Научная статья на тему 'Кичик тадбиркорликнинг хорижий тажрибаси'

Кичик тадбиркорликнинг хорижий тажрибаси Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
304
54
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
кичик тадбиркорлик / микрофирмалар / иш билан бандлар сони / оборот ҳажми. / small business / micro / number of employees / turnover.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Содиқов Наримон Каримович

Мақолада тадбиркорлик субъектларини кичик тадбиркорликка киритиш мезонларининг ривожланган мамлакатлар хорижий тажрибасидан республикада кичик тадбиркорликни белгилаш мезонларини такомиллаштиришда фойдаланиш таклиф этилган. Бу республикада янги ишчи ўринларини ташкил этишда муҳим аҳамият касб этади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

INTERNATIONAL EXPERIENCE OF SMALL BUSINESS

The article provides recommendations for the establishment of criteria for small business on the basis of international experience in developed countries, by definition of small business. It is important to increase jobs in the country.

Текст научной работы на тему «Кичик тадбиркорликнинг хорижий тажрибаси»

>

Соди^ов Н.К.,

Мирзо УлуFбек номидаги Узбекистон Миллий университети «Иктисодиёт» факультети «Иктисодиёт назарияси» кафедраси доценти, иктисод фанлари номзоди

КИЧИК ТАДБИРКОРЛИКНИНГ ХОРИЖИЙ ТАЖРИБАСИ

СОДИЦОВ Н.К. КИЧИК ТАДБИРКОРЛИКНИНГ ХОРИЖИЙ ТАЖРИБАСИ

Мак,олада тадбиркорлик субъектларини кичик тадбиркорликка киритиш мезонлари-нинг ривожланган мамлакатлар хорижий тажрибасидан республикада кичик тадбиркор-ликни белгилаш мезонларини такомиллаштиришда фойдаланиш таклиф этилган. Бу республикада янги ишчи уринларини ташкил этишда мух,им ах,амият касб этади.

Таянч иборалар: кичик тадбиркорлик, микрофирмалар, иш билан бандлар сони, оборот х,ажми.

СОДИЦОВ Н.К. МЕЖДУНАРОДНЫЙ ОПЫТ МАЛОГО ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА

В статье даются рекомендации по установлению критериев для малого предпринимательства, исходя из международного опыта развитых стран по определению малого предпринимательства. Это имеет значение в увеличении новых рабочих мест в республике.

Ключевые слова: малое предпринимательство, микрофирмы, количество занятых, объем оборота.

SADIKOV N.K. INTERNATIONAL EXPERIENCE OF SMALL BUSINESS

The article provides recommendations for the establishment of criteria for small business on the basis of international experience in developed countries, by definition of small business. It is important to increase jobs in the country.

Keywords: small business, micro, number of employees, turnover.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 6

Ривожланган ва ривожланаётган мамлакатлар тажри-баси кичик тадбиркорликнинг юцори ижтимоий-ицтисодий ацамиятини цамда бозор ицтисодиёти мамлакатларида кичик тадбиркорлик субъектларини бошца тадбиркорлик субъектларидан ажратиш мезонларини ишлаб чицишнинг муцимлигини курсатади.

Хорижда кичик тадбиркорлик субъектларини таснифлаш буйича турли мезонлар мавжуд (1-жадвал). Х,индистон тажрибаси, айникса, к,изик,арлидир, чунки уз ривож-ланишида узилишни амалга оширадиган ва катор курсаткичлар буйича дунёнинг етакчи мамлакатлари гурух,ига чикадиган давлат саъй-х,аракатларининг натижа-ларини курсатади. Бунда кичик тадбир-корликка (КТ) замонавий технологиялар-ни жорий этиш, ижтимоий-иктисодий ва бошка ах,амиятга молик муаммоларни х,ал килишда етакчи роль берилади.

МДХ давлатларидан х,ар бири турли вактларда кичик тадбиркорликни куллаб-кувватлаш туFрисида узининг конунчилик х,ужжатларини кабул килган ва улар уз бел-гилари буйича турличадир (2-жадвал).

Кичик корхоналарни иктисодий фаолият турлари буйича таснифлашда х,ам тафовут-лар мавжуд. Катор мамлакатларда кичик корхоналарнинг йиллик обороти суммаси буйича чекловлар конунан мустах,камлаб куйилган.

Россия устав капитали таркибини чек-лайди. Арманистон ва Узбекистонда «микрофирма» тушунчаси ишловчилар сони буйича тафовут билан киритилган.

Утган асрнинг 80-90-йилларида Хитой Халк Республикаси (ХХР) Давлат Кенгаши турли тармокларга татбикан, йиллик ишлаб чикариш х,ажми (купчилик вазиятларда) ва асосий фондларнинг бошланFич кийматига кура, «Саноатда йирик, урта ва кичик корхоналарни чегаралаш мезонлари»ни тасдиклади1.

1 Взаимодействие малого и крупного бизнеса: Информационно-аналитический сборник. - М.: ИПИ, 2004. -С. 28.

Масалан, йилига камида 100 минг тонна пулат куядиган металлургия корхоналари ва камида 900 минг тонна кумир казиб ола-диган шахта бошк,аруви кичик корхоналар-га, мос равишда, камида уртача 600 минг тонна пулат куядиган ва камида 3 миллион тонна кумир казиб оладиган корхоналар урта корхоналарга киритилди.

Мос келувчи мезонлар курилиш ташки-лотлари учун х,ам кабул килинди. Охирги йилларда Хитой статистикаси корхоналарни таснифлаш учун х,акикатда умумдавлат да-ражасида камида 5 миллион юан (600 минг долл.) йиллик савдо х,ажмига эга корхоналар фаолиятинигина акс эттирган х,олда сотилган мах,сулот х,ажми курсаткичидан фойдаланади.

Шунингдек, 1999 йилда ХХРда руйхатга олинган 8 миллион саноат корхонасидан факат 165 мингтаси «кулами (микёси)га кура туркумланадиган» корхоналарни таш-кил килди, шу жумладан, 141,6 мингтаси -кичик, 15850 таси - урта ва 7558 таси -йирикдир. Хитойда 64,7 мингтаси давлат корхоналари ва давлат пайи назоратига эга булган акционерлик корхоналари; 1,1 млн таси - жамоа корхоналари; 6,03 млн таси - якка ва хусусий корхоналардир; 62,5 мингтаси -хорижий капитал иштирокидаги корхоналар; 11,4 мингтаси - акционерлик корхона-ларидир.

Корея Республикасида кичик корхоналарга ишчилар сони 300 киши ва капитали 80 млрд вон (тахминан 70 млн АК.Ш долл.) дан ортмайдиган компаниялар киради2.

Европанинг турли давлатларида кичик тадбиркорлик куйидаги мезонларга эга:

2 Уша жойда, 57-б.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 6

1-жадвал. Ривожланган мамлакатларда кичик бизнес субъектларининг таснифланиши1

Мамлакатлар Кичик корхоналар учун мезонлар

Буюк Британия Ишловчилар сони буйича 0-49 кишигача; йиллик оборот х,ажми буйича - 5,3 млн доллар.

АКШ Ишловчилар сони буйича - 100, 500, 750, 1000, 1500 киши (фаолият туридан келиб чикиб); йиллик даромад х,ажми буйича - 0,75-20 млн долларгача (бундан ташкари, фаолият туридан келиб чикиб).

Канада Ишловчилар сони буйича - 49 кишигача (хизмат курсатишда) ва 99 кишигача (ишлаб чикаришда); йиллик даромад х,ажми буйича - 5 млн долларгача (хизмат курсатиш) ва 10 млн долларгача (ишлаб чикариш).

Германия, Франция Ишловчилар сони буйича - 0-49 киши; куйилган капитал х,ажми буйича -5 млн евродан ортик булмаган; йиллик оборот х,ажми буйича - 7 млн евродан ошмайди.

Италия Кичик корхоналар: ишловчилар сони буйича - 50 кишигача; куйилган капитал х,ажми буйича - 10 млн евродан, йиллик оборот х,ажми буйича - 10 млн евродан ошмайди; микрокорхоналар алох,ида ажралиб туради: ишловчилар сони буйича - 10 кишигача; куйилган капитал ва йиллик обороти х,ажми буйича -2 млн евродан ошмайди.

Япония Ишловчилар сони буйича - 100 кишигача (хизмат курсатиш), 50 кишигача (чакана савдода) ва 300 кишигача (ишлаб чикариш); низом капитали х,ажмига кура - 474 минг долларгача (хизмат курсатиш, чакана савдо), 948 минг долларгача (улгуржи савдо) ва 2844 минг долларгача (ишлаб чикариш).

- Албанияда ходимлар сони 300 киши-дан ошмайди, асосий капитал 500000 АК.Ш долларидан юкори эмас;

- Чехия Республикасида ходимлар сони к,ишлок, хужалиги, ёFочни кайта ишлаш каби «бирламчи» тармоклардан ташкари, барча тармоклар корхоналари учун 500 ки-шидан ошмайди2;

- Эстонияда ходимлар сони купи билан 80 киши; обороти эса 15 млн эстон крони-дан ортмайди3.

Венгрияда бухгалтерия х,исоби, соликка тортиш ва статистикада кулланиладиган кичик тадбиркорликни аниклашга булган ёндашувлар фаркланади:

1. Бухгалтерия х,исобига татбикан кичик корхонанинг соддалаштирилган йил-

1 Основные характеристики систем государственно-общественной поддержки и развития малого и среднего предпринимательства зарубежных стран. // Пятая Всероссийская конференция представителей малых предприятий «Инфраструктура развития и поддержки малого и среднего предпринимательства». М., Московский центр развития предпринимательства, 2004.

2 Взаимодействие малого и крупного бизнеса: Информационно-аналитический сборник. - М.: ИПИ, 2004. -С. 58.

3 Уша жойда, 59-б.

лик х,исоботини юритиш учун корхона ку-йида келтирилган талаблардан иккитасини каноатлантириши зарур: мол-мулкнинг умумий киймати - купи билан 150 млн форинт; сотишдан олинган йиллик даромад -купи билан 300 млн форинт ва/ёки ходимлар сони 100 кишидан ошмайди.

2. Имтиёзли кредитлар ва кафолатлар-ни йирик корхоналар билан бир каторда куйидаги талабларни каноатлантирадиган фирмалар х,ам оладилар:

- микрокорхоналар: ходимлар сони - 10 кишидан ортик булмаган;

- кичик корхоналар: ходимлар сони - 60 кишидан куп булмаган.

3. Статистикага татбикан кичик корхоналар: ишловчилар сони 20 дан 50 киши-гача4.

Латвияда ишловчилар сони 25 кишидан, обороти 200000 латдан, асосий воситалар баланс киймати 70000 латдан ошмайди.

Литвада кичик тадбиркорлик мезонлари куйидагича белгиланган: ходимлар сони -

4 Взаимодействие малого и крупного бизнеса. // Информационно-аналитический сборник. М.: ИПИ, 2004. -С. 59.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 6

2-жадвал. МДО давлатларида кичик корхоналарни аниклаш мезонлари

Мамлакатлар Кичик корхоналар учун мезонлар, киши

Озарбайжон Республикаси Саноатда бандлар - 50 киши; транспортда - 15 киши; курилишда - 25 киши; чакана савдо ва хизматлар сохасида - 10 киши.

Арманистон Республикаси Тармоклар буйича куйидагича ишловчилар сонига эга булган хукукий шахс хисобланган корхона: саноат ва курилишда - 200 киши; ишлаб чикаришнинг бошка сохаларида -50 киши; фан ва илмий хизмат курсатишда - 50 киши; бошка сохаларда бандлар - 25 киши.

Беларусь Республикаси Хисобот даврида ишловчилар уртача сони куйидагилардан ошмайдиган хукукий корхоналар: саноат ва транспортда бандлар - 100 киши; кишлок хужалиги ва илмий-техник сохада - 60 киши; курилиш ва улгуржи савдода - 50 киши; ишлаб чикариш со^асининг бошк,а тармокларида, умумий овкатланиш тизимида, маиший хизмат курсатиш ва чакана савдода - 30 киши; ноишлаб чик,ариш сох,асининг бошка тармокларида бандлар - 25 киши.

КозоFистон Ишловчилар уртача сони 50 кишидан ортик булмаган ва бир йил учун активлар умумий киймати 60000 каррали х,исоблаш курсаткичига эга булган тадбиркорлик фаолияти билан ш^улланадиган х,ук,ук,ий шахслар ва хук,ук,ий шахс ташкил килмаган жисмоний шахслар.

КирFизистон Республикаси Энг куп оборот х,ажми 500 минг сум булган ишлаб чик,ариш сох,асида бандлар 50 киши; энг куп оборот х,ажми 500 минг сумлик ноишлаб чикариш со^асида бандлар 15 киши.

Молдова Республикаси Бандлар сони 1 кишидан 19 кишигача булган майда корхоналар; бандлар сони 20 кишидан 75 кишигача булган кичик корхоналар.

Россия Федерацияси Саноат, транспорт ва курилишда бандлар сони - 100 киши; к,ишлок, хужалигида - 60 киши; фан сох,асида - 60 киши; улгуржи савдо тизимида -50 киши; чакана савдо ва маиший хизмат курсатишда - 30 киши; ишлаб чикариш ва ноишлаб чик,ариш сох,аси тармок,ларида - 50 киши.

Тожикистон Республикаси Устав капиталида давлат улуши булмаган ва хисобот даврида ишловчилар сони куйидагилардан ошмайдиган корхона ва ташкилотлар: саноат ва курилишда - 50 киши; иктисодиётнинг бошка сох,аларида - 15 киши.

Туркманистон Республикаси Белгиланмаган.

Украина Хужалик обороти ва мулкчилик шаклидан катъий назар: саноат ва курилишда бандлар - 200 киши; ишлаб чикариш сох,асининг бошка тармокларида - 50 киши; илм-фан сох,асида - 100 киши; ноишлаб чикариш сохасида - 25 киши; чакана савдода бандлар - 15 киши.

100 кишидан, обороти 2 миллион литдан1 ошмайди.

Польшада бу соха корхоналари дав-лат иктисодий сиёсати асосий унсурла-ридан бири х,исобланишига карамасдан, кичик тадбиркорлик ягона асосда расмий аник,ланмаган. Асосий статистик бошк,арув кичик тадбиркорликка 50 кишигача хо-димларга эга булган корхоналарни кирита-ди. Аммо хукумат бу ёндашувни ходимлар

1 Критерии отнесения предприятий к категориям микро, малых и средних. // http://www.rcsme.ru

сони 50 кишидан ортик, булмаган кичик корхоналарга ажратмайди2.

Руминияда кичик тадбиркорлик корхона-ларига ходимлар сони купи билан 25 киши, йиллик оборот 10 миллиондан 2 млрд гача леви доирасида булган корхоналар кири-тилади3; Словенияда саноат, курилиш, кон-чиликда, хунармандчилик кооперативлари,

2 Уша жойда.

3 Уша жойда.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 6

якка тадбиркорликда ходимлар сони 50 ки-шидан ортик булмайди1.

Македония Республикасида кичик корхо-налар учун ишловчилар сони 50 кишидан, даромади 8000 македон динаридан ошмай-ди; мол-мулки (баланс активлари) 6000 македон динаридан ошмайди2. Курсатилган мезонлардан камида иккитаси бажарили-ши зарур.

Европа Иттифокида кичик ва урта кор-хоналарга давлат ёрдами курсатиш чегара-ларини урнатадиган 2001 йил 12 январдаги 70/2001-сонли туFридан-туFри таъсир Рег-ламенти барча аъзо-мамлакатлар (энди-ликда эса номзодлар) учун мажбурий, деб кабул килинган.

Унинг асосий коидалари куйидагиларга олиб келди3:

а) кичик корхоналар каторига бандлар сони 50 кишигача ва йиллик обороти 7 млн евро ва 5 млн еврогача балансга эга булган ишбилармон тузилмалар киритилиши мум-кин. Бандлар сони 10 кишидан кам булган фирмалар микрокорхоналар х,исобланади, аммо айнан улар тах,лил килинаётган хужа-лик фаолияти иштирокчилари умумий со-нининг 90%идан ошиFини ташкил килади. Бандлик деганда, доимий, мавсумий ва вактинчалик ишларда найрангларсиз банд булган ишчи ва хизматчилар тушунилади. Кунимли ишлай олмайдиганлар эса одатда давлат куллаб-кувватлаши ва х,атто давлат буюртмаларидан мах,рум булиш хавфисиз узаро ишбилармонлик муносабатлари-да булган йирик корхоналарда х,ам, кичик (урта) корхоналарда х,ам х,атто вактинча ёки мутаносиб ишлай олмайдилар;

б) кичик ва урта бизнесни давлат томо-нидан куллаб-кувватлаш исталган дара-жалардаги бюджетлардан барча хужалик

1 Критерии отнесения предприятий к категориям микро, малых и средних. // http://www.rcsme.ru.

2 Уша жойда.

3 Рекомендации Европейской комиссии от 6 мая 2003 года для определения микропредприятий, малых и средних предприятий (опубликовано под номером К(2003)1422).

сох,аларида (махсус тартиб амал киладиган кумир казиб олиш, кора металлургия, кишлок хужалиги, баликчилик ва кемасоз-лик) факат киймати 25 млн еврогача булган лойих,алар буйича 15 млн евро х,ажмигача курсатилиши мумкин. Кумаклашиш асосий капиталга х,ам, бенефициар-фирма-ларнинг бошка активларига (ер, курилиш, ускуналар, технологияларни узлаштириш, х,аракатчан таркиб ва х,.к.) х,ам йунал-тириладиган соликлар, амортизация, кредит, инвестицион, маслах,ат, инфра-тузилмавий, тариф ва бошка имтиёзлар (субвенциялар) шаклини олиши мумкин. Бирок бу маблаFлардан экспортни субси-диялаш ёки миллий товарларни импорт товарлардан аввал сотишда сунъий устун-ликлар яратиш (бу ЖСТ - Жах,он савдо таш-килоти коидалари билан такикланган) учун фойдаланишга рухсат этилмайди;

в) куллаб-кувватлаш «грант-унсури» (яъни, соф субсидиялар) кичик корхоналар учун лойих,а кийматининг 15%идан ва урта фирмалар учун 7,5%идан ошмаслиги ке-рак. ЕИ расман уз ривожланишида уртача Европа даражасидан ортда колган, деб караладиган ^удудлар учун бу курсаткич маълум шароитларда 10-15 фоизли пунктга ошиши мумкин. Давлат куллаб-кувватлаши лойих,алари ва куламларини танлашда ян-гидан яратиладиган ишчи уринлари ^ал килувчи ^исобланади ва шунинг учун унинг асосий х,ажми урта бизнес сох,асида руёбга чикарилади. Янги ишчи уринларини ^исоблаш инвестициялар амалга оширил-гандан кейинги уч йиллик даврда амалга оширилади, янги иш жойларининг узи эса куллаб-кувватланаётган корхонада банд-ликнинг умумий усиши шароитида камида беш йил сакланиши керак;

г) кичик ва урта корхоналар учун ташки консалтинг харажатлари 50% х,ажмида тулдирилиши мумкин, кургазмаларда кат-нашишга ^ам уша ^ажмда факат кайсидир маълум кургазмада биринчи бор катнашиш ва факат кургазма деворини монтаж килиш

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 6

ва унга хизмат курсатиш, ижара к,ийматига татбик,ан хам к,опланиши мумкин. Франция-да кичиктадбиркорликкуйидаги мезонлар-га эга: ходимлар сони буйича - 0-49 киши; куйилган капитал хажми буйича - 5 млн ев-родан куп булмаган; йиллик оборот хажми буйича 7 млн евродан ошмайдиган.

Германия хам Франция каби Европа Иттифок,и аъзоси булгани сабабли тадбиркорлик субъектларини кичик тадбиркор-ликка киритиш мезонлари буйича уларнинг курсаткичлари бир хил. Италияда эса фарк, килиб, унинг молиявий мезонлари бир-мунча бошк,ача: ходимлар сони буйича -50 кишигача; куйилган капитал хажми буйича - 10 млн евродан (Германия ва Франциядагига нисбатан икки марта куп), йиллик оборот хажми буйича 10 млн евродан ошмайди (бу Германия ва Франция курсаткичидан 30% га ошиб кетади).

Шу каби Италияда хам уз мезонларига эга булган микрокорхоналар алохида аж-ралиб туради: ходимлар сони буйича - 10 кишигача; куйилган капитал ва йиллик обороти хажми буйича - 2 млн евродан ошмайди.

Узбекистонда кичик бизнес субъектлари-да банд булган ходимларнинг уртача йиллик чегаравий сони Узбекистон Республи-каси Президентининг 1998 йил 9 апрелдаги «Хусусий тадбиркорлик, кичик бизнесни ривожлантиришни янада раFбатлантириш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПФ-1987-сонли фармони билан белгиланган. Бунга асосан хукукий шахс мак,омига эга булган хужалик юритувчи субъектлар ходимлари уртача йиллик сонининг амалдаги тарти-

би ва 20% ошириш хисобига1 узгаришини куйидагича изохлаш мумкин:

микрофирмаларда:

- ишлаб чик,ариш тармоFида 20 кишидан

24 кишигача;

- хизмат курсатиш ва бошк,а ишлаб чи-каришга алок,адор булмаган сохаларда -10 кишидан 12 кишигача;

- савдо ва умумий овк,атланиш соха-сида - 5 кишидан 6 кишигача;

кичик корхоналарда:

- енгил ва озик,-овк,ат саноати, металлга ишлов бериш ва асбобсозлик;

- ёFочни кайта ишлаш, мебель саноати ва курилиш материаллари саноатида - 100 кишидан 120 кишигача;

- машинасозлик, металлургия, ёк1илFи энергетика ва кимё саноати, к,ишлок, хужалиги махсулотлари етиштириш ва кайта ишлаш, курилиш хамда бошка саноат ишлаб чикариш сохаларида 50 кишидан 60 кишигача;

- фан, илмий хизмат курсатиш, транспорт, алок,а, хизмат курсатиш сохаси (суFурта компанияларидан ташкари), савдо ва умумий овк,атланиш хамда бошка ишлаб чик,аришга алокадор булмаган сохаларда

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

25 кишидан 30 кишигача ошган холда улар учун назарда тутилган имтиёзлар, кафолат-лар ва хукуклар сакланиб к,олинади.

Шу уринда таъкидлаш лозимки, Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкама-сининг 2003 йил 11 октябрдаги 439-сон-ли карори билан «Кичик тадбиркорлик (бизнес) субъектларига тегишли булган корхоналар ва ташкилотлар классифика-

1 Узбекистон Президентининг 2010 йил 28 июл-даги «Таълим муассасаларининг битирувчила-рини тадбиркорлик фаолиятига жалб этиш бо-расидаги кушимча чора-тадбирлар туFрисида»ги ПФ-4232-сонли фармонига кура, микрофирмалар ва кичик корхоналар касб-хунар коллежлари, академик лицейлар ва олий таълим муассасалари битирувчиларини тадбиркорлик фаолиятига кенг жалб этиш, уз навбатида, уларни иш билан таъ-минлаган такдирда, конунчиликда белгиланган имтиёз ва енгилликларни сак,лаб колган холда, уз ходимлари сонини белгиланган чегаравий микдордан купи билан 50%га ошириш имкония-тига эга булдилар.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 6

цияси» тасдикланган. Корхоналар турла-рини аниклашда, статистика х,исоби ва х,исоботлари, солик ва молиявий х,исоб-китобларни амалга оширишда мазкур клас-сификациядан фойдаланилади.

Ходимлар сонининг оширилишида касб-х,унар коллежлари, академик лицейлар ва олий таълим муассасалари битирувчила-рини таълим муассасасини тугатган кундан бошлаб, уч йил давомидаги давр х,исобга олинишига эътибор берилиши лозим. Жум-ладан, таълим муассасасини 2010 йилда тугатган ёш мутахассиснинг имтиёз даври учун х,исобга олиниши 2013 йил даврига-ча ёки 2012 йилда тугатган ёш мутахассис учун 2015 йил давригача татбик этилади.

Мазкур меъёрнинг афзал томонларидан бири ёшларни таълим муассасасини би-тириши билан ишга жалб этишга ундайди. Масалан, мебель ёки курилиш материалла-ри саноати сох,асидаги кичик корхоналар мех,нат шартномаси асосида касб-х,унар коллежлари, академик лицейлар ва олий таълим муассасалари битирувчиларини иш билан таъминлаган х,олда белгиланган даврда уз ходимлари сонини 100 кишидан 120 кишигача купайтириш мумкин ва бунда корхоналар учун татбик этиладиган барча имтиёз ва енгилликлар сакланиб колинади.

2014 йилга келиб эса саноатнинг ен-гил, озик-овкат ва курилиш материал-лари ишлаб чикариш каби куп мех,нат талаб киладиган тармокларида ишчи-ларнинг энг куп сони илгариги 100 кишидан 200 кишигача оширилгани кичик бизнесни раFбатлантириш борасидаги

чора-тадбирлар тизимида мух,им ах,амиятга эга булди1.

Барча юкорида баён килинганларни умумлаштирган х,олда тадбиркорлик субъ-ектларини кичик тадбиркорликка киритиш-нинг куйидаги мезонларини таклиф килиш мумкин. Ривожланган мамлакатларнинг хорижий тажрибаси республикада кичик тадбиркорликни белгилашнинг куйидаги мезонларини таклиф килиш имконини бе-ради:

1) корхоналарда ишловчилар сони ме-зони буйича тармок табакалашуви (ишлаб чикаришнинг х,амма жойда автоматлашти-рилиши туфайли) имкониятларидан келиб чикиб, 200 кишигача микдорда белгилаш лозим;

2) корхона фаолиятининг молиявий на-тижаларини акс эттирадиган мезонларга кура:

а) активларнинг баланс киймати (х,ар йили корхона баланси буйича х,исоб-ланади) - 500 млн сум дан ошмаслиги бел-гилаб куйилиши керак;

б) даромадлилик х,ажми (статистик х,и-собот шакли буйича йил натижалари-га кура, х,исобланади) - 75 млн сум дан ошмайди;

3) кичик корхона иктисодий мустакил-лиги улчовини акс эттирувчи мезонларга кура, давлат ва мах,аллий тузилмаларнинг корхоналар капиталидаги иштирокини ис-тисно килиш лозим, кичик тадбиркорлик субъектлари х,исобланмаган бошка ^укукий шахслар учун эса кичик корхона капиталидаги иштирокига 25 фоизли чекловни саклаб колиш керак;

1 Каримов И.А. 2015 йилда иктисодиётимизда туб таркибий узгаришларни амалга ошириш, модернизация ва диверсификация жараёнларини изчил давом эттириш х,исобидан хусусий мулк ва хусусий тадбиркорликка кенг йул очиб бериш -устувор вазифамиздир. / Узбекистон Президенти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2014 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якун-лари ва 2015 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мух,им устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Ма^камасининг мажлиси-даги маърузаси. // «Халк сузи» газетаси, 2015 йил 17 январь сони.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 6

4) микрокорхоналарнинг алохида гу-рухларини ажратиш лозимки, улар учун юк,оридаги 1- ва 2-бандлар буйича келти-рилган курсаткичларнинг 1/10 к,исмидан фойдаланиш, 3-бандида эса микрокорхона-даги хар к,андай ташк,аридан к,атнашишни истисно килиш керак.

Купчилик мамлакатлар тажрибаси шуни курсатадики, давлат кичик тадбиркорлик-ни ривожлантириш учун зарур ижтимоий,

ик,тисодий, хукукий, сиёсий ва бошк,а ша-роитларни шакллантириш сиёсий эркин-лигига эга булиши зарур. Давлат, минтак,а ва махаллий даражаларда ихтисослашган кичик тадбиркорликни к,уллаб-к,увватлаш ва ривожлантиришнинг бир бутун инфра-тузилмасини яратмасдан ва бу вазифага тегишли молиявий, ташкилий ва бошк,а ре-сурсларни ажратмасдан туриб, бу вазифани хал килиб булмайди.

Адабиётлар:

1. Каримов И.А. 2015 йилда ик,тисодиётимизда туб таркибий узгаришларни амал-га ошириш, модернизация ва диверсификация жараёнларини изчил давом эттириш хисобидан хусусий мулк ва хусусий тадбиркорликка кенг йул очиб бериш - устувор вазифамиздир. / Узбекистон Президенти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2014 йилда ижтимоий-ик,тисодий ривожлантириш якунлари ва 2015 йилга мулжалланган ик,тисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажлисидаги маърузаси. // «Халк сузи» газетаси, 2015 йил 17 январь сони.

2. Основные характеристики систем государственно-общественной поддержки и развития малого и среднего предпринимательства зарубежных стран. // Пятая Всероссийская конференция представителей малых предприятий «Инфраструктура развития и поддержки малого и среднего предпринимательства». - М.: Московский центр развития предпринимательства, 2004.

3. Взаимодействие малого и крупного бизнеса. // Информационно-аналитический сборник. - М.: ИПИ, 2004.

4. Критерии отнесения предприятий к категориям микро, малых и средних. // http://www.rcsme.ru.

5. Рекомендации европейской комиссии от 6 мая 2003 года для определения микропредприятий, малых и средних предприятий (опубликовано под номером К(2003) 1422).

6. Васильев А.А. Гражданско-правовое регулирование малого предпринимательства в Российской Федерации: монография. - Невинномысск: Издательство НИЭУП, 2008.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 6

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.