termowizyjnq, oraz wyposa-kenie specjalnoo oystem pobierania probek, system detekcji oraz monijoringu skazdrï, system pomiarow warunkow meteo-rolcgicznych (ryc. 9). Mini-BSP za porno cq bezprzewodowej tqcznosciradiowejbçdz ie komunikowat siç ze stacjq kontroli i^j^^rownnic. ktöcc vuzaz z systememlikwidacji skazen bçdzie wchodzic wsktad obstugi naziemnej mini-BSP. Wszystkie ele-menty systemu pswietr znego rozpoznania skazen, dziçki minim alnej mas^ czielkzsci, bçdq mogty byc transportowane przez dwoch zotnierzy.
Transport
mini-BSP
System komunikacji Communication system
System nawigacji / Navigation system
Kamera HD / HD Camera
Kamera termowizyjna / Infrared camera
Wyposazenie podstawowe / Basic equipment
System pobierania prôbek / Sampling system
System detekcji i monitoringu skazen / Contamination detection and monitoring system
System meteo
Wyposazenie specjalne / Specialist equipment
Obstuga naziemna ground handling
Control system
System sterowania i kontroli
System likwidacji skazeñ
Contamination neutralisation system
Rycina 9. Sktad systemu powietrznego rozpoznania skazeri
Figure 9. The composition of the aerial system for contamination detection
Zrodto: Opracowanie wtasne.
Source: Own elaboration.
Bezzatogowy statek powietrzny
Gtownym zadaniem mini-BSP bçdzie przemieszczenie de-tektorow oraz systemow (bçdqcych elementem wyposazenia podstawowego oraz specjalnego) umozliwiajqcych funkcjono-wanie omawianego systemu powietrznego rozpoznania skazen w miejsce prowadzenia misji - rejon skazony. W sktad mini--BSP bçdq wchodzic: system komunikacji (tqcznosci), system
stabilizujqcy lot, system kontroli, zrodto zasilania oraz elementy umozliwiajqce start, lot i pozniejsze odzyskiwanie mini-BSP. Mini-BSP bçdzie miat napçd elektryczny zasilany np. bateria-mi litowo-jonowymi umozliwiajqcymi godzinne patrolowanie oraz pottoragodzinny lot (50 km tam i z powrotem) bez ko-niecznosci ich tadowania. Mini-BSP bçdzie charakteryzowat siç takze duzq manewrowosciq, w tym mozliwosciq prowadzenia
rozpoznania, monitoringu skazen oraz pomiaru warunków me-teorologicznych tuz nad powierzchniq ziemi, nawet w trudnych warunkach terenowych. W tym celu zastosowana konstrukcja mini-BSP bçdzie pozwalac na wykonywanie pionowego startu i Iqdowania, a takze zawisu w powietrzu w celu pobrania pró-bek lub prowadzenia monitoringu skazen w danym punkcie. Maksymalna prçdkosc mini-BSP podczas obserwacji i przelo-tu wyniesie 20-40 m/s. Lot bçdzie odbywat siç po trajektorii
Lo-Hi-Lo (nisko - wysoko -nisko). Putap lotu wysokiego bçdzie znajdowat siç poza zasiçgiem skutecznym broni strzeleckiej (500-600 m), a putap lotu niskiego - uzalezniony od rodzaju misji - bçdzie mógt znajdowac siç nawet tuz nad powierzch-niq ziemi. Masa catkowita mini-BSP nie przekroczy 15 kg, przy czym masa przenoszonego wyposazenia wyniesie okoto 30% jej wartosci (przyktadowe rozwi^zania techniczne przedsta-wiono na ryc. 10 i 11).
Rycina 10. Bezzatogowy statek powietrzny (mini-BSP) Atrax
(masa startowa: 7-22 kg; udzwig: 15 kg; promien dziatania: 5 km; loty prostoliniowe: <35 km; putap lotu: <1000 m;
dtugotrwatosc lotu: 45-60 min) [23]
Figure 10. Unmanned Aerial Vehicle (mini-UAV) Atrax
(starting mass: 7-22 kg; maximum load: 15 kg; range radius: 5 km; straight flights: <35 km; maximum altitude: <1000 m; flight time: 45-60 min) [23]
Rycina 11. Bezzatogowy statek powietrzny ILX-27
(masa startowa: 1100 kg; udzwig: 300 kg; prçdkosc maksymalna: 215 km/h; putap lotu: 4000 m; zasiçg lotu: 450 km) [24] Figure 11. Unmanned Aerial Vehicle ILX-27
(starting mass: 1100 kg; maximum load: 300 kg; maximum speed: 215 km/h; maximum altitude: 4000 m; range: 450 km) [24]
Obsfuga naziemna
Obstuga naziemna b^dzie tworzona przez staj sterowa-nia i kontroli oraz system likwidacji skazen. W sktad stacji b^dq wchodzic: laptop z monitorem, manipulator, zestaw antenowy oraz akumulatory. Jesli chodzi o system likwidacji skazen, to ze wzgl^du na to, ze zgodnie z proponowanq koncepcjq b^dzie on odkrytym uktadem elektroniczno-mechanicznym (z elementami optoelektronicznymi), metody „mokre" stosowane w SZ RP
stanq siç nieprzydatne. Koncepcyjnie system likwidacji skazen bçdzie oparty na komorze (np. w postaci namiotu) oraz uktadzie do generowania czynników aktywnych. System moze bazowac na metodzie likwidacji skazen przy wykorzystaniu gazowego (waporyzowanego) nadtleneku wodoru (GNW). Wstçpne bada-nia wskazujq na duzq kompatybilnosc GNW z materiatami kon-strukcyjnymi, powtokami lakierniczymi, uktadami i aparaturq elektronicznq [25].
Wyposazenie podstawowe
W poczqtkowej fazie rozwijania projektu mini-BSP bçdzie miat dwie kamery wyposazone w systemy stabilizacji obrazu - telewizyjnq HD (o wysokiej rozdzielczosci nagrywanych fil-mow) oraz termowizyjnq. Kamery umozliwiq prowadzenie ob-serwacji w jak najwiçkszym polu widzenia oraz sterowanie mi -ni-BSP zarowno w dzien, jak i w nocy. Oprocz kamer mini-BSP bçdzie zawierat system nawigacji, ktory pozwoli na okreslenie jego potozenia w dowolnym czasie, a tym samym na sterowanie
lotem oraz wykonanie samodzielnego lotu do zaprogramowa-nego miejsca w przypadku utraty tqcznosci z naziemnq stacjq kontroli i sterowania. W kolejnych fazach rozwijania projektu mini-BSP powinno siç wyposazyc takze w: kamery wielospek-tralne, dalmierz laserowy (do wskazywania celow) oraz niewiel-ki LiDAR umozliwiajqcy zobrazowanie terenu wokot mini-BSP w promieniu kilkudziesiçciu metrow (ryc. 12). Nowe detekto-ry i wyposazenie mini-BSP bçdq dobierane lub projektowane tak, zeby nie zostata przekroczona jego dopuszczalna masa.
Rycina 12. Phoenix Aerial AL3-16 Velodyne VLP-16 RTK UAV LiDAR system
(parametry lidaru: masa - 1,8 kg; zasi^g - 120 m; do 6 tys. pomiarow/s w polu widzenia do 30° w pionie i 240° w poziomie; zobrazowanie fotogrametryczne wielospektralne oraz termalne) [26] Figure 12. Phoenix Aerial AL3-16 Velodyne VLP-16 RTK UAV LiDAR system
(lidar parameters: mass - 1,8 kg; range - 120 m; up to 6 thous. measurements/s in the view area up to 30° vertically and 240° horizontally; photogrametric multi-spectral and thermal display [26]
Wyposazenie specjalne (ryc. 13)
Wykonywanie zadan specjalistycznych w ramach opracowy-wanej koncepcji bçdzie oparte na czterech systemach: monito-ringu i detekcji skazen, pomiaru parametrow meteorologicznych, pobierania probek gazowych oraz integracji zbieranych danych.
- System monitoringu i detekcji skazen bçdzie siç skta -dat z: detektora skazen chemicznych, detektora TSC i detektora skazen promieniotworczych. Majq to byc uktady (elektroniczne, optoelektroniczne) gwarantujq-ce szybkie wykrycie, identyfikacjç (z zatozonym praw -dopodobienstwem) oraz okreslenie stçzenia substan-cji niebezpiecznej lub mocy dawki promieniowania. Powinny byc one sterowane i kontrolowane przez system poktadowy oraz potqczone z uktadem czerpni do pobierania probek skazonego powietrza. Uktad czerpni ma siç sktadac z uktadu sterowania (np. do podgrzania uktadu dolotowego); automatycznie wysuwanej, tele-skopowej rurki o dtugosci 50 cm oraz uktadu wytwa-rzajqcego podcisnienie. Zastosowany uktad detekto-row bçdzie pozwalat takze na monitorowanie skazen w danym obszarze.
- System pomiaru parametrow meteorologicznych umoz -liwi dostarczanie w czasie rzeczywistym danych na
temat: temperatury powietrza (na zadanych wysoko-sciach), prçdkosci i kierunku wiatru oraz wilgotnosci wzglçdnej powietrza. Czçsc czujnikow wchodzqcych w sktad systemu zostanie umieszczona na przystawce do pobierania probek.
- System pobierania probek gazowych bçdzie pobie-rat i gromadzit okreslonej objçtosci trzy rozne prob-ki gazowe zassane z czerpni do hermetycznych po-jemnikow. Zgromadzone probki bçdzie mozna poddac doktadnej analizie w specjalistycznych laboratoriach stacjonarnych. W dalszej fazie rozwijania systemu powinno siç zwiçkszyc mozliwosci systemu pobierania probek, uzupetniajqc go o pobieranie probek gle-by i wody.
- Integrator z komputerem z oprogramowaniem umoz-liwi zautomatyzowanq integracjç zbieranych danych ze specjalistycznego sprzçtu pomiarowego, tworzenie meldunkow i ich transmisjç droga radiowq.
Wszystkie systemy wchodzqce w sktad wyposazenia spe-cjalnego, podobnie jak te wchodzqce w sktad wyposazenia pod-stawowego, bçdq dobierane i rozwijane tak, zeby byty proste w obstudze i nie spowodowaty przekroczenia dopuszczanej masy catkowitej mini-BSP.
исследования ai развитие
Rycina 13. Schemat blokowy wyposazenia mini-BSP dla systemu powietrznego rozpoznania skazen Zrödto: Opracowanie wlasne.
Flight data parameters module (speed, altitude)
Meteo parameter module
Intake vent module
Contamination detector module
GPS module
1
On-board computer with integrator
Radiotransmission
module
Figure 13. Block scheme of the mini-UAV equipment for the aerial contamination detection system Source: Own elaboration.
Sposob uzycia oraz przeznaczenie systemu
Poktadowy, centralny system kontroli i sterowania mini--BSP bçdzie komunikowat siç z operatorem obstugujqcym sta-cjç naziemnq za posrednictwem systemu tqcznosci radiowej w promieniu okoto 25 km. Operator, wykorzystujqc odpowied-ni interfejs, bçdzie mögt ustalac jeden w dwoch trybow pracy bezzatogowego systemu - automatyczny lub manualny. W try-bie automatycznym przed rozpoczçciem wykonywania zadania bçdzie musiat z gory okreslic parametry lotu (profil, prçdkosc i trasç przemieszczania siç mini-BSP oraz miejsce wylqdowa-nia w przypadku utraty tqcznosci), a takze sposob i parametry pracy przenoszonych urzqdzen i systemow specjalnych w cza-sie rozpoznania i monitoringu skazen. Operator bçdzie miat mozliwosc szybkiej i tatwej zmiany parametrow pracy nawet w trakcie wykonywania wczesniej zaprogramowanego zadania, w tym catkowitej jego zmiany na nowe. Wraz z dalszym rozwo-jem i wdrazaniem rozwazanego systemu zaktada siç ulepsza-nie jego uktadow automatycznej kontroli i sterowania, dziçki czemu bçdzie on mogt coraz bardziej autonomicznie wykony-wac zadania przy coraz mniejszej ingerencji cztowieka. Zaktada siç jednak, ze na poczqtkowym etapie uzytkowania systemu wykorzystywany bçdzie gtownie tryb manualny. W wersji wyj-sciowej trasa przelotu oraz pozycjonowanie mini-BSP na pod-stawie danych z GPS za pomocq odpowiedniego interfejsu oraz na podstawie informacji uzyskanych z detektorow i systemow
przenoszonych przez mini-BSP operator bçdzie mogt w czasie rzeczywistym ustalac trasç oraz parametry lotu oraz parametry pracy urzqdzen poktadowych. Rozwaza siç takze wprowadzenie trybu potautomatycznego, w ktorym lot mini-BSP bçdzie odby-wat siç automatycznie po zaplanowanej trasie, a praca urzqdzen poktadowych bçdzie sterowana manualnie.
Operator mini-BSP zostanie wyposazony w przenosny, spet-n iajqcy wojskowe wymagania komputer z wgranq cyfrowq mapç terenu i wyswietlajqcymi siç informacjami niezbçdnymi do tego, by kontrolowac lot mini-BSP i dziatanie urzqdzen poktadowych oraz by nimi sterowac. Podstawowymi danymi dostçpnymi na ekranie laptopa bçdq:
- mapa terenu;
- pozycja mini-BSP w danej chwili;
- trasa przelotu mini-BSP;
- obraz z kamery dziennej/nocnej przekazywany online;
- zaznaczone punkty do szczegotowego rozpoznania przez mini-BSP;
- informacje o stanie mini-BSP (np. stan natadowania ba-terii, prçdkosc, wysokosc lotu);
- informacje z systemu detekcji i monitoringu skazen o aktualnym trybie pracy, stanie oraz biezqcych wyni-kach pomiarow;
- informacje z systemu pomiaru parametrow meteoro-logicznych;
- wykryte rejony skazen oraz ich wspôtrzçdne wraz z okreslonym rodzajem i okreslonq wartosciq stçzenia (mocq dawki);
- potozenia innych obiektow w rejonie misji prowadzonej przez mini-BSP;
- inne dane o terenie, takie jak: przeszkody terenowe, war-stwice, odlegtosc mini-BSP od punktow kontrolnych.
W pocz^tkowej fazie rozwoju i implementacji rozwazany projekt bçdzie jednak gtownie dostosowywany i rozwijany pod wzglçdem wymagan i potrzeb SZ RP oraz jednostek reagowania kryzysowego. Zaktada siç, ze druzyny rozpoznania skazen zo-stanq wyposazone w pojedyncze systemy powietrznego rozpoznania skazen uzupetniajqce dziatanie druzyn w zakresie m.in.:
- prowadzenia obserwacji;
- wykrywania, identyfikacji i monitoringu skazen;
- wyznaczania drog obejscia rejonow skazonych i drog przejscia przez te rejony;
- pomiaru parametrow meteorologicznych w przyziemnej warstwie atmosfery;
- pobierania skazonych probek (praktyczne rozwiqzanie ilustruje ryc. 14).
Przyjmuje siç tez, ze w dalszej fazie realizacji projektu sprzçt i urzqdzenia dotychczas wykorzystywane przez druzyny rozpoznania skazen (pojazdy rozpoznania skazen wraz z wyposaze -niem) zostanq catkowicie zastqpione bezzatogowymi systemami powietrznego rozpoznania skazen.
Rycina 14. Dron z detektorem skazen
(powierzchnia obszaru obserwacji: 450 km2; czas petnego skanowania: regulowany od 10 s; generowanie sygnatu o skazeniach: w czasie rze-czywistym; generowanie wspotrzçdnych obtoku: w czasie rzeczywistym; kgty pomiaru: w poziomie - 360°, w pionie -30° + 90°; prçdkosc kgtowa skanowania: regulowana; btgd pomiaru [odlegtosci i gtçbokosci obtoku]: ±2 m; obstuga: 1 osoba) [17] Figure 14. Drone with contamination detector
(observation area: 450 km2; full scanning time - adjusted from 10 s, generation of contamination signal: real time; generation of cloud coordinates: real time; measurement angles: horizontally - 360°; vertically - 30° + 90°; angular scanning speed: adjusted; measurement error [distance and cloud depth]: ±2 m; service: 1 person) [17]
Naryc. 15 przedstawiono (w spocbb pogl<|dowy)korzysci, jakie w ozlnresie bb zpi cczensCwa wynikajq zwykdrzy stzcia sZad-kow bezzatogowychwsystemierozpoznanin stazeru zs rye. Is
- saooib pwowbdzpoia rcspbsnania ol^^^z^n stref przez srodki [Jbvwedrzas^ naryc. 17 - [zrakTyczne wykorzys tanie „dronow" do wy^ won ro zan iezzyszczen powivtrza w miastach.
Rycina 15. Mozliwosci systemu wedtug koncepcji: rozpoznac, nie wchodzgc w rejon skazony Figure 15. System capacity according to the concept: to detect without entering the contaminated area Zrodto: Opracowaniewtasne. Source: Own elaboration.
Rycina 16. Powietrzne rozpoznania skazen: a) matych stref, b) duzych stref [27] Figure 16. Aerial contamination detection: a) small zones, b) large zones [27]
Rycina 17. Testy naukowcow z Akademii Gorniczo-Hutniczej z wykorzystaniem dronow do monitoringu emisji szkodliwych substancji z lokalnych palenisk nad bytomskim rynkiem [28]
Figure 17. Tests made by scientists from AGH University of Technology using drones for the monitoring of the emission of harmful substances from local furnaces over the Bytom Market Square [28]
Podsumowanie
Wsröd wielu wspötczesnych zagrozen najwi?kszy strach i obawy spoteczenstwa budzq zagrozenia skazeniami. Mogq one powstac w wyniku niszczycielskich sit natury lub nieod-powiedzialnej dziatalnosci cztowieka. Obie te przyczyny sq ze sobq powiqzane, a wzajemnie na siebie wptywajqc, dodatkowo utrudniajq analiz? zagrozen skazeniami.
W RP za gtöwne zrödta skazen mozna uznac: dziatania mi-litarne, katastrofy i awarie techniczne oraz terroryzm.
Ogölnie za mato prawdopodobne uwaza si? to, by przeciw-ko RP, ktöra jest cztonkiem UE i NATO, jakies panstwo wystqpi-to zbrojnie z wykorzystaniem BMR. Zagrozenia tego nie mozna jednak catkowicie zlekcewazyc, zwtaszcza ze tuz obok wschod-nich granic RP stacjonujq znaczqce sity i srodki militarne (w tym
BMR). Od kilku lat obserwuje siç gwattowny wzrost zagrozenia konfliktem militarnym w Europie (na najwiçkszq skalç od czasu upadku Zwiqzku Radzieckiego), ktory jest zwiqzany m.in. z sytu-acjq na Ukrainie. Niepokojqca jest takze agresywna polityka Rosji oraz prowokacyjne dziatania militarne tego kraju wobec panstw Europy Srodkowo-Wschodniej. Dodatkowo niebezpieczenstwo to zwiçksza brak jednomyslnosci w postrzeganiu obecnych zagro -zen militarnych przez panstwa cztonkowskie NATO i UE. W pew-nym momencie moze dojsc do regionalizacji obu sojuszy, przez co mogq one stracic wiarygodnosci na arenie miçdzynarodowej, pokazujqc swojq stabosc potencjalnym przeciwnikom.
Oprocz konfliktow zbrojnych mozliwym zrodtem skazen w Polsce sq znajdujqce siç na jej obszarze zaktady przemystowe wykorzystujqce w swojej dziatalnosci substancje niebezpieczne. Chodzi tu o ponad 1200 zaktadow przemystowych mogqcych byc
zrodtem powaznych awarii, z ktorych ponad 180 nalezy do gru-py zaktadow o duzym ryzyku wystqpienia awarii przemystowej. Substancje niebezpieczne mogq zostac uwolnione nie tylko podczas ich przetwarzania i przechowywania, ale takze w trakcie ich transportu. W RP najwiçksze ilosci substancji niebezpiecznych przewozi siç transportem samochodowym (kilkaset milionow ton rocznie), ktory jest jednym z najbardziej niebezpiecznych srod-kow transportu ze wzglçdu na brak wyznaczonych tras przewo-zu, zty stan techniczny pojazdow-cystern oraz nawierzchni pol-skich drog. Doswiadczenia z przesztosci pokazujq, ze zrodtem skazen na obszarze danego panstwa mogq byc takze zaktady przemystowe znajdujqce siç na terytoriach panstw sqsiadujq-cych. Chodzi tu o elektrownie jqdrowe, w ktorych moze dojsc do awarii, jak to byto w Czarnobylu czy Fukushimie. Obecnie w pro -mieniu 300 km od granic RP znajduje siç 9 elektrowni atomo-wych, w ktorych pracujq 24 reaktory jqdrowe mogqce - w wyniku awarii - spowodowac skazenia znacznych obszarow.
Cztowiek moze uwolnic substancje niebezpieczne do sro-dowiska nieswiadomie (np. w wyniku nieszczçsliwego wypadku lub niesprawnosci technicznej) lub swiadomie (akty terroryzmu). Mimo ze terytorium RP dotychczas nie byto bezposrednim celem ataku terrorystow, globalnosc tego zjawiska pokazata, ze zadne panstwo na swiecie nie moze czuc siç w petni bezpiecznie. Udziat SZ RP w wielu misjach pokojowych i stabilizacyjnych na obsza-rach objçtych konfliktami zbrojnymi majqcymi charakter wojen religijnych wymierzonych przeciwko muzutmanom, a takze bli -ski sojusz z USA w „wojnie z terroryzmem" powodujq, ze gtow-ne zagrozenie atakami wystçpuje ze strony terrorystow islam-skich. Polska uwaza siç za mozliwy cel ich atakow odwetowych (w przypadku niepowodzen atakow na panstwa zachodnie i USA) oraz dogodne zaplecze logistyczne do atakow na inne panstwa.
Aby panstwa mogty efektywnie ochronic ludnosc przed skazeniami, muszq miec odpowiedniq ilosc sit i srodkow, ktore pozwolq m.in. szybko wykryc, zidentyfikowac i monitorowac te skazenia oraz szybko o nich zaalarmowac. Wazne jest takze, zeby wspotpracowaty ze sobq i nawzajem siç uzupetniaty. W RP osiqgniçto to na mocy rozporzqdzenia Rady Ministrow z dnia 16 pazdziernika 2006 roku, ktore powotato Krajowy System Wy -krywania Skazen i Alarmowania. Jego utworzenie pozwolito na wspôtpracç oraz interoperacyjnosc dziatania w ramach jednego systemu dotychczas oddzielnie funkcjonujqcych organow oraz jednostek uktadu militarnego i pozamilitarnego wydzielonych w zakresie ochrony przed skazeniami. Byto to mozliwe gtownie dziçki ujednoliceniu ich metodyk i procedur dziatania, w tym m.in. dziçki zastosowaniu identycznych formatow meldunkow i informacji o skazeniach oraz procedur ich przekazywania, a takze jednolitego obiegu i jednolitej wymiany informacji o ska -zeniach. Krajowy System Wykrywania Skazen i Alarmowania jest tworzony przez Centrum Dyspozycyjne, podsystemy funk-cjonalne (do ktorych nalezy m.in. System Wykrywania Skazen SZ RP) oraz jednostki organizacyjne. Zadaniem podsystemow jest wykrywanie skazen i alarmowanie o nich. Z kolei jednostki organizacyjne zajmujq siç analizq skazen i ocenq sytuacji skazen, na podstawie czego opracowujq, ogtaszajq i inicjujq dziatania interwencyjne. Wszystkie dziatania realizowane w ramach systemu koordynuje Minister Obrony Narodowej przy pomocy Centrum Dyspozycyjnego.
Podobnie jak w innych armiach NATO, tak i w SZ RP rozpo-znanie skazen moze byc prowadzone dziçki etatowym lub nie-etatowym sitom i srodkom naziemnego lub powietrznego rozpoznania skazen. Etatowe pododdziaty powietrznego rozpoznania skazen SZ RP byty tworzone przez zatogi kluczy smigtowcow Mi-2rs „Padalec". W wyniku wycofania smigtowcow Mi-2 z uzyt-kowania i niewprowadzenia innych rozwiqzan SZ RP nie majq mozliwosci prowadzenia powietrznego rozpoznania skazen. Dodatkowo zadania w ramach powietrznego rozpoznania ska-zen mogq wykonywac nieetatowe pododdziaty smigtowcow innych typow oraz samoloty wyposazone w odpowiednie przy-rzqdy pomiarowe (np. smigtowiec transportowy Mi-8 lub W3 „Sokot"). Wykorzystujqc w systemie rozpoznania skazen srod-ki powietrzne, mozna znacznie ograniczyc ekspozycjç zatog na skazenie (w tym na promieniowanie). Osiqga siç to m.in. dziçki mozliwosci duzo szybszego prowadzenia rozpoznania skazen. Srodki powietrzne charakteryzujq siç e takze duzq mobilnosciq i manewrowosciq, przez co mogq dotrzec do miejsc niedostçp -nych lub trudno dostçpnych dla naziemnych pododdziatow roz -poznawczych. Etatowy klucz smigtowcow rozpoznania skazen sktadajqcy siç z trzech Mi-2rs w ciqgu godziny mogt rozpoznac 540 km drog, 3 rejony zesrodkowania zwiqzkow taktycznych oraz 2-3 slady obtokow promieniotworczych. Do gtownych wad powietrznego rozpoznania skazen zalicza siç ograniczone mozliwosci wykonywania zadan w trudnych warunkach pogodo-wych, a takze mniejszq niz w przypadku rozpoznania naziemnego doktadnosc uzyskanych wynikow.
W armiach NATO do naziemnego rozpoznania skazen wyko-rzystuje siç gtownie systemy automatyczne oparte na stacjo-narnych i przewoznych lidarach, a gdy sytuacja wymaga wy-stania patrolu, w miejsce ludzi jest kierowany jest samobiezny robot. Do powietrznego rozpoznania skazen wykorzystywane sq zas pilotowe i bezpilotowe srodki techniczne wyposazone w systemy detektorow, przetwornikow, srodkow tqcznosci itp.
Nalezy nadmienic, ze w RP znajdujq siç wszystkie elementy techniczne i technologiczne niezbçdne do odbudowy systemu powietrznego rozpoznania skazen.
Wnioski
1. Wykorzystanie bezzatogowych statkow powietrznych w systemie powietrznego rozpoznania i identyfikacji skazen znacznie zwiçkszy efektywnosc dziatania nie tylko SWS SZ RP, ale takze innych podsystemow KSWSiA. BSP w znacznym zakresie wzmocniq pododdziaty naziemnego rozpoznania skazen, a w dalszej perspektywie mogq nawet je zastqpic w wykonywaniu wiçkszosci zadan.
2. Do gtownych zalet wykorzystania BSP w systemie powietrznego rozpoznania skazen mozna zaliczyc: brak koniecznosci narazania personelu na skazenie oraz od-dziatywanie przeciwnika, wzglçdnie mata wykrywalnosc BSP przez radary, minimalne efekty wizualne oraz aku-styczne podczas prowadzenia rozpoznania (co zmniej-sza prawdopodobienstwo wykrycia BSP przez przeciwnika), duza mobilnosc i manewrowosc oraz mozliwosc prowadzenia dziatan w trudnych warunkach terenowych.
Literatura
[1] Strategia bezpieczenstwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, War-szawa 2014.
[2] Europejska strategia bezpieczenstwa. Bezpieczna Europa w lepszym swiecie, Urzgd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg 2009.
[3] Czaputowicz J., System czy niefad?Bezpieczenstwo europejskie upro-guXXI wieku, PWN, Warszawa 1998, 23.
[4] Informacja o wynikachkontroli„Wykonywaniezadanprzezadministra-cjq publicznq w zakresie bezpieczenstwa przewozu towarów niebez-piecznych", Najwyzsza Izba Kontroli, Departament Infrastruktury, Warszawa 2012.
[5] www.chemiaibiznes.com.pl/aktualnosc/rynek-transportu-sub-stancji-chemicznych-wykazuje-istotny-potencjal-wzrostu [do-st^p: 01.06.2016].
[6] Transport. Wyniki dziafalnosci w 2010 r., Gtówny Urzgd Statystycz-ny, Warszawa 2011.
[7] http://www.gios.gov.pl/images/dokumenty/powazne_awarie/ra-port [dost<?p:1.02.2017].
[8] Harmata W., Ochrona przed skazeniami. Cz. I. Wspólczesne zagroze-nia. Podstawy teoretyczne indywidualnej ochrony przed skazeniami, Wydawnictwo WAT, Warszawa 2013.
[9] https://www.darlowo.pl/pl/?page=wiadomosci&wiadomosc=2897 [dost^p: 1.02.2017].
[10] Harmata W., Problemy indywidualnego odkazania umundurowania, „Biuletyn Informacyjny WIChiR" 1988, 1(15)/88.
[11] Rozporzgdzenie Rady Ministrów z dnia 16 pazdziernika 2006 r. w sprawie systemów wykrywania skazen i wtasciwosci organów w tych sprawach (Dz. U. Nr 191, poz.1415).
[12] Rozporzgdzenie Rady Ministrów z dnia 7 stycznia 2013 r. w sprawie systemów wykrywania skazen i powiadamiania o ich wystgpie-niu oraz wtasciwosci organów w tych sprawach (Dz. U., poz. 96).
[13] http://rcb.gov.pl/wp-content/uploads/2011/02/kswsia.pdf [do-st^p: 01.06.2017].
[14] Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzgdzaniu kryzysowym Dz.U. 2007 nr 89 poz. 590
[15] http://lotniczapolska.pl/Mi-2-i-Mi-8-w-cwiczeniu-BLYSK-11,22080 [dost^p: 1.06.2017].
[16] Latoszewski P., Powietrzne rozpoznanie skazen - przyszfosc czy relikt?, „Przeglgd Wojsk Lqdowych" 2009, 1, 37-39.
[17] Witczak M., Systemy rozpoznania skazen oparte na zaawansowanych systemach detekcyjnych i bezzafogowych platformach. Zdalna detek-cja, Nat^czów 2016.
[18] www.military-today.com/helicopters/oh6_cayuse.htm; www.si-korsky.com/Pages/Products/Military/BlackHawk/UH60M.aspx [dostQp:1.05.2016].
[19] Austin R., Unmanned Aircraft Systems. UAVS Design, Development and Deployment, A Joh Wiley and Sons, Ltd., Publication, Chippenham 2010.
[20] Bgczyk N., W oczekiwaniu na start, „Polska Zbrojna" 2014, 10.
[21] http://militarium.net/klasyfikacje-i-wymagania-dla-bezzalogo-wych-statkow-powietrznych -uav-w-polsce/ [dost^p: 1.07.2016].
[22] Pietrzak G., Koncepcja systemu powietrznego wykrywania skazen z wykorzystaniem srodków bezpilotowych, praca dyplomowa, WAT, Warszawa 2016.
[23] Instytut Techniczny Wojsk Lotniczych, www.itwl.pl [dost^p: 1.06.2016].
[24] http://ilot.edu.pl/ilx-27/ [dost^p: 1.06.2016].
[25] Harmata W., Ktosowicz, S., Chatupczak M., Witczak M., Pirszel J., Problemy likwidacjiskazenpowierzchni„wrazliwych", komunikat na-ukowy na Konferenj naukowg Ochrona czfowieka i srodowiska na -turalnego przed skazeniami, WIChiR, Warszawa 2014.
[26] http://www.phoenix-aerial.com/products/lidar-systems/scout-se-ries/[dost<?p: 1.06.2016].
[27] Instrukcja o powietrznym rozpoznaniu skazen, MON, Chem. 306/82, Warszawa1982.
[28] http://fakty.interia.pl/galerie/kraj/zdjecie,iId,2174003,iAId,218218 [dostçp: 1.02.2017].
DR HAB. INZ. WtADYStAW HARMATA - w 1978 roku ukonczyt stu-dia na Wydziale Chemii i Fizyki Technicznej Wojskowej Akademii Technicznej w Warszawie. Pracuje na stanowisku profesora na Wydziale Nowych Technologii i Chemii tej uczelni (specjalnosc - ekolo-gia, likwidacja skazen, ochrona przed skazeniami). Jest wspotauto-rem 9 patentow krajowych oraz 20 wdrozen nowych opracowan do Sit Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (wyniki badan zostaty opubliko-wane w okoto 340 oryginalnych pracach naukowych), a takze autorem 6 monografii i podrçcznikôw akademickich.
GEN. BRYG. REZ. MAREK WITCZAK - w 1978 roku ukonczyt studia na Wydziale Chemii i Fizyki Technicznej Wojskowej Akademii Technicznej w Warszawie. Jako profesor wizytujgcy pracuje na Wydziale Nowych Technologii i Chemii tej uczelni (specjalnosc - ochrona przed skazeniami). Jest wspotautorem wielu opracowan z zakresu obrony przed bronig masowego razenia. Specjalizuje siç w wojskowych me-todach rozpoznania skazen chemicznych i radiologicznych ze szcze-golnym uwzglçdnieniem zagadnien dotyczgcych wykorzystania bezpilotowych aparatow rozpoznania i wykrywania skazen. Zajmuje siç tez oceng sytuacji skazen na podstawie systemow informatycznych dla potrzeb Sit Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.
PPOR. MGR INZ. GRZEGORZ PIETRZAK - w 2016 roku ukonczyt in-dywidualne studia wojskowe na Wydziale Nowych Technologii i Chemii Wojskowej Akademii Technicznej (kierunek - chemia, specjalnosc - ochrona przed skazeniami). Interesuje siç gtownie technologiami bezpilotowymi i ich zastosowaniem w Sitach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz materiatami ciektokrystalicznymi i ich praktycz-nym zastosowaniem np. w detekcji skazen.
